Ai 
 
 ^1 
 
 ^> 
 
 %>. 
 
 
 IMAGE EVALUATION 
 TEST TARGET (MT-S) 
 
 %P MP 
 
 
 / 
 
 s. -s? 
 
 ^ 
 
 
 fA 
 
 1.0 
 
 I.I 
 
 1.25 
 
 [f-ilM 
 ^ IM 
 
 IM 
 1.8 
 
 1.4 IIIIII.6 
 
 V] 
 
 <^ 
 
 /J 
 
 -^r 
 
 /A 
 
 
 Photographic 
 
 Sciences 
 Corporation 
 
 23 WEST MAIN STREET 
 
 WEBSTER, N.Y. 14580 
 
 (716) 872-4503 
 
 SJ 
 
 f\ 
 
 :\ 
 
 iV 
 
 \ 
 
 *> 
 
 <h 
 
 V 
 
 
 » 
 
 6^ 
 
 >^ 
 
 <-!' 
 

 CIHM/ICMH 
 
 Microfiche 
 
 Series. 
 
 CIHM/ICMH 
 Collection de 
 microfiches. 
 
 Canadian Institute for Historical Microreproductions / Institut Canadian de microraproductions historiques 
 
 €^ 
 
Technical and Bibliographic Notes/Notes techniques at bibliographiques 
 
 The Institute has attempted to obtain the best 
 original copy available for filming. Features of this 
 copy which may be bibliographically unique, 
 which may alter any of the images in the 
 reproduction, or which may significantly change 
 the usual method of filming, are checked below. 
 
 
 
 Coloured cover*)/ 
 Couverture de coulecr 
 
 □ Covers damaged/ 
 Couverture endommag^e 
 
 □ Covers restored and/or laminated/ 
 Couverture restaurie et/ou pelliculie 
 
 □ Cover title missing/ 
 Le titre de couvertui 
 
 couverture manque 
 
 Coloured maps/ 
 
 Cartes giographiques en couleur 
 
 Coloured ink (i.e. other than blue or black)/ 
 Encre de couleur (i.e. autre que bleue ou noire) 
 
 Coloured plates and/or illustrations/ 
 Planches et/ou illustrations en couleur 
 
 Bound with other material/ 
 Relii avec d'autres documents 
 
 n 
 
 D 
 
 D 
 
 Tight binding may cause shadows or distortion 
 along interior rrargin/ 
 
 La re liure jerr6e peut causer de I'ombre ou de la 
 distorslon le long de la marge intdrieure 
 
 Blank leaves added during restoration may 
 appear within the text. Whenever possible, these 
 have been omitted from filming/ 
 II se peut que certaines pages blanches ajouties 
 lors d'une restauration apparaissent dans le texte. 
 mais, lorsque cela itait possible, ces pages n'ont 
 pas 6tA filmdes. 
 
 Additional comments:/ 
 Commentaires suppldmentaires; 
 
 L'Institut a microfilm^ le meilleur exemplaire 
 qu'il lui a 6t6 possible de se procurer. Les details 
 de cet exemplaire qui sont peut-dtre uniques du 
 point de vue bibliographique, qui peuvent modifier 
 une image reproduite, ou qui peuvent exiger i: ie 
 modification dans la m6thode normale de filmage 
 sont indiquAs ci-dessous. 
 
 n 
 
 D 
 
 
 
 D 
 
 D 
 □ 
 D 
 D 
 
 Coloured pages/ 
 Pages de couleur 
 
 Pages damaged/ 
 Pages endommagdes 
 
 Pages restored and/or laminated/ 
 Pages restaur^es et/ou pellicul^es 
 
 Pages discoloured, stained or foxed/ 
 Pages ddcolories, tacheties ou piqudes 
 
 Pages detached/ 
 Pages ddtachdes 
 
 Showthrough/ 
 Transparence 
 
 Quality of print varies/ 
 Quality inigale de I'impression 
 
 Includes supplementary material/ 
 Comprend du materiel suppl^mentaire 
 
 Only edition available/ 
 Seule Edition disponible 
 
 Pages wholly or partially obscured by errata 
 slips, tissues, etc., have been refilmed to 
 ensure the best possible image/ 
 Les pages totalement ou partieilement 
 obscurcies par un feuillet d'errata, une pelure, 
 etc., ont 6t6 film6es d nouveau de facon d 
 obtenir la meilleure image possible. 
 
 This item is filmed at the reduction ratio checked below/ 
 Ce document est filmd au taux de reduction indiqud ci-dessous. 
 10X 14X 18X 22X 
 
 26X 
 
 30X 
 
 y 
 
 12X 
 
 16X 
 
 20X 
 
 24X 
 
 28X 
 
 J 
 
 32X 
 
re 
 
 l^taJIs 
 9S du 
 Tiodifier 
 8r i: le 
 ilmage 
 
 ss 
 
 The copy filmed here hes been reproduced thenke 
 to the generosity of: 
 
 Douglas Library 
 Queen's University 
 
 The images appearing here are the best quality 
 possible considering the condition and legibility 
 of the original copy and In keeping with the 
 filming contract 'specifications. 
 
 Original copies In printed paper covers are filmed 
 beginning with the front cover and ending on 
 the last page with a printed or illustrated impres- 
 sion, or the back cover when appropriate. Ail 
 other original coplet; are filmed beginning on the 
 first page with a printed or illustrated impres- 
 sion, and ending on the last page with a printed 
 or illustrated impression. 
 
 The last recorded frame on each microfiche 
 shall contain the symbol ^»> (meaning "CON- 
 TINUED"), or the symbol V (meaning "END"), 
 whichever applies. 
 
 Maps, plates, charts, etc., may be filmed at 
 different reduction ratios. Those too large to be 
 entirely included in one exposure are filmed 
 beginning in the upper left hand corner, left to 
 right and top to bottom, as many frames as 
 required. The following diagrams illustrate the 
 method: 
 
 L'exemplaire film* fut reproduit grAce A ia 
 gdnArosit* de: 
 
 Douglas Library 
 Queen's University 
 
 Les images suivantes ont 6t6 reproduites avec ie 
 plus grand soin. compte tenu de la condition et 
 de ia nettet« de l'exemplaire film*, et en 
 conformity avec les conditions du contrat de 
 fllmage. 
 
 Leiii exomplaires originaux dont la couverture en 
 papier est imprlm6e sont filmte en commenpant 
 par le premier plat et en terminant soit par la 
 dernlAre page qui comporte une empreinte 
 d'impression ou d'iilustration, soit par ie second 
 plat, selon le cas. Tous los autres exempiaires 
 originaux sont fiim6s en commenpant par la 
 premiere page qui comporte une empreinte 
 d'impression ou d'iilustration et en terminant par 
 ia dernidre page qui comporte une telle 
 empreinte. 
 
 Un dee symboio. "uivants apparaftra sur la 
 dernlAre image de haque microfiche, selon ie 
 cas: ie symbols —t-signifie "A SUiVRE", le 
 symbols y signific "FIN". 
 
 Les cartes, planches, tableaux, etc., peuvent dtre 
 fiimte d des taux de reduction diff6rents. 
 Lorsque ie document est trop grand pour dtre 
 reproduit en un seui cliche, il est film* d partir 
 de Tangle sup^rleur gauche, de gauche d droite, 
 et de haut en bas, en prenant le nombre 
 d'images nAcessaire. Les diagrammes suivants 
 illustrent ia mithode. 
 
 9rrata 
 to 
 
 pelure, 
 tn d 
 
 n 
 
 32X 
 
 1 2 3 
 
 1 
 
 2 
 
 3 
 
 4 
 
 5 
 
 6 
 

 1^ 
 
 y\ ,^x , 
 
 % 
 
 ■ c 
 
 ■r' 
 
 J. M 
 SON, ai 
 bee ; 6 
 A. Br 
 Brockv 
 
 HISON, 
 
 T. Ma 
 
 SlMPS( 
 
 New y 
 
 .:^ 
 
 1:^ 
 
 i 
 
 
 ^»^9#^:«f«*r%W^^ 
 

 
 \ 
 
 
 t,'i''i 
 
 CICERO 
 
 //■ A 
 
 \f \' 
 
 PE 
 
 S E N E C T U T E. 
 
 MONTREAL : 
 
 A R M a 11 AND R A M S A V, 
 
 AND SOJ,D BY 
 
 J. M'CoY, R. & C. Ciialmehs, (f. BuYSoN, B. Dav> 
 
 SON, aiul R. & A. Miller, Montieu! ; P. Si .claik. Que- 
 bec ; G, Stobbs, Three IJivera ; W. Brooks, Sherbrookej 
 A. Bryson, Bytown ; J. Allan, Perth; W. Buell, 
 Brockville; Ramsay, ARinouR & Co., Kingston ; J. Har- 
 rison, Belleville J ScoBtic U Balfour, H. Roswell, and 
 T. MaclEau, Toronto • M. Mackekdrick, Hamiltcn ; J. 
 Simpson, Nia|ara ; T. Craig,, London j G. P. Putnam, 
 
 fNew !fork. * 
 
 . — - 
 }Mh . 1849. 
 
 
 
 ¥d 
 
 -''^^^i 
 
 l>^ 
 
'•^-««« 
 
 ' 
 
 
' 
 
 CICEBO 
 
 DE 
 
 SENECTUTE. 
 
 FROM THE TEXT OF ERNESTI, 
 
 CAREFULLY REVISED. 
 
 \ 
 
 ■ 
 
 MONTREAL: 
 ARMOUR & RAMSAY. 
 
 - 1849. 
 
 m 
 
■ (17 
 
 IIic 1 
 turn repel 
 tus putatu 
 altera, qu 
 voluptatib 
 singula ac 
 attingant, 
 Catoni C 
 Qui quurn 
 hoc in lit 
 sermo Tit 
 U. C. 604 
 tur, 710, 
 soUicitum, 
 agebat sej 
 

 ARGUMENTUM 
 
 DIALOGI I)E SENECTUTE. 
 
 IIic libellus versatur in aenectutis turn laudibus cxplicandis, 
 turn repellendis criminaUonibus. Quattuor autem de caussis senw- 
 tus putatur misera j quarum prima eat, quod avocet a rebus gerendis, 
 altera, quod corpus faciat infirmius, tertia, quod privet omnibus fere 
 voluptatibus, quarta, quod baud procul absit a morte. Ilac igitur 
 singula accusatioiiis capita redarguit, utqu^ senectutem partim^non 
 attingant, partim non reddant miseram. Sermo autem tribuitur 
 Catoni Censorio, seni et patientissimo atatis suae et florentissimo. 
 Qui quum in senectute demum litteras Grscas didicerit, oratiotjus 
 hoc in libello, quam alias, est docUor. Habitus quidem fingiiur 
 sermo Tito QuincUo Flaminino, Marco Acilio Balbo, Coss. s. uuno p. 
 U. C. 604. Scriptus est autem post caedem Caesaris, anno, ut vidc- 
 tur, 710, et missus ad Atticum sencm, de republica turn niaxin.e 
 solhcitum. Hie, Cicerone tribus anoie major, eo tempore annum 
 agebat sexagejBJinum sextum. 
 
 77 
 
 05 
 
/ 
 
 CAT( 
 
 i 
 
 I. 1. 
 
 Licet en 
 aflfatur F 
 
 Quanqu! 
 
 Novi eni 
 
 non cogi 
 
 (em et p 
 
 rebus, q 
 
 quarum 
 
 renila. 
 
 ad te CO 
 
 coinmur 
 
 senectut 
 
 id modi( 
 
 esse ce 
 
 vellem 
 
 uterque 
 
 jucunda 
 
 absterse 
 
 etiam e 
 
 laudari 
 
 tenipus 
 
 ceteris ( 
 
 de Sene 
 
 tribuimi 
 
 auctoril 
 
 Jorem t 
 
 et Sci{ 
 
 ac>nf>f».1n 
 
MARCI TULLU CICERONIS 
 
 CATO MAJOR SEU DE SENECTUTE. 
 
 AX> 
 
 TITUM POMPONIUM ATTICUM. 
 
 1. 
 
 1. Tite, si quid ego adjuro, curamve levasso, ^ . 
 
 QuiE nunc te coquit et verBat, in pectore nxa, fc*^'< > 
 
 Ecquid erit pretii 'I 
 Licet eniin versibiis iisdem mihi affari te, Atlice, quibus 
 affatur Flamininuni 
 
 Ille vir, baud magna cum re, sed p)enu» fidei. 
 Quanquam certo scio, non, ul Flamininum, 
 
 SolUcitari te, Tite, eic noctesque diesque. 
 Nov! enim moderationem animi tui et requitatern, teque 
 non cognomen solum Athenis deportasse, sed hunianila- 
 tem et prudentiam, intelligo. Et tamen te susp'cor iisdem 
 rebus, quibus meipsum, interdum graviiis commoveri : 
 quai'um consolatio et mnior est, et in aliud tempus diiFe- 
 renda. Nunc auteni riilliT visuni est de Senectute aliquid 
 ad te conscribere. 2. Hoc enim onere, quod mihi tecum 
 commune est, aut jam urgentis aut certe adventantis 
 senectutis et te et meipsum levari volo. Etsi te quidem 
 id modice ac sapienter, sicut omnia, et ferre et laturum 
 esse certb scio. Sed mihi, quum de senectute aliquid 
 vellem scribere, tu occurrebas dignus eo niunere, quo 
 uterque nostrum communiter uteretur. '• Mihi quidem ita 
 jucunda hujus libri confectio fuit, ut non luodo omnes 
 absterserit senectutis molestias, sed eflecerit mollem 
 etiam et jucundam senectutem. Nunquam igitur satis 
 laudari digne poterit philosophia, cui qui pareat, omne 
 tempus cBtatis sine molestia possit degere. ^ 3. Sed de 
 ceteris et diximus multa, et ssepe dicemus ; hunc librum 
 de Senectute ad te misimus. Omnem aulem sermonem 
 tribuimus non Tithono, ut Aristo Chius, ne parum esset 
 auctorilatis in fabula ; sed Marco Catoni seni, quo ma- 
 iorem auctoritatem haberet oraiio ; apud quern Lrglium 
 ^et Scipionem facimus admirantes, quod is taro facile 
 «enectutem ferat. iisque eum respondentem. Qui si 
 ' A 2 
 
 »^-q».f, 
 
6 
 
 CATOR MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 n 
 
 eruditius videbitur disputare, quam consuevit ipse in suis 
 libris, attribuito Grajcia litteris, quarum constat ounn p«?r- 
 Btudiosum fuisse in senectute. Sed quid opus est plura ? 
 Jam enim ipsius CatoniH sernio explicabit noslram omnem 
 de senectute sententiam. 
 
