cbe univereitv ot cbicago
* founded by JoHN D. RockEFELLER -
A DISSERTATION
sUBMITTED to THE FACULTy of THE GRADUATE scHool of ARTs
- - AND LITERATURE, IN CANDIDACy FOR THE DEGREE .
. . . OF DOCTOR OF PHILOSOPHY , .
(DEPARTMENT OF GREEK)
GEORGE WASHINGTON PASCHAL
CHICAGO
1 9o4





















Í}{SSERTATI0 LITERARIA INAUGURALIS
j) E
P I. U T A R c H I I N D o L E.
DISSERTATI0 LITERARIA INAUGURALIS,
Q U A C O NT IN EN TU R
O BSE RV ATIONES
DE INDOLE PLUTARCHII,
IN SCRIPTIS C0NSPICUA,
QUAM s
QUOD DEUS BENE WERTAT,
JEX AUCTORITATE RECTORIS MAGNIFICI
II E N R ICI E G B E R T I V IN KE,
THEOL. DOCT. ET PROF • ORD. q
AMPLISSIMI SENATUS ACADEMICI CONSENSU ,
E T v
noBILISSIMAE FACULTATIS PHIL0S0PHIAE THE0RETICAE
ET LITERARUM HUMANIORUM DECRETo,
10 v o (51: ab m 70 o c t o vatu a
suMMIsgUE
IN PHIL0S0PHIA THE0RETICA ET LITERIS HUMANIORIBUS *
honorinus ac parvilegiis,
IN ACADEMIA RHENO-TRAJECTINA ,
RITE ET LEGITIME CONSEQUENDIS ,
E R U I) IT O R U M EX A MINI S U B MITTIT
DIDERICUS HENRICUS PETRUS ABBING,
BORCUL0- GELRUS.
DIE xxv M. NovEMBRIS, MDcccxxxix, HoRA II.
——_esse s���Q£QQQQeca —
ZW0LLAE ,
7ypis D. /. / V S 7 Ae G Ι Β Β Υ,
M1I)(;CCXXXIX.
?$ &
7” /, />
A / 2>
*•£, £?
7- /-/-*/
$
P A T R I
O P T I M O, C A R I S S I M O
s A c R U M.
P R A E F A T I 0.
Qui in literis summos honores ambiat, ab eo grayiora
exigi, quam equidem hocce libello persolverim, optimè
intelligo. Quare, ne cui mea agendi ratio mira acci-
dat, hae qualescunque obseryationes unde originem du*4-
zfmt, quam breyissime potero, dicam.
Ante hos duos ammos Academiae Trajectimae alumntus ;
cum eo studiorum peryemissem, ut specimina conscribendd
essent, quibus et in Literis et in Jure Romano et hodiera
mo summos honores adipiscerer, istiusmodi potissimtum
argumentum quaerendum esse duxi , quod utrique pr0~
posito responderet, Cui cum optime inseryiret materies ,
ex antiquitate Romana petita, hortantibus etiam Viris
Clarissimis, constitui disquisitionem conscribere cam lites
rariam, tum juridicam , de Quaestoribus apud Romanös
ab urbe condita usque ad Constantinum Magnum. Qua
in re occupato, cum yix prima elementa collegissem,
quibus specimina superstruerentur, accidit ut, quod mtue
II �_»
'nus, rebus meis me urgentibus, ambieram , Gymnasii
Campensis Conrectoris, idem, ineunte ammo praecedente,
hujus urbis Senatus decreto honorificentissimo, mihi de-
ferretur.
{Quod cum et novitate sua, et magno discipulorum nu•
mero omne meum tempus sibi vindicaret, ut mullum meis
studiis relinqueretur, consilium aliquamdiu differri debuit;
mox vero otium suppeditaturtim, quQ optus inceptum ab-
solverem, sperabam. Quae spes me rata fieret, effecit
Viri doctissimt RoELANDI VAN WIJK, JAC. FIL., Gym-
ngsii nostri Rectoris, {morbus gravissimus, quo factum
6$£ , ££ per totum fere annum qmmis Gymnasii cgra magis
iwperiti humeris incumberet. Qgod quidem owus, quam
graye fwerj;, cum , ehev / magno cum Gymaeasii mostri
detrimento, exeunte amno, idem ille Vir doctissimus ci-
*'itati literariae esset ereptus, unusquisque facile intellí-
get. Quae antea per interyalla mihi demandata fueramt
Rectoris munia , eadem mumc sime intermissione erant
obeunda. Quibus cum totus occuparer, eorumque mole
obruerer, semper molesta spatii Academici nomdum ad
fìnem perdacti, cogitatio erat: faventutis tamen curam
meis honoribus anteponendam esse arbitratus, totum
diem in discipulorum institutionem impendi. Nec hujus
consilii me postea poemituit. Cum emim Viri 4mplissimi,
quibus in urbe nostra Rectoris creandi data est potestas,
in suffragia mitterentur, quotidianam instituendi curam
fmeis honoribus obfecisse reputantes, pro summa erga me
liberalitate , ante hos septem menses, amici defuncti mu-
mtis mihi mandaverunt , ea conditione, ut, quae legis
impedimenta mihi summos honores momdum adepto , ob-
stabant, intra hujus anni spatium ea amoyerem, V;.
dens igitur , aut intra tempus definitum summos honores
esse petendos , aut provinciam oblatam esse repudiandam,
cum ad opus inceptum perficiendum majus temporis spa-
tium requireretur, de Qaaestoribus agendi consilium dis-
tuli, alioque modo legi satisfacere, in praesens mihi
proposui, sperant fore, ut in posterum otium mihi supt.
fret, in Jure Romano et hodierno studiis quoque cumu-
bum imponendi , disquisitione de Quaestoribus absoluta.
Quaerenti autem argumentum, quod et intra brevisii.
num tempus expediri , et sine magna, qua in urbe nos.
tra destitutus eram , librorum copia elaborari posset,
cum in Graecis scriptoribus semper summa et humanita•
te et integerrimo ingenio Plutarchus me cepisset, pluri-
mique ex ipso loci essent notati, obseryationes quasdam
comscribere mihi visum est, quae faciant ad imdolem hu-
jus scriptoris cognoscendam. Cui optasculo, posteaquam
DIDERICUM JANUM VAN STÉGEREN, virum doctissimum
eumdemque amicissimum, collegam nactus eram, intra fe•
riarum aestiyarum spatium absolvendo, cum omnes intel-
ligamt, et ultimam limam deesse, et plurima festimatio-
nis imdicia adhaerere, non dubito quim , umice ut pro-
?missis starem, adeoque legi satisfacerem , a me cof/scrip•
tum esse, simt existimaturi, Hac spe frctus, si quem
*\
jy C-_•^®
forte cupido ceperit hasce obseryationes legendi , eum ad
Hanc stateram meam operam e$$e exacturum , et spero
et confido etiam. His monitis, quae praeterea profiteri
gratus animi sensus me cogit, paucis absolvam.
[Quis enim, quem Pater optimus eo beneficio cumulaye-
ris, ut per sexennium in alma Musarum sede, Huma-
niorum literarum , ejusque , quae in suum cuique trì-
buendo cermitur , disciplinae sacris imitiabus fuerit, non
summa et voluptate et grati pectoris sensu se perfundi
sentiat ? Equidem quoties praeteriti sexennii memori-
atn recordor , toties animo obyersantur praeceptores, a
quorum ore pendens, optima praecepta, quae tradi pos~
sunt, percipiebam ; amici , guibuscum Sallustiano illo,
idem velle et idem nolle, certae amicitiae vimculo eram
copjunctus. Nec yero haec yoluptas integra est atque
illibata. Amici enim, pro parvo mumero, multâ, cum
*mihi tum omnibus bonis sunt erepti; de Praeceptoris mor-
ne mecopinato numiius ex Helvetia allatus, totam patri•
am, totam rempublicam literariam summo dolore comea
turbayit. Luget Academia Trafectima, lugent omnes,
qui literis operam nayant, HEUSDIUM, lugent maxime ii,
quibus contigit, Viri clarissimi privata consuetudine frui,
Quicumque mecum illarum horarum yespertinarum et
wbilitate, et suayitate usus est , quicumque mecu//2, quo-
#ies Vìrum clarum adiit , summam comitatem , huma-
£j7a#em , fuyemumque excitandorum et artem miram e#
yùluntatem propensam est expertus , omnes iique innume- '
ri intelligunt, quanto cum dolore mihi conjunctum sit
jucundissimum ceteroquim grates agendi officium. 4lii
J/iri merita ad omnes disciplinas pertimentia et celebra-
runt et celebraturi sunt ; quanta ipsius im me fuerint
fmerita celare, cum pietas, tum gratus me animus yetat.
Tibi vero, Clarissime VAN GOUDOEVER ! qui uma cum
HEUSDIO, ex quo adii Academiam Trajectimam im inte-
riorem amicitiam me recepisti, grati pectoris semsum pro•
fiteri et yolo et possum. In quibus hoc primum mihi me-
fmoramdum est, quod te yalere et *igere renuntiatum sit,
^magno me gaudio afficere, illudque gaudium eo majus es-
se, quo grayior fuit calamitas , quae, filio optimo, eoque
^mihi amicissimo, erepto, domum tuam perculit. Is enim
fmaxime effecerat, ut, quo cum eo conjunctus eram , ami-
citiae yinculo, idem patris amicitiam et beneyolentiam sum-
fmam mihi conciliaret. Ego igitur frequenter te conyeni-
ze, rogare, consulere, tu semper et opera et consilio meis
commodis prospicere. In hisce autem obseryationibus com-
scribendis, monitis optimis , te, Vir clarissime ! mihi ad.
fuisse, gratus profiteor. Qgare si mimus equidem in lite-
ris profeci, nec tuae, mec HEUSDII culpae tribuendum est.
Hoc vero tibi yelim persuasum habeas , me et grato animi
sensu semper tuorum meritorum memorem futurum, et ,
quo me imbuisti literarum amorem , cum me mumquam
depositurum esse, imque dies, adolescentes eodem ìmbuere
studentem, confìrmaturum.
{Qui amor ut excitaretur, adqtte alias etiam di$ciplí-
vI emw_•
^as extenderetur, tu quoque, /ir clarissime SchRöDER !
*ifii auctor fuisti, qui et in sociorum numerum , philo-
sòphiae causa domum tuam yentitantium me adscripseris,
èt domestica consuetudine suayissima uti concesseris. E
quibus quantum et dulcedinis et utilitatis capi possit, dici
viae potest ; ommes vero moverunt, quotquot interioris te-
cum commercii felicitate gavisi sunt. Quare vobis im pri-
πis, Duumviri Clarissimi ! beneficiis me devinctum esse
semtio, nihilque mihi gratius accidet, quam si vos eodem
Amodo meis commodis prospicientes im posterum cognoverim.
£Qgod ut vobis liceat, Summum Dei Numen precor, diu
vos servet, im patriae emolumentum, vestrarumqne re-
9ra/^r, brfag^mef}£a/mg.
Vos omnes denique, VV. Clarissimi ! quos in ordine et
literario et juridico, praeceptores habui, vestra praecep-
ta memori gratoque pectore esse recondita , me dubitetis.
Nec vos hoc mihi loco praetermittendi estis, Viri doc-
tissimi LENTING et KR0oN ! qui Gymnasium, quod Zut-
phaniae est, doctrina vestra ornatis. Vos enim me pue-
rum primis literarum reliquarumque disciplimarum ele-
mentis imbuistis , yos adolescentem privata eonsuetudine
honorastis, vos juvenis praeceptores mom tantum, sed amici
eliam pat*rmi exstitistis. Qgamobrem, quo magis ex•
periundo cognosco, quamti habemda sint monita pueris trae
dita, quantum laborem yincere debeant, qui puerorum
amimum mobilem literarum suayitate perfundere yelint,
eo major est gratiae cumulus, quam yobis me debere et
sentio et gratus agmosco. Vos pergite eadem amicitia et
humanitate me prosequi, ita existimantes, me semper
vestram erga me voluntatem et quantivis pretii habuisse
et im posterum esse habiturum,
Tamdem yobis, amici superstites ! est yaledicendum ,
paucis exceptis, per patriam jam dispersis. Haud mi-
mimum et utilitatis et voluptatis, quam vita Academica
praebet , yestrae consuetudini me debuisse, semper prae-
dicabo, In variis enim , quibus addictus füi sodalitiis,
mumquam mom et disputationum et jocorum im multam sub-
inde noctem continuatorum recordabor. Qgae quamtum
et suayitatis et ad ingenium excolendum momenti affe-
7rant , omnes experti stunt verae amicitiae sacris imitia.
ti. Vos omnes valete / Quod contraximus amicitiae vin-
culum , verum illud firmumque, mameat imque yita im-
stante numquam metae Academicae oblivio nos capiat.
Vos omnes mei memores estote, quemadmodum ego yestri
• memoriam semper sanctissime sum cu/turus,
Scripsi Campis
m. 0ctobri MDcccxxxIx.
*¥
1 N T R O I T U S.
Plutarchus, patria Graecus, matus est Chaeró-
meae, in nobili Boeotiae urbe, primo seculo
nostrae aerae fere dimidiato. De parentibus
unice constat Lampriam avum et Nicarchum pro-
avum, fuisse viros eruditionis laude conspicuos.
Quis vitae cursus fuerit, non est, quod accu-
rate persequar. Athemis, Ammonio duce, eum
philosophiae operam dedisse, e scriptis philoso-
phicis apparet (1). Quamvis viveret ea aetate, qua
• literarum flos dudum emarcuerat, legendis an-
tiquis Graecorum scriptoribus et aliis et philo-
sophis, maxime Platone, sic imbutus est aureae
aetatis praestantia, ut ipse scribendo hanc pla-
me referret. Per totam vitam, maxime senesa
cens, im scribendis operibus occupatus füit, ut
- —
(1) Quomodo adul. ab amico internosci possit. c. 45. ed.
Jfutten., quam ubique secutus sum, unico libro de sera
muminis vindicta excepto, 1
2
vix apud antiquos philosophus exstiterit, qui
tam multa eaque tam egregia scripserit.
De rebus ipsius gestis non satis constat. Ip-
se indicat se Romae procurasse negotia, aliis-
que ducem se praestitisse in rebus philosophi-
cis (1). Minoris momenti rebus etiam eum
operam dedisse ex alio loco patet (2). In eo-
dem libello juvenem se legatum ad proconsu-
lem missum esse, memorat (3). Acceptus fuit
Trajano, ab eoque publicis muneribus ornatus.
Suida auctore, cui num fides habenda sit, val-
de dubito, Trajanus eum participem fecit com-
sularis dignitatis, et edixit, me quis de magi-
stratibus in Illyride degentibus quidquam sine
ipsius sententia consensuque perageret (4). UI-
timos vitae amnos in patria degit, auctus hono-
re sacerdotii Pythii Apollinis (5).
