'k. W^ r ^< nS^ IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) m// ^ -% /. ^ 1.0 I.I "- lilM If 1^ M 2.0 1.8 1.25 JA J,6 «4 6" - ► m ^ /a ^,. om. '/ Photographic Sdences Corporation 4. # ^ %^ V :\ ^^ IHtbrarg KINGSTON. ONTARIO I CICERO D£ AMICITIA. FROM THE TEXT OF ERNESTI, CAREFULLY REVISED. N* >r MONTREAL : ARMOUR St RAMSAY. 1840. i iV f' Vl\^^^ ? ^1} Q sem[ idoni cum igitu habi ainit inter quib St p.U ^ ARGUMENTUM DTALOGI HE AMICITIA. QuuM inter Publium Scipionem Africnnum et Lselium summam semper amicitiam fuisse constaret, Ciceroni de amicitia scripturo idoneus visus est Laelius, quern induceret de amicitia disputantem cum utroque genero Caio Fannio et Quinto Mucio Scaevola. Hoc i»itur sermone, quern Cicero paucis diebus post Africani mortem habitum fingit, Laelius docet, quid sit amicitia, quibus de causis amici quaesitt flint, et quibus causis amicitia contrahatur : deinde inter quos amicitia esse possit : quie sit amicitiae lex, quae officia, et quibus denique modis perpetuo conservetur. Scriptm est autem hie libellus post Catonem Majorem anno fere p. U. c. 710. 10133 **w««»aieA«?fe'i^Wi MAIiCl riXUI tlCEBONIS LiELIlS SIVE DE AMICITIA DIAL0GU8 AO TITUM POMPONIUM ATTICUM. *c. & I. 1. Qdintus Mucius augur raultanarnirc de Caio Lrelio, socero suo, memoriter et jucunde solebat, nee du- bitare, ilium in omni sermono appellare sapientem : ego autcm a patre ita eram deductus ad Scaevolam, sunipta virili toga, lit, quoad possom et liceret, a senis latere nunquam discederem. Itaque multa ab eo prudenter disputata, multa etiam breviteret commode dicta memo- riae mandabam, fierique studebam ejus prudentia doctior. Quo mortuo, me ad pontificem Scajvolam contuli, quern unura nostras civitatis et ingenio et justitia prsestantissi- mum audeo dicere. Sed de hoc alias : nunc redeo ad augurem. 2. Quum srope multa, turn memini, domi in liemicyclio sedentem, ut solebat, quum et ego essem una et pauci admodum familiares, in eum sermonem ilium incidere, qui tum fere omnibus erat in ore. Meministi cnim profecto, Attice, et eo magis, quod Publio Sulpicio utebare multum, (quum is Tribunus plebis capitali odio a Quinto Pompeio, qui tum erat Consul, dissideret, quo- cum^ conjunctissime et amantissime vixerat), quanta hominum esset vel admiratio, vel querela. 3. Itaque tum Scaevola, quum in eam ipsam mentionem incidisset, exposuit nobis sermonem Lajlii de amicitia, habitum ab illo secum et cum altero genero Caio Fannio, M. F., paucis diebus post mortem Africani. Ejus disputationis sententias memorije mandavi ; quas hoc libro exposui raeo arbitratu. Quasi enim ipsos induxi loquentes, ne Tnquam et Inquit saepius interponeretur, atque ut tan- quam a proesentibus coram haberi sermo videretur. Quum enim saepe mecum ageres, ut de amicitia scriberem suquKi, wigua mihi res quum omnium cognitione, tum A 2 6 LiELIUS DE AMICITIA. nostra famiJiaritato visa est. Itaque feci non invitus, ut j)rodc8sem multis tuo rogatu. 