 II. 4. SciPio. ScBpenumero admirari Koleo cum hoc 
 Caio Lffilio, turn ceterarum rerum tuam excellentem, 
 Marce Cato, perfeclamque sapientiam, turn vol niaximo, 
 quod nunquam senectutem tibi gravem esse senserim ; 
 quffi plerisque senibus sic odiosa est, ut onus se iEtrift 
 gravius dicant sustinere. Cato. Rem baud sane diJR- 
 cilem, Scipio et Lali, admirari videmini. Quibus eniim 
 nihil opis est in ipsis ad bene beateque vivendum, iis 
 omnis gravis est fctas : qui autem omnia bona a se ipsiii 
 petunt, iis nihil potest malum videri, quod rialurrc ne- 
 cessitas afferat. Quo in genere in primis ett senectus;^ 
 quam ut adipiscanlur, omnes optant j eandem accusant 
 adept^m : tanta est inconstantia stultitia), atque perver- 
 sitas. Obrepere, aiunt, eam citlus quam putassent. 
 Primum, quis coegit eos falsura pulare ? Quid enim? 
 citius adolescentite senectus, quam pueritia) adolescentia 
 obrepit? Deinde, qui minus gravis esset iis senectutj, 
 si octingentesimum annum ogerent, quam octogesimum ? 
 Praterita enim setas, quamvis longa, quum effluxisset, 
 nulla consolatione permulcere posset stultam senectutem. 4 
 f», Quocirca si sapientiam meam admirari soletis, (quae 
 utinam digna esset opinione vestra nostroque cognomine !) 
 in hoc sumus sapienies, quod naturam optimam ducem, 
 tanquam Deum, sequimur, eique paremus: a qua, non 
 verisimile est, quum cetera) partes £etatis bene descriptre 
 sint, extremum actum, tanquam ab inerti poeta, esse 
 neglectum. Sed tamen necesse fuit esse aliquid extre- 
 mum, et, tanquam in arborum baccis terrjeque frugibus, 
 maturitate tempestiva quasi vietum et caducum : quod 
 ferendum est molliter sapienti. Quid enim est aliud, 
 Gigantum niodo bellare cum Diis, nisi naturae repugnare * 
 6. LiELius. Atq^uij Cato, gratissimum nobis, ut etia 
 pro Scipione pollicear, feceris, si, quoniam speramu 
 volumus quidem certe, senes fieri, ante multo a te did' 
 cerimus, quibus facillime rationibus ingravescentem fieta- 
 tern ferre possimus. Cato. Faciam vero, Lseli j prseser- 
 
Il 
 
 >8e in 8U1S 
 cum pT- 
 ?8t plura ? 
 m omnera 
 
 cum hoc 
 celleiiteii!!, 
 . niaximo, 
 Ben sen m ; 
 
 se iEtna 
 8ane diJfi- 
 ibus eniim 
 ndum, iis 
 a se ipsiii 
 alurac ne- 
 senectus}^ 
 
 accusant 
 le peiver- 
 putassent. 
 lid enim ? 
 lolescentia . 
 
 senectuH, 
 ^esimum ? 
 E?ffluxisset, 
 snecliitem. a 
 eiis, (quae 
 Ejnomine !) 
 m ducem, 
 . qua, non 
 
 descrjptsB 
 )oeta, esse 
 juid extre- 
 e frugibus, 
 jm : quod 
 
 est aliud, 
 epugnare t 
 , ut etia 
 speramii 
 ) a te did- 
 ntem ceta- 
 lij prsBoer- 
 
 CATO MAJOR DE 8ENECTUTE. 7 
 
 lim si utrique vestrum, ut dicis, gratum futurum est. 
 Lml. Volumus sane, nisi molestum est, Cato, tanquam 
 aliquam viam longam confeceris, quam nobis quoque 
 ingrediendum sit, istuc, quo pcrvenisli, videre, quale eit. 
 ITI. 7. Cato. Faciam, ut potcro, Lojii. Sa}pe enim 
 interfui quereli? meorum aiqualium, {pares autem cum 
 paribus, veteri proverbio, facillime congregantnr,) quoj 
 Caius Salinator, quaj Spurius Aibinus, homines Consu- 
 lares, noslri fere a;quales, deplornre solel)ant : turn quod 
 voluptatibus carerent, sine quibus vitam millam puta- 
 rent ; tunri quod spernerentur ab \\% a quibus cssent coli 
 Boliti. Qui mihi non id videbantur accusare, quod esset 
 Bccusandum. Nam, si id culp^ seneclulis accideret, 
 eadem mihi usuvenirent, reliquisquo omnibus majoribus 
 natu ; quorum ego multoium cognovi senectutem sine 
 querela : qui se et libidinum vinculis laxatos esse non 
 moleste ferrent, neo a suis despicerentur. Sed omnium 
 istlusmodf querelarum in mm-ibus est culpa, non in rotate. 
 Moderati enim et nee tbiricilcs nee inhumani series toJe- 
 rabilem agunt senectutem : importunitas autem et in- 
 humanitas omni a?tati molesta est, 8. L^el. Est, ut 
 dIcis, Cato. Sed fortasse dixerit quispiam, tibi propter 
 opes et copias et dignitatem tuam tolerabiliorem senec- 
 tutem videri ; id autem non posse multis contingere. 
 Cato. Est istuc quidem, Loeli, aliquid j sed nequaquam 
 in isto sunt omnia : ut Themistocles ferlur Seriphio 
 cuidam in jurgio respondisse, quum illedixisset, noneum 
 sufi,, sed patria) gloria splendorem assecutum : nee hercule, 
 inquit, si ego Scriphius essem, nohilis, nee tu, si AiJieniensis 
 e<fses, darns unquam fuisses. Quod eodem modo de 
 senectufe potest dici. Neque enim in summa inopia levis 
 esse senectus potest, ne supienti quidem : nee insipienti 
 etiam in summa copia non gravis. 9. Aptissima omnino 
 sunt, Scipio et La3li, arma seneclutis, artes exercitatio- 
 nesque virtutum, qua?, in omni aitate cultce, quum multum 
 diuque vixeris, mirificos eflerunt fructus, non solum quia 
 nunquam deserunt, ne in extreme quidem tempore oetatis, 
 (quanquam id maximum est,) verum etiam, quia con- 
 Ecientia bene actae vitae multorumque benefactorum recor- 
 datio jucundissiraa est. 
 
 IV 
 
 ivy* j^go v^uiiiiuui j-viuAiuiutu, cUui, qui iuicH- 
 
1/ 
 
 H 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE, 
 
 turn recepit, adolescens, ita dilexi senem, ui ffiqualem. 
 Erat enim in illo viro comitate condila gra vitas ; neti 
 senectus mores mutaverat. Quanquam eum oolerecoepi 
 non admodum grandem natu, sed tamen jam setate pre • 
 vectum. Anno enim post Consul primiim fuerat, qukn/ 
 ego natus sum : cumque eo quartiim Consule adolescen 
 tulus miles profectus sum ad Capuam, quintoque ann* 
 post ad Tarentum. Quaestor deinde [iEdilis],quadrienni', 
 post factus sum [Praetor] : quern magistratum gessi Con- 
 sulibus Tuditano et Cethego, quum quidem ille, admoduii; 
 senex, suasor legis Cincise de donis et muneribus fuit. Hie 
 et bella gerebat, ut adolescens, quum plane grandis esset, 
 et Hannibaiem juveniliter exsultantem patientid sua mol- 
 liebat : de quo prjeclare familiaris noster Ennius : 
 
 Unus homo nobis cunctanuj restituit rem. 
 Non Ire ponebat rumores ante salutem. 
 Ergo postque magbque viri nunc gloria claret. 
 
 ] 1. Tarentum vero qud vigilant!^, quo consilio recepit 1 
 quum quidem, me audiente, Salinatcri. qui, amisso oppido, 
 fugerat in arcem, glorianti atque ita dicenti : Med operii, 
 Quinte Fahi, Tarentimv '^r^episti : " Certe, in quit ridens : 
 nam nisi tu amisisses, nunquam recepissemP Nee vero 
 in armis prcestantior, quam in toga ; qui Consul iteruni, 
 Spurio Carvilio college quiescente, Caio Flaminio Tribuno 
 plebis, quoad potuit, restitit, agrum Picenum et Gallicurfii 
 viritim contra Senatus auctoritatem dividenti : augurque 
 quum esset, dicere ausus est, optimis auspiciis ea geri, qua? 
 pro reipublicse salute gererentur ; quce contra rempublicam 
 ferrentur, contra auspicia ferri. 12. Multa in eo viropraecla- 
 ra cognovi : sed nihil est admirabilius, quam quomodo ille 
 mortem [Marci] filii tulit, clari viri et Consularis. Est in 
 manibus laudatio :quam quumlegimus, quern philosophum 
 non contemnimus? Nee vero ille in luce modo atque in 
 oculis civium magnus, sed intus domique praestantior. 
 Qui sermo ! quae prsecepta ! quanta notitia antiquitatis ! 
 quae scientia juris augurii ! Multse etiam, ut in homiiie 
 Romano, litteraj. Omnia mem'^ria tenebat, non domeslica 
 solum, sed etiam externa bella. Cujus sermone ita him 
 cupide fruebar, quasi jam divinarem, id quod evenit, illo 
 
u* 
 
 ut ffiqualem. 
 gravitas ; neo 
 ira Golere ccepi 
 im setate pre • 
 I fiierat, qukrii 
 iile adolescen 
 iiintoqiie ann< 
 3],quadrienni- 
 um gessi Con- 
 ille, ad moduli; 
 jribusfuit. Hie 
 ! grandis esset, 
 entia sua mol- 
 [inius I 
 
 iaret. 
 
 nsilio recepit t 
 amisso oppido, 
 : Med operii, 
 in quit ridens : 
 i." Nee vero 
 Consul iteruni, 
 iminio Tribuno 
 m et Gallicum 
 mti : augurqife 
 lis ea geri, qua; 
 a rempublicam 
 eo viroprrechi' 
 n quoniodo il!e 
 ularis. Est in 
 m philosophum 
 modo atque in 
 le prsestantior. 
 a antiquitatis ! 
 , ut in homirie 
 non domeslica 
 jrmone ita turn 
 iiod evenit, iHq 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. » * 
 
 V 13. Quorsum igitur hsec tam multa de Maximo? 
 Quia profecto videtis, nefas esse dictu, miseram luisse 
 talem senectutem. Nee tamen omnes possunt esse Sci- 
 piones autMaximi, ut urbium expugnationes, ut pedes-. ^ 
 tres navalesve pugnas, ut bella a se gesta, ut triumphos 
 recordentur. ' Est etiam quiet^ et pur6 et eleganter acta 
 ffitatis plaeida ac lenis seneetus ; qualem aeeepimus Fla- 
 tonis, qui uno et octogesimo anno scribens niortuus est ; 
 qualem Isocratis, qui eum librum, qui Panatbenaicus 
 inscribitur, quarto et nonagesimo anno scripsisse se dicit, 
 vixitque quinquennium postea : eujus magister Leon- 
 tinus Gorgias centum et septem complevit an»ios ; neque 
 unquam in suo studio atque opere cessavit. Qui, quum 
 ex eo quaereretur, cur tamdiu vellet esse m vita : nihil 
 hdbeo, inquit, quod inmsem senectutem. Prseclarum re- 
 snonsum et docto homine dignum I U. Sua enim vitia 
 insipientes et suam culpam in senectutem conierunt. 
 Quod non faciebat is, cujus modo mentionem teci, 
 
 Ennius. 
 
 Sicut fortis equus, spatio qui saepe supremo 
 Vicit Olympia, nunc seuio confectu' quiescit. 
 