Verum, ut dixi, non mihi est propositum in
Plutarchi vitam publicam, resque ejus gestas
imquirere; aliud est, quod mihi tractandum sum-
(l) Demosth. c. 2.
(2) Reip, ger. praecepta c. 15.
(3) Ibidem. c. 20.
(4) v. Suidas in voce.
(5) An seni ger, sil. resp. c. 5.
3
si, argumentum. Reputanti enim, quaecumque
eo faciant, ut aliqua ex parte viri praestantis-
simi indoles, agendi sentiendique ratio cogno-
scatur, gratissima fore omnibus, quorum men-
tem summus vir ceperit, cum in legendis ejus
operibus, maxime autem clarorum virorum vitis
plurima nobis occurrant, quae ad indolem viri
perspiciendam quantivis sunt pretii, hac de re
paucas observationes conscribere, mon alienum
mihi videbatur. Plutarchus saluberrimum hoc
tradit praeceptum, memoriam virorum inter an-
tiquos clarorum, et tum sapientia, tum virtute
praestantium, usurpandam esse, ut ad illorum
exemplum, tanquam ad normam, quidquid sus-
cipias, exigas: » ob oculos, inquit, nobis po-
nere debemus exempla bonorum virorum, quid
facturi fuerint, nostro loco constituti, nec tan-
tum bona eorum facta suspicere, verum et imi-
tari mos decet, ut veluti in speculum, in eo-
rum virtutes intuentes, ornemus mos atque com-
ponamus, vel vocem aliquam indignam corri-
gentes, vel amimi motum reprimentes” (1). Ipse
(l) Quomodo quis suos in virt. par. sentire possit pro-
fectus, c. 14 et 15. Cf. locus Senecae, quem cilat /. Ae.
1 *
4
indicat in describendis vitis se versari etiam sui
ipsius causa; dicit enim, se hoc facere, άστερ
èv §a6rrpg, rj irropf£ repépevov άμωςyêxv; woopév wa)
άφομοιοῦν xpôc rês êweìv àperàg ròv ßiov (1). Istius
modi locis, quae plurima apud Plutarchum in-
veniuntur, adductus, ex ipsius scriptis plurima
repeti posse arbitratus sum, e quibus imago vi-
ri quodammodo adumbrari possit. Simplex enim
et candidus, ita in virorum summorum vitis et
moribus describendis versatur, ut, quid utile
vel secus, quid fugiendum vel sequendum sit,
ita mos doceat, ut ipsius viri, ingenium nobis
ocoultum esse non possit. Itaque quemadmo-
dum ipse in virorum clarissimorum virtutes in-
tuens, vitam suam ad eorum exemplum compo-
nebat atque confirmabat, ita in vitis summo-
rum virorum a Plutarcho conscriptis, videor
mihi, tamquam in speculo nitidissimo, saepius
ipsius viri indolem repraesentatam animadver-
tisse. Quae cum ita sese habeant, operae pre-
tium esse duxi, cum mihi necessitas incumbe-
ret, summos in literis honores quantocius pe-
vg;=-*-*-r-
Mücke in progr.: Plutarcho duce, quomodo suos quisque
in virtute profectus possit animadvertere. Lips. 1791. p. 15,
(}) Aem Paul. c. l.
5
tendi, quaedam colligere, quae faciant ad Plus
tarchi, viri inter antiquos praestantissimi, co-
gitandi rationem cognoscendam. Neque enim
omnia animadvertere atque componere mihi li-
cuit: » Plutarchi ingenium doctrinamque pecu-
liariter explicare, dotes interius perspicere, ea-
rum modum rationemque expendere, censuram
agere,” ut monuit summus Wyttenbachius (1),
hoc sane esset opus magnae molis, cui nec
meae vires pares sunt, nec angustum temporis
spatium, quo circumscriptus teneor, sufficit.
Quocirca quaedam tantum animadvertam, eaque
maxime petita e clarorum virorum vitis paral-
lelis. Cum enim in scriptis interioris doctrinae
exstet obscuritas quaedam, orta e philosophan-
di ratione, qua illius aetate omnium cum re-
rum humanarum, tum divinarum studia com-
miscebant, a quo studio, etsi Plutarchus phi-
losophiam ad antiquorum Platomicorum normam
exigere studebat, imesse tamen plurima in scrip-
tis esotericis, quae nos lateant, negari non po-
test; cum igitur hanc ob causam de vera Plu-
tarchi sententia non semper satis constet, pau-
(1) Praef. ex edit. Plut, moralium. vol. I. opus®,
Tom. 1. p. 267.
6
ca tantum ex iis attigi, et omnino hisce scriptis
caute utendum esse duxi. Fontibus recentiori-
bus neque uti potui multis, in domicilii urbe
subsidio majoris bibliothecae destitutus, neque
magnopere utendum esse ratus sum, existimans
ad- hasce observationes omnia e Plutarcho ipso
esse repetenda. Quae in legendo Plutarcho
maxime ad id quod mihi propositum est, refe-
renda mihi videbantur annotavi, annotata col-
legi, collecta, quantum ejus fieri potuit, or-
dinavi et ad paucarum § § numerum adduxi.
I.ectores autem, si qui forte inveniantur, tene-
ant velim, quae monui in praefatione, sparsas
has esse observationes, breves abruptasque, maxi-
ma cum festinatione et collectas et conscriptas,
in quibus si quae addita sunt, quae ad ipsam §
pertinere non videntur, excusent me difficul-
tate laborantem, paucis §§ includendi, quae,
si rite componantur atque elaborentur, et mag-
nopere augeri et justi libri volumen implere
possent, aliquoties, quo fieri poterat, optimo
modo, inseruisse, quae, etiamsi ad ipsam non
pertinentia §. tamen haud praetermittenda vi-
debantur.
O B S E R V A T I O N E S
I) E
I ND O L E p L UT A R C H 1,
I N S C R I P T I S C O N S P I C U A.
•—•> •*-•_•
§ 1.
E o NI H O N E S T I QUE STUDIUM.
• s v •/ $ W
w apath, &a7rep ισχυρόν xaa
δαρκός φυτόν, ἐν έτaιτι διάται
τέττα, φύσεός τε χρηστὴς, xai
φιλοστόγου φυχὰς ἐπιλαμβανομάη.
JPlut. Demosth. c. l.
In introitu observavi Plutarchum inter alia
id egisse vitis conscribendis, ut suos mores e-
memdaret. Quo in consilio suo explicando cum
uberrimus sit, optime inde boni honestique
studium probari potest. Etenim cum e loco al-
lato, tum ex aliis jam primo adspectu nobis
apparet, Plutarchum virum fuisse, quem Ho-
8
ratius dicit, virtutis verae custodem, rigidum-
que satellitem. Fusius ipse, quo studio boni
honestique ferebatur, explicat initio vitae Pe-
riclis: » Culpandi sunt, qui ardore discendi et
contemplandi, qui in animo nostro inest, τὸ
QuAoua0e£ wa] Φ/λοθεάμονι, honestis et utilibus prae-
termissis, ad vana et audienda et spectanda a-
butuntur. Sensu enim externo necessarium est,
ut affectione rerum externarum, ea, quae ob-
veniunt, suscipiens, quodcunque appareat, sive
utile sive inutile sit, spectet, rj vj δ' ἐχaoros ei ßoù-
Άοιτο χρύσθαι, wal rpâreiv £avròv àe} Mai μετaßáÀÀ£/yjjora;
τρός τόδοκούν τάφυκεν. Debet igitur optima persequi,
quo non contempletur modo, sed et alatur com-
templando. Prouti color non gratus erit, nisi
floridus simul et suavis oculos recreet alatque,
ita mens ea tantum spectare debet, quae et ob-
lectant et ad propria bona eam adducunt. Sunt
haec posita ἐν τοῖς άπ' äpstúc íyoi;, quae apud eos,
qui ejusmodi spectacula noscitarunt, et aemu-
lamidi et imitandi stúdium excitamt. In aliis
rebus non continuo, quae admiramur, eadem
imitari studemus: vilium artium opera saepe
laudamus, opifices contemnimus. Quae nobis
ad imitandum proponimus, cum boni, cum ho-
9
nesti studio conjuncta esse debent. Quae me-
que excitant imitandi studium, neque similia
perficiendi ardorem, spectantibus unice grata,
άλλ' % y âper) rai; xp43eo iv εὐθὺς ούτω διστίθΜαν, άσre
άμα θαυμάζεσθαι τὸ ἐρya, wal ά,λοῦσθαι τοῦς sipyaopévovg'
<rôv âr' àperûs àya%v, τάς πρά£εις άγατάμεν ab aliis
accipere, multo etiam magis aliis tradere cupi-
mus; τὸ γὰρ καλόν ἐφ' αὐτὸ τpawriwäc wuver, wal rpawti-
¤¤v εὐθὺς όρμ}ν ἐντάθΜσιν, ἀδοτοιούν, οὐ τί μιμ%αει τὸν
0ear%ν, ἀλλὰ τὸ ἰατορία τοῦ ἐpyov r)v rpoaigsaw rapezόμe-
vov; honestum summa vi ad se rapit, spectantis
mores emendat, ipsique praecepta vitae suppe-
ditat.” (l) }
Hanc ipsam ob causam ea maxime arripit in
vitis conscribendis, e quibus animus summorum
virorum elucet. Dicit se nom historias, sed vi-
tas conscribere, cumque saepius facta minoris
momenti, dicta jocique magis viri virtutes et
vitia ostendant, quam res maximae gestae, bel-
Ha gravissima, urbes potentissimae expugnatae,
ea maxime perscrutatur, quae valent ad mores
cognoscendos. (2)
ás - -
(1) Plut. Per. c. I et 2. Cf. de audiendis poëtis c. 10,
(2) Alex. c. 1. Cff. Cato maj. c. 7. Phtt. epist, ad Traj,
s)
10 .
Recte ille perspectum habuit, aliud esse vi-
tas, aliud historiam conscribere: ut enim in
illo genere homines potissimum spectantur, ita
in hoc res gestae. Historici mon est dicere de
hominibus, nisi quatenus cum rebus gestis com-
junguntur: biographus tantum res gestas attin-
git, quatenus cum actoribus connectuntur. Fie-
ri potest, ut alter in alterius transeat castra,
sed forma et ratio prorsus diversa est. Sic Plu-
tarchus etiamsi interdum, data opportunitate in
rebus bellicis describendis divagetur, in accu-
rata belli Cimbrici historia in Mario, in copio-
sa descriptione belli Mithridatici, duce Lucul-
Ho, in Crassi et Antonii im Parthos expeditio-
mibus describendis; vel sic tamen in his ipsis
minus, quam primo adspectu videatur, biogra-
phi partes deserit, sed semper magis ipsius
imperatoris animum, quibusnam agitaretur mo-
tibus, quam exercituum motus attendisse vide-
tur. Multa autem recepit hoc genus, quae ger-
manae historiae repudiat majestas, multa con-
praefixa ejus regum et imper. apophth. Cato mim. c. 24 et
37 , Per. c. 7, Agesil. c. 29, de quibus fusius agemus § 3.
Separatim omnia memorare historiae munus esse tradit
Galba c. 2. Cf. Franke im Jahrb. für Phil. umd Paed. von
ASeeάode , /u/.7. aud Ae?otz. 8er Jahrg. 23 b. 3 Ji. p. 303. sqq.
11
Y
tra excludit, quae perpetuae narrationis ambi-
tus complectitur. Plutarchus natura sua erat
biographus, res publicas, inprimis ubi in mag-
no theatro, a callidis aguntur viris, non semper
perspectas habet, sed provocat ad discrimen
biographum inter et historicum (1). Ipse dicit
se res gestas ab aliis historicis traditas eatenus
exponere, quatenus viri ingenium et animi mo-
tus explanent, accurate vero traditurum, quae
indolem viri moresque ob oculos ponant: reli-
quam adeo historiam äxpwTrov dicit (2). Vitae
Plutarcheae dijudicandae sunt ex regulis, quas
ipse sibi praescribit: si ex nostra judicandi ra-
(1) Cff. Pomp. 8 Artax. 8. Fab. Max. 16. Heeren, Ueber
dem hist. Werth der biogr. Plut. Hist. Werke tom. III,
p. 39, ita disserit: » Allerdings darf mam nicht den tie-
fem umd scharfem politischem Blick eines Thucydides und
Tacitus bei ihm erwartem ; seine Ansichtem sind die, wel-
che fast immer aus dem ruhigen historischem Studiem, wemm
sie mit Philosophie gepaart warem, hervorgegangem sind.”
Iniquius tamen judicat Schoell, Gesch. der Gr. Lit. Ber-
lin, 1830, tom. II, p. 414 dicems: » Seine Amsichtsweise
ist die eines Gelehrtem, der mit dem Staatslebem umbe-
kannt, sich von groszem Namen leitem und wom Ideem ein-
mehmen läfst, die sich als michiig erweisem, sobald sie in
das Leben tretem sollem.”
(2) Nicias, c. l.
12
tione exquiras, multo plura a biographo exigas,
a Plutarcho neglecta (l).
Virorum praestantissimorum vitas assidue se-
cum recolens, quidquid labis vel vitii vel tur-
pitudinis contraxisset e consuetudine eorum,
quibuscum commercium erat, elidebat atque
propellebat, ad elegantissima exempla mentem
convertens. Nullum gaudium majus nec ad mo-
res excolendos efficacius statuebat, contubernio
et convictu summorum virorum, quo eos excipi-
as, reputesque cum animo, qualis quantusque vir
fuerit, imdeque desumas, quae praecipua sunt
et cognitu pulcerrima ad mores emendandos (2).
Non vero majorum virtutibus laus quaeren-
da est; vir probus suae sibi virtutis conscius,
cum illorum gloria suam conjungit, ad praecla-
rissima domestica exempla suam vitam compo-
nens (3)•
*a*-
(1) Cff. verba Ulrici p. 72 mox afferenda, Heeren I. l,
p. 26. Creuzer, hist. Kunst der Gr. p. 220.
(2). Aem. Paul. c. l.