4. Sed, ut in Catone Majore, qui est scriptua ad te de senectute, Catonem induxi senem disputantera, quia nulla videbatur aptior persona, qua) de ilia a)tate loqueretur, quam ejus, qui et diutissime senex fuisset, et in ipsa senectute prcB ceteris floruisset : sic, quum accepissemus a patribus, raaxime memorabilem Caii Lrolii et Publii Scipionis familiaritatem fuisse, idonea mihi Lalii persona visa est, qua3 de ami- citia ea ipsa disseroret, quae disputata ab eo meminisset ScaBvola. Genus autem hoc sermonum, positura in homi- num veterum auctoritate, et coram illustrium, plus, nescio quo pacto, videtur habere gravitatis. Itaque, ipse moa legens, sic afficior interdum, ut Catonem, non me, loqui existimem. 5. Sed, ut turn ad senem senex de senectute, sic hoc libro ad amicum amicissimus de ami- citia scripsi. Turn est Cato locutus, quo erat nemo fere senior temporibus illis, nemo prudentior : nunc Laelius, et sapiens, (sic enim est habitus,) et amicitiae gloria ex- cellens, de amicitia loquitur. Tu velim animum a me ])arumper avertas, Lselium loqui ipsum putes. Caius Fannius et Quintus Mucius ad socerum veniunt post mortem Africani : ab his sermo oritur. Respondet Las- lius : cujus tota disputatio est de amicitia, quam legena tu te ipse cognosces. II. 6. Fannius. Sunt ista, Lseli. Nee enim melior vir fuit Africano quisquam, nee clarior. Sed existimare debes, omnium oculos nunc in te esse conjectos ; unum te sapientem et appellant et existimant. Tribuebatur hoc modo Marco Catoni ; scimus Lucium Attilium apud patres nostros appellatum esse sapientem : sed uterque alio quodam modo ; Attilius, quia prudens esse in jure civili putabatur ; Cato, quia multarum rerum usum habebat : multa ejus et in Senatu, et in foro, vel provisa prudenter, vel acta constanter, vel responsa acute, fere- bantur. Propterea quasi cognomen jam habebat in senectute sapientis Te autem alio quodam modo, non solum natura et moribus, verum etiam studio et doctrina esse sapientem ; nee sicut vulgus, sed ut eruditi solent appellare sapientem, qualem in tota Graecia neminem. 7. Nam qui septem appeiiantur, eos, qui ista subtilius I 4 LyELlUS DE AMICITIA. avitus, ut n Catone Catonem ur aptior lis, qui et PCD ceteris , roaxime iiaritatem e do ami- eminisset in homi- im, plus, ique, ipse non me, senex de 9 de ami- lemo fere c Lselius, floria ex- lum a me Caius iunt post adet Lse- m legena m nielior xistimare s ; unum buebatur urn apud [ uterque le in jure m usum 1 provisa ite, fere- bebat in 3do, non doctrina ti sclent eminem. subtilius quscrunt, in numero sapicntium non habent. Athcnis unum accepimus, et eum quidem ctiam Apollinis oraeulo sapientissimum judicatum. Hanc esse in tc sapientiam existimant, ut omnia tua in te posita ducas, humanosquo casus virtute inferiores putes. »: Itaque ex me quterunt, credo item ex te, Scajvola, quonam pacto mortem Afri- can! feras : eoque magis, quod his proximis Nonis, quum in hortos Decii Bruti auguris, commentandi causa, ut assolct, venissemus, tu non adfuisti, qui diligcntissime semper ilium diem et illud munus solitus esses obire. 8. SCiEVOLA. Quaerunt quidem, Cai Laeli, multi, ut est a Fannio dictum. Sed ego id respondeo, quod aniraad- vcrti, te dolorera, qucm accopcris quum summi viri tum amicisaimi morte, ferre moderate ; nee potuisse non comnioveri, nee fuisse id humanitatis tua? : quod autem his Nonis in collegio nostro non adfuisses, valetudinera causam, non mcestitiam fuisse. ^ Lselius. Recte tu quidem, Scsevola, et vere. Nee enim ab isto officio, quod semper usurpavi, quum valorem, abduci incommode meo debui, nee ullo casu arbitror hoc constanti homini posse contingere, ut uUa intermissio fiat officii. 