 Equi fortis et vietoris senectuti coraparat suam. Quam 
 quidem probe meminisse potestis. Anno enim undevi- 
 cesimo post ejus mortem hi Consules, Titus Flamimnus 
 et Marcus Acilius, facti sunt: ille autem Ciepione, et 
 Philippo iterum, Consulibus, mortuus est: quum ego 
 quidem, vet lx annos natus, legem Voconiam voce magna 
 et bonis lateribus suasissem. Annos lxx natus (tot enim 
 vixit Ennius) ita ferebat duo, quc^ maxima putantur 
 onera, paupertatem et senectutem, ut eis paene delectari 
 videretur. 15. Etenim, quum contemplor ammo, reperio 
 quattuor caussas, cur seneetus mioera videatur ; unam, 
 quod avocet a rebus gerendis : alteram, quod corpus faci^t 
 infirmius : tertiam, quod privet omnibus fere voluptatibu.s : 
 quariam, quod baud procul absit a morte. Earum, si 
 placet, caussarum quanta quamque sit justa unaquseque, 
 
 videamus. „ 
 
 VL A rebus gerendis seneetus alistrahit ^ Quil)us f 
 An iis, qua? geruntur juventute et viribus 1 Nulljpne 
 iaitur res sunt seniles, quje, vel infirmis corporibus, ammo 
 tamen administrentur ] Nihil ergo agebat Quintus Max- 
 
 m 
 m 
 
10 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 ^* 
 
 imus ? nihil Lucius PauUus, pater tuus, Scipio, soccr 
 optimi viri, filii mei ? Ceteri senes, Fabricii, Curii, Co- 
 runcanii, quum renipublicam consilio et aucloritate defen- 
 debant, nihil agebant ? 16. Ad Appii Claudii senectu- 
 tem accedebat eti?"!, ul caecus esset: tamen is, quum 
 sententia Senatus inclinaret ad pacem et foBdus faciendum 
 cum Pyrrho, non dubitavit dicere ilia, qu» versibus jMsr- 
 secutus est Ennius: 
 
 Quo vobis mentes, rectse quae stare solebaiit 
 Antehac; dementes sese flexere 1 -ruvl 
 
 ceteraque gravissime : notum enim vobis carmen est : et 
 tamen ipsius Appii extat oralio. Atque hfec ille egit 
 septem et decern annis post alterum Consulatum, quum 
 inter duos Consulatus anni decern interfluxissent, Can- 
 sorque ante Consulatum superiorem fuisset : ex quo in- 
 telligitur, Pyrrhi bello grandem sane fuisse ; et tamen 
 sic a patribus accepimus. 17. Nihil igitur afferunt, qui 
 in re gerend^ versari senectutem negant ; similesquesunt, 
 ut si qui gubernatorem in navigando agere nihil dicant, 
 quum alii malos scandant, alii per foros cursent, alii sen- 
 tinam exhauriant : ille autem, clavura tenens, sedeat in 
 puppi quietus. Non faci[a]t ea, quae juvenes : at vero 
 multo majora et meliora facit. Non viribus aut velocil 
 tibus aut celeritate corporum res magnse geruntur, sed cc • 
 silio, auctoritate, sententia ; qui bus non modo non orba. 
 sed eliam augeri senectus solet. 18. Nisi forte ego vob 
 qui et miles et Tribunus et Legatus et Consul versat- 
 sum in vario genere bellorum, cessare nunc videor, quu 
 bella non gero. At Senatui, quae sunt gerenda, prsescribi 
 et quomodo : Karthagini, male jam diu cogitanti, bellui 
 raultb ante denuntio : de qua vereri non ante desinam , 
 quam illam excisam esse cognovero^^lQ. Quampalman 
 utinam Dii immortales tibi, Scipio, reservent, ut avi reli 
 quias persequare ! Cujus a morte hie quintus et tricesi 
 raus est annus : sed memoriam illijjs viri excipient omnet 
 anni consequentes. Anno ante me Censorem raortuus 
 ets, [i]x annis post meum Consulatum, quum consu' 
 iterum, me Consule, creatus esset. Num igitur, si ad 
 centesimum annum vixisset, seneciutis eum suae jxEnite 
 ret 1 Nee enim excursione* nee saltu- nee eminus hasti 
 aut cominus gladiis uteretur, sed consilio, ratione, senten • 
 
 jmajores 
 
 ■daemonic 
 
 lut sunt, 
 
 audire v 
 
 tibus lab 
 
 rietis. 
 
 Cedd 
 Sic enin 
 dentur e 
 
 Temeriti 
 centis. 
 ceas, au 
 ' VH. 
 ceperat. 
 sisset, q 
 Equider 
 etiam ei 
 nemenr 
 memori 
 audivi < 
 quae en 
 sibi, qui 
 pontific 
 multa 
 perman 
 et hon 
 Sophoc 
 propter 
 tur, a 
 nostro 
 solet, s 
 rent ju< 
 manibi 
 neum i 
 desipiei 
 est lib( 
 num I 
 num. (] 
 
 I 
 
CATa MAJOR DE SENECTUTE* 
 
 tl 
 
 Scipio, socer 
 ii, Curii, Co- 
 ^ritate defen- 
 Lidii senectu- 
 en is, quum 
 IS faciendum 
 rersibus i)er- 
 
 [•men est : et 
 bcec ille egit 
 atum, qmim 
 :issent, Cen- 
 ex quo in- 
 3 : et tamen 
 afferunt, qui 
 lilesque sunt, 
 nihil dicant, 
 ent, alii sen- 
 is, sedeat in 
 les : at vero 
 aut velocil 
 itur, sed cc 
 ) non orba. 
 rte ego vob 
 isul versat- 
 rideor, quu 
 1, prgescribi 
 tanti, bellui 
 ite desinam, 
 uam palman 
 [, ut avi reli 
 ;us et tricesi 
 ipient omnet 
 em raortuus 
 ^uum consu 
 igitur, si ati 
 sua3 pccnite 
 irninus hasti 
 ione, senlen • 
 
 i^. Quse nisi essent in senibus, non summum consilium 
 majores nostri appellassent Senatum. 20. Apud Lace- 
 jdasmonios quidem ii,quiamplissimum magistratum geriint, 
 ut sunt, sic etiam nominantur senes. Qnod si legere aut 
 audire voletis externa, maximas respublicas ab adolescen- 
 tibus labefactas, a senibus sustentatas [et restitutas] repe* 
 rietis. 
 
 Cedd, qui vefitram rempublicam tantam amisistis tarn citd 1 
 Sic enim percunctantur, ut est in Nsevii Ludo. Respon- 
 dentur et alia, et hsec in primis : 
 
 Proveniebant oratores novi, stulti, adolescentuH. 
 
 Temeritas est videlicet florentis aetatis, pruder.iia senes- 
 centis. At memoria minuitur. Credo, nisi earn exer- 
 ceas, aut si sis natur^ tardier, ^h *■ v 
 
 VU. 21. Themistocles omnium civium nomina per- 
 ceperat. Num igitur censetis, eum, quum astate proces- 
 sisset, qui Aristides esset, Lysimachum salutare solitum ? 
 Equidem non modo eos novi, qui sunt, sed eorum patres 
 etiam et avos. Nee, sepulcra legens, vereor, quod aiunt, 
 ne memoriam perdam : his enim ipsis legendis redeo in 
 memoriam mortuorum. Nee vero quenquam senum 
 audivi oblitum, quo loco thesaurum obruisset. Omnia, 
 quae curant, meminerunt : vadimonia constituta : qui 
 sibi, quibus ipsi debeant. 22. Quid jurisconsulti ? quid 
 pontifices ? quidaugures? quid philosophi senes ?quam 
 multa meminerunt ! JManent ingenia senibus, modo 
 permaneat studiura et industria : nee ea solum in claris 
 et honoratis viris, sed in vit^ etiam private et quiets. 
 Sophocles ad summam senectutem tragcedias fecit. Quod 
 propter studium quum rem famiiiarem negligere videre- 
 tur, a filiis in judicium vocatus est, ut, quemadmodum 
 nostro more male rem gerentibus patribus bonis interdici<<**.'t ^ 
 solet, sic ilium, quasi desipientem, a re familiari remove- 
 rent judices. Tum senex dicitur eam fabulam, quam in 
 manibus habebat et proxime scripserat, CEdipum Colo- 
 neum recitasse judicibus, qusesisseque, niwi illud carmen 
 desipientis mderetur. Quo recilato, sententiis judicum 
 est liberatus. 23. Num igitur hunc, num Homerum, 
 num Hesiodum, num Simonidem, num Stesichorum, 
 num, quos ante dixi, Isocratem, Gorgiam, num philoso- 
 phorum principes, Pythagoram, Democritum, num Pla- 
 
 
12 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 ? 
 
 
 
 tonem, num Xenocratem, num poslea Zenonem, Clean- 
 them, aut eum, quern vos etiam Komse vidistis, Diogensm 
 Stoicum, coegit in suis studiis obmutescere senectus 1 an 
 non in omnibus iis studionim agitatio vitae sequalis fuit 1 
 24". Age, ut ista divina studia omitlamus, possum norai- 
 nare ex agro Sabino rusticos Romanos, vicinos et famili- 
 ares meos, quibus absentibus, nunquam fere ulla in agro 
 majora opera fiunt, non serendis, non percipiendis, non 
 condendis fructibus. Quanquam in illis minus hoc 
 mirum. Nemo enim est tarn senex, qui se annum non 
 putet posse vivere. Sed iidem elaborant in eis, qua? 
 sciunt nihil omninr ad se pertinere : 
 
 Serit arbores, quae alteri saeclo prosint, 
 ut ait Statius noster in Synephebis. 25. Nee vero dubjtet 
 agricola, quamvis senex, quserenti, cui serat, respondere : 
 Diis immortalibus, qui me non accipere modo hcec a inqjo- 
 ribus wluerimt, sed etiam posteris prodere* 
 
 VIII. Melius Csecilius de sene alleri seeculo prospi- 
 ciente, quam iliud idem : 
 
 ^dep.ol senectus, si nihil quidquam aliud viti 
 Apportes tecum, quum advcnis j unum id sat est, 
 Quod, diu vivendo, multa, quae non vult, videti 
 
 Et multa fortasse, quae vult : atque in ea quidem, qua 
 
 non vult, ssspe etiam adolescentia incurrit. lUud vero 
 
 idem Cfficilius vitiosius : 
 
 Turn equidem in senecta hoc deputo miser rimum, 
 Sentire, ea aelate esse se odiosum alteri. 
 
 26. Jucundum potius, quam odiosum. Ut enim adoles- 
 centibus bon^ indole prseditis sapientes senes delectantur, 
 leviorque fit eorum senectus, qui a juventute coluntur ei 
 diliguntur, sic adolescentes senum praeceptis gaudent, 
 quibus ad virtutum studia ducuntur. Nee minus intel- 
 ligo me vobis, quam vos mihi esse jucundos. Sed videtis, 
 ut senectus non modo languida atque iners non sit, verum 
 etiam sit operosa et semper agens ahquid et moliens , 
 tale scilicet, quale cujusque studium in superiore vita 
 fuit. Quid, quod etiam addiscunt aliquid ? ut Solonem 
 versibus gloriantem videmus,qui se, quotidie aliquid addis- 
 centem, senem fieri dicit : ut ego feci, qui Graecas littera^ 
 
 Initiiir. 
 
 nam sitim explere cupiens, ut ea ipsa mihi nota esse.'it, 
 
 \i 
 
CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 13 
 
 nem, Clean- 
 is, Diogensru 
 enectus? an 
 jqualis fuit ? 
 Dssum nonii- 
 »os et famili- 
 ulla in agro 
 ipiendis, non 
 
 minus hoc 
 ! annum non 
 
 in eis, qu{B 
 
 ; vero dubitet 
 , respondere : 
 ► hcec a mqjo- 
 
 Bculo prospi- 
 
 iti 
 
 at est, 
 idet. 
 
 quidem, qua; 
 . lUud vert! 
 
 ' rimum^ 
 
 enim adoles- 
 5 delectantur, 
 e coluntur ei 
 ptis gaudent, 
 minus intel- 
 
 Sed videtisj 
 ion sit, verurii 
 
 et moliens , 
 juperiore vita 
 ' lit Solonem 
 iliquidaddis- 
 rsecas littera^ 
 
 /Miiaoi rliiitiii*. 
 
 li nola esse.'it, 
 
 quibus me nunc exemplis uti videtis. Quod quum 
 fecisse Socratem in fidibus audirem, vellem equidem et^vW.j 
 
 illud : discebant enim fidibus antiqui : sed in litteris 
 
 certe elaboravi. 
 
 IX 27. Nee nunc equidem vires desidero adolescen- 
 tis, (is enim erat locus alter de vitiis senectutis) non 
 plus quam adolescens tauri aut elephanti desiderabam. 
 Quod est, eo decet uti; et, quidquid agas, agere pro 
 viribus. Qu» enim vox potest esse contemptior quam 
 Milonis Crotoniatae ? qui, quum jam senex esset, ath e- 
 tasque se in curriculo exercentes videret, adspexisse la- 
 certos suos dicitur, illacrimansque dixisse : At hi quidem 
 jam m^tui sunt. Non vero tam isti, quam tu ipse, nu- 
 ffator. Neque enim ex te unquam es nobilitatus, seel 
 ex lateribus et lacertis tuis. Nihil Sextus ^Ims tale, 
 nihil multis annis ante Tiberius Coruncamus : nihil modo 
 Publius Crassus ; a quibus jura civibus prsescribebantur : 
 quorum usque ad extremum spiritum est provecta pru- 
 dentia. 28. Orator, metuo, ne languescat senectute. 
 Est enim munus ejus non ingenii solum, sed laterum 
 etiam et virium. Omnino canorum illud in voce splen- 
 descit etiam, nescio quopacto, in senectute : quod equi- 
 dem adhuc non amisi ; et videtis annos : sed tamen 
 decerns est sermo senis, quietus et remissus ; facitque 
 persa^pe ipsa sibi audientiam diserti sems compta ot 
 mitis oratio. Quod si ipse exsequi nequeas, possis tamen 
 Scipioni prJEcipere et Lselio. Quid enim jucundms se- 
 nectute, stipata studiis juventutis? 29. An ne eas 
 quidem vires senectuti relinquemus, ut adolescentulos 
 doceat, instituat, ad omne officii munus instruat ? Quo 
 quidem opere quid potest esse proeclarius ? Mihi vero 
 Cneus et Publius Scipiones et avi tui duo, Lucius Ami- 
 lius et Publms Africanus, comitatu nobilium juvenum 
 fortunati videbantur. Nee ulli bonarum artium magistri 
 non beati putandi, quamvis consenuerint vires atque de- 
 fecerint. Etsi ista ipsa defectio virium adolescentiae 
 vitiis efficitur saepius quam senectutis. Libidinosa 
 etenim et intemperans adolescentia effetum corpus tradit 
 senectuti. 30. Cvrus q/'V.m apud Xenophontem eo 
 sprmone. auem monens liabuit, quum admodum senex 
 esset, negat se unquam sensisse, senectutem sua^m im- 
 
 B 
 
 ..V ;r^ 
 
 

 I{ 
 
 u 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 I) 
 
 
 becilliorem factam, qiiam adolescentia fuisaet. Ego 
 Lucium Metellum memini puer,— qui quum quadriennio 
 post alterum Consulatum Pontifex maximiis factus esset, 
 viginti et duos annos ei sacerdotio praBfuit,--ita bonis 
 esse viribus extremo tempore aetatis, ut adoleseentiam 
 non requireret. Nihil necesse est mihi de me ipso dicere; 
 quanquam est id quidem senile aBtatique nostrse eonoe- 
 ditur. 
 