(3) Arat. c. 1. Cff. Lyc. c. 27. Aem. Paul. 5. oratio Ma-
rii apud Sall. B. Jug. c. 85. Caeterum de utilitate, quae
e vilis praestantissimorum virorum capi potest, optime dis-
$erit AMiddleton, Preface to the life of Cicero, initio :
» There is no part of History, which seems capable of
yieldiug either more instruction or entertainment, than
13
*
Quum igitur Plutarchus, ipse boni honesti-
que vindex acerrimus, in vitis summorum viro-
rum virtutis amorem inculcare studeat, dicas
eum non semper sibi constitisse, qui et in pía-
vorum virorum vitis describendis fuerit occu-
patus. Cum enim omnibus locis hoc sibi fun-
damentum jacere videatur, ut bonis exemplis
propositis, homines ad virtutem adducantur, mi-
rum videri debet, eum in Demetrii Antoniique
vitis ab hac ratione recessisse. Ipse vero no-
bis hujus rei causam reddit. » Non alienum sit,
inquit, eorum, qui sibi temperare non potuerunt,
atque in imperio summoque loco collocati, in-
signi fuerunt improbitate, unum aut alterum
par, vitarum exemplis intexere, non quo volup-
tatis mehercle, atque ut lectores oblectemus,
variis imaginibus illustremus nostra scripta, 'sed
that, which offers to us the select lives of great and vir-
tuous mem, who have made am eminent figure om the pu-
blic stage of the world. In these we see , at ome viewe ,
what the ammals of a whole age cam afford, that is worthy
of notice; amd in the wide field of universal History, skip-
ping as it were over the barrem places, gather all it's flo-
wers, and possess ourselves at once of every thing that is
good in it.'* De ipso Plutarcho tanquam Biographo Cff.
praeterea Joh. v. Müller, Sämmtl. Werke, Th. IV p. 316,
Th. XVII, 235, Allg. Gesch. th. V, II, /eam Paul, Le-
vana, P, III p. 779.
14
ut Thebanus Ismenias discipulis suis ostendens,
tam eos, qui bene, quam qui secus tibia cane-
rent, solitus erat dicere, ita canendum, ac con-
tra, ita canendum non est; sic, ut mihi videtur,
nos quoque acrius meliores vitas spectabimus
atque imitabimur, si neque perversarum et non
probatarum sumus rudes (1).
v =——-—-
(1) Demetr. c. 1. De homesto, quod sibi Plutarchus pro-
positum habuit, ita agit Ulrici, ant. historiog. p. 72. » Tritt
uns in ihm der poetische Charakter der Griechischem Ge-
schichtschreibung noch einmal in einer gewissem Natürlich-
Keit und Ünwerdorbenheit entgegem, so ist andrer Seits das
Politisoh rhetorische Element dem moralischen gänzlich ge-
wiehen. Zum Theil mag diesz wohl in dem Stoffe seimer
luistorischen Schriften seinem Grund habem. Die Biogra-
phie soll wornehmlich das innere, geistige Lebem, den Cha-
rakter der Personen zu erfassem umd darzustellem suchem.
Alleim die äuszere, politische Thätigkeit und Wirksamkeit
derselben, deren Plutarchus oft nur wie beiläufig gedenkt,
Κann auf keine Weise vom ihr ausgeschlossen werden.”
Nec ego Plutarchum e nostra cogitamdi ratione summum
T}iographi exemplar dicendum existimo, ipsius vero agendi
rationem cum eodem et ex temporum conditione et ex viri
indole explicandam censeo: ita enim pergit : » Besserumg
amd Wiederherstellung der Sitten schien desto würdiger
Zweck, je mehr umd mehr sie zu verfallem begamnen. IIum
verfolgten daher die besserem Geschichtschreiber, und Plu-
tarchus ist unter den Griechem als der erste zu bezeichnen,
welcher ihm mit Klarheit umd Bewusztseim als leitendes
Grumdprincip in 's Auge faszte.” Cff. p. 137, I55 et 239.
Quare minime calculum adjicimus iis, quae tradit ./. F.
ASchaarschmidt in quaestionibus, quid Plutarchus vitis illus-
trium virorum comparandis spectaverit, Sclmeeb, 1808 et
15
Ita cum censeret veram virtutem robustae in-
star plantae, omni in loco radices agere, con-
tendit, nihil referre ubi et unde quis natus sit.
Si minus recte sumus morati, non est, quod hoc
oppidi angustiis, sed nobismet ipsis tribuamus (1).
Vera virtus consilio firmata nulla unquam for-
tuma videtur deflectere •in contrarium (2).
Miro amore ductus gemeris humani, Plutarchus
delectatur bonis factis, nec facile ea praeter-
mittit, etiamsi ad reliquam narrationem non pla-
me pertineant, illud homo sum, nihil humani a
one alienum puto, nobilissimo ita sensu usurpans.
Disertis verbis hoc ipse testatur, ubi Lucii
Albini in servandis virginibus Vestalibus pieta-
tem memorat ; » r%v μέν οόν'AAß/vov xpòc rò 0£v sύλ4-
ßeuav wa? rup.jv, èv τοῖς ἐπισφαλεστάτοις waipoi; éw@av%ye-
voμένην, οὐκ ἐιον ἐν ἀμννμ6νευτοντape£eiv'' (3). In Pyr-
1810, contendere ausus: Plutarchum mumeribus publicis
sub Trajani imperio fumctum , scribendis vitis parallelis
hoc unum spectasse, ut celebraret virtutem et gloriam gem-
tis Romamae, quippe tot hominum omni in genere magno-
rum, eorumque mon solum Graecae, sed etiam cujusque
alius gentis humanitate et virtute excellentis hominibus
summis ac mobilissimis comparandorum, procreatricis at-
que almae matris.
(l) Demosth. c. 1.
(2) Sert. c. 10.
(3) Camill. c. 2l.
16
rhi vita mirifice sibi placet in Fabricii* virtute
memoranda et praedicanda (1). Praeter hones-
tum nullum actioni finem propositum esse de-
bere, saepius affirmat (2).
* Quanta autem humanitate excelluerit, magis
etiam nobis patebit, ubi ad ipsius summorum
virorum res gestas dijudicandi rationem atten-
derimus, quae quidem tanta fuit in virorum
moribus et rebus gestis deeribendis, ut boni
historici officio interdum nocere videatur. Sed
ipsum hac de re audiamus, ubi tanquam nor-
mam scribendi hanc statuit: ut pietores, inquit,
qui pingunt imagines pulcras et venustas, si
quid iis inest levis vitii, neque plane praeteri-
re, nec prorsus exprimere volumus, quippe hoc
deformem, illud dissimilem effigiem reddat, ita,
quandoquidem difficile est, seu potius omino
fieri non potest, ut hominis ullius vitam, quae
omni labe vacet immunisque sit, ostendas ; in
honestis verum tanquam simulacrum supplen-
dum est: quae vero sive amimi motu, sive rei-
publieae temporibus, cum actionibus conjuncta
(1) Pyrrh. c. 20 Cff. Demetr. c. 24. Aem. Paul. c. 5 et 28.
(2) Reip. ger. praec. c. 3. Cff. quomodo quis in virt. par.
sent. possit. prof. c. 7, de cap. ex host. util. c. 3 et 10.
17
commiserunt peccata, potius existimantes a sum-
mis viris commissa, virtute deficiente, quam
improbitate dominante, non debemus nimium
diligemter et ad amussim in scribendo explica-
re, sed parcentes humanae naturae, quae nihil
quod revera bonum sit sine ulla macula, neque
mores proferat, qui, si ad virtutem exigantur,
omni vitio careant (1).
Cui fundamento convenit ipsius dijudicamdi
ratio, qua fere semper e duabus variis narra-
tionibus mitiorem eligit (2), adeo, ut vel excu-
set vitia et refellat, vel saltem diminuere stude-
at. Ita Bruti facinus mitigat, dicens eum rem
perpetrasse, quam nemo vel laudaverit satis vel
vituperaverit; ipse vero laudantis partes susci-
pit (3).
Boni justique studio ductus, viros summos
contendit ea instituere non potuisse, quae a
virtute sint aliena. Invehitur in eos, qui Ly-
curgi leges culpant, ipsique Cryptiam institutam
tribuunt, serioribus demum temporibus atrocia il-
-
(1) Cimon, c. 2.
(2) De Herod. maligm. c. 4,
(3) Poplic. c. 6.
18
la orta esse contendens (1). Ubi vero non po-
test mom commemorare facinora improba, a sum-
mis viris perpetrata, dolet humanam vieem,
quae mon in ómnibus virtutem exercere valeat,
ipsiusque hominis imbecillitati, fortunae, rerum
humanarum vicissitudini ea tribuit (2). Ita,
quantum potest, injusta clarorum virorum facta
mitigare studet, eam humanitatem, eam modes-
tiam observans, quam, a patre edoctus, in tota
vita retinuisse videtur (3). Ideo ira abreptus
vehementer invehitur im eos, qui magnos viros
aggrediuntur, calumniandi causa, ipse a vitupe-
rando maxime alienus (4).
Ipse sibi conscius, quantae molis sit in his-
toria verum assequi, cum posterioris aevi homi-
mes im cognoscendis rebus tempore impediantur.
rerum gestarum historia ab aequalibus conscrip-
ta, partim invidia et odio, partim gratia et adu-
latione verum obscuret; culpat eos, qui imimici-
tiae causa, aut partium studio ducti, hominibus
(1) I.ycurg. c. 28.
(2) Cleom. c. I6.
(3) Reip. ger. praec. c. 20, Cff. Rom. c. 23, Sertor. c. 10,
Pericl. c. 10, Brut. c. 46, Comp. Alc. cum Coriol. c. 3. ,
Cimom , c. 4 et 15. Alex. c. 51.
(4) Comp. Pel. cum Marc. c. 3.
'19
praestantissimis maculam adspergant (1); φέyeiv,
inquit, %iov % éraiveiv (2): homines magis ad vitu-
perandum, quam ad laudandum sunt proclives:
nec vero aequum est in re narranda odiosissi-
mis nominibus, uti, cum in promptu sint moHi-
ora: qui vero speciosis nominibus utentes, ini-
qui sunt, quive voces hinc inde avulsas aut
dicta adoriuntur, neque accurate in ipsam rem
inquirunt, ii summae malignitatis sunt accu-
sandi (3).
Νec mirum, Plutarchum semper, data oppor-
tunitate, in istos calumniatores invehi, qui ip-
se tanta humanitate duceretur, ut nec servos
nec bestias ab ea excluderet: » benignitati, in-
quit, quam justitiae latior patet campus: lege
et justitia erga solos homines uti possumus; be-
meficentia et favor se extendunt monnunquam ad
hruta animalia, quippe velut ex largo fonte ema-
mantes ex mansuetudine: animalibus et servis
mom utendum est, ut ealceis, quos attritos pro-
jicimus; in his vero docendi sumus humanita-
v-s -
(1) Pericl. c. 13, Demosth. c. 22, Alcib. c. 3.
(2) Lys. c. 30.
(8) De Herod. malign. c. l. 2. Cf. Non posse suav. vivi
sec. Epic. c. l.
3 *
20
tem, qua erga cives utamur" (l). Ita Plutar-
chus suavissimo misericordiae sensu ductus,
eamdem in lectorum animis excitare studet,
verbis affectu plenis (2).
Quamvis igitur non improbem eorum senten-
tiam, qui Plutarchum boni honestique studio
ductum, aliquando justo satius virorum sum-
morum vitia excusare censeant, non tamen hoe
ita intelligi velim, ut Plutarchus vitia virorum
vel reticuisse omnimo, vel non reprehendisse
dicatur. Saepius enim summis viris haudqua-
quam parcit. Exempla congerere supervacane-
um est, cum in quaque fere] vita hujus rei ves-
tigia in oculos incurrant (3).
Summa vero modestia ductus, Plutarchus
atrocia minus vulgat. Ita, quamvis non impro-
bet, summos viros sese laudare, ubi hoc faciant
calumniae, aut accusationis depellendae gratia,
sive, ut alios hortentur, sive ut veri causam
agant (4), minime hoc faciendum esse conten-
(l) Cat. maj, c. 5. Cf. Gellius, Noct. Att. I, 26.
(2) Aem. Paul. c. 33.
(3) Cff. Rom. c. 22 et 26, Comp. Lyc. cum Numa, c. 4,
Salom , c, 23. Arist. c. 3, Alex. c. 12. Demetrium et Am-,
tonium passim culpat.
(&) Qua quis ratione se ipse sine invidia laudet, c. 2, 4, l5,
21
dit, gloriae aut gratiae captandae causa, sed ita
ipsis agendum esse ducit, ut omnia ne sibi ar-
rogent, alia vero fortunae, alia Deo accepta
ferant (1), ideoque culpat Ciceronem, qui facul-
tate orationis usus sit, ut suas laudes celebra-
ret, suas res gestas praedicaret; laudat vero
T)emosthenem, qui hac parte gravior fuerit et
prae caeteris excellens (2). Ideo de rebus gra-
vissimis pronuntiare dubitat, maximaque cum
pietate praesertim de rebus divinis disserit (3).
E Plutarchi judicandi ratione, ut nobis vide-
tur, satis probavimus, eum vìrtutis verae custo-
dem rigidumque satellitem esse semper studuis-
se: multa addi possint e scriptis philosophicis,
e quibus idem appareat. Verum hoc nobis non
data opera proposuimus, unice id agere volui-
mus, ut varias, quas memoravimus, Plutarchi
artes, ad boni honestique studium referendas
esse efficeremus. De quibus cum imfra etiam
dicendi locus sit futurus, his missis, ad s2pro-
gredimur, paucis exposituri Plutarchi veri justi-
que studium.
(1) Ibidem, c. 2 et 10.
(2) Comp. Dem. cum Cic. c.2, Cf. Cic. c. 24.
(3) De sera num. vind. ed. //?/tt. p. 10. Cf. infra § 4.
§ 2.
VERI JUSTI QUE STUDIUM.
OÜôùv àyàpázr® Aaßä päçoy, o$
W
xapiaaafia % aegrâ repov άληδόας.
Plùt. de Isid. et 0sir. c. I.
De Plutarcho veri studioso agere, res est una
in paucis difficillima, si quidem inquirere velis,
quatenus in vitis conscribendis veram criticam
adhibuerit, quatenus in iis ipsi fides sit haben-
da. Aliquando veri studio obfuisse flagrantem
virtutis amorem, humanitatem maximam, verbo
jam § 1 memoravi. In ipsas vitas inquirere, fon-
tes dijudicare, quibus usus sit Plutarchus, qua-
que ratione in his utendis versatus sit, expone-
re, et ab his observationibus alienum est, nec
paucis absolvendum. Non emim id ago, quid a
Plutarcho biographo postuletur, quaenam hoc no-
mine ipsius laudes sint, quaenam vitia, ubi ve-
ritatem historicam observantem, ubi ab ea aber-
rantem deprehendas, et vero hoc esset peculiaris
maximi momenti disquisitionis. Ad indolem vi-
23
ri cognoscendam sufficit, quamti ipse habuerit
veri studium, attingere, additis ex ipsis vitis, e
quibus eum verum voluisse apparet.