9. Tu autem, Fanni, qui mihi tantum tribui dicis, quantum ego nee agnosco nee postulo, facis amice : sed, ut mihi videris, non recte judieas de Catone. Aut enim nemo, quod quidem magis credo, aut, si quisquam, ille sapiens fuit. Quomodo, ut alia omittam, mortem filii tulit ! Meminerara Paullum, videram Galium : sed hi in pueris ; Cato in perfecto et spectato viro. 10. Quam- obrem cave Catoni anteponas ne istum quidem ipsum, quern Apollo, ut ais, sapientissimum judicavit. Hujus enim facta, illius dicta laudantur. De me autem, ut jam cum utroque loquar, sic habetote. III. Ego, si Scipionis desiderio me moveri negem, quam id recte faciam, viderint sapientes ; sed certe men- tiar. Moveor enim, tali amico orbatus, qualis, ut arbi- tror, nemo unquam erit ; et, ut confirmare possum, nemo certe fuit. Sed non egeo medicina ; me ipse consoler, et maxime illo solatio, quod eo errore careo, quo, amicorum decessu, plerique angi solent. Nihil enim mali aceidisse Scipioni puto. Mihi accidit, si quid accidit. Suis autem ineommodis graviter angi, non amicum, sed seipsum 8 L.lilLIUS DE AMICITIA. amantis est. Jl. Cum illo vcro quis ncget actum csso pracclarc ? Nisi onim, quod illo minimo putabat, irnmor- talitatom optare ve]let,quid nou est adoptus, quod homini fas essot optaro ? qui summam spom civium, quam de oo jam i)uero liabuorant, continuo adolescensincrcdibili vir- tute suporavit : qui Consulatum petivit nuuquam, factus est Consul bis : primum ante tempus ; itcruni sibi sue tempore; roipublicsB prone scro : qui, duabus urbibus oversis, inimieissimis liuic imperio, non niodo jn-acsontia, verum otiam futura bella delovit. Quid dicam de mori- bus facillimi-s ? de pietate in matrem ? liberalitato in sorores ? bonitate in suos ? justitia in omuos ? Nota sunt vobis. Quam autom civitati earns fuerit, mtcrore funeris indicatum est. Quid igitur hunc paucorum annorum accessio juvare potuisset ?. Senectus enim quamvis non sit gravis, ut niemini Catonem anno ante, quam inortuus est, mecum ct cum Scipione disserere, tamen aufert earn viriditatem, in qua etiamnum erat Scii)io. 12. Quam- obrera vita quidem talis fuit, vel fortuna, vol gloria, ut nihil posset accedere. Moriendi autem sensum celoritas abstulit. Quo de genere mortis difficile dictu est : quid homines suspicentur, videtis. Hoc tamen vere licet dicere, Publio Scipioni ex multis diebus, quos in vita celeberrimos laitissimosque viderit, ilium diem clarissi- mum fuisse, quum, Senatu dimisso, domum roductus ad vesperum est a Patribus consoriptis, a populi llomani sociis et Latinis, pridie quam cxcessit e vita : ut ex tarn alto dignitatis gradu ad superos videatur potius, quam ad inferos pervenisse. IV. 13. Neque enim assentior iis, qui heec nuper disserere coeperunt,cum corporibus simul animos interire, atque omnia morte deleri. Plus apud me antiquorum auctoritas valet, vel nostrorum majorum, qui mortuis tarn religiosa jura tribuerunt : quod non fecissent profecto, si nihil ad eos pertinere arbitrarentur : vel eorum, qui in hac terra fuerunt, niagnamque Grfficiam, (qua; nunc quidem deleta est, turn florebat) institutis et prasceptis suis erudierunt : vel ejus, qui ApoUinis oraculo