 X. 31. Videtisne ut apud Homerum saepissime Nes- 
 tor de virtutibus suis praedicet ? Tertiam enim jam 
 lEtatem hominum vivebat ; nee erat ei verendum ne, 
 vera de se praBdieans, nimis videretur aut insolens ant 
 loquax. Etenim, ut ait Homerus, ex ejus lingua melle 
 dulcior Jluebat oratio : quam ad suavitatem nuUis egeb&t 
 corporis viribus . et tamen dux ille Grfficiro nusquam 
 optat, ut Ajaeis similes habeat decern, at ut Nestoris ; 
 (luod si accident, non dubitat quin brevi Troja sit peri- 
 tura. 32. Sed redeo ad me. Quartum annum ago et 
 octogesimum : equidem posse vellem idem gloriari, quod 
 Cyrus : sed tamen hoc queo dicere, non me quidom iis 
 esse viribus, quibus aut miles bello Punico, aut Qurestor 
 eodem bello, aut Consul inHispania fuerim, autquadri- 
 ennio post, quum Tribunus militaris depugnavi apud 
 Thermopylas, Marco Acilio Glabrione Consule : sed ta- 
 men, ut vos videtis, non plane me enervavit nee afflixit 
 senectus : non curia vires meas desiderat, non Rostra, 
 non amici, non clientes, non hospites. Nee enim un- 
 quam sum assensus veteri illi laudatoque proverbio, quod 
 monet, mature fieri senem, si diu velis esse senex. Ego 
 vero me minus diu senem esse mallem, quam esse senem 
 ante, quam essem. Itaque nemo adhuc convenire i?ie 
 voluit, cui fuerim occupatus. 33. At minus habeo viri- 
 um, quam vestrum utervis. Ne vos quidem Titi Pontii 
 centurionis vires habetis : num idcirco est ille prastan- 
 tior ? Moderatio modo virium adsit, et tantum, quan- 
 tum potest, quisque nitatur : nsB ille non magno desiderio 
 M^f J^-^-^"'^""^* ^b'mpiac per stadium ingressus esse 
 Milo dicitur, quum humeris sustineret bovem vivum. 
 Utrum igitur has corporis, an Pythagorse tibi mails vires 
 ingemi dari ? DenionA i«stn V>a«o "♦o^.^ riti«, «/io:* . 
 quum absit, ne requiras : nisi forte adolescentes pueriti- 
 
 am, paui 
 quirore., 
 eaque si 
 est data 
 utn, et gi 
 ritas nat 
 debeat. 
 avitus, 1 
 natus : ( 
 no non a 
 nuUo im 
 summan 
 omnia h 
 tio et te 
 pristini 
 XI. I 
 quidem 
 vacat SB I 
 viribus J 
 sed ne q 
 multi su 
 vitae mu 
 senectut 
 fuit imb 
 quam te 
 fiiisset, I 
 ternam 
 accesser 
 sunt ali< 
 possint 
 ej usque 
 tanquar 
 Habend 
 modicis 
 antur v 
 subveni 
 Nam h£ 
 exstingi 
 tione [e 
 exorcen 
 
 1:1 
 
isset. Ego 
 quadriennio 
 factus esset, 
 , — ita bonis 
 lolescentiain 
 M*psodicere: 
 strae coiice- 
 
 issime Nes- 
 n enim jam 
 irendum ne, 
 insolens aut 
 lingua melle 
 iiillis egebat 
 ia5 nusqiiam 
 it Nestoris ; 
 •oja sit peri- 
 inum ago et 
 oriari, quod 
 3 quidom iis 
 Lut QusBstor 
 aut quadri- 
 ^navi apud 
 de : sed ta- 
 - nee afflixit 
 ion Rostra, 
 B enim un- 
 '•erbio, quod 
 enex. Ego 
 esse senem 
 nvenire i?ie 
 habeo viri- 
 Titi Pontii 
 le prsBstan- 
 tum, quan- 
 go desiderio 
 ^ressus esse 
 em vivum. 
 malis vires 
 
 CATO MAJOB DE SENECTUTE. 
 
 15 
 
 turn 
 
 
 tes pueriti- 
 
 am, paullum atate progressi adolescentiam dobent re- 
 quirore.^' Cursus est certus setatis, et una via naturse, 
 eaque simplex : suaque cuique parti cetatis tempestivitas 
 est data ; ut et infirmitas puerorum, et ferocitas juven- 
 uin, et gra vitas jam constantis setatis, et senectutis matu- 
 rltas naturale quiddam habeat, quod suo tempore percipi 
 debeat. 34. Arbitror te audire, Scipio, hospes tuus 
 avitus, Masinissa, quae faciat hodie, nonaginta annos 
 natus : quum ingressus iter pedibus sit, in equuni omni- 
 no non adscendere : quum equo, ex eqiio nondescendere : 
 nuUo irabre, nullo frigore adduci, ut capite operto sit : 
 summam in eo esse corporis siccitatem : itaque exsequi 
 omnia Regis ofRcia et munera. Potest igitur exercita- 
 tio et temperantia etiam in senectute conservare aliquid 
 pristini roboris. 
 
 XI. Non sunt in senectute vires ? Ne postulantur 
 quidem vires a senectute. Ergo et legibus et institutis 
 vacat aitas nostra muneribus iis, quae non possunt sine 
 viribus sustineri. Itaque non modo, quod non possumus, 
 sed ne quantum possumus quidem, cogimur. 35. At ita 
 multi sunt imbecilli senes, ut nullum officii aut omnino 
 vitae munus exsequi possint. At id quidem non proprium 
 senectutis est vitium, sed commune valetudinis. Quani 
 fuit iinbecillus Publii Africani fiiius is, qui te adoptavit! 
 quam tenui aut null^ potius valetudine ! Quod ni ita 
 fiiisset, alterum ille exstitisset lumen civitatis. % Ad pa- 
 ternam enim magnitudinem animi doctrina uberior 
 accesserat. Quid mirum igitur in senibus, si infirmi 
 sunt aliquando, quum id ne adolescentes quidem effugere 
 possint ? Resistendum, Laeli et Scipio, senectuti est, 
 ej usque vitia diligenti^ compensanda sunt. Pugnandum, 
 tanquam contra morbum, sic contra senectutem. 36. 
 Habenda ratio valetudinis: utendum exercitationibus 
 modicis : tantum cibi et potionis adhibendum, ut refici- 
 antur vires, non opprimantur. Nee vero corpori soli 
 subveniendum est, sed menti atque animo multo magis. 
 Nam haec quoque, nisi tanquam lumini oleum instilles, 
 exstinguuntur senectute. Et corpora quidem defatiga- 
 tlone [et exercitatione] ingravescunt : animi autem [se] 
 exorcendo levantur. Nam quos ait Caecilius 
 comicos stultoB senes, 
 
ill 
 
 
 1 
 
 16 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 lios significat credulos, obliviosos, dissolutos ; quae vitia 
 sunt non senectutis, sed inertis, ignavsB, somniculoaae 
 senectutis. Ut petulantia, ut libido magis est adolescen- 
 tium, quara senum ; nee tainen omnium adolescentium, 
 sed non proborum ; sic ista senilis stultitia, quae delira- 
 tio appellari solet, senum levium est, non omnium. 37. 
 Quattuor robustos filios, quinque filias, tantam domum, 
 tantas clientelas Appius regebat, et senex et cseeus. In- 
 tentum enim animum, tanquam arcum, habebat, nee 
 languescens succumbebat senectuti. Tenebat non mode 
 auctoritatera, sed etiam imperium in sues : metuebart 
 aervi, verebantur liberi, carum omnes habebant : vigebat 
 in ilia dome patrius mos et disciplina. 38. Ita enim se- 
 nectus honesta est, si se ipsa defendit, si jus suum re- 
 tinet, si nemini emancipata est, si usque ad extremum 
 spiritum dominatur in suos. Ut enim adolescentem, iii 
 quo senile aliquid ; sic senem, in quo est adolescentis 
 aliquid, probo : quod qui aequitur, corpore senex esse 
 ])oterit, animo nunquara erit. Septimus milii Originum 
 liber est in manibus ; omnia antiquitatis raonumenta 
 coUigo : caussarum illustriura, quaseunque defendi, nunc 
 quum maxime conficio orationes : jus augurum, pontifi^ 
 cum, civile tracto : multum etiam Graecis litteris utor ; 
 Pythagoreorumque more exercendae memoriai gratia, 
 quid quoque die dixerim, audierim, egerim, commemoro 
 vesperi. Ha) sunjt exorcitationes ingenii, haec curricula 
 mentis : in his desudans atque elaborans, corporis vires 
 non maguopere desidero. Adsum amicis : venio in 
 Senatum frequens, ultroque affero res multum et diu 
 cogitatas, casque tueor anirai, non corporis viribus. 
 Quae si exsequi nequirem, tamen me lectulus oblectaret 
 mens, ea ipsa cogitantem, quae jam agere non possem : 
 sed ut possim, tacit acta vita. Semper enim in his 
 studiis laboribusque viventi non intelligitur, quando 
 obrepat senectus. Ita sensim sine sensu aetas senescit ; 
 nee subito frangitur, sed diuturnitate exstinguitur. 
 
 XII. 39. Sequitur tertia vituperatio senectutis, quod 
 eam carere dicunt voluptatibus. O praeclarum munus 
 aetatis, si quidem id aufert nobis, quod est in adolescen- 
 tia vitiosissimiim ! Aocipite enim, optlmi adolescentes. 
 veterem orationem Archytae Tareutini, magni in primis 
 
 ct praec 
 lescens 
 rem pes 
 a natur 
 effrenaf* 
 proditio 
 liostibus 
 scelus, r^ 
 non Ubic 
 et ortme 
 voluptai 
 nihil mi 
 dono n 
 Nee eni 
 que omt 
 Quod q 
 tantd in 
 posset n 
 diu, dui 
 nihil coi 
 detestdb 
 dem ea 
 lumen e 
 patre e 
 Titus \ 
 tarn, N( 
 ]>opuli ' 
 pisse di 
 Atheni( 
 Appio ( 
 Ut inte 
 entiS. w 
 tiam, qi 
 Inipedil 
 mentis, 
 uUum c 
 ut forti 
 ninum 
 fuissot: 
 esset C 
 ut seci 
 
 ; I 
 
08 ; quae vitia 
 somniculodss 
 est adolescen- 
 dolescentium, 
 a, qu8B delira- 
 )mnium. 37. 
 itam domum, 
 et csecus. In- 
 habebat, nee 
 bat non modo 
 s : metuebart 
 bant : vigebat 
 . Ita enim se- 
 jus suum re- 
 ad extremura 
 )le3eentem, in 
 t adolescentis 
 ►re senex esse 
 lihi Originum 
 s monumenta 
 defendi, nunc 
 urum, pontifir 
 litteris utor ; 
 noriaj gratia, 
 1, commemoro 
 hsee curricula 
 corporis vires 
 lis : venio in 
 lultiim et diu 
 poris viribus. 
 lus oblectaret 
 non possem : 
 enim in his 
 witur, quando 
 etas senescit ; 
 inguitur. 
 mectutis, c^uod 
 ilarum munus 
 in adolesoen- 
 L adolescentes, 
 igni in primis 
 
 OATO MAJOR DB SENECTUTB. 
 
 17 
 
 ' 
 
 ct priBclari viri, qusB mihi tradita est, quum essem ado- 
 
 lescens Taronti cum Quinto Maximo. \Nullani capitaUo- 
 
 rem pestem, quam corporis voluptatem, hominibus dicebat 
 
 a natura datam; oujtis voluptatis avidce libidmes temere et 
 
 effrenate ad potiundum incitarent[ur'], 40. Him patrim 
 
 proditioneSi him rerumpuhlicarum eversioneSf hinc eum 
 
 hostibus clandestina colloquia nasci : nullum denique 
 
 scelus, nullum malum facinus esse, ad quod suscipiendum 
 
 non libido voluptatis impelleret ; stupra vero et adulteria 
 
 et omne tale Jlagitium nullis aliis illecebris excitari, nisi 
 
 voluptatis. Quumque homini sive natura sive quis Deus 
 
 nihil mente prcestabdim dedisset ; huio divino muneri ac 
 
 dono nihil esse tarn inimicum, quam voluptatem. 41. 
 