Verum cognoscere, illudque studiose am-
plecti, res est tantopere amanda, tamque desi-
deranda, ut ipsum hoc vivere et esse propter
cognitionem data videantur (1): θεῖον ί άλ%%etæ,
xaì ràvrwv μέν άγάθίν θεοῖς, τάντων δ' άνθρώποις άρχ% wa-
τά IIÀárwva (2). Ipse optime moverat, quantae
difficultatis sit verum invenire, eamque multo
majorem esse, si quis oppidum exiguum inco-
lat, ut § 1 observavi (3). Ideo mom facile as-
' severat, de quibus non satis constat, nec nimia
virium fiducia fretus, ea aggreditur, quae hu-
meri ferre mom valeant. lpse saepius indicat,
se imperitia rei, a vero aberrare potuisse. Quod
explicamdum ex magna, quam verbo jam attigi-
mus, modestia (4). Sero et aetate provectiori
se Latinam linguam edoctum fuisse dicit, adeo
ut mom res ex verbis, sed verba e rebus cognos-
ceret, ideoque comparationem non instituit in-
(1) Non posse suav. vivi sec. Epic. c. 10.
(2) Quomodo adul. ab amico internoscatur. c. I.
(3) Per. c. 13, Cf. Demosth. c. 2.
(4) Cf. § 1, fine.
24
ter Demosthenis et Ciceronis eloquentiam, del-
phini hoc in terra vocans vim, roù yvä% oavr&v
semper memor (1). Eamdem linguae imperiti-
am profitetur alio loco (2). Nec vero admodum
parvam ipsius Latinae linguae notitiam fuisse,
contenderis. In rebus cognoscendis saltem ipsi
aut non nocuisse, aut Graecis cum scriptoribus
familiaritate non obfuisse, e pluribus locis pa-
tet, quibus ipsorum verborum Latinorum vim
rectissime explicat, Latinorumve scriptorum ver-
ba ita exhibet, ut vero illud nocere non videa-
tur (3).
fì rebus obscuris aut ultra tempora historica
'remotis, affirmare dubitat (4), fabulas saepius
rejicit (5), interdum causam reddit, quare eos
potissimum scriptores sequatur, qui verum sci-
re potuerint (6), studio partium falsos esse ali-
(l) Demosth. c. 2 et 3.
(2) Cato maj. c. 7.
(3) Cff. Marc. c. 22 et 24, Cato maj. c. 1. Marius, c. 8.
Cf. Sallust. Bell. Jug. c. 64, Sulla, c. 37. Heeren, l. l. comm.
III, p. 398, sqq.
(4) IJemosth. c. 4. 15, Lyc. c. l et 19, Marc. c. ll, Thes.
c. l et 2, Numa c. 8.
(5) Rom. c. 12, Numa, c. 15.
(6) Artax. c. 2, Diom, c. 3I.
25
1 *\*;J
'quando memorat (1), in refutandis opinionibus
summa humanitate utitur (2). Ita, cum verum
propugnaret, tamen saepe eum, sive oppidi
angustiis conclusum, sive nimia humanitate, si-
ve perversa critica, seu, quod ex imbecillitate
humìamae naturae oritur, partium studio duc-
tum, seu ingenti mole obrutum, sive alias ob
causas falsum esse, non est, quod megem. Suf-
ficiat, veri amorem indicasse.
, Qui amor proxime conjunctus eraj cum sum-
mo discendi ardore, Musarumque commercio,
cui ipse plurimum tribuit. Natura generosa et
hona, institutione destituta, sicut ex agro fe-
cundo, qui cultus non sit, pleraque prodeunt
vitiosa; necesse est, multa simul cum virtuti-
bus vitia edat: maximi sunt ad virtutem impul-
sus, saepius vero indulgens impotenti irae, qui
cultus non est, nec facilem mec comem sese
praebet. Nullum tamtum e Musarum commer-
cio homines commodum percipiunt, quanti il-
lud habendum est, ut doctrina et institutione
ingenium molliatur, auream homines amplee-
(l) Artax. c. 13.
(2) Arist. c. 1.
26
tantur mediocritatem, memores τὸ àyav semper
mocere (1). Ipse Plutarchus a viris, in quibus
inesset, quam Plato dicit, φιλομαθίς κ4] φιλόσοφος
Qύσις, οταις άστάζεσθαι τὸν μάθμa wal μ*ιδδv A6you μψὰ
τειδείας άτιμάζειν είδος , literis enutritis, non exspec-
tamdum esse censet, eos frangi calamitatibus (2).
Cui Musarum studio, quantum ipse Plutarchus
debuerit, non est, quod dicam: ipsa viri ope-
ra, uti pro parte jam vidimus, satis probant,
si de quo aJio, de Plutarcho valere illud:
άngenuas didicisse fideliter artes
emollit mores, mec sìnìt esse feros.
Verum de his, quae ab hac § aliena existima-
ri possint, § 3 uberior dicendi erit locus, quare
transeo, ad Plutarchi de justo sententias, ut iri-
de appareat, quam acer fuerit justitiae vindex.
In virorum rebus gestis dijudicandis, ipse
omnis justitiae atque honesti amantissimus, eos
exagitat, qui commodum patriae indignis faci-
moribus praetendamt, omnem justitiam parvi ha-
bentes, quocunque tandem modo, patriae com-
modum promovere studentes. Ideo invehitur im
(1) Coriol. c. 1, Cff. c. 15, De audit. c. 2, Mar. c. 2,
Tib. Gracch. c. 10, Caj. Gracch. c. 19.
l3) cic. c. 2 et 82.
2
7
Agesilaum, similesque oiç àv καλὸν άτΛΊς waì òwaidwgo-
*r, rà rijg xatpiòog ovp@épov (1), laudat vero orationes
IDemosthenis, ita comparatas, άς μόνου τοῦ waAoû 8;
aùrò aipstoü övroc, quibus orationibus, omnibus où
wpbg rò %sorov, *i jjotov % AvovreA£o rarov äyeι τοὺς πολ£-
'rag , àÀà ravraxoù r%ν άσφάλειav wal r)v awrwpiav of&rat
δεῖν ἐν δευτόματάζει τούτ&λοῦ ποιεῖςθαι wai róúxpéxovroc (2).
Veram eloquentiam a bono demum viro profi-
cisci posse censet. Orator vir bonus sit opor-
tet, qui multo majorem vim in animis civium
exercere potest, quam ii, qui, etsi disertissimi,
moribus sunt malignis et improbis: non nuda
vis dicendi, verum vitae probitas efficit, ut re-
vera dicendi vis homines commoveat, animique
motus tollat mitigetve (3): justum invietum est,
debetque is, qui rempublicam gubernare velit
â
(1) Agesil. c. 37, Alcib. c. 31, JVeeren l. l. p. 36. » Plu-
tarch erscheint in allem seimem Schriften als ein stremg mo-
ralischer Mann, und es ist nicht zu werkennem, dasz bei
der Beurtheilumg der politischem Charaktere seimer Heldem
auch ihre Moralität bei ihm sehr im Betracht kam. Er hul-
digt mur der politischem Grösze , wo er auch die morali-
sche erblickt. — Plutarch ist Bewumderer der Männer weni-
ger wegen ihrer politischen Entwürfe , als wegen der Rein-
heit ihrer Gesimmumgen.''
(2) Dem. c. 13.
(3) Phoc. c. 15, Demosth. c. 10, Per. c. 15, Pelop. c. 25.
4 ¥.
28
aipeTr6ai &sì rà pºëv âpyω τò MaÂòv àvrl τοῦ κολ&κεύοντος ,
τά ά λόγφ πῦ Ἀντοῦ άφαιρεῖν τοῦ συμφέροντος (1). Ideo
dicit Plutarchus: Plato Aristidem maxime me-
morandum censet, qui omnia facta sua ad vir-
tutem direxerit, raro cognomine justus appel-
latus (2). In fabula autem de Thespesio Solen-
si maximopere justitiam commendat (3).
Quod studium justi non potuit non conjunc-
tum esse cum amore libertatis civilis atque odio.
im tyrannos. De Dione et Bruto agens, eosque
inter se comparans, hunc pro libertate publica
discrimen adiisse magnopere laudat, ό yàp sic Éxai-
vov ύτάρχει τοῖς ἀνδράσι μέγιστον, ά τρός τοὺς τυράννους
&τάχθειæ wa} μισοτονMpfa , τούτ' eiAuwpivêç êwrt rj Bpoúræ
val wa%ap6v' turpe enim est assentari populo, quo
potentiam consequaris: potentia vero injuria,
civesque opprimendo collecta, cum turpis, tum
iniqua est (4). Principem ab indecoro abstine-
re, decorum tueri decet, quod qui negligit,
non rex est aut princeps, sed aut multitudinis
adulator, aut dominus evadit: itaque aut in
(1) Cic. c. I3.
(2) Arist. c. 25.
(3) De sera num. vind. p. 83, sqq.
(4) Comp. Dionis. cum Brulo , c. 3, comp. AIc. cum
Coriol. c. ; l.
29
odium sui, aut in contemtum subditos adducit:
hoc lenitatis et humanitatis, illud insolentiae
et saevitiae peccatum : pudor, justitia, aequi-
tas, aiaxp£v φόγος κα) ταλβν ἐτaινος in bomo principe
insint oportet (1).
Animadvertere licet, eodem studio ductum
Plutarchum magna cum voluptate conscripsisse
talium praecipue virorum vitas, qui libertatis
civilis exstiterunt vindices, tyrannorumque ad-
versarii, ut Timoleontis, Dionis, Bruti, Pelopi-
dae aliorumquie, in quorum vitis conscribendis
interdum incalescit atque altius assurgit, rei
pulcritudine abreptus (2). *-A
(l) Comp. Thes. cum Rom. c. 2, Thes. c. 6, Lyc. c. 8.
(2) Qui ad Plutarchi sensum pulcri attendere velit, cui
plurima pulcerrima in operibus ipsius loca debentur, in-
ter alia adeat descriptionem monumentorum a Pericle con-
stitutorum , Periclis c. 13, templi Jovis Capitolini, Popl. &*
c. 15, pacis Numa regnante in Italia , Numae c. 20, nar-
rationem de Alexandro Bucephalum conscendente, Alex. c.
6, plures de Alcibiadis pueritia marrationes , quibus pug-
mam inter Socraticam philosophiam et adolescentis άχολά-
oiav, quam et ex fine Platomici Symposii novimus, elegan-
tissime et verissime videmus expressam. Cff. Pelop. c. 33,
quo verbis affectu plenis describit luctum exercitus de Pe-
lopida occiso, et Aem. Paul. c. 33, quo triumphus Aemi-
liamus de rege Perseo descriptus miram ad lectorum ami-
mos movendos vim habet. Cff. Excerpta ex oper. Plnt.
quae ad artes spectant. Gr. et I.at. admot. instr Facius.
Lips. 1805.
30
Ita eum a principe posceret, ut philosophia
imbutus, prius in se imperium exerceret, mo-
resque suos constitueret atque dirigeret, quibus
postea subditos aecommodaret, egregie de prin-
cipe ita disserit: » principes Dei administri ad
hominumi salutem, ut, quae Dii bona homini-
bus- largiuntur, ea partim distribuant, partim
conservent. Donis enim, quae Dii largiuntur,
sime lege, justitia et principe frui non licet:
justitia enim legis finis, lex principis opus, prin-
ceps. Dei imago, omnia digerentis, virtuti ope-
ram dando, se ipsum Dei simillimum facit: o-
pusque peragit jucundissimum, Diisque carissi-
mum (1).
In reipublicae forma, cujus tres species sta-
tuit, secutus Platonem, reliquas vitia et cor-
ruptelas dicens potius, quam formas reipubli-
cae, Platonem imitatus eligit monarchiam, r}v
μ6vwv 8vvap.£vwv τὸν ἐντελ% wal άρθιον τίς άperìs róvov àv&-
axio8au, wa} μ% rs xpòc áváywMv μ%re xpòς x4pºv àpp6vai τοῦ
ovρφροντος: reliquae enim id habent, quod fere
is, qui imperat, sub imperio et potestate est,
qui administrat, administratur, quod nom ha-
(1) Ad princ. inerud. c. 1-3. Cf. maxime cum princ. vi-
ris phil. cssc diss. c. 1 et 2.
31
bent vim solidam et stabilem, qualis in monar-
chia habetur (l).
Quantum in imagine principis informanda, im-
que reipublicae forma deligenda e Platonica phi-
losophia repetiverit Plutarchus, nemini dubium
esse poterit, qui summis labris Platonem atti-
gerit: nec vero in his tantum, sed et in aliis,
uti jam vidimus, inque sequentibus magis et-
iam nobis apparebit, Platonis philosophiam et
amavit magnopere et scribendo expressit (2).
(1) De unius dom. pop. statu et pauc. imp. e. 3 et 4.
Cf. am seni ger. resp. c. 11.
(2) De Plutarcho Platonis studioso agere, deque philoso-
phia, quam Plutarchus secutus sit, et ab hoc loco alienum
�st et alius disquisitionis; e vitis tamen loca quaedam attu-
lisse, non ingratum duco Platonis studioso. Cff. comp.Thes.
cum Rom. c. 1 , Lyc. c. 5, 7, 15, 29, 30, Numa c. 8,
Hl, 20, Solon, c. 26, 3l, 32, Themist. c. 4, 32, Pericl.
o. 1, 2, 7, 8, 15, 24, 39, Alcib. c. 1, li, Coriol. c. 15,
comp. Alcib. eum Cor. c. 3, Pelop. c. I7, 18, Marcell. c.
14, Arist. c. 25, Cato maj. c. 2, 7, Philop. c. 14, 16,
Pyrrh. c. 23, Marius c. 2, 46, Lys. c. 2, Lucull. c. 2,
comp. Cimon. cum Luc. initio, Nicias, c. 23, Agesil. c. 5,
Phocion, c. 2, Gracchi comp. cum Agide, c. 2, Demosth.
c. 4, Cic. c. 2, 13, comp. Dem. cum Cic. e. 3, Artax. c.
25, Demetr. c. 1, 32, 42, Anton. c. 29, 36, Dion, cujus
tota vita ipsam philosophiam Platomicam veluti spirat, in-
primis c. 1 , 8, 10, I8, 23. 53, Dionis cum Bruto comp.
c. 3, Arat. c. 24, Galba , c. l.
In moralibus autem scriptis , quae dicuntur, utramque
fere paginam facit philosophia Platomis ; cujus vim, atque
32
Itaque, quamvis vir civilis, si detur optio,
monarchiam sit praelaturus, tamen se accom-
modabit reliquis imperii formis (1).