sapien- tissimus est judicatus : qui non turn hoc, tum illud, ut, plerique, sed idem dicebat semper, Animos hominum esse divinos. usque, quum e cornore eMessissent, reditum in I L^LiaS DE AMTCITIA. ic'tuni ease \t, irninor- o(i liomini luitn dc 00 odibili vir- ain, fuctus u »ibi suo IS urbibus piu'sentia, II do niori- alitato ill Notasunt ro funoris annorum amvis non n rnortuu» iifert cam i. Qiiam- gloria, ut 1 celcritas est: quid iQTQ licot OS in vita 1 claiissi- iluctus ad i Ilomant Lit ox tarn ills, quaiu sec nuper 3 interire, itiquorum )rtuis tain rofecto, si im, qui ia [uje nunc prfficeptis sapien- illud, ut, mum esse inihi.yn in s rebus ad if admirabil- : quam si , per quem sane relin- rtum amici- )lHnt. Quod arbitraretur, e secus est. t ut quisque nullo egeat, n amicitiis Quid enim ac ne ego- irtutis ejus, n de meis itiam con- lagnae con- s£e diligen- . ue sunnus, um foener- umus ; sic oinnis ejus lus. 32. 1 referunt, itum, nihil uas omnes nque con- rmone re- ni sensum tiificailone probitatis : quam qui appetlverunt, applicant sese et pro- pius admovent, ut et usu ejus, quem diligere coeperunt, iruantur, et moribus ; sintque pares in amore, et sequales ; propensioresque ad bene merendum, quam ad reposcen- dum. Atque haec inter eos sit honesta certatio. Sic et utilitates ex amicitia maximjB capientur : et erit ejus ortus a natura, quam ab imbeciilitate, et gravior et verior. Nam si utiiitas amicitias conglutinaret, eadem commutata dis- solveret, Sed quia natura mutari non potest, idcirco verge amicitiae sempiternal sunt. Ortum quidem amicitiae vide- tis, nisi quid ad haec forte vultis. Fann. Tu vero perge, Lseli. Pro hoc enim, qui minor est natu, meo jure res- pondeo. 33. Sc^v. Kecte tu quidem. Quamobrem audiamus. X. Ljel. Audite ergo, optimi viri, ea, quae saepissime inter me et Scipionem de amicitia disserebantur. Quan- quam ille quidem nihil difficilius esse dicebat, quam ami- citiam usque ad extremum vitae permanere. Nam vel, «t non idem expediret [utrique], incidere s^epe ; vel, ut de republica non idem sentirent : mutari etiam mores homi- num saepe dicebat, alias adversis rebus, alias aetate ingra- vescente. Atque earum rerum exemplum ex similitudine capiebat ineuntis aetatis, quod summi puerorum amores fiSBpe una cum prsetexta ponerentur. 'S4>. Sin autem ad adolescentiam perduxissent ; dirimi tamen interdum con- tentione vel uxoriae conditionis, vel commodi alicujus,quod idem adipisci uterque non posset. Quod si qui longius in amicitia provecti essent, tamen saepe labefactari, si iu honoris contentionem incidissent : pestem enim majorem esse nullam amicitiis, quam in plerisque'pecuniae cupidita- tem : in optimis quibusque honoris certamen et gloriaB : ex quo inimicitias maximas saepe inter amicissimos exsti- lisse. 