 Nee enim libidine dominante temperantice locum esse, ne- 
 
 que omnino in voluptatis regno virtutem posse consistere. 
 
 Quod quo magis intelligi posset, fingere animo jubebat, 
 
 tantd incitatum aliquem voluptate corporis, quanta perdpi 
 
 posset maxima. Nemini censebatfore dubium, quin tam- 
 
 iiu, dam ita gaudevet, nihil agitare mente, nihil ratipne, 
 
 niliil cogitatione consequi posset. Qiiocirca nihil ease tarn 
 
 detestabile tamque pestiferum, quam voluptatem : si qui- 
 
 dem ea, quum m(]LJor esset atque longior, omne animi 
 
 lumen exstinguer et. ^,H3SG cum Caio Pontic Samnite, 
 
 patre ejus, a quo Caudmo prselio Spurius Postumius, 
 
 Titus Veturius, Consules, superati sunt, locutum Archy- 
 
 tam, Nearchus Tarentinus, hospes noster, qui in amicitia 
 
 populi Romani permanserat, se a majoribus natu acce- 
 
 pisse dicebat, quum quidem ei sermoni interfuisset Plato 
 
 Atheniensis : quem Tarentum venisse Lucio Camillo, 
 
 Appio Claudio Consulibus, reperio. 42. Quorsus hsec ? 
 
 Ut intelligatis, si voluptatem aspernari ratione et sapi- 
 
 entiS. non possemus, magnam liabendam senectviti gra- 
 
 tiam, quse effecerit, ut id non liberet, quod non oporteret. 
 
 Impedit enim consilium voluptas, rationi inimica : ac 
 
 mentis, ut ita dicam, prsestringit oculcs ; nee habet 
 
 uUum cum virtute commercium. Invitus quidem feci, 
 
 ut fortissirai viri Titi Flaminini fratrem Lucium Flami- 
 
 ninum e Senatu ejicerem, octo annis post, quam Consul 
 
 fuissGt: sed notandam putavi libidinem. Ille enim quum 
 
 esset Consul, in Callia exoratus in convivio a scorto est, 
 
 ut securi teriret aliquem eorum, qui in vinculis essent 
 
 B 2 
 
I 
 
 18 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 Ifj 
 
 damimti rei capitalis. Hie, Tito, fratro suo, Censoro, 
 qui proximus ante me fuerat, elapsus est ; mihi vero et 
 . Flacco neutiquam probari potuit tarn flagltiosa et tarn 
 perdita libido, quae cum probro privato coujungeret im- 
 perii dedecug. 
 
 XIII, 43. Srepe audivi a majoribus natu, qui se pono 
 pueros a senibus audisse dicebant, mirari solitum Caiuw 
 Fabrieium, quod, quuni apud Regem Pyrrhum legati'^ 
 esset, audisset a Thessalo Cinea, esse quendam AthetJ* 
 qui se sapientem profiteretur, eumque dicere, ommx 
 qusB faceremus, ad voluptatem esse referenda : quod i/C 
 eo audientes, Manium Curium et Tiberiura Coruncaniuir\ 
 optare solitos, ut id Samnitibus ipsique Pyrrho persu^ 
 deretur, quo facilius vinci possent, quum se voluptatibus 
 dedissent. Vixerat Manius Curius cum Publio DeciP 
 qui quinquennio ante eum Consulem se pro republic^ 
 quarto Consulatu devoverat. Norat eundem Fabricivi 
 uorat Coruncanius : qui quum ex sua vita, tum ex eji^^. 
 quem dico, Publii Decii facto, judicabant, esse prefect r 
 aliquid naturd pulchrum atque prreclarum, quod su4^ 
 sponte peteretur, quodque, spret^ et contempt^ volup 
 tate, optimus quisque sequeretur. ■ .44. Quorsum igitur 
 tam multa de voluptate ? Quia non mode vituperatio 
 nulla, sed etiam summa laus senectutis est, quod ea vo • 
 luptates nullas magnopere desiderat. At caret epulis 
 exstructisque mensis et frequentibus poculis ? Caret 
 ergo [etiam] vinolentia et cruditate et insomniis. Sed 
 si aliquid dandum est voluptati, quoniam ejus blanditiis 
 non facile obsistimus, (divine enim Plato escam malorum 
 voluptateni appellat, quod ed videlicet homines capiantur, 
 ut hamo pieces :) quanquam immoderatis epulis caret se- 
 nectus, modicis tamen conviviis delectari potest. Caium 
 Duillium, Marci filium, qui Pcenos classe primus device- 
 rat, redeuntem a coena senem ssspe videbam puer ; de- 
 lectabatur crebro fi^^li H tibicine, quae sibi nullo exem- 
 plo privatus sumpserat : tantum licentiae dabat gloria. 
 45. Sed quid ego alios ? Ad meipsura jam revertar. 
 Primiim habui semper sodales. Sodalitates autem me 
 Quffistore constitutae sunt, sacris Idaeis Magnae Matris 
 acceptls. Epulabar igitur cum sodalibus omnino modice, 
 sed erat quidam fervor aetatis ; qua progredieute, omnia 
 
 fiunt ir 
 delocta 
 amicor 
 nostri < 
 junctio 
 (xToeci, 
 tionem 
 maxim 
 XIV 
 teinpes 
 bus so] 
 etiam a 
 gratiar 
 cibi su 
 omnin 
 [etiam 
 ne in i 
 tutem. 
 institu 
 hibetu 
 phonti 
 vicissii 
 Sabini 
 quotid 
 Bumus, 
 volupt 
 sed n 
 quod 
 quidar 
 venere 
 
siio, Censorc, 
 
 inihi vero et 
 
 [itiosa et tarn 
 
 iijungerot im- 
 
 1, qui se pon o 
 olitum Caiuvn 
 rhum legati'^ 
 dam Athetif* 
 icere, ommx 
 ida : quod ijC 
 Coruncaniujr\ 
 ^rrho porsii^k 
 ) voluptatibus 
 Public DeciC 
 pro republic^ 
 em Fabricii;^ 
 turn ex ejv%. 
 esse profccttf 
 m, quod su^ 
 smpta volup- 
 lorsum igitur 
 lo vituperatio 
 , quod ea vo • 
 . caret epulis 
 ilis ? Caret 
 omniis. Sed 
 jus blanditiis 
 cam malorum 
 nes capiantur, 
 ►ulis caret se- 
 test. Caium 
 rimus device- 
 am piier ; de- 
 i nullo exem- 
 dabat gloria- 
 jam revertar. 
 es autem me 
 [agnae Matris 
 inino modice, 
 diente, omnia 
 
 CATC MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 n 
 
 ftunt indies mitiora. Neque enim ipsorum conviviorum 
 delectationem voluptatibus corporis magis, quam ccetu 
 amicoruni et scrmonibus mutiebar. Bene enim majores 
 nostri accuhltionem epularem amicorum, quia vitffi con- 
 junctionem haberct, con^iuiitm nominarunt ; melius, (luam 
 (rvoeci, qui hoc idem turn compotationetriy tum concoina' 
 timem vocant : ut, quod in eo genero minimum est, id 
 maxime probare videantur. • 
 
 XIV. 4G. Ego voro propter sermonia delectationotn 
 tetnpestivis quoquo conviviis delector, nee cum ajquali- 
 bus soliim, qui pauci admodum restant, sed cum vestra 
 etiam rotate atque vobiscum : habeoque senectutimagnam 
 gratiam, qua) mihi sermonis aviditatem auxit, potiouis et 
 cibi sustulit. Quod si qucm etiam ista delectant (no 
 omnino bellum indixisse videar voluptati, cujus est 
 [etiam] fortasse quidam naturalis modus :) non intelligo, 
 ne in istis quidcm voluptatibus ipsis, curore sensu senec- •< 
 tutem. Mo vero et magisteria delectant, a majoribus 
 instituta : et is sermo, qui more majorum a summo ad- 
 hibetur in poculis ; et pocula, sicut in symposio Xeno- 
 phontis, minuta atque rorantia, et refrigeratio estate, et 
 vicissim aut sol aut ignis hibernus. Qua3 quidem in 
 Sabinis etiam persequi soleo, conviviumcjue vicinorum 
 quotidie compleo ; quod ad multam qu;>m maxime pos- 
 Bumus, vario sermone producimus. 47. At non est 
 voluptatum tanta quasi titillatio in sc^'uibus. Credo : 
 sed ne desideratio quidem. Nihil autem molestum, 
 quod non desideres. Bene Sophocles, quum ex eo 
 quidam jam affecto setate qujereret, utereturne rebus 
 venereis : Dii meliora ! inquit : libenter vero istinc^ tail' 
 quam a domino agresti acfurioso, profugi. Cupidis enim 
 rerum talium odiosum et molestum est fortasse carere : 
 satiatis vero et expletis jucundius est carere, quam frui. 
 Quanquam non caret is, qui non desiderat. Ergo hoc 
 non desiderare, dico esse jucundius, quam frui. 48. 
 Quod si istisiplsis voluptatibus bonasetas fruiturlibentius ; 
 primum parvulis fruitur rebus, ut diximus t deinde iis, 
 quibus senoctus, si non abunde potitur, non omnino 
 caret. Ut Turpione Ambivio magis delectatur, qui in 
 prima cavea spectat ; delectatur tamen etiam, qui in 
 ultima : sic adolescentia voluptates prope intuens magis 
 
20 
 
 CATO MAJOR DB SENKCTUTB. 
 
 M 
 
 fortasse Istatur : sod delectatur otiam sonectus procni 
 oas spectans, tantum, quantum sat est. 49. At ilia 
 Cjiianti^unt, aniraum, tanquam onieritis stipondiis libidi- 
 nis, ambitionis, contontionis, iniraicitiarum, cupiditatuiii 
 omnium, secum esse, secumque, ut dicitur, vivere ! Si 
 vero liabct aliquod tanquam pabulum studii atque doc- 
 trinaj, nihil est otios^i senectute jucundius. Mori paine 
 videbamus in studio dimetiundi creli atquo terra) Caium 
 Galium, familiarem patris tui, Scipio. Quotles ilium 
 lux, noctu aliquid describere ingressum, quoties nox op- 
 pressit, quum mane coopisset ! Quam dolcctubat eum, 
 defectionos solis et lunae multo nobis ante praedicere ! 
 .50. Quid in levioribus studiis, sed tamon acutis ? Quam 
 gaudebat bello suo Punico Ntevius ! quam Truculonto 
 Plautus ! quam Pseudolo ! Vidi etiam senem Liviirn : 
 qui quum sex annis ante, quam ego natus sum, fabulam 
 docuisset, Centone Tuditanoquo Consulibus, usque ad 
 adolescentiam meam procossit aetate. Quid de Publii 
 Licinii Crassi ct pontifidi et civilis juris studio loquar ? 
 aut de liujus Publii Scipionis, qui his paucis diebus Pour 
 tifex maximus factus est ? Atqui cos omnes, quos com- 
 memoravi, his studiis flagrantos senes vidimusiiMarcum 
 vero Cethegum, quern reete Siiadoi medullam dixit Kn- 
 nius, quanto studio exerceri in dicendo videbamus, 
 etiam senem ! Quae sunt igitur epularum aut ludorum 
 aut scortorum voluptates cum his voluptatibus compa- 
 randse ? Atque ha3c quidem studia doctrinae. Qua? 
 quidem prudentibus et bene institutis pariter cum ajtate 
 crescunt : ut honestum illud Solonis sit, quod ait ver- 
 siculo quodam, ut ante dixi, setwscere se, multa indies ad- 
 discentem : qua voluptate animi nulla oerte potest esse 
 major. 
 
 XV. 51. Venio nunc ad voluptat s agricrlarum, qui- 
 bus ego incredibiliter delector : quar nee ulVa imped. 'in- 
 tur senectute, et mihi ad sapientis v *tu^ proxime viden- 
 tur accedere. Habent enim rationem cum terra, qua? 
 nunquam recusat imperium, nee unquam sine usura 
 reddit, quod accepit : sed alias minore, plerumque ma- 
 jore cum fenore. Quanquam me quidem non fructuiH 
 tnodo sed etiam ipsiusterrse vis ac natura delectat : qua, 
 quum gremio moiiito ac subacto semen sparsum excepit 
 
 tv 
 
CATO MAJOR DE 8ENECTUTE. 
 