Cum enim ipse Plutarchus amore patriae du-
ceretur acerrimo, adeo ut patriae commodum
promovendum (2), in eos invehendum censeret,
qui patriae maledicerent (3), Ciceroni assensus,
patriam omnes omnium caritates complecti, pa-
;r
intimam maturam, quam egregie perspectam habuerit Plu-
tarchus, vel inde apparet, quod a Clarissimo Heusdio, ipso
αλatwvixwrár®, in Amatorio omnium maxime dicitur sem-
tentiam Platonis et cepisse et expressisse. lmit. phil. Plat.
tom. I. p. 98 in nota. Qui cùpit perspicere, quantum Plu-
tarchus, ipse optimo sensu Eclecticus dicendus, in philoso-
phicis Platomi debuerit, speciminis loco adeat sententias de
rebus divinis , in libro de ser. num. vimd. expressas et
summi λ^3ytt. ad h. 1. annotationes. Quantopere autem Pla-
tonem amaverit , patet cum ex omnibus scriptis philoso-
phicis , tum e libris de animae procreatione e Timaeo , de
Stoicorum repugn., adv. Stoicos , quorum in primo comtra
perversam variorum philosophorum explicandi rationem ,
Platonem defendit, in his magnopere in Stoicos, plurimum
' in Chrysippum invehitur , qui Platonis et Aristotelis, sum-
l
morum philosophorum, sententias impugnaverimt injustissi-
me. Cf. Schoell, 1. l. tom. lI, p. 591. Û7rìcì, l. l, p. 239.
(1) De umius dom. c. 4.
(2) Cimom, c. 2.
(3) Cf. libellus de Herod. mal., quem scripsit mimio pa-
triae amore ductus, nec rationem habet temporum , quibus
Herodotus vixit, fabulasque quas de Graecis ille narrat, ma-
lignitati et studio Persarum tribuit, parum memor mativae
Herodoti simplicitatis.
t
33
triam magis quam parentes amandam statueret (1),
egregium civem sese praestitisse videtur, qui
quavis in reipublicae forma mullum magistratum
abnuendum existimaret, dummodo patriae eom-
modum promoveretur, nullum magistratum li-
hero homine indignum, nec modo magistratum
Homine, homimem vero etiam magistratu orman-
'dum esse arbitratus (2). f
Ideo celebrat concordiam magistratuum, quos
respublica tanquam hereditaria benevolentia con-
jungat, semperque iis obtemperandum esse do-
cet, dicens, wáAλιστον μάθΜμα wal xpwoipuâ ratov τό τει-
6apxetv τοῖς %yovp.6voig , w&v ύποδεάστεροι δυνάμει και δέw
vrvyx4v&aiv άντες (3). Plutarchi vero de rebus pu-
blicis ulterius indagare sentemtias, nec ad nos
pertinet, et longius mos duceret, quocirca pro-
peramus ad eam Plutarchi dotem, ob quam
omni aevo summi semper fuit aestimatus, hu-
mani ingenii peritiam accuratissijmam.
w-
(l) Comp. Alc. cum Cor. c. 4.
(2) Reip. ger. praec. c. I5.
(3) Reip. ger. praec c. 20, 21.
£»
§ 3.
IN GENIUM HÜMANUM OP TI M E P ERS P E C Ttf Mf
ËIA BUIT P IL U T A R C H U S.
V v v • • a ^• •^p
— μηδέ τὸ μικρὰ τὸ λθὰ σημέα
8í arapa^ará, &azrep eixêra.
<!vχίς ύττολαμßayoμάτους.
Cato min. c. 24.
Verbo monuimus § 1, Plutarchum in moribus
summorum virorum dijudicandis saepius majo-
rem verborum et factorum specie minus gra-
vium, rerum gestarum vero minorem rationem
habuisse: nunc videamus, utrum universe dici
possit ingenium humanum recte perspexisse.
Quod igitur summi momenti habendum est
in hominum moribus dijudicandis, memor dicti
Ciceroniani, in pueris quasi virtutum scintillu-
las apparere (I), maxime virorum clarorum pu-
eritiam attendit. Omnes enim veteres philoso-
phi, in pueriga facillime sese arbitrantur na-
(4) 0'ic, de Fim. L. V, c. 15. Cff. c. 20 et 21.
35
turae voluntatem p9sse cognoscere: in pueris
tanquam in speculo natura cernitur; hac aetate
homo dictis factisque indicat et quasi vaticina-
tur, qualis aliquando ingenio moribusque sit fu-
turus. Ideo Plutarchus maxime observat viro-
rum, quorum vitas describit, pueritiam et ado-
lescentiam. Noverat enim tum inprimis forma-
ri indolem atque tales contrahi mores, qui pro-
cedente aetate δυσάκνιττοι evadere soleant. Exhi-
Bet igitur maxime ἐφίρους, adolescentes primo
juventutis flore, ipsorum studia decertantium,
certamina, laudis cupiditatem, labores quos per-
ferunt, ludos, mores omnino, unde optime au-
gurari liceat, quales adulta aetate sint evasuri.
Ab exemplis innumerabilibus abstineo, tum,
quod longius esset, tum, quod singula enume-
rare, minus ad hunc locum pertineret. Puerile
ingenium quantopere cognoverit, non minus pa-
tet e libris philosophicis, adeo ut, qui pueris
imstituendis vitam impendit, optima e Plutar-
cho praecepta petere possit (1).
Qua maxime hominis indoles formatur, raiôsta,
a Plutarcho summis laudibus celebrata, ad hanc
< ——————
α) Inter alia loca cf. de auditione, 47 et 18.
Jît
§• 3.
&?
*t,&
5 A£.
36
igitur operae pretium est animum advertere ,
quomodo semper ejus mentionem faciat, ex ea-
que mores hominum explicet. Ipse compertunâ
habens, quanti pretii sit bona institutio, quam.
tum damnum afferat doctrina negleeta (1), me-
* morat naturam bonam institutione expolitam ,
ratione duce, cupiditates cohibere (2), ipsum-
que Themistoclem, nullis excultum literis vél
disciplinis, confessum esse, pullos, ubi recte.
docti formatique fuerint, generosos evadere e-
quos (3). Homines enim, qui literis et doetri-
ha nom jaeiunt fundamenta bonis externis, ani-
mi sitim explere nequeunt. Marius, si • Musis
et Gratiis sacra fecisset, non rebus splendidis-
simis, domi militiaeque gestis, foedissimum im-,
posuisset fastigium (£)• Totam vitam a primis
pueritiae annis colorem trahere, adeoque virum
homa institutione usum, ab eo, qui institutione
destitutus fuerit, optime internosci posse, sum-
mo jure statuebat.
Ita Plutarchus mira, qua pollebat, arte, post
- v-,
(1) Coriol. e. 1.
(2) Numa, c. 3.
(8) Them. c. 3j
(#) Mar. c. 2 et 46, Cff. Brut. c. 1, Arat. c. 10,
37
Coriolanum memoratum, cujus insita virtus ne-
que formata neque 'confirmata sit literis atque
doctrina, hominis indolem paucis exprimit, di-
cens, actionum fontem fuisse austeritatem, in-
tolerabilem arrogantiam et pervicaciam, quae 3
sponte sua vulgo taedium creet, conjuncta vero
cum ambitione, efferatur prorsus et intolera-
bilis evadat (1). Inde repulsam passus, qua e-
rat pervicacia, non tulit moderate, quemadmo-
dum virum summum decet, verum quamvis vi-
deretur impavidus atque intrepidus, gestu, in-
cessu constans, apparuit revera ira oppressus et
animi aegritudine confectus, nomineque Roma-
no sese indignum praebuit, favorem plebis ex-
celso animo contemnere mescius. Ita propositum
amon assecuti homines, perverso more quippiam
faciunt, rationis excultae auxilio quia indigent,
animique affectiones mitigare non possunt, con-
silium vero subnixum ratione et sapientia, eti-
amsi non succedat, ipse homo tamen sibi con-
stat (2). Í
(1) Comp. Alc. cum Cor. c. 4. Cff. Coriol. c. 15 et 21.
De ambitione Cff. Lys. c. 23, Sulla, c. 4.
(2) Timol. c. 6. Quanti autem sit bona institutio, me
plura afferam , comprobant etiam loca Tib. Gracch. c. 10,
Caj. Gracch. c. I9, Cicer. c. 32.
38
Quemadmodum autem ingenium Coriolani
paucis exprimit, quibus, ut Nepos de Themis-
tocle dicens, quae contumelia non fregit eum,
* sed orerit, totam viri naturam nobis reprae-
sentat, ita brevissime ea saepius indicat, quae
in tota hominis vita, quamvis saepe callide
occultata, usquequàque in oculos incurrunt.
Ut in pluribus unum alterumve exemplum af-
feram, ex Alcibiadis raròiwoi; άπομνημονεύματν
perspioi dicit τὸ omano, ioyvp6ræ rov wai φιλότρω-
qov (l). Ita Fabii • Maximi animum sedatum,
magnam cautionem in oblectamentis puerilibus,
tarditatem et laborem in literis perieipiendis,
faeilitatém et obsequium adversus sodales, quasi
fontes indicat, e quibus posterioris aetatis egre-
gia facinora deriventur (2). Sed plura afferre
omitto, his me satis exhibuisse ratus, quam
recte ostenderit Plutarchus, priores vitae annos
maximam vim exercere in tota hominis vita, ideo-
que ad rationem, qua hanc aetatem transege-
rit, maxime animum esse advertendum, si quis
adultioris aetatis res gestas dijudicare velit <(3).
(1) Alcib. c. 2.
(2) Fab. Max. ®. 1.
(3) Cf. Pompej. c. 1 et 2.
39
Tanquam certissima veluti ßäoavos humanae
imdolis memorantur ab altera parte res secun-
dae, ab altera res adversae. Fortuna secunda
erigit homines vel natura abjectos, ut spiritus
sumant, e summo loco alios despicientes ; qui
vere magmamimus et constans est, vir, quem
Horatius justum atque propositè tenacem dicit,
rebus angustis anìmosus atque fortis apparet.
Omnes homines laudant virtutem in rebus ad-
versis, nec vero in ipsis calamitatibus , iidem
praestant, quae in ore habent. Quocirca maxi-
ma admiratione nos afficere debet exemplum e-
orum, qui summo loco antea collocati, angus-
tis rebus oppressi, forti animo eas perferunt,
aut secundo fortunae cursu elati, sibi tempe-
rant. Saepius enim accidit, ut in rebus se-
cundis vitia animo insita, diligenter antea tec-
ta, paulatim erumpant atque animi pravitatem
aperiant (1). Recte Plutarchus statuebat, quae
eadem Cicero momet, homines saepius efferri
fastidio atque contumacia, nec quidquam im-
tolerabilius fieri posse, insipiente fortunato.
Qui antea commodis fuerunt moribus, impe-
(I) Cff. Eum. c. 9, Anton. c. 17, Agesil. c. 29, Sulla,
c. 30, Arat. e. 49 , Rom. c. 26. & «y
40
rio, potestate, prosperis rebus immutantur, sper-
nunt veteres amicitias, novis indulgent (1). Qua-
re homines maxime spectandi sunt, ubi vel gra-
vibus calamitatibus opprimuntur, vel prosperis
rebus gaudent, ut inde colligatur, qualis ipso-
rumn vera sit indoles.
In praeceptis conjugalibus, in libello de fra-
terno amore, quantam Plutarchus ostenderit im-
gemii humani peritiam, observandi alio loco
eopia erit.
Quas memoravimus motae produnt virum hu-
maniae maturae penitus peritum: longius nos du-
ceret in omnes inquirere ; quam vero praeter-
mittere non licet, eadem est, cujus § 1 mentio-
nem fecimus, paucis a nobis confirmanda.
Uti pueritia, ludi, certamina, doctrina, res
adversae vel secumdae in hominibus spectanda
sunt, ita mon minorem utilitatem capias ad viri
indolem perspiciendam, si varia dicta, variis
temporis punctis pronuntiata, attendas. Inde
&ro®%yμaτα, quorum Plutarchi vitae sunt ple-
nae: inde in vitis, in quibus talium copia Plu-
tarcho mon erat, eam accuratam morum descrip-
tionem aliquando desideres: %μεἰς μέν yàp, inquit
- _ -
(1) Cic. Lael. c. 15.
41
$
%.
*,
t.
Plutarchus, τὰ λόγω πολὺ μάλλον Ά τά τροπάτρ φεμὸν
gμφαλύεσθαι, τό %ος (1), et mox plurima Catonis
apophthegmata memorat. ^.
Res, quae videntur parvi momenti, quas Ta-
«itus dicit, primo adspectu leves, ea, quibus ta-
men magnarum saepe rerum motus oriantur (2),
quae ad vitam potissimum domesticam perti-
nent, vitae quotidianae consuetudinem, famili-
aria cum amicis colloquia, eas igitur frequenter
affert, etemim, ut ille ait:
verae voces tum demum peetore ab imo,
effíciuntur et erípitur persona, manet res,
In rebus publicis fere illustres viri tales sesé
ostendunt, quales videri maxime student, im.dos
mesticis rebus patent niobis, quales sunt (3).
(l) Cato miaj. c. 7.
(2) 7'acit. Ann. 1. IV, c. 32. .
(3) Digni, qui de hac mira Plutarchi arte, qua indiciis
spécie levioribus ad virorum suorum ingenium exploran-
dum est usus, conferantur, Rousseau , Emíïe, I. IV. » Plu-
tarque a une grace inimitable à peimdre les grands hiom-
mes dans les petites choses: et il est si heureux dans le
choix de ses traits , que souvemt um mot , un sourire, um
geste lui suffit pour caracteriser som héros.”
Montaigne , Essais, l. I, &h. 25 » cela mesme de yeoir Phi-
iarque trier ume legière action em lavie d'un homme oii um
imot, qui semble me porter pas, cela, c' est um discours.”
Reinhard in diss. de rerum minutarum in disciplina
• morali pretio , sect. II, § 29 et sect. III, § 33.
42
Ingenia virorum secundum Plutarchum sae-
pius magis e dictis eorum, quam e factis elu-
cent. Facta saepe habent admixtam fortunam;
quas vero homines proferunt voces, in rebus
gerendis occupati, animique affectionibus com-
moti, pure tanquam in speculis contemplandum
uniuscujusque animi sensum proponunt (1). In
bonis viris non est perinde quidquam admirabile,
atque vita quotidiana cum familiaribus (2). Res
domesticae enim faciunt egregie ad viri mores
perspiciendos, μηά τά μικρὰ τὸν ἄν ονμ£ta δε xa-
paAiveiv, &orep elwów& rùc Jvxùs òroypaqop.£vov, (3). Sed
mos me fines nostris observationibus propositos
transgrediamur, illud comcedamus Wyttenba-
chio de Plutarcho affirmanti, ipsum conversio-
mum momenta et animorum abditos recessus
et acutissime vidisse et prudentissime expli-
euisse (4).
(1) Epist. ad 7'raj. praefixa ejus reg. et imper. apophth.
(2) Per. c. 7.
(3) Cato mim. c. 24. Cff. c; 27. Ages. c. 29.
(4) Praef. ad ser. mum. vind. p. 8. lniquius judicare nos
'bis videtur Schoell , l. l. tom. II, p. 391 de Plutarcho di-
cens: » Seime Heldem erscheimem emtweder als wollkommene
Tugemdmuster oder als Sklavem eimer Leidenschaft ; und
unam vermisst die feine Beobachtung der unzähligen Mittel-
grade zwischem Tugemd und Laster.”