35. Magna enim dissidia, et plerumquls justa nasci, quum aliquid ab amicis, quod rectum non esset, postulare- tur : ut aut libidinis ministri, aut adjutores essent ad in- juriam. Quod qui recusarent, quamvis honeste id face- rent, jus tamen amicitiae deserere arguerentur ab iis, qui- bus obsequi noUent : illos autem, qui quidvis ab amico auderent postulare, postulatione ipsa profiteri, omnia se amici causa esse facturos. Eorum nuerela inveteratas non modo familiaritates exstingui solere, sed etiam odia 1« LjELIUS DE AMICITIA. tl W I |ij ::!;' I 'I'. gigni sempiterna. Haec ita mulfa, quasi fata, iinpendere amicitiis, ut omnia subterfugere non modo sapientijB, sed etiam felicilatis diceret sibi videri. Xr. 36., Quamobrem id piimum videamus, si placet, quajenus amor in amicitia progredi debeat. Niim, si Coriolanus habuit amicos, ferre contra patriam arrna illi cum Coriolanodebuere ?Num Viscellinum amici, regnum appetentem, niim Spurium Maelium debuerunt juvare ? 37. TiberJum quidem Gracchum, rempublicam vexantem, a Quinto Tuberone sBqualibusque amicis derelictum vide- bamus. At Cains Blossius, Cumanus, hospes familiro vestrse, Scsevola, quum ad me, qui aderam L^nati et Rupiiio Consulibus in consilio, deprecatum venisset, banc, ut sibi ignoscerem, causam airerebat, quod tanti Tiberium Gracchum fecisset, ut, quidquid ilie vellet, sibi faciendum putaret. Tum ego, Etiamne, si te in Capitolium facts ferre vellet ? « Nunquam, inquit, voluisset id quidem. Sed, si voluissetf parumemP Videtis, quam nefaria vox. Et hercle ita fecit, vel plus etiam, quam dixit. Non enim paruit ille Tiberii Gracchi temeritati, sed praifuit : nee se comilem illiusfuroris, sed ducem preebuit. Itaque hac amentia, qusestione nova perterritus, in Asiam profu- git, ad hostes se contulit, posnas reipublicae graves justas- que persolvit. Nulla est igitur excusatio peccati, si amici causa peccaveris. Nam, quum conciliatrix amicitiaj virtutis opinio fuerit, difficile est, amicitiam manere, si a virtute defeceris. / 38. Quod si rectum statuerimus, vel concedere amicis quidquid velint, vel impetrare ab iis quidquid velimus, perfecta quidem sapientia simus, si nihil habeat res vitii : sed loquimur de iis amicis, qui ante oculos sunt, quos vidimus, aut de quibus memoriam accepimus, aut quos novit vita communis. Ex hoc nu- rr)ero nobis exempla sumenda sunt : et eorum quidem maxime, qui ad sapientiam proxime accedunt. 39. Vi- demus Papum JEmilium Caio Luj^cino familiarem fuisse, (sic a patribus accepimus,) bis una Consules, et Collegas in Censura : tum et cum iis, et inter se, conjunctissimos fuisse Manium Curium et Tiberium Coruncanium, memo- riae proditum est. Igitur ne suspicari quidem possumus, quenquam horuni ab amico quippiam contendisse, quod contra nxiem, contra jusjuranduiri} contra rempublicant ^1 , iinpendere pientisB, sed s, si placet, • Num, si m anna illi lici, regnum mt juvare ? ivexantera, lictum vide- )es familiee I Lsenati et lisset, hanc, ti Tiberium faciendum )lium faces id quidem. lefaria vox. xit. Noil d prajfuit : lit. Itaque siam proiu- ves justas- iti, si amici c amicitia^ anere, si a ;rimus, vel are ab iis simus, si micis, qui memoriam X hoc nu- m quidem 39. Vi- em fuisse, it Collegas inctissimos m, memo- possum us, isse, quod npublicam LiELIUS DE AMICITIA. 17 esset. Nam hoc quidem in talibus viris quid attinet dicere, si contendisset, impetraturum non fuisse ; quum illi sanctissimi viri fuerint, seque autem nefas sit, tale ali- quid et facere rogatum, et rogare ? At vero Tiberium Gracchum sequebantur Caius Carbo, Caius Cato, et minime tum quidem Caius frater, nunc idem acerrimus. XII. 40. Hsecigiturlexin amicitiasanciatur, utnequft rogemus res turpes, nee faciamus rogati. Turpis enim excusatio est et minime accipienda, quum in ceteris pec- catis, tum si qais contra rempublicam se amici causa fecisse fateatur. Etenim eo loco, Fanni et Scosvola, loca- ti sumus, ut nos longe prospicere oporteat futures casus reipublicje. Deflexit enim jam aliquantulum de spatio curriculoque consuetude majorum. 