 21 
 
 Iprimum id occsBcatum cohibet ; ex quo occatio, qua; hoc 
 efficit, nomlnuta est ; deinde tepofactum vaporc ct com- 
 pressu suo diffundit, et elicit herbescentem ex eo viridita- 
 tera : quffi, nixa fibris stirpiuni, sensjim adolescit, cul- 
 moquo ereeta geiiiculato, vaginis jam quaai pubescens 
 includitur ; e quibua quura einersit, fundit frugein spici, 
 urdine structam, et contra avium minorum morsua mu- 
 nitur vallo aristarum. 52. Quid ego vitium satus, ortus, 
 I incromenta commemorem ? Satiari deleotatione non 
 posBura ; ut raese senectutis requictem oblectamentaque 
 noscatl:i. Oniitto enim vim ipsam omnium, quae generan- 
 rui- ic.ra : qusB ex fici tantulo grano aut ex acino 
 vin-} 360 aut ex ceterarum frugum ac stirpium minutissi- 
 mis seminibus tantos truncos ramosque procreat : malle- 
 oli, plantae, sarmenta, viviradices, propagines, nonne ea 
 efficiunt, ut quemvis cum admiratione delecteut ? Vitis 
 quidem, quae naturii caduca est, et, nisi fulta sit, ad ter- 
 ram fortur, eadem, ut se erigat, claviculis suis, quasi 
 manibus, quidquid est nacta, complectitur : quam ser- 
 pentem multiplici lapsu et erratico, ferro amputans, 
 coercet ars agricolarura, ne silvescat sarmentis et in ©ni- 
 nes partes nimia fundatur. .'53. Itaque ineunte vere in 
 lis, quse relicta sunt, exsistit tanquam ad articulos sar- 
 raentorum ea quae gemma dicitur : a qua oriens uva sese 
 ostendit : quae, et succo terrse ct calore solis augescens, 
 primo est peracerba gustatu, delude maturata dulcescit ; 
 vestitaque pampinis, nee modico tepore caret, et nimios 
 solis defendit ardores. Qua quid potest esse quum fructu 
 Isetius, turn adspectu pulchrius ? Cujus quidem non 
 utilitas me solum, ut ante dixi, sed etiam cultura et ipsa 
 natura delectat : adminiculorum ordines,capitum jugatio, 
 religatio et propagatio vitium, sarmentorumque ea, quam 
 dixi, aliorum amputatio, aliorum immissio. Quid ego 
 irrigationes ? quid fossiones agri repastinationesque pro- 
 teram, quibus fit multb terra fecundior? 54. Quid de 
 utilitate loquar stercorandi ? Dixi in eo libro, quem de 
 rebus rnstids seripsi : de quadoctus Hesiodus ne verbum 
 (luidem fecit, quum de cultura agri scriberet. At llo; 
 merus, qui multis, ut mihi videtur, ante sicculis fuit, 
 
 T.n»w.^ATvi loninnfom rlnsiflpnum. OUod Caoicbat C filio, 
 
 colentem agrum et eura stercorantem facit. Nee vero 
 
ir 
 
 liif! 
 
 ;! 
 
 I 
 
 ui'A 
 
 22 
 
 CATO MAJOR DE SENBCTUTE. 
 
 segetibus solum etpratis et vineis et arbustis res ni.th.. 
 l^t^ sunt, sed etiam hortis et pomariir tu^^^^^^ 
 pastu apiam examinibus, florum omnium var^ate N? 
 consitiones modo deleetant, sed etiam in^itTon^ '^,^1' 
 Y I'r^" agncultura sollertius. ' ^ ^"' 
 
 'r„«7- ^^' ■^^^^^"P^^^e^iuiniultaoblectamentarerum 
 
 ommbuseam vitiis videar vindicare. S k hac it 
 
 J yrrho tnumphasset, consumpsit extmnum temnm 
 »tat.s : cujus quidem villam ego oontemprns UhZ 
 omm non ]onge a me,) admirarfsatia noTZui ve 
 
 'z\it:r tt'ia-f^^^^^^^ ''tore'"' '^'"'"'"' 
 
 est sen!, . .^ '^«=edam. In agris erant turn Senatom, i.i 
 nuntiatum est, eum Dictatorem esse factum : cuius Di,- 
 
 S ! A^m »!"' r^"r Wetentem, occupatum inter- 
 emit. . A villa m Senatum aroessebantrr et Curius ,~i 
 
 na^"unt"N" '^V' ''' "--bant, lorrn^n 
 oui J? • ,T 'S""'' ^°™»' ^''n^otus miserabilis fui 
 
 Said si" TZ^'t'T'"'' ' ''^ 'J""'- -"'-"«' 
 
 officio r^Hh ■ '"'''"»'•. «^se possit: neque solu,;, 
 est sak?»rif homnum generi universe cultura agroru; , 
 ctCueomnin J' 'i«''^'="'ti°°e> q"amdixi, et saturita,, 
 
 dam 7es del?'"™"' f"'?™' = "'' <1"»'"^"' ">»" W- 
 SemwriiZ l' "? ^■•^''*™J'«» cumvoluptateredeauu., 
 ria S;nri» .• "' ''^'«J'''"J«« domini referta cella vin.-. 
 "buntatnt^l'T T""" '^^'' vMaque tota loeuples esC 
 
 rTiTml „ • ? ' "g"™'"' suocidiam alteram .-.ppellanL 
 Uum] conditiora facit hajc sunerv«.»n»i r.fi„J:i„" " 
 aucup,um atque venatio.^ 57. ■Quidd7pr'ato;7n; ^Irld: 
 
PE. 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE, 
 
 23 
 
 ustis res tustiGa ftate, autarborum ordinibus, aut vinearum olivetorum- 
 : ^"?^ Peci.duiD lue specie dicam ? Brevi prtBcidam. Agro bene culto 
 Q varietate. Necttl potest esse nee usu uberius, nee specie ornatius : ad 
 sitiones; qtliusBuem fruendum non modo non retardat, verum etiam 
 Bivitat atque allectat senectus. Ubi enim potest ilia 
 ctamentarerumfttasaiit calescere vel apricatione melius vel igni, aut 
 sentio longiora. ■icissim umbris aquisve refrigerari salubrius ? 58. Sibi 
 'um rusticarum fctur habeant arma, sibi equos, sibi hastas, sibi clavam, 
 fhi pilam, sibi natationes et cursus ; nobis senibus ex 
 jsionibus multis talos relinquant et tesseras ; id ipsum 
 trum lubebit : quoniam sine his beata esse senectus 
 otest. 
 
 XVII. 59. Multas ad res perutiles Xenophontis libri 
 
 A' ' y J""* ' ^"®® ^egite, quajso, studiose, ut facitis. Quam 
 
 tn ^aiseipiinam.^Bopiose ab eo agricultura laudatur in eo libro, qui est de 
 
 •n us feamnites guenda re familiari, qui (Economicus inscribitur ! Atquo 
 
 t intelligatis, nihil ei tam regale videri, quam studium 
 pi colendi, Socrates in eo libro loquitur cum Critobulo, 
 iyruiu rainorem, Regem Persarum, prsestantem ingenio 
 fcque imperii gloria, quum Lysander LacedsBmonius, vir 
 Mmmae virtutis, venisset ad eum Sardis, eique dona a 
 lociis attulisset : et ceteris in rebus comem erga Lysan- 
 Irum atque humanum fuisse, et ei quendam conseptum 
 grum, diligentur consitum, ostendisse : quum autem 
 ■'^™^^^^®*"^ ^y^^"^*^^ ^^ proceritates arborum, et direc- 
 et Curius, vt m in quincuncem ordines, et humum subactam atque pu- 
 i7,n+r..«. «.^„ 1 ara, et suavitatem odorum, qui afflarentur e floribus : 
 urn dixisse, mirari se non modo diligentiam, sed etiam' 
 iollei'l'am ejus, a quo essent ilia dimensa atque descripta : 
 ?t ei Cyrum respondisse : Atqiii ego omnia ista mm di- 
 netmis ; mei sunt ordines, rnea descriptio ; multce etiam 
 starum arborum mea manu sunt saice. Tum Lysandrum, 
 nturntem ejus purpuram et nitorem corporis ornatum- 
 pie Persicum multo auro multi.sque gemmis, dixisse : 
 "iecte vero te, Cyre, beatum ferunt, quoniam virtuti tuoe 
 ortyna conjumta est, 60. Hac igitur fortuna frui licet 
 embus : nee aitas impedit, quo minus et cetorarum re- 
 um, et in primis agri colendi studia teneamus usque ad 
 iltimum tempus senectutis. Marcum quidem Valerium 
 crvum ricecpimus ad centesimum annum perduxisse. 
 uum esset acta jam aetate in agris, eosque coleret : cu- 
 
 quacior : no ab 
 rgo in hac tita 
 de Sabinis, de 
 umum tempus 
 mplans, (abest 
 >n po(|sum vel 
 
 am. 
 
 ites 
 
 enim,\aurum 
 h qui bi^berent 
 3 animus non 
 
 ed agricolits, 
 
 1 Senatores, id 
 io Cincinnato 
 n : cujus Die-- 
 rvilius Ahaki 
 iupatum inter 
 et Curius, ei 
 viatoresnonii- 
 iserabilis fui',, 
 iem sententia 
 neque solufu 
 iura agroru: ) 
 , et saturita' .". 
 Iiominum, a i 
 iam hsec qu - 
 iteredeamus, 
 a cella vim 
 locuples est ; 
 caseo, D)ell's 
 m pppellani, 
 
 torum virid' 
 
J 
 
 .1 
 
 ■ 11 
 
 24 
 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. » 
 
 jus inter primum et sextum Consulatum sex et quadra- 
 ginta anni interfuerunt. Itaque quantum spatium aetatis 
 majores nostri ad senectutis initium esse voluennit, 
 tantus illi cursus honorum fuit. Atque ejus extreiua 
 setas hoc beatior, quam media, quod auctoritatis plus ha- 
 bebat, laboris vero minus. Apex autem senectutis ewt 
 auctoritas. 61. Quanta fuit in Lucio Csecilio Metello ! 
 quanta in Attilio Calatino ! in quern illud elogium wy). 
 
 <^um : PLURIM^ CONSENTIUNT GENTES, POPULI PBIM \- 
 
 RiUM FUISSE viRUM. Notum cst cariTien, inoisum in 
 sepulcro. Jure igitur gravis, cujus de laudibus omniu n 
 esset fama conseijtiens. Quern virum Publium Crassui.i, 
 niiper Pontificem maximum, quern postea Marcum L > 
 pidum, eodem sacerdotio prreditum, vidimus ! Quid de 
 Paullo aut Africano loquar,aut, ut jam ante, de Maxirnci? 
 quorum non in sententia solum, sed etiam in nutureside- 
 bat auctoritas. Habet senectus, honorata praeserti'n, 
 tantam auctoritatem, ut ea pluris sit, quam omnes adoit s- 
 centiae voluptates. 
 
 XVIII. 62. Sed in omni oratione, raementote, oarri 
 me laudare senectutem, "quae fundamentis adolescent iii; 
 constituta sit. Ex quo id efficitur, quod ego uiag'do 
 quondam cum assensu omnium dixi : Miseram mse 
 senectutem, quae se oratione defenderet. Non cani, :oon 
 rugae repente auctoritatem arripere possunt : sed honcste 
 acta superior ffitas fructus capit auctoritatis extrenius. 
 63. Hsec enim ipsa sunt honorabilia, quae videntur k via 
 atque communia, salutari, appeti, decedi, assurgi, deduci, 
 reduci, consuli : quae et apud nos et in aliis eivitatibus, 
 ut quaeque optime morata, ita diligentissime observantur. 
 Lysandrum Lacedaemonium, cujus modo mentioneni 
 feci, dicere aiunt solitum, Lacedaemone esse honestissi- 
 mum domicilium sT?nectutis. Nusquam enim tantuiji 
 tribuitur aetati, nusquam est senectus honoratior. Quin 
 etiam memoriae proditum est, quum Athenis, ludis, qui- 
 dam in theatrum grandis natu venisset, in magno eon- 
 scvssu locum ei a suis civibus nusquam datum ; quuni 
 autem ad Laced asm onios accessisset, qui, legati quum 
 essent, certo in loco consederant, consurrexisse omnes', 
 
 cuncto consessu plausus esset multiplex datus, dixisse 
 
 i.:' 
 
CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 25 
 
 sex et quadra- 
 
 spatium aetatis 
 
 ise voluerniit, 
 
 ejus extriJTDa 
 
 fitatis plus l\a- 
 
 senectutis e»t 
 
 icilio Metello ! 
 
 elogium u*^'?- 
 
 OPULI PBIMa- 
 
 n, inoisum in I 
 dibus omniu ii l 
 lium Crassui.i, 
 Marcum L ;■ ^ 
 us ! Quid de 
 ?, de Maxinut? 
 ill nutu reside- 
 ita praeserti»n, 
 omnes adolt .*- 
 
 mentote, c&m 
 adolescentije 
 d ego uiagno 
 Miseram mae 
 'on cani, :oon 
 b : sed honefitc 
 itis extrenios, 
 videntur levia 
 surgi, deduci, 
 iis civitatiLus, 
 3 observantiu'. 
 ) uientioriem 
 se honestissi- 
 eiiim taivtuiji 
 oratior. Quia 
 is, ludis, qui- 
 1 mag no con- 
 tum ; quurii 
 legati quuDi 
 3xisse omnes*, 
 
 .n.. 
 
 iULiU a 
 
 datus, dixisse 
 
 ex iis quendam, Athenienses scire, quce recta essent, sed 
 fncere nolle. Multa in nostro collegio praeclara : sed 
 hoe, de quo agimus, in primis, quod, ut quisque aetate 
 antecedit, ita sententire principatum tenet : neque solum 
 honore antecedentibus, sed iis etiam, qui cum imperio 
 sunt, majores natu augures anteponuntur. Qusb sunt 
 igitur voluptates corporis cum auctoritatis prsemiis com- 
 parandsB ? Quibus qui splendide usi sunt, ii mihi viden- 
 tur fabulam cetatis peregisse, nee, tanquam inexercitati 
 histriones, in extremo aetu corruisse. 65. At sunt morosi 
 et anxii et iracundi et difficiles senes : si quserimus, etiam 
 avari. Sed hasc morum vitia sunt, non senectutis. Ac 
 morositas tamen, et ea vitia, quse dixi, habent aliquid 
 excusationis, non illius quidem justse, sed quae probari 
 posse videatur Contemni se putant, despici, illudi. 
 Prteterea in fragili corpore odiosa omnis offensio est. 
 QujB tamen omnia dulciora sunt et moribus bonis et ar- 
 tibus ; idque turn in vita, tum in scena intelligi potest 
 ex iis fratribus, qui in Adelphis sunt. Quanta in altero 
 duritas, in altero comitas ! Sic se res habet. Ut enim non 
 omne vinum, sic non omnis SBtas vetustate coacescit. 
 Severitatem in senectute probo; sed earn, sicut alia, 
 modicam: acerbitatem nuUo modo. Avaritia vero seni- 
 lis quid sibi velit, non intelligo. Potest enim quidquam 
 esse absurdius, quara, quo minus vice restat, eo plus via- 
 tici quffirere ? 
 