§ 4.
SENTENTIAE QUAEDAM DE REBUS DIVINIS.
&ya%ς ό ό θεός τελάας, οὐδεμιάς
$• • • / s.
άρετῖς άδείς ἐστιν.
De défectu orac, c. 24.
Est haec cum recentiorum temporum, tum
inprimis aetatis nostrae maxima felicitas, ut in
religione Christiana omnium praestantissima e-
mutritis, in diem puram magis, humanitate pro-
cedente, excelsamque rerum divinarum nobis •
eómparare liceat notitiam. Neque tamen anti-
quorum philosophorum respuenda sunt placita,
contra, quo magis ea attenderimus, eo melius
mostrarum sententiarum intelligemus gravitatem,
mobisque persuadebimus veram philosophiam in-
ter et veram religionem arctissimum esse vincu-
Jum. Ideo ab his observationibus non alienum
esse duxi, quasdam Plutarchi 'de rebus divinis
proferre sententias, quae maxima amtiqui phi-
6 ê
44
losophi admiratione mos percellant necesse est,
adeo ut virum conspiciamus summa pietate duc-
tum, studioque in rebus divinis posito, suos mo-
res emendare summopere studentem.
In quibus primum haud praetermittendum
est, Plutarchum statuisse unum Deum, qui
omnium hominum curam gerat, qua de re ipsi-
us verba adscribamus. » Itaque de eo, quod
est, non licet dicere, fuisse id aut fore, quae
verba inclinationem significant atque discessum
atque mutationem, quae locum έn eo quod est,
non habent. Sed ita est dicendum, Deus est,
neque vero est in tempore, sed in aeternitate
immobili et experte mutationis ac temporis, qua
nihil est, neque prius, neque posterius, neque
recentius. Sed unus eum sit i)eus, uno prae-
senti durationis momento, ἐν} τά νῦν, totam ae-
termitatem complet: et solum illud, quod in ae-
termitate est, revera est, non factum, non fu-
turum, non praeteritum, neque orsum, meque
desiturum. Sic igitur Deus a nobis cum vene-
ratione salutandus est: es unus. Non enim mul-
titudinem capit divina natura, où yàp xoAA& τὸ θεῖ.
4v èoTiv, ut unusquisque nostrum, qui consta-
¥mus congerie mixta, et infinitis diversissimisque
45 �
actionibus, ut conflantur conventus ex variis
hominibus. Sed illud, quod est, unum est, et
unum est illud, quod vere est” (1). Quam-
quam enim hoc loco de Apollime sermo est, ta-
mem, ut recte observat summus Wyttenbachius,
ita de eo loquitur, ut eum pro uno et summo
Deo, qui nomine tantum a Jove reliquisque
Numinibus differat, habere videatur: cumque
«de unitate ejus maturae disserat, patet eam ip-
sam superstructam esse unitati individuae, seu
numeri, ut, cum Deus omnia, quae in ejus na-
turam cadere possunt, simul et semper complec-
tatur, sibique semper unus et idem sit, etiain.
significetur, talem naturam ac vim non pluribus
subjéctis, sed in uno tantum inesse (2). Idem
vero aliis locis comprobari potest. In libro de
Isid. et Osir. dicit: » neque vero alii apud alios
sunt Dii aut sui Graecis, barbaris item sui, et
alii septentrionalibus, alii austrinis, sed quem-
admodum Sol, Luna, Coelum, Terra, Mare
communia sunt omnibus, tantum aliter ab aliis
appellantur; ita una mens, quae hoc universum
temperat, una providentia, quae procurat, et
(1) De EI apud Delphos , c. 20.
(2) Disput, de unit. Dei , 0pusc. tom. II , p. 108.
t , 46
facultates, quae apud omnes vim suam exse-
runt, pro varietate legum, alias apud alios ha-
bent dignitates, alia momina. Neque absurdum
est, etiamsi plures sint mundi, singulis praees-
se principem atque ducem universi Deum, ratio-
me et mehte praeditum, qualis' est noster Jupi-
ter, qui a nobis pater omnium et dominus ap-
pellatur, aut quid obstabit, quominus Jovis fato
et providentiae omnes mundi obediant, isque
singulos inspiciat ae dirigat, singulis praebens
initia semina," (1).
Videmus unum Deum, cui fatum est subjec-
„tum, qui providentia sua res Deorum atque ho-
minum curat, si; 3aaiAeJc wal äpxov, Beds, àpx%v re
xa} μάσ& wal reAevr\v £xov roù xavròς, εὐθεῖα repafiwet wa-
•rà Qúoiv xepiropeu6μενος' τό δὸ ἐτε'rat Afaw rôv âxoAero-
μάνων τοῦ θείου vdgov τιμωρός, ἐ zy£gefia râvrec àv0porro,
QÜrei rpóς πάντας άνθράτους , άττερ τοAftac. Deus quem-
admodum solem in coelo posuit pulcerrimum
sui exemplar, in quo tanquam speculo, iis, qui
adspicere possunt se spectandum praebet, ita
in civitatibus justitiae splendor quandam divi-
mae sapientiae imaginem reddit (2),
(1) De Isid. et 0sir. c. 66 et 67. De oracul. defectu, c. 29 et 30.
(2) De exsilio, c. 5, ad princ, inerud. c, 5.
47
Deus ipse est summa justitia et summa bene-
volentia, optimus ille Deus, ad sui similitudi-
nem mundum informans, quaecumque praeclara
sunt, sui imagines exhibuit: patrius ille et su-
premus ac justitiae praeses Jupiter, optimus ar-
tifex, mundum formavit, urbem Diis homimi-
busque communem, in quo una vitam agerent,
cum summa justitia, concordia atque fide (1).
Verumtamen ex alio in alium locum inciderem,
si omnia loca adscribere vellem, quibus eadem
ratione Plutarchus de Deo sermocinatur.
Itaque cum Deus sit unus, cui reliqui Dii
hominesque pareant, fatum sit subjectum, qui-
que providentia sua mundum gubernet, qualem
Deum supremum, quales alios Deos sibi infor-
maverit, videamus.
Quod igitur im antiquo philosopho magnopere
praedicandum est, ex ipsius sententia, a Deo
omnia bona proficiscuntur, nullius mali homi-
mibus est auctor. *
Deorum genus mullius auctor mali praeest at-
que imperat, non vero, ut poëtae fabulantur,
securas et beatas sedes incolentes, commoti va-
ww
(1) De amim. procr. e Tim. c. 5, ady. Stoicos, c. I4.
48
riis perturbationibus, quae etiam ab homine
probo sunt alienae (1). A divina natura abhor-
rent istae fabulae atque culparidi sunt, qui is-
tiusmodi opiniones de Diis proferunt. Quemad-
modum homo plebejus consilium medici haud
facile deprehendit, ita de Deo non facile certi
quidquam pronuntiare potest homo, judicis par-
tes agens. In legibus populorum multa quis
absurda inesse dixerit, quii legislatoris memtemi
et rationem mom perspexerit: quid ergo mire-
mur, ubi humana ita difficulter a nobis intelli-
guntur, si non facilis explicatu est nobis, quam
Deus sequitur, ratio (2).
Studendum, quantum ejus humana naturâ
eapax est, ut assequamur cognitionem Deorum :
nec enim ullum Deus majus hominibus munus
digniusve dedit, quam veri amorem, praeser-
tim de rebus divinis, nec ulla res majus ad fe-
licitatem affert momentum (3).
Decet nos caute et summa cum verecundia
de rebus divinis judicare, nec pravorum sed bo-
(1) Per. c. 19. Cf. maxime cum primc. viris phil. esse
disser. c. 3.
(2) De sera mum. vind. p. 10 et 13.
(3) De Isid. et Osir. c. 1, 2, 68.
W 49
horum hominum sententias amplecti: bomi au-
tem homines censent Deum esse omnium bono-
rum principem, omnium pulcrarum rerum pa-
remtem, neque fas eum aut agere aut pati quid-
quam mali, Bonus enim cum sit, bonum nul-
lius rei vel invidia vel metus, meque odium aut
ira oggupare potest. Numen sua natura bene-
ficum et adjuvans, irasci et laedere nescit. Mag-
mus Jupiter omnia componit atque procurat, re*
liqui Dii hominibus bonorum auctores. Boni
homines Diis sunt accepti: homo iemperams et
justus Diis non carus esse mequit (1).
Deus se in medio exemplar omnium bono-
rum proponit, humamamque virtutem , qua ho-
mo similis Dei aliquo modo saltem redditur ,
parandam concessit his, qui Deum sequi pos-
sunt. Non est major alius fructus, quem ex
Deo possit capere homo, quam virtus imitatio-
ne pulcrorum et bonorum, quae divinae natu-
rae insunt, paranda. Ideo suo exemplo Deus,
animi motus perspiciens, in puniendo mansue-
tudine , uti mos docet, ut ratione utamur, irae
ne indulgeamus. Deus plectit posteros nostros,
(1) Non posse suav. vivi sec. Epic. c, 23.
7
t
ę
50
quocirca nos a pravis abstinere debemus: nec
vero hoc agit, ut acceptam injuriam ulciscatur,
sed vitia animo insita emendandi finem sibi pro-
ponens, homines poena afficit (1).
Deus, quem mente intelligimus, summo ho-
minum amore tenetur (2), et paterna sua pro-
videntia ita hominum curam gerit, prouti eorum
commodum flagitat, adeo ut perverse agant, qui
immaturae mortis causa, aliorumve, quas cala-
mitates dicunt, Deos culpent (3).
Gum vero vix finem inventura esset oratio
nostra, si, quaecumque a Plutarcho Deo tribu-
`untur, recensere velimus, aliam observationem
Tincipiemus, probaturi Plutarchum hominis vo-
luntatem liberam esse statuisse.
Si quid aliud, hoc profecto in antiquo phi-
losopho dignum est, ad quod animum adverta-
mus, eum hominibus suum in rebus peragendis
arbitrium tribuisse. Est hac de re locus maxi-
me memorabilis, quem paucis verbis compre-
hendisse, haud pigebit.
(1) De sera mum. Yind. passim , in quo libello , quam-
vis procul absit, ut omnibus assentiamur , multa tamen
inveniumtur , quae me a nostro quidem saniore de rebus
divinis judicio sunt aliena. Cff. //?ytt. adnot. et praef. p. 9.
(2) Numa , c. 4 et 8.
(3) Consol. ad Apoll. c. 31. Cf. de orac. def. c. 7 et 24.
51
Defendit Homerum ab eorum calumnia, qui
dicant, eum liberae voluntatis arbitrium homi-
nibus ademisse. Homerus enim non inducit
IDeum arbitrium voluntatis tollentem, sed mo-
ventem, et impellentem: ita agimus, non nobis
invitis, sed liberae voluntati Deus et fiduciam?
et spem addit. Haec demum est cura digna
J)iis, ut nos juvent, nostrisque conatibus ad-
sint, agendi vim, quae adest in animis nostris,
aut excitantes aut reprimentes (1).
Quare homines, si quid peccant, neque Deo,
neque fortunae, neque geniis, sed sibimetipsis
hoc tribuere debent: dolia enim bonorum et
malorum non in Jovis limine, sed in animo nos-
tro sunt reposita: homo ipse agendi initium fa-
ciat, postea deos imploret (2).
Itaque, cum animi liberum arbitrium esse
censeat Plutarehus, de ipsius animi immortali-
tate non alienum erit, quid cogitaverit, atten-
dere.
Sordidus admodum est.Deus, atque inanem
-— - —-,
(1) Coriol. c. 32. Cf. Thesei cum Rom. comp. c. 3.
(2) De superst. c. 7 et 8, Cff. consol. ad Apoll. c. 30,
de tranq. animi, c, 14; ,?
7 *
52
súAere voluit operam, qui nostri nihii in hobis
divinum, nihil habentium ipsius simile quoeuii-
que modo, et permanens ac stabile, sed fólio-
rùm istar, ut est apud Homerum, brevi teiiipo-
ris spatio emiárcescéntium atque pereuntiùm ;
tantam habeat rationém. Quod a virtutibus di-
vinis * plarie abhörret. Una eademqüe ' ratione
et próvidentia Dei, et animi humani perpetüi-
tás $tabilitur, néque pötest relinqui, sublàto-ái:
tero, alterum. 'Ergo áfiimo post mortém exstanti}
niagis probabilé est vel praemia vel poenäs rëffdi.
Vitam eriim, quasi certamen quoddam obit, et
gertamiinè peräétò, consequitur, quod meruit.
Deinde Plutárchus imitatus fabulam Platonis dé
Heré Armenio, närrat fabulam de Thespesio
Solensi, qua, poenis et praemiis apud inferos
propositis, homines ad virtutem adhortaretur.
Adrastêám ómniüm flagitiorum vindicem, malo-
rùm memo, ne minimus quidem aut latêre, äüt
ullo modo effugere potest. Homines revera jöst
mortem congredi posse cum vita functis; ratio
demonstrat (1).
Ita cum animus immortalitatis sit particeps,
(£) De sera num. vind. p. 67 sqq. Cff. de tranq. animi
¢. 18, non posse suav. vivi sec. Epic. passim.
53 £*
corpora hominum inter Deos referre, abstiidum
est. Corpus enim morti debetur, sola mens re-
stat. Ea sola ex Diis, inde oritur, eodem redit,
non una cum corpore, sed a corpore $ejuncta,
püra atque sancta: animus corpori est sùpér-
stes, cui quamdiu implicitus est, supérâ petere
aegre potest. Itaque non oportet bònórum cor-
pora contra legem naturae cum animo iii coelo
êollocare, sed solas virtutes (1). Hac miêrite
praeditus vir egregius libro de superstitiónè ve-
hementer monet pietatem amplectèrìdam, $uper-
§titionem et impietatem esse maximópère vitan-
das. Quippe quae hominibus ingéraiit séntén-
hümi afferant, efficiantque, ut semper perturba-
tionibus homo sit deditus. Ridicula sunt su-
perstitionis opera, verba, motus, praestigiae,
incantamenta, tympana pulsata, lustratiónes a-
liaque innumerabilia officia ineptissima, quibus
religio non continetur. Ideo laudat eos, qui
in rerum naturam inquirentes, inde explicare
studebant, quae mira occurrerent (2); vituperat,
qui rerum mirabilium stupore afficiantur (3).
' (i) Rom. c. 28.
(2) Per. c. 6.
(3) Nicias, c. 23. Cf. de superst. c. 8.
* 54
Attamen megari non potest, Plutarchum hac
in re non semper sibi constitisse et aliquando
miraculis, aliisque rebus nimiam fidem tribuis-
se. Neque enim tantam exemplorum nubem at-
tulisset, nisi diebus fastis et nefastis aliquam
saltem fidem habendam esse suspicatus esset;
et de his rebus pronuntiare amceps esse dicit,
propter humanae naturae imbecillitatem (I).