4 Tiberius Gracchus regnum occupare conatus est; vel regnavit is quidem paucos menses. 41. Num quid simile populus Romanus audierat aut viderat ? Hunc etiam post mortem secuti amici et propinqui, quid in Publium Scipionem effecerint, sine lacrimis non queo dicere. Nam Carbonem quoquo modopotuimus, propter recentem poenam Tiberii Gracchi, sustinuimus. De Caii Gracchi autem Tribunatu quid ex- spectem, non libet augurari. Serpit deinde res : quai pro- clivius ad perniciem, quum semel ccepit, labitur. Videtis, in tabella jam ante quanta sit facta labes, primo Gabinia lege, bienno autem post, Cassia. Videre jam videor popu- lum a Senatu disjunctum, multitudinisque arbitrio res max- iraas agi. Plures enim discent, quemadmodum haec fiant, quam quemadmodum his resistatur. 42. Quorsum haec? Quia sine sociis nemo quidquam tale conatur. Prsecipien- dum est igitur bonis, ut, si in ejusmodi amicitiasignari casu aliquo inciderint,ne existiment, ita se alligatos, ut ab amicis in re publica peccantibus non discedant : improbis autem poena statuenda est : nee vero minor iis, qui sequuti erunt alterum, quam iis, qui ipsi fuerint impietatis duces. Quis clarior in Graecia Themistocle 1 quis potentior 1 Qui quum Imperator belle Persice servitute Graeciam liber- asset, propterque invidiam in exsilium missus esset, ingra- tsB patriae injuriam non tulit, quam ferre debuit. Fecit idem, quod xx annis ante apud nos fecerat Coriolanus. His adjutor contra patriam inventus est nemo. Itaque mortem sibi uterque conscivit. 43, Quare talis improbo- B2^ 1 ill! 18 LiELIUS DE AMICITIA. rum consensio non modo excusatione amicitiK teeondar. non est, sed potms omni supplicio vlndicanda : ut ne ou» sibi concessum putet, amicum, vel helium patriffiTn|^?en. tem, sequi Quod quidem, iit res coBpit ire, hand scio an al.quando futuriim sit. Mihi autem non minori cur^ est, quahs respiiblica post mortem meam futura 8it,quam qualis hodie sit. ' ^ " XITI. U. H»c igltur prima lex amicitiie sanciatur, iit ab amicis honesta petamus, amicorum causa l.onesta faciamus : ne exspectemus quidem, dum rogemur : stu- dium semper ads.t, cunctatio absit : consilium vero dare gaudeamus l.bere : plurimum in amicitia amicorum bene Buadentium valeat auctontas : eaque et adhil>eatur ad monendum non modo aperte, sed etiam acriter, si res postulabit, et adhibits pareatur. 45. Nam quibusdam, quos audio sapientes habitos iu bracia placuisseopinor mirabUia qu^dam. Sed nihil est, quod 1 h non persequantur suis argutiis argutius : nar- im fugiendas esse nimias amicitias, ne necesse sit unum sollicnum esse pro pluribus : satis superque esse suarum cuique rerum, al.enis mmis implicari molestum esse: com. niodissimum esse, quam laxissimas habenas habere ami- citiae ; quas vel adducas, quum velis, vel remittas. Caput enimessead beate vivendum securitatem ; qua frui nor possit ammus si tanquam parturiat unus pro pluribus. inu.t? ^7 ^-''^'^ "'""* '""''^ ^t'«"» inhumanius, (quem locum breviter perstrinxi paullo ante :) prajsidi ndjumentique causa, non benevolentia neque carilatis firm.tat.s habeat mimmumque virium, ita amicitias appe, tere max.me.