 XIX. 66. Quarta restat caussa, quae maxime angere 
 atque sollicitam habere nostram setatem videtur, appro- 
 pinquatio mortis quae certe a senectute non potest longe 
 abesse. O miserum senem, qui, mortem contemnendam 
 esse, in tam longa SBtate non viderit ! quas aut plane 
 negligenda est, si omnino exstinguit animum, aut etiam 
 optanda, si aliquo eum deducit, ubi sit futurus aeternus. 
 Atqui tertium certe nihil inveniri potest. 67. Quid 
 igitur timeam, si aut non miser post mortem, aut beatus 
 etiam futurus sum ? Quanquam quis est tam stultus, 
 quamvis sit adolescens, cui sit exploratum, se ad vespu- 
 rum esse victurum ? Quin etiam aetas ilia multo plures, 
 quam nostra, mortis casus habet. Facilius in morbos 
 inciduut adoiescentes ; gravius segrotant ; tristius cu- 
 rantur. Itaque pauci veniunt ad senectutem : quod ni 
 
 C 
 
 II 
 
II 
 
 ll^li 
 
 iliii 
 
 1 
 
 
 ^^^li' 
 
 1 
 
 1 
 
 26 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 ita accideret, melius et prudentius viveretur. Mens on- 
 im et ratio et consilium in senibus est : qui si nuiii 
 fuissent, nullae omnino civitates essent. Sed redeo ad 
 mortem impendentem. Quod illud est crimen senectu- 
 tis, quum [illud] videatis cum adolescentia esse com- 
 mune ? 68. Sensi ego quum in optimo filio meo, turn 
 in exspectatis ad amplissimam dignitatem fratribus tuis, 
 Scipio, omni setati mortem esse communem. At sperat 
 adolescens, diu se victurum : quod sperare idem senex 
 non potest. Insipienter sperat. Quid enim stultius, 
 quam incerta pro certis habere, falsa pro veris ? Senex, 
 ne quod speret quidem, habet : at est eo meliore condi- 
 tione, quara adolescens, quum id, q^uod ille sperat, hie 
 jam consecutus est. Ille vult diu vivere : hie diu vixit, 
 69. Quanquam, o Dii boni ! quid est in hominis vita 
 diu ? Da enim supremum tempus ; exspectemus T»r- 
 tessiorum Kegis aetatem : fuit enim, ut scriptum video. 
 Arganthonius quidam Gadibus, qui octoginta, regnavit 
 annos, centum et viginti vixit : sed mihi ne diuturnum 
 quidem quidquam videtur, in quo est aliquid extremuni. 
 Quum enim id advenit, tunc illud, quod praateriit, efflux 
 it : tantum remanet, quod virtute et recte factis conse- ^ 
 cutus sis. Horae quidem cedunt et dies et menses et 
 anni : nee prateritum tempus unquam revertitur, nee, 
 quid sequatur, sciri potest. Quod cuique temporis ad 
 vivendum datur, eo debet esse contentus. 70. Neqiie 
 enim histrioni, ut placeat, peragenda est fabula; modo, 
 in quocunque fuerit, actu, probetur ; nee sapienti usqiio 
 ad Plaudite vivendum. Breve enim tempus setatis sati i 
 est longum ad bene honesteque vivendum. Sin processeri^, 
 longius, non magis dolendum est, quam agricolae dolent, 
 praeteriti verni temporis suavitate, ajstatemauctuiunum-, 
 que venisse. Ver enim tanquam adolescentiam signifi- "" 
 cat, ostenditque fructus futures : reliqua tempera deme- 
 tendis fructibus et percipiendis accommodata sunt, 'i 1 . 
 Fructus autem senectutis est, ut saepe dixi, ante partor- 
 urn bonorum memoria et copia. Omnia vero, quje se- 
 cundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis. Quid 
 est autem tam secundum naturam, quam senibus emori ? • 
 
 Quod idem onnt.inorif arlnloa/ianfiK.ia nA,,^'^^,^-^*.^ ^i. ._. 
 
 pugnante natursi. Itaque adolescentes mori sic mibi 
 
 B 
 
IP. Mens on- 
 ; qui si nulli 
 Sed redeo ad 
 men senectu- 
 ;ia esse eom- 
 lio meo, turn 
 ratribus tuis, 
 . At sperat 
 3 idem senex 
 nim stultius, 
 iris ? Senex, 
 leliore condj- 
 e sperat, hie 
 hie diu vixit, 
 hominis vita 
 etemus Ter- 
 iptum video, 
 nta, regna^'it 
 e diuturnum 
 d extremuiii . 
 teriit, efflux 
 factis conse-^ 
 it menses et 
 ertitur, ntc, 
 temporis ad 
 70. Neqiie 
 bula; modo. 
 ipienti usqin^ 
 3 setatis sati^ 
 n processei ii. 
 icolae dolent, 
 auctuiiinum" 
 tiam signifi" 
 Qpora deme- 
 a sunt. 7 1 - 
 ante partor- 
 ero, quae se- 
 onis. Quid 
 libus emori 1* " 
 
 ori sic mihi 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 27 
 
 videntur, ut quura aquse multitudine vis flammai oppri- 
 mitur : senes autem, sicut sua sponte, nulla adhibita vi, 
 consumptus ignis exstinguitur. Et, quasi poma ex ar- 
 boribus, si cruda sunt, vi avelluntur ; si matura et cocta,- 
 deeidunt: sic vitam adolescentibus vis aufert, senibus 
 maturitas : quse mihi quidem tam jucunda est, ut, quo 
 propius ad mortem accedam, quasi terramvidere videar, 
 aliquandoque in portum ex longa navigatione esse ven- 
 turus. 
 
 XX. 72. Omnium setatum certus est terminus : se- 
 nectutis autem nuUus certus est terminus ; recteque in 
 ea vivitur, quoad munus officii exsequi et tuel-i possis, et 
 tauien mortem contemnere. Ex quo fit, ut ariimosior 
 etiam senectus sit, quam adolescentia, et fortior. Hoc 
 illud est, quod Pisistrato tyranno a Solone responsum 
 est, quum illi qua3renti, qua tandem spe fretus siU tam 
 audadter obsisteret, respondisse dicitur, Senectute, ^ Sed 
 Vivendi finis est optimus, quum, Integra mente ceterisque 
 sensibus, opus ipsa suum eaclem, quse coagmentavit, na- 
 tura dissolvit. Ut navem, ut sedificiura idem destruit 
 facillime, qui construxit : sic hominem eadem optime, 
 qua3 conglutinavit, natura dissolvit. Jam omnis con- 
 glutinatio recens a^gre, inveterata facile divellitur. Ita 
 fit, ut illud breve vitae reliquum nee avide appetenduni 
 senibus, nee sine caussa deserendum sit. Vetatque 
 Pythagoras, injussu ImperatoriSi id est, Dei, de prwsidio 
 et statiom vitce decedere. 73. Solonis quidem sapientis 
 (^logium est, quo se negat velle suam mortem dolore ami- 
 corum, ei lamentis vacare. Vult, credo, se esse carum 
 suis. Sed baud scio, an melius Ennius : 
 
 Nemo me lacrumis decoret, uec funera fletu 
 Faxit. 
 74. Non censet lugendam esse mortem, quam immorta- 
 iitas consequatur. Jam sensus moriendi aliquis esse 
 potest ; isque ad exiguum tempus, pra5sertim seni ; post 
 mortem quidem sensus aut optandus, aut nuUus est. 
 Sed hoc meditatum ab adolescentia debet esse, mortem ut 
 negligamus : sine qua meditatione tranquillo esse animo 
 nemo potest. Moriendum enim certe est ; et id incer- 
 tum, an eo ipso die. Mortem igitur omnibus horis im- 
 pendentem timens, qui poterit animo consistere ? 75. De 
 
28 
 
 4 
 
 ■■: 'U 
 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 qua non ita longa disputatione opus esse videtur, quurn 
 recorder, non Lucium Brutum, qui in liberanda patria est 
 interfectus, non duo Decios, qui ad voluntariam mortem 
 cursum equorum mcitavorunt, non Marcum Attilium qui 
 ad supphcium est profectus, ut fidem hosti datam eonser.- 
 varet, non duo Scipiones, qui iter Poenis vel corporibus 
 suis obstruere voluerunt, non avum tuum Lucium 
 Faullum, qui morte luit collegjE in Cannensi ignominia 
 temeritatem, non Marcum Marcellum, cujus interitum' 
 ne crudehssimus quidem hostis honore sepulturre carere 
 passus est, sed legiones nostras, quod scripsi ih Origini- 
 , bus, m eum sape locum profectas al^cri animo et erecto 
 unde se nunquam redituras arbitrarentur. Quod iffitur 
 adolescGines, et ii quidem non solum indocti, sed etiani 
 rustici contemnuht, id docti senes extimescent ? 76 
 Omnino, ut mihi quidem videtur, studiorum omnium 
 satietas vitoe facit satietatem. Sunt pueriti^e certe 
 studia : num igitur ea desiderant adolescentes ? Sunt 
 et meuntis adolescentige : num ea constans iam requirit 
 eetas, quoB media dicitur ? Sunt etiam hujus ^tatis • ne 
 ea quidem quaeruntur a senectute. Sunt extrema qua3- 
 dam studia senectutis : ergo, ut superiorum setatum 
 studia occidunt, sic occidunt etiam senectutis. Quod 
 
 afferT ''''*'"^^' ^^^'^^^^ *'''"^"' maturum mortis 
 
 XXI. 77. Equidem non video, cur, quid ipse sentiam 
 de morte, non audeam vobis dicere ; quod eo melius 
 milu cernere videor, quo ab ea propius absum. Ejro 
 vestros patres, Publi Scipio, tuque, Cai L«li, viros cla- 
 rissimos mihique amicissimos, vivere arbitror ; et eam 
 quidem vitam, quae est sola vita nominanda. Nam, dum 
 sumus in his mclusi compagibus corporis, munere quo- 
 dam necessitatis et gravis opere perfungimur. Est enim 
 animus caslestis ex altissimo domicilio depressus et quasi 
 demersns m terram, locum divine naturie feternitatique 
 contrarium. Sed credo, Deos immortales sparsisse 
 animos m corpora humana, ut essent, qui terras tueren- 
 tur, quique, ceelestium ordinem contemplantes, imitaren- 
 tur eum vitaB modo atque constantia. Nee me solum 
 ratio ac disnutatio imnnlif uf i^o ««^.i^*.,,~ „-j --i •!•. 
 
 etiam summorum philosophorum, et auctoritas. 
 
CATO MAJOR DE SENECTUTB. 
 
 29 
 
 78. Audiebam, Pythagoram Pythagoreosque, Incolas 
 paene nostros, qui essent Italici philosophi quondam iio- 
 minati, nunquam dubitasse, quin ex universa mente 
 divina delibatos animos haberemus. Demonstrabantur 
 mihi prseterea, qusB Socrates supremo vitae die de im- 
 raortalitate animorum disseruisset, is, qui esset omnium 
 sapientissimus oraculo ApoUinis j udicatus. Quid multa ? 
 Sic mihi persuasi, sic sentio, quum tanta celeritas ani- 
 morum sit, tanta memoria praeteritorum, futurorumque 
 prudentia, tot artes, tantsB scientise, tot inventa, non 
 posse earn naturam, quse res eas contineat, esse morta- 
 lem : quumque semper agitetur animus, nee principium 
 motiis habeat, quia se ipse moveat ; ne finem quidem 
 habiturum esse motiis, quia nunquam se ipse sit relictur- 
 us : et, quum simplex animi natura esset, neque haberet 
 in se quidqiiam admixtum dispar sui atque dissimile, non 
 posse eum dividi : quod si non possit, non posse interire : 
 Tiiagnoque esse argumento, homines scire pleraque ante 
 quam nati sint, quod jam pueri, quum artes difficiles 
 discant, ita celeriter res innumerabiles arripiant, ut eas 
 non tum primum accipere \ideantur, sed reminisci et 
 recordari. Haec Plato noster. 
 