Quae res maxime ex fluctuantibus ipsius de pro-
videntià divina notionibus explicanda videtur:
cum enim, ut supra vidimus, providentiam di-
vinam sapienter omnibus rebus praeesse statu-
at, aliis tamem locis. providentiam quandam in-
feriorem geniorum et daemonum fingit (2), aliis
fortumae plurimum tribuit (3), aliis una cum
providentia fato tradit homines obtemperare (4).
(I) Camill. c. 19. Cff. de Isid. et 0sir. c. 4 et 5, de sc-
ra num. vind. p. 58, Poplic. c. 9. Coriol. c. 38, Dion, c. 2.
(2) De Isid. et 0sir. c. 25, Cff. de fato et de sera mum. vind.
(3) Marius c. 23. Libros etiam scripsit de fortuna Roma-
norum, deque fortuna Alexandri magni, quorum in illo om-
nia fere incrementa mominis Romani tribuit caecae cuidam
fortunae , eamque justitiae et suadae et comcordiae sororem
vocat, c. 4. Cf. Demetr. c. 35; in hoc vero ex Alexandri
virtute omnia ipsius praeclara facinora explicat. Cff. Schoell,
1. l. p. 417, et quem ille laudat, Sainte Croiae, Examen
des hist. d' Alex. le gr. 2e edit. p. 83. Ulricâ l. l. p. 239.
(4) Consol. ad Apoll. c, 13 et 29, do quo libro , ut etiam
55
Haec vero qui rite dijudicare velit, mecesse
est accuratius inquirat in scripta illa esoterica,
quod ab hoc loco alienum ducimus.
Vidimus igitur Plutarchum, etiamsi interdum
sibi non constet, nec nostrum de divina natura
judicium assequi potuerit, tamem eo processis-
se, ut supremi Dei providentiam statueret, illi-
que additos et subjectos, alios, sive Deos, sive
genios, et daemones, sive aliam quandam vim,
ita ut imperium penes unum, officia penes plu-
res essent. Neque nos ideo culpamus egregium
' virum, maxima cum pietate de rebus divinis ve-
rum assequi studentem: etenim haud sane erit
mirum, ut cum Wyttenbachio Platonis verbis
* utamur, » si de Deorum matura disserens, minus
id quod habeat, animo consequatur, ut tota di-
lucide et plane exormata oratio sibi constet, et
ex omni parte secum ipsa consentiat: 'contenti
emim esse debemus, si probabilia dixerit. Ae-
quum est enim meminisse, et eum, qui disse-
rat, hominem esse, et mos, qui judicemus, ut
si probabilia dixerit, nil ultra nos requirere
possimus” (1).
de duobus modo citatis tememdum, viros doctos statuere,
Plutarchum jumiorem eos conscripsisse.
(1) // ytt. 0pusc. tom. II. p. 492.
*
§ 5.
QUALIS PLUTARCHUS IN REBUS DOMESTICis
FUIssE vIDETUR.
••• • a^• $. ®- * • v ¢/
τό άγαθόν άνδρόν, ού ούτα
ζ^® v
* ig £αυμάσιον τάς άxtàs, &; öxa?
$ / / 4^® • ,
ίμâpav ßiog τός συσύαι/.
Pericl. c. 7.
Cum ipse Plutarchus nos doceat, e rebus do-
maesticis optime Hpmimis indolem cognosci, qua-
lem hpc nomine ipsum nobis informare debea-
mus , e scriptis conspicuum, tandem animad-
vertamus. £
Gratissimum nobis erit, temporibus, quibus
opiniones de vinculo, quod intercedit inter ma-
ritum et uxorem, patrem et liberos, de fraterno
amore, a nostra cogitandi ratione multum erant
alienae, adire virum egregium, qui sententias
proferat de rebus gravissimis, ad mores nostros
propius accedentes, virum in quovis vitae ge-
nere excellentem. Plutarchum igitur his de re-
bus disputantem audiamus.
57
Est sanetissimum nuptiarum vinculum, non
tantum Veneris sed Mercurii etiam patrocinio
gaudens; in nuptiis enim, quae voluptas perci-
pitur, ratione indiget. Amor forma corporis in-
census, constans et immotus non est habendus,
nisi ipsum animum totum occupans, ἐμφυχον λά-
ßw διάθεσιν. Voluptatis exigua pars, sed qui inde
oritur quotidie honor, gratia, amor mutuus, fi-
* des, ostendunt recte 'AQpoòírw, âpμa dictam.
Suada et Gratiae, Deae suavissimae, a conju-
gibus colendae sunt, ut persuadendo omnia im-
petrent, a rixis et ira abstineant. Omnes res
consensu conjugum peragendae sunt, viri tamen
vel imperium vel consilium debet emimere. Ne-
que tamen maritus imperet uxori, tanquam do-
minus rei, sed ut animus corpori, iisdem affec-
tibus deditus, et benevolentia devinctus, leni-
ter tractet uxorem oportet.
Mulier modesta sit, pudica, cum veste exuta
verecundiam induat, nec malis utatur artibus,
quibus semetipsam decipiat; semper viro se ac-
commodet, marito ira agitato taceat, tacitum
alloquio mitiget, gaudente illo gaudeat, lugenti
doloris sit socia.
58
Quemadmodum speculum auro et gemmis or-
natum, nullius est pretii, nisi rebus similem
exhibeat imaginem: ita nullus usus erit mulie-
ris vitam viro similem, moresque consonos non
gerentis. Concordia et harmonia demum vera
nuptiarum felicitas paratur. Morum comitate,
consuetudine, obsequio, virtute, benevolentia
paranda est uxori: natalibus, pecuniae, formae
venustati ne confidat. Neque ad dotem, ad ge-
nus, ad pulcritudinem viro est attendendum,
sed explorandum, quales feminae in convictu
sint futurae, mores spectandi sunt. Qui sana
mente sunt, ad indolem attendunt, si qua ho-
nesti species et simulacrum in animis insit: di-
vitias vero bonis moribus junctas aversari, stul-
, tum esset. Eosdem, quos maritus, uxor amicos
habeat, calumniae aures me praebeat: maritus
adhibeat uxorem mensae, jocis, ne cogatur se-
orsim voluptates quaerere. Omnia iis sunt com-
munia, in unam quasi maturam conjuges debent
eonjungi: ita demum vera animorum conjunctio
oritur.
Caeterum non uxor tantum sit pudica, mari-
tus quoque ab improba contagiome purum cas-
tumque se servet, uxoremque prae omnibus re-
59
vereatur. Maritus, ut poëta. ait, uæori pater et
frater venerandaque mater : optima quaeque
eam docere debet, ut praejudicatis opinionibus,
superstitione, aliisque, ad quas muliebris ani-
mus proclivis est, stultis rebus ipsam liberet,
ut ipsius ingenium excolat, et ad omnia prae-,
clara eam adducat (1).
Sunt haec praecepta saluberrima, quae si quis
observet, is omnino videtur veram matrimonii
felicitatem adepturus. Attamen dubium moveri
posset, num Plutarchus revera ad eam mormam
vitam direxerit. Saepius enim fit, ut homines
optima quaeque praecepta aliis tradant, nec ve-
ro facta verbis consona appareant. Quod Plu-
tarcho non accidisse, affirmare non dubitamus.
Ex epistola enim consolatoria, quam filia mor-
tua, absens ad uxorem scripsit, abunde patet,
necessitudinem, quae inter eos exstabat, a dictis
praeceptis non abhorruisse.
Monita ita sunt comparata, ut utriusque con-
jugis admiremur tum sapientiam, tum mutuam
caritatem atque benevolentiam. Monet eam, ut
sibi constans eam calamitatem sapienter ferat,
(1) Conjug. praec. Amalor, passim.
8 *
60
neque luctui indulgeat, in quo mulierem con-
tinentem esse deceat, ita tamen ut nullo modo
naturalem in liberos amorem exuat. Nam nec e
quercu aut saxo natus erat Plutarchus, et uxo-
rem ita monet, haud ipsius constantiae ignarus,
sed in maxima calamitate summam ipsius exper-
tus animi virtutem, filio natu maximo mortuo;
contra laudat eam, quae planctum non ediderit,
quae justa non magnifice fecerit, quae non ad-
mittat naenias malarum mulierum. Dein summa
cum suavitate memorat vitae concordiam, quae
tanta esset, ut uxor familiaritate et consuetu-
dine sua omnes cives, omnes philosophos in
admirationem traxisset. Tandem de ipsa hacce
filiola ita loquitur, ut patrem eum fuisse aman-
tissimum inficias ire, nemo in animum sit induc-
turus. Vere affectu paterno narrat se optima
quaeque de filia illa esse auguratum : dotes ip-
sius memorat, mansuetudinem, mutuum amorem,
humanitatem, quibus omnes ad se alliceret, sum-
mumque gaudium et delectationem parentibus
praeberet: amorem adeo tantum fuisse praedi-
cat, ut vellet nutricem non tantum aliis infan-
tibus, sed ludicris etiam et pupis mammam prae-
bere, ita summa benevolentia ea, quae se oblec-
61
tarent, tanquam ad mensam communem invitans,
ut secum dulcissima quaeque perciperent.
Haec vero, inquit ' Plutarchus, quibus viva
mos oblectavit, nunc in memoriam revocata,
non perturbare nos debent, contra grati simus
oportet, quod per biennium ipsius suavitate usi
simus. Homines haud raro hoc vitio laboramt,
ut praeterita recordantes, unice mala in memo-
riam revocent: nos vero, si sapere velimus, bo-
morum memores esse decet, eoque uti contra
dolorem tamquam remedio optimo. Filiola nos-
tra non indiget dolore nostro, omni vacat mo-
lestia, nullus ibi dolori locus: credendum enim
in meliorem et diviniorem locum animos nostros
concedere (1). w
Neque mirum videri potest, Plutarchum talem
se praestitisse, ubi de Catone majore ita eum
audimus disserentem, ut plane ipsius agendi ra-
tioni calculum adjicere videatur. Inter reliquas
virtutes dicit, eum fuisse bonum patrem, opti-
mum maritum, nec ignavum in re familiari au-
gemda. Plutarchus autem hac in re sibi mag-
mopere placet, et omnia recensenda putat.
s-— -»
(1) Consol. ad uxorem passim Cf. ad Apoll. c. 19.
62
Dicebat Cato eum, qui liberos conjugemve
caederet, sanctissimis rebus manus inferre, bo-
ni mariti, quam boni senatoris laudem esse ma-
jorem. Dicebat ideo maxime Socratem sibi ad-
miratione dignum videri, quod cum muliere mo-
rosissima stupidisque liberis placide et comiter
vixisset. Dein Plutarchus totam Catonis edu-
candi rationem refert, ita comparatam, ut et
corpus laborum omnium patiens redderetur et
animus ad virtutem adduceretur (1).
Quo solatio uxoris luctum levare studet, ei
prorsus conveniunt, quae in vita Solonis ha-
lbentur.
Thales indignum philosopho dicebat, moero-
re opprimi, nec ideo se nuptias inire prae se fe-
rebat. Atqui, ait Plutarchus, ineptus et igna-
vus sit, qui metuens ne amittat, res comparare
necessarias negligat. Eadem ratione neque di-
vitias, neque gloriam, neque sapientiam quis
amplectatur, timens ne iis potitus, privetur.
At vero ipse Thales, ut ajunt, habebat filium
adoptivum. Cum enim, (sic pergit, qui locus
est unus in paucis praestantissimus,) animo in-
(1) Cato maj. c, 20,
63
siti sint igniculi amoris, natusque ille sit, sicut
ad sentiendum, cogitandum, reminiscendum,
ita etiam ad diligendum, qui proprium non ha-
bent, alienum amplectuntur. Qui enim de nup-
tiis et de liberis suscipiendis ita verba faciunt,
ut naturae vim afferant, eosdem videas propter
vernae mortem vel pellicis filii, desiderio con-
fectos, nec, sibi temperantes. Ideo non absti-
mendum est a nuptiis, metu ne privemur iis,
quae nobis sunt carissima, sed et praesentibus
fruendum est, et, si orbamur, ex ratione ad
dolorem nostrum leniendum, consilium repeten-
dum est (1).
Quaecunque de sanctissimo inter conjuges
vinculo, de parentum erga liberos amore tradit
Plutarchus, ne nostris quidem temporibus in-
digna videntur: de amore erga parentes et fra-
tres, de consuetudine cum amicis, videamus
porro, quaenam ipsius fuerint sententiae.
A natura principium benevolentiae et con-
cordiae nobis inditum est; fratres eodem patre
nati sumus, ut separati mutuo nos adjuvemus:
eoncordia enim genus floret et familia viget:
_ .
—
(l) Solon. c. 6 et 7. Cf. de amore prolis.
64
sinistrae de cognatis suspiciones consuetudinem
malorum hominum adsciscunt, quod qui facit,
parte corporis amputata, apponit alienam. Ami-
citia est imago vinculi, quod inter parentes et
liberos et inter liberos ipsos intercedit, quod
qui non colit, neque erga reliquos est benevo-
lus. Post Deum primus honor tribuendus est
parentibus: parentum autem laetitia summa est
constans fratrum inter se benevolentia. Inimi-
citiae fratrum parentibus sunt molestissimae,
fraternum odium pessimum civibus exemplum.
Frater recuperari non potest, amici possunt :
horum peccata cum toleremus, multo magis il-
lorum delictis ignoscendum est, si quid pecca-
verimt. Ne alter fratrum captet benevolentiam
patris, alterum removens, sed alter alteri pa-
tris benevolentiam augeat. Nec vero peccanti
parcat, sed placida admonitione ad officium re-
ducat. Alter alteri ne imvideat laudibus cele-
Brato, partem vero laudis ad se pertinere ducat.
Major natu ne magni, minor ne parvi ducat
aetatem majorem: ita mutua constabit benevo-
lentia. Cavendum est a litibus: dies quo liti-
gavimus, atro carbone notetur, nisi malumus
multorum laetorum dierum, quibus una educati
65
sumus et viximus, memoriam delere. Adver-
sus- eognatos et familiares nostros utendum est
mansuetudine et animi moderati filia, tolerantia
malorum, quam nobis natura largita est. Et
delicti gratiam petere et ejusdem gratiam face-
re indicat amorem et benevolentiam: quare de-
precantibus non debemus repugnare, ipsam ve-
ro deprecationem, danda venia, antevertere. Si
qua dissidia oriantur, conveniendi sunt amici
fratris, quos eosdem nostros habere oportet: di-
versi enim amici sunt certum documentum di-
versi ingenii (1).
Amicitia, maximo deorum dono, mores homi-
num finguntur; eam hominum vitae admiscens,
omnia laeta, dulcia et grata ut essent, amico
praesente, Deus effecit. Fundamentum amici-
tiae et conciliatio comsistit in similitudine stu-
diorum et morum, ut homines easdem res ap-
petant easdemque aversentur. Verus amicus is
dicendus, qui boma facta laudat, turpia vitupe-
rat, qui nulla invidia, nulla prava aemulatione
ducitur, cujus mores simplices atque sinceri ni-
hil habent fictitii, qui eorum tantum socius est,
4*- —
(1) De frateruo amore, passim.