^ Ex eo fieri, ut muliercul^ magis amiciL- urn pr^s,d.a%a.rant, quam viri : et inopes, quam opu, ientL' r'^r;'^''' ^"^"^ ^^^'^^'- *^' O WlaramL. P-entiam ! Solem enim e mundo tollere videntur, qui am.c.tiam evita tollunt : qua a Diis i m mortal! bus nihU cur t": 5^'!^' "'^! V"^T,^^"!- Q"^ ««^ eaim ista 1 «Xm rpl r ''^"' ^"'"^ "'' consentaneum, ullam hoh, am susceptam deponere. Quod si curam fugimus, v rtu. fugienda est ; quje ner.PssP P«f .»«. .i: :„,. '. .. ^ contranas asperne.ur atque oderit; ut honitas malitia™ LiELIUS DE AMICITIA. Id temperantia libidinem, ignaviarn foHiludo. Itaquo videas rebus injustis jiistos maxime dolere, imbellibus fortes, flagitiosis modestos. Ergo hoc proprium est aninii bene constituti, et IcBtari bonis rebus, et dolere contrariis. 48. Quamobrem si cadit in sapientem animi dolor ; (qui pro- fecto cadit, nisi ex ejus animo exstirpatam humanitatem arbitranriur,) quae causa est, cur amicitiam funditus tolla- mus e vita, ne aliquas propter eanj suscipiamus molestias ? Quid enitn interest, motu animi sublato, non dico inter hominem et pecudem, sed inter hominem et saxuin, aut truncuni, aut quidvis generis ejusdem 1 Neque enim sunt isti audiendi, qui virtutem duram et quasi ferream quan- dam esse volunt : quas quidem est, quurn nuiltis in rebus, turn in amicitia, tenera atque traclabilis : ut et bonis amici quasi dilTundantur, et incommodis contrahantur. Quamo- brem angor iste, qui pro amico scBpe capiundus est, non lantum valet, ut tollat e vita amicitiam ; non plus, quam ut virtutes, quia nonnullas curas et molestias afferunt, re- pudientur. ^ XIV. Quum autem contrahat amicitiam, ut supra dixi, SI qua significatio virtutis eluceat, ad quam se similis animus applicet et adjungat : id quum contingit, amor exoriatur necesse est. 49. Quid enim tam absiirdum, quam delectari multis inanibus rebus, ut honore, ut gloria^ ut SBdificio, ut vestitu cultuque corporis, animo autem vir- tute praBdito, eo, qui vel amare, vel, ut ita dicam, reda- mare possit, non admodum delectari ? Nihil est eftim re- rauneratione benevolentiae, nihil vicissitudine studiorum officiorumque jucundius. 60. Quod si etiam illud addi- mus, quod recte addi potest, nihil esse, quod ad se rem ullam tam alliciat et tam attrahat, quam ad amicitiam simihtudo : concedetur profecto verum esse, ut bonos boni dihgant adsciscantque sibi, quasi propinquitate conjunctos atque natura. Nihil est enim appetentius similium sui, nihil rapacius, quam natura. Quamobrem hoc quidem^ Fanni el Sca3vola, constat, ut opinor, bonis inter bonos quasi necessariam benevolentiam esse ; qui est amicitise tons a natura constitutus. Sed eadem bonitas etiam ad multitudinem pertinet. Non est enim inhumana virtus, fieque immanis,neque superba : quae etiam populos uni ver- sos iueji, eisque opiiiiie consulere soieat : quod non faceret 20 LMLIUS DE AMICITIA. profecto, si a carita'o vulgi abhorreret. 51. Atque etiam mihi quidem videntur, qui iitilitatis causa fingunt amicitias, amabilissimum nodum amicitice tollere. Non enim tarn ulilitas parta peramicum,quam amici amor ipse delectat : tumqueillud fit, quod abamico est profectum, jucundum, si cum studio est profectum : tantumque abest, ut omici- tiffi propter indigentiam colantur, ut ii, qui opibua et copiis, maximeque virtute prroditi, in qua plurimum est praesidii, minime alterius indigeant,liberalissimi sintet beneficentis- Bimi. Atque baud scio, an ne opus sit quidem, nihil un- quam omnino deesse amicis. Ubi enim studia nostra viguissent, si nunquam consilio, nunquam opera nostra, nee domi nee militioe, Scipio eguisset ? Non igitur utilita- tem amicitia, sed utilitas amicitiam consecuta est. XV. 52. Non ergo erunt homines deiiciis diflBuentes audiendi,si quando de amicitia, quam nee usu nee ration© habent cognitam, disputabunt. Nam quis est, pro Deum fidem atque hominum ! qui velit, ut neque diligat quen- quam, nee ipse ab uUo diligatur, circumfluere omnibus copiis atque in omnium rerum abundantia vivere ? Haec est enim tyrannorum vita ; in qua nimirum nulla fides, nulla caritas, nulla stabilis benevolentiae potest esse fiducia: omnia semper suspecta atque sollicita : nullus locus amicitite. 53. Quis enim aut eum diligat, quern metuit ; aut eum, a quo se metui putat ? Coluntur ta- men simulatione duntaxat ad tempus. Quod si forte, ut fit plerurtique, ceciderint ; tum intelligitur, quam fuerint inopes amicorum. Quod Tarquinium dixisse ferunt, ex- sulantem se intellexisse, quos fidos amicos habujsset, quos infidos, quum jam neutris gratiam referre posset. ^.ft4». Quanquam miror, ilia superbia et importunitate si quen- quam habere potuit. Atque ut hujus, quem dixi, mores veros amicos parare non potuere : sic multorum opes praepotentium excludunt amicitias fideles. Non enim Bolum ipsa fortuna csBca est, sed eos etiam plenimque efficit csecos, quos complexa est. Itaque efferuntur illi fere fastidio et contumacia : neque quidquam insipiente fortunato intolerabilius fieri potest. Atque hoc quidem videre licet, eos, qui antea commodis fuerunt moribus, imperio, potestate, prosperis rebus immutari, spernique nVy. Uio xTCi^/^t'aJi «»»r>i'»i+ioo inniilrrari nrki7ia (\f\ f^fiiA m» - LiELIUS DE AMICITIA. 21 tem stultius, quam, qiium plmimum copiis, facuUatibus, opibua possint, cetera parare, qua; parantur pocunia, equos, fainulos, vestein egregiam, vasa pretiosa : amicos non parare, optimam et pulcherrimain vita;, ut ita dicam, supellectilem ? Etetiim cetera qiiuni parant, cui parent, nesciunt, nee cujus causa laborent : — ejus est enim isto- rum quidque, qui vincit viribus : — aniiciiiarum sua cui- que perinanet «tabilis et certa possessio : ut, etiam si ilia maneant, quae sunt quasi dona fortunaj, tamen vita inculla et deserta ab amicis non possit esse jucunda. Sed hjEC liactenus. . XVI. 56. Constituendi sunt autem, qui sint in ami- citia fines et quasi termini diligendi. De quibus tres video sententias feni ; quarum nullam probo : unain, ut eodem modo erga amicos alVecti simus, quo erga nosmet- ipsos ; alteram, ut nostra in amicos benevolentia illorum erga nos benevolentia; pariter ajqualiterque respondeat : tertiam, ut, quanti quisque se ipse l"acit,tanti fiat ab amicia. Harum trium sententiarum nulli prorsus assentior. Nee enim ilia prima vera est, ut, quemadmodum in se quisque, sic in aniicum sil animatus. 57. Quam mulla enim, qua; nostra causa nunquam faceremus