 XXII. 79. Apud Xenophontem autem moriens Cyrus 
 major hseo dicit. J^olite arbitrari, o mihi carissimi 
 Jiliif mCi quum a vobis discessero, nusquam aut nullum 
 fore. Nee enim, dum eram vobiscum, animum meum 
 videbatis, sed eum esse in hoc corpore^ ex iis rebus, quas 
 rrerebam, intellif^ebatis. Eundem igitur esse creditotei 
 etiam si nullum videbitis. 80. J^ec vera clarorum 
 virorum post mortem honores permanerent, si nihil 
 [eorum'] ipsorum animi efficerent, quo diutius memoriam 
 sui teneremus, Mihi quidem nunquam per suaderipotuit, 
 animos, dum in corporibus essent mortalibus, vivere; 
 quum exissent ex iis, emori ; nee vero, tum animum esse 
 insipientem, quum ex insipienti corpore evasisset ; sed 
 quum omni admixtione corporis liberatus, purus et inte- 
 ger esse cmpisset, tum esse sapientem. Jltque etiam, 
 quum hominis natura morte dissolvitur, ceterarum rerum 
 perspicuum est quo quceque discedant ; abeunt enim illuc 
 
 -»-^ m.,y^iin twin onimt • /iniin'ilD /iniipm SfiltlS- flfif. /ni.V,T/l 
 
 CT/Vi'/tiU, tv/tuc v.- jtt <jv.ivi t ,t.,5.,.,.^,^t, .. - — w— -J " 
 
 adest, nee quum discedit,apparet. 81. Jam vero videtis, 
 
 C '^ 
 
 2 
 
30 
 
 f| 
 
 I > h 
 
 \ 
 
 CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 nihil esse m^rfi tnm simile, quam somnum, Jitqui dor- 
 muntium animi maxime declarant diviniiaiem suam • 
 multa entm, qwum remissi ei Itberi snnt,futura mosm i 
 aunt Ex quo intellegitur, gualesf^uri sint, guvS^A 
 plane corporis vinadts relaxaverint. Quare, si h^c ita 
 sunt, stc me cohioie, ut Denm. Sin tm^ est intmturv, 
 animus cum cmpore, vos tamen, Deos verentes, qui hum] 
 omnem pukhrituitinem iventur et regunt, Zmmiam 
 nostn pie inviolategue servabitis. Cyrus quidem hajc 
 moriens Nos, si placet nostra videamus. 
 
 XXIII. 82. Nemo unquam inihi, Scipio, persiiadebit 
 autpatrem tuum PauUum, aut duos aVos, Paul] uml^' 
 Atricanumy aut Afrieani patrem, aut patruum, aut mul- 
 tos pr^staiUes viros, quos enumerare non est iiecesse, 
 tanta esse conatos, quae ad posteritatis menioriam per- 
 tinerent, nisi animo cernerent, posteritatem ad se per- 
 tinere. An censes, (ut de me ipso aliquid more senum 
 gIorier,)me tantos labores diurnos nocturnosque domi 
 militiaeque suscepturum fuisse, si iisdem finibus eloriam 
 meam, quibus vitam, essem terminaturus ? Nonne me- 
 lius multo fuisset, otiosam aptatem et quietam sine ullo 
 labore et contentione traducere ? Scd, nescio quomodo, 
 animus, erigens se, posteritatem semper ita prospiciebat 
 quasi, quum^ excessisset e vita, turn denique victurus 
 esset. Quod quidem ni ita se haberet, ut animi immor- 
 tales essent, baud optimi cujusque animus maxime ad 
 immortalitatem glorias niteretur. 83. Quid, quod sa- 
 pientissimus quisque fequissimo animo moritur, stultissi- 
 mus iniquissimo ? Nonne vobis videtur animus is, qui 
 p u« cernat et longius, videre, se ad meliora proficisci : 
 Ule autem, cujus obtusior sit acies, non videre ? Equid- 
 em efleror studio, patres vestros, quos colui et dilexl vi- 
 dendi : neque vero eos solum convenire aveo, quos ipso 
 cognovi, sed illos etiam, de quibus audivi et legi et ipse 
 conscripsi. Quo quidem me profioiscentem baud sane 
 qus facile retraxerit ; neque tanquam Peliam recoxerit. 
 ^ZtZ T- ^'"' """" ^^mi^ixJ^v, ut ex bac a^tate repu- 
 e asoam et in cunis vagiam, valde recusem ; nee vero 
 vuim quasi decurso spatio, ad carceres a calce revocari. 
 «4. Quid emm habet vita cominodi ? ouid nnn r.^^\,.. 
 iaooris ^ feed habeat sane: babet certe tamen aut 
 
 \ 
 
CATO MAJOR DE SENECTUTE. 
 
 31 
 
 satiethtem, aut modum. Non lubet enim mihi deplorare 
 
 vitam, quod multi, et ii docti, ssepe fecerunt ; neque me 
 
 vixisse pcenitet ; quoifiam ita vixi, ut non frustra me 
 
 natum existimem ; et ex vita ita discedo, tanquam ex 
 
 hospitio, non tanquam ex domo. Commoraridi onim 
 
 ;iatura deversorium nobis, non habitandi locum dedit. 
 
 8.5. O proBclarum diem, quum ad illud divinum animo- 
 
 rum concilium ccetumque proficiscer* quumque ex hac 
 
 turba et coUuvione discedam ! ' Profioiscar enim non ad 
 
 eos solum viros, de quibbs ante dixi ; verum etiam ad 
 
 Catonem meum, quo nemo vir melior natus est, nemo 
 
 pietate prsestantior : cujus a me corpus crematum est ; 
 
 quod contra decuit ab illo meum : animus vero non me 
 
 deserens, sed respectans, in ea profecto loca discessit, qu6 
 
 mihi ipsi cernebat esse veniendum. Quem ego menm 
 
 casum fortiter ferre visus sum ; non quod aiquo anirtio 
 
 ferrem ; sed me ipse consolabar, existimans, non longi,n- 
 
 quum inter nos digressum et discessum fore. 86. His 
 
 mihi rebus, Scipio (id enim te cum Lselio admirari sol6re 
 
 dixisti,) levis est senectus, nee solum non molesta, sed 
 
 etiam jucunda. Quod si in hoc erro, quod aninios 
 
 jhominum immortales esse credam, lubenter erro ; nee 
 
 mihi hunc errorem, quo delector, dum vivo, extorqueri 
 
 volo. Sin mortuus, (ut quidam minuti philosophi cet"- 
 
 sent,) nihil sentiarn : non vereor, ne hunc errorem meuna 
 
 mortui philosophi irrideant. Quod si non sumus im^ 
 
 mortales futuri, tamen extingui homini suo tempore op« 
 
 labile est. Nam habet natura, ut aliarum omnium re) 
 
 rum, sic vivendi modum. Senectus autem peractio 
 
 aetatis est, tanquam fabulae, cujus defatigationem fugere 
 
 debemus, praesertim adjuncta satietate. Hsbc habui, de 
 
 senectute quae dicerem. Ad quam utinara perveniatis ! 
 
 ut ea, quae ex me audistis, re experti, probare possitis. 
 
 THE END. 
 
LATIN CLASSICS. 
 
 CHEAP COLONIAL EDITIONS!! 
 
 FOR 
 
 COLLEGES AND SCHOOLS. 
 
 Although the great improvements in the Printing Art have 
 done 80 much to add to the appearance of Books, and also to 
 fliminish the cost, yet the price still forms rather a serious item in 
 Ihe expense of education. This is particularly the case in editions 
 ])f the Greek and Latin Classics. There is no want of excellence in 
 (lany of these, but they are generally either so comprehensive or so 
 ixtended by annotations, that the price is an obstacle to those who, 
 Intertaining enlarged views of the advantages of education, have not 
 jieans commensurate with their wishes. It is, therefore, the inlen- 
 lon of the Subscribers, to publish neat and correct editions of such 
 etached portions of the Classic authors as are usually read in 
 Schools and Colleges. This plan has been tried in England, and has 
 Ben attended with marked success. 
 
 To those who are obliged to study economy in education, these 
 Jitions will be recommended by their cheapness, their accuracy, and 
 keir being limited in their extent to that which is absolutely 
 jiecessary. 
 
 To those, who either possess, or can afford to possess more 
 fcpensive editions, these little copies will be offered as a means of 
 aving the others from that speedy injury or destruction which 
 lefals books in the daily transit between home and school. They 
 Vill be more portable and convenient, more fair and scholar-like >" 
 he class-room— not open to the just and reasonable objection which 
 Tutors make to editions so charged with notes, that they almost 
 |mount to a translation. 
 
 Some years ago, the Subscribers made the attempt to introduce 
 uniform series of Books into the Common Schools of Canada, 
 fheir design was heartily seconded by the Board of Education in 
 Ireland, who promptly and with the utmost liberality placed the 
 jopyright of their valuable Text Books at their disposal. At a very 
 lonsiderable expence of labour and money, the Subscribers, in a 
 Ihorter period than they anticipated, succeeded in introducing the 
 
l> 
 
 i ' 
 
 ill 
 
 iiiw 
 
 LATIN CLASSICS. 
 
 Books into almost every section of the Province. Since then the 
 .ndefatigable and intelligent Superintendent of Education in Canada 
 West, who, at an early period, expressed to the Subscribers his 
 favourable opinion of these Books, havi..g himself obtained per- 
 mission to reprint them, delegated the right to other Booksellers in 
 Canada, by whom, and by the Subscribers under their oriKinal 
 grant from the Irish Board, the Province is now abundantly sup. 
 plied with these excellent Books. 
 
 The success which attended this experiment to improve and I 
 render uniform the Books used in the Common Schools of Canada 
 has emboldened the Subscribers to undertake the publication of thel 
 Classical series now a.mounced for the use of Colleges, High Schools 
 District and Grammar Schools. ' ' 
 
 The first numbers of the series will consist of the following s- 
 
 Excerpts from Cornelius Nepos. 
 
 The First Four Books of Cajsar. 
 
 The Georgics of Virgil. 
 
 The Fasti of Ovid. 
 
 The Third and Fourth Books of Quintus Curtius. 
 
 Cicero de Amicitia. 
 
 Cicero de Seneetute. 
 
 Taeiti Agricola. 
 
 Excerpts from Horace. 
 J« be followed ir, rapid succession by Sallust's History oi 
 Utahne s Conspiracy, The Four First Books of Virgil's ^ncid, audi 
 other Standard Text Books. ' 
 
 The price of each will vary from 9d. to Is. 9d. currency, ac- 
 cording to the quantity of printed matter in each. 
 
 Orders for copies will be executed by the Booksellers through- 
 out Canada, or by the Publishers. 
 
 ARMOUR & RAMSAY. 
 
Be. Since then the 
 Education in Canada 
 he Subscribers hia 
 nself obtained per- 
 )ther Bookaellera in 
 ider their original 
 w abundantly 8up> 
 
 nt to improve and I 
 schools of Canada, 
 B publication of the I 
 Jges, High Schools. 
 
 tfthe following; — 
 
 I Curtius. 
 
 lust's History olj 
 irgil's iEncid, aiid| 
 
 W. currency, ac> 
 
 )ksellers Ihrougli- 
 
 & RAMSAY. 
 
 NATIONAL SCHOOL BOOKS. 
 
 Since the Subscribrrs published this valuable series only a f(Mv 
 hars ago, the demand has so steadily cncreased, as to require the 
 ksue of several largo editions. The present have been carefully 
 
 |cvised and freed fr.,m typographical errors. The Introduction to 
 geography has been greatly improved, and the Sequel to the Second 
 look has been lately added to the scries. Teachers will fmd this 
 
 last named book of great service to them in preparing the way for 
 
 |he use of the Third Book. 
 
 eneral Lessons, to bc^hung up jEnglish Grammar and Key 
 ""^''^""'-- Book-keeping and Key. 
 
 Treatise on Mensuration, for the 
 
 use of Teachers. 
 Elements of Geometry. 
 Introduction to Geography and 
 History, with Maps, Plates, 
 &c., new edition, much im- 
 proved. 
 
 in Schools, 
 ^irst Book of Lessons. 
 hcoiid Book of Lessons. 
 lequel to the Second Book. 
 I bird Book of Lessons, 
 fourth Book of Lessons. 
 hfth Book of Lessons. 
 fruth of Christianity, 
 first Book of Aritiunetic and Key. 
 
 The Subscribers also publish editions of the following popular 
 SCHOOL BOOKS: 
 
 Murray's English Small Grammar 
 The Shorter Catechism. 
 Ditto, with Proofs. 
 Catechism of Universal History. 
 
 Ditto History of England. 
 
 Ditto Geography. 
 Walkingame's Arithmetic. 
 Walker's Dictionary. 
 Canadian School Atlas. 
 Ewing's Canadian School Geo- 
 graphy. 
 
 The Canadian Primer, by Peter 
 
 Parley, 
 lanson's Primer, 
 -"irst Reading Book. 
 Second ditto. 
 Third ditto, 
 lavor's Spelling Book. 
 ^Carpenter's ditto. 
 ■■ ")8ter's ditto, 
 
 lurray's English Header. 
 
 Ditto Large Grammar. 
 
 OUTLINED MAPS FOR SCHOOL ROOUfS. 
 
 By an arrangement with the Edinburgh Publishers, the Sub- 
 jscribers are enabled to sell at the remarkably low price of iis 3d 
 leach, a series of outlined Maps lately produced for the use of 
 [Schools and Colleges in Scotland. 
 
 ARMOUR & RAMSAY. 
 
w 
 
 i!t 
 
IJS . 
 
 i , ■ 
 
 ';'■ i 
 

 -.' ^*''"-A '4 ^ 
 
 CLASSICJAL TEXTS 
 
 Cornelius Nepos. Is 6d. 
 ViRGiLii Georgica. Is 6a. 
 
 CiCERO PK AMrcITIA. Is. 
 
 JERO DE Sekectute. Is. 
 OviDFi Fasti. #U 6d. 
 y, Cesar de Beho Galwco. Is 9d. 
 H' Cmi^a$. Is 9cl. 
 .^'aciti Agricola. Id. 
 IkiRATii Cafmina. Is 9d. 
 
 To be followed by.other numlers. 
 
 «iii 
 
 ■ « • 
 
 ^' J. 
 
 ' i 
 
 -^5 
 
 
 
 .*. 
 
 <*i& 
 
. I