66
quae bona atque honesta sunt, a turpibus et
ipse abstinet et amicum arcere summopere stu-
det. Nec vero aut coram uxore maritum, aut
coram liberis patrem, aut coram discipulis ma-
gistrum objurgat, sed et justo tempore vitupe-
rantis partes sustinet, et ab amico non disce-
dit, dictis acerbis tanquam aculeis in animo
ipsius relictis (1).
Tanta igitur cum requirantur, si quis verus
amicus dici velit, ut et benevolentia cum vir-
tute conjuncta amicitia paretur, et mores, af-
fectus, studia, animi sensa amicorum exaequen-
tur, rarissimum verae amicitiae vinculum natu-
ra protulit (2).
Haec fere sunt, quae de consuetudine cum
iis, qui nobis conjunctissimi haberi solent, tra-
didit Plutarchus sententias, dignas illas, quas
eb admiremur et imitemur. Nec mirum nobis
aeejdere potest, virum praestantissimum, qui de
rebus gravissimis, quas §§ praecedentibus trac-
tavimus, opiniones protulit, aetatis, qua vixit,
cultu majores, in quiotidiana cum familiaribus
eonsuetudine, egregium sese praestitisse et phi-
(l) Quomodo adul. ab am. interm.
* (2) l)e aimic. In ultit.
67
losophum et in vita domestica optimum exem.
plar.
Noverat enim ille, quocunque tempore, quo-
cunque loco sis, semper id agendum esse, ut
et aliis prosis et temet emendes, adeo ut etiam
ex hostibus utilitatem capi posse censeret, si-
quidem saepe nostra vitia nobis detegant, nos
doceant semper cavere ne simus injusti, exci-
tentque, ut ipsorum vitiis nos virtutem òppo-
namus, ut ille ait, vitae ìntegrê, scelerisque
purè (1).
Nosmet emendare nos decet: ex suopte inge-
nio, tamquam e fonte, homo voluptatem veram
haurire potest, non foris illam petendam (2).
Nam vita mutata non tollit ex animo aegritu-
dinem excruciantem (3), sed ratio edocta vitae
humanae vicissitudines, quae praesentibus sese
accommodat, nec eos imitatur, qui, bonis ne-
glebtis, cogitationes suas in mala abjiciunt, quae-
que docet hominem non semper im praestantio-
res intueri, verum etiam cum iis comparatio-
nem instituere, qui pejori conditione utuntur.
(1) De cap. ex host. util.
(2) De virtute et yitio c. l.
(3) De iranq. animi, c. 4.
9 *
68
Sed haec sufficiant: quae enim faciunt ad
bene sapienteque vivendum, si quis e Plutar-
cho colligere voluerit, eum totum praeceptorum
volumen impleturum esse, nemo negabit: me
vero tempus monet, finem his observationibus
imponere; quocirca, paucis in epilogo monitis,
legi satisfactum esse existimabo.
*
IE P II L O G U S.
Animi lineamenta contulimus, e quibus aliqua
ex parte viri indoles perspici possit. Qui Plu-
tarchum saepius legat relegatque, eum multo
meliorem atque accuratiorem viri imaginem e
scriptis ipsius depingere posse, omni dubio ca-
ret: nos, quibus terminis circumscripti teneba-
mur, ingenti mole obruti, quantum potuimus
collegimus, ut probaremus, Plutarchum virum
fuisse, summa admiratione dignum, quippe qui
se nobis ostenderit virum summo virtutis amore
ductum, veri justique acerrimum vindicem, op-
timum civem, ingenii humani peritissimum, de
rebus divinis maxima cum pietate et sano ju-
dicio disserentem, in rebus privatis optima prae-
cepta et tradentem et exemplo suo confirman-
tem. Decori honestique sensu , humanitate,
modestia, amore erga cives, benevolentia erga
omnes, de iisdem bene merendi studio indefes-
so, haud facile a quoquam superetur. Erudien-
70
dis ingeniis, formandis moribus, virtutibus com-
mendandis, vitiis sanandis, erroribus expellen-
dis atque exstirpandis, ut Wyttenbachii verbis
utar (1), ἐλληνικὸν illud in scriptis suis plane ex-
pressit.
In eodem tamen plurima, quae naturae hu-
manae adhaerent vitia, reprehendi posse, ali-
quoties animadvertimus. Neque vero in his aut
homo et biographus historicusque confundendi
sumt, aut Plutarchus ad nostram cogitandi ratio-
nem est exigendus, sed et aetatis Plutarcheae,
et eorum, quae sibi ipse proposuit praecepta, ra-
tio est habenda (2). Quae si attenderimus, mul-
(I) 0pusc. Tom. I. p. 246.
(2) Quamvis igitur multa in Plutarcho excusari possint,
tamen tanti nom habendam esse duco fidem historicam ,
quanti eam facit //eerem im comm. de fontibus et auctoritale
JPlutarchi; potius in yitis Plutarchi dijudicandis calculum
adjicerem iis, quae tradit Manso, Sparta tom. l. p. 2. p. 84.
Lips. 1800, qui, quamvis severius, in multis mon omnino
a vero aberrare videtur , de Plutarchi Lycurgo dicens :
» Plutarch hat nicht zwey unentbehrliche Eigenschaften ,
lcritischen Scharfsimn und Unparteilichkeit. 0hme Prüfung,
auf Treue und Glaubem , nimmt auch er als Lykurgisch
auf, was seine Gewährsmänner ihm dafür verkaufem , stellt
widersprechemde Meinungen zusammen , und entscheidet
noch seltner für die bessere. Anstaltem umd Werordnum-
gem , unyerträglich mit dem Charakter jener Zeitem und
Menschem , in dem er sich so wenig , als seine Vorgämger
£u versetzem weisz , werdem von ihm , ohne Bedenken für
71
ta Plutarcho vitio mom, vertemus, seculoque Plu-
tarcheo tribuemus, quae a nostris opinionibus
abhorrent, alia quae ipsi nos in Plutarcho re-
prehendimus, humanae naturae imbecillitati
condonabimus.
--
mothwendig und zweckmäszig anerkamnt , und amdre , die
es sind, durch die ihnen beijgefügten Gründe und unter-
schobenem Weranlassumgem verdächtig gemacht. Wahres
und Falsches, Geschichte und Mährchen mischen sich umab-
1ässig umter eimamder, und die philosophische Gründlich-
keit, mit der er bekanntlich alle seine Werke zu farbem
bemüht war , macht der historischen Leichtgläubigkeit e-
bem micht dem amgenehmstem Contrast. Zu allem diesem ,
dem Geschichtschreiber micht selir empfehlenden Zügen ge-
sellt sich emdlich moch eine entschiedeme Worliebe für Spar-
ta und seine Einrichtungen , umd wird der Wahrheit und
der Erforschung derselben um so machtheiliger, je öfter
sie im der Lebensbeschreibung Lykurgs , als in der des
Lysander , Agis und Kleomenes , Gelegenheit hat, sich zu
äuszern.**
Quomodo haec vitia partim explicari possint cum e Plu-
tarchi, tum ex temporis, quo vixit, ingenio, animadverli-
mus. Caeterum haec accuratius explicare, esset àlius dis-
quisitionis. De critica seculi Plutarchei Cf. Heerem l. !.
tom. III, p. 19, 26, 100. U7riei 1. 1. p. 72 in nota, Hot.;
- teck, aJlg. Gesch. 12e aufl. tom. I. p. 251. Quomodo stu-
dium philosophiae historiae nocuerit, Vid. U7riei l. l. p. 240:
I)e studio partium Cff. Heerem p. 36 et 382. Schoell I. l.
p. 392 et l, 17, U7rící l. 1. p. 240 in mota. Gravissimis cri-
minibus Plutarchum arguit L/. /}^estermann in quaest.
l)em. part. 4. Lipsiae 1837, quae tamen egregie refutavit
JFranke in Jahrb. supra p. I0 cit. p. 302 sqq. Probabiliora
de Plutarchi fide affert ./. 0. //e?α , prol. in Plut. vitam
Timol. cap. sec. pars post. cum epim. Cff. Jahrb. 23 b, l.
k. p. 107.
72
'Nec enim nos Plutarchum vitio caruisse con-
tendimus et permulta in ipsius cogitandi ratio-
ne inesse, quae mira videantur, quaeque aliis
$ocis consona dici non possint, et lubenter con-
cedimus et aliquoties animadvertimus. Nolumus
autem, ut haec, quae observavimus, ita alia
mira in virorum comparationibus, v. c. initio
Sertorii, observationem, summos duces fuisse
ärepo@ãAρους , ejusque sermocinationem, post tem-
poris intervallum saepius easdem res redire,
nolumus haec et alia plura cum Schlegelio
ooelo Boeotico tribuere:
velut si
egregio ìnspersos reprehendas oorpore naevos.
Verum, ut pulcerrimis Plutarcheis verbis fi-
nem hisce observationibus imponamus: vaÜra.
μέν οά Πλουτέρχου warwyop£iv βουλῖμενοι áyp4®op.ev, olw-
•répovreg öé rijc &v8pwriwMς φύσεως τΖν άαθáveiav, el μνδ' ἐν
ύεσιν ούτως άξιολ6youc wai διαφόροις πρὸς áper}ν ἐκφάpeiv
δύναται τὸ waAàv àv&pwôvwrov.
•_=>@000%0QQQe=_.
I.
plutarchi im historia veri studio, inter alia maxime ob-
fuit summa ipsius humanitas.
II.
Werissime Pseudo-Plutarchus, de edue. lib. c. 13» άorep
ar& q)vrà roi; μέν μετρίοις ύδaot tpéQsrat, toîç ôè toAAoT; xvi-
werai , tòv aùtôv τρότον κ ωνχλ τοῖς μέν συμμέτροις aύ££rat
τόνοις, τοῖς δ' ύπερβάλλουσι βαττίζετaι.”
III.
Minus probandus idem, 1. 1. dicens » tävrwv μοι μάλισra
r%v μνήμων τόν τσίων άσκεῖν wai avvsbitetv' aùrw yàp &a-
περ τίς τaιδείχς ἐστ} τ&μεῖον.
IV.
Quaestura cum plebe commumicata magnopere infregit
Patriciorum im plebem potestatem.
W.
Tribuni plebis reipublicae Romanae usque ad Graccho-
rum tempora magis profuerumt , quam nocuerunt.
VI.
Fallitur Eschenburg , de Horatii Epistola ad Pisones
dicens, maximam ejus partem ad scemam referri.
VII.
Νotitia Judaeorum ad Graecos ante Alexandri tempora
aut mulla aut levissima pervemit.
VIII.
Quam egregie Sophocles in tragoediis naturam huma-
mam expresserit , optime ex persona 0edipi in 0edipo Tya
rammo et Colomeo apparere mihi videtur.
IX.
PHaud assentimur iis , qui $ophoclis tragoediam Ocdipum
im Colorio allegoriam esse dicant im praesenlemi Alhena-
rum conditionem.
74
X.
Prorsus rejicienda videtur sententia Germani Gujusdam
in Blätt. für bter. Unterh. a. 1837, contendentis, So-
phoclem, Philoctetem Olymp. 92. 3 edendo, significasse Al-
cibiadem Athenis restitutum et totum Philoctetis mythum
ad Alcibiadis personam esse referendum.
XI.
Platonis propositum im Politia conscribenda proprie mon
fuit , ut optimam rempublicam comderet , sed ut justitiam
exploraret.
A*
XII. s *
Non reprehendendus Plato, modo ejus consilium rite in-
tellexeris , eum Homerum aliosque poëtas e republica sua
exclusisse.
XIII.
IEgregie C. 7". Hermann , im disp. de Socrat. mag.
disc. juy. p. 52, » de Socratis philosophia sic habebimus,
eum , quidquid im ea profecerit, vitandis potius, quam se-
quendis aliorum vestigiis profecisse , totamque doctrinae
rationem ita instituisse , ut ipse magis omnium sequem-
tium philosophorum magister, quam unius ex anteceden-
tibus discipulus dici possit.”
XIV.
Perversa eorum opimio est , qui statuumt , fabulas im
Pindari carminibus esse digressiones a themate proposito
carminis et inopia rerum Pindarum ad mythica esse de-
lapsum : imo vero ipsius thematis in fabulis inest pulcer-
rima explicatio.
XV.
E loco 7'hucydidis , B. P. 1. III, c. 19, ed. Goell.
» τροσδεόμενοι δέ oi 'A04v&iov zpwμάτων ἐς τχν τολιορwizv wa?
αὐτοῦ ἐσενεγγόντες τότε πρῶτον ἐσφοράν διawöruæ ráÀavra'',
ante Olymp. 88. 1. Athenienses égQop&v non cognovisse,
mihi videtur colligi non posse.
XVI.
Egregie 4. //. von Sehlege?, Krit. Schrift. t. I. p. 117,
» das Uebermaasz positiver Gesetzgebung , das wenig oder
v 75
gar keinem . Spielraum für die Entwickelung originaler
Anlage übrig lässt , ist. » wie im Staate , so auch in der
Sprache , eim groszes Uebel.''
XVII.
Quae in Sallustio vituperantur juventutis vitia et pecca-
ta, quamvis in majus adaucta, tamem mom ommimo a vero
abhorrere, ex scriptis ipsius, quae nobis supersunt , ap-
parere mihi videtur.
XVIII.
Sophoclis locum, Antig. v. 366-372 ed. Wund. ita inter-
pungendum arbitror:
vδμους τ&ρε{ριων χθονός
θεῖν τ' ἐγορκον δίκαν' ύφίπολις•
&roAug* άτφ τὸ μ% w&λῶν
ζύνεστι τόλμας χάριν ,
ματ' ἐμοῦ τapéatiog yévouro μάτ' ίσον φρονᾶν,
άς τάλ' ἐμὸet.
Cff. Jahrb. vom Jahn. 1838.
XIX.
Vere Ülrici, Char. ' der ant. Hist. p. 33, » die Perser-
Κriege zogem die Gränze zwischem der poëtisch-mythischen
und der historisch-politischen Welt der Griechen.”
XX.
0ptime idem, l. l. p. 48, de Xenophonte: » seine Absicht
ist, dem Staatsmamm umd Feldherrm durch grosze Worbil-
der und Beispiele zu `unterweisen und zu bildem, seinem
Geist aufzurichtem am dem hohen Seelem der Wergamgen-
heit, ihm in die mannichfaltigstem , ' schwierigsten Lagen
und Verhältnisse zu führen , um ihm zu zeigem , was es
im Menschem sei, das die Verhältnisse und Ereignisse be-
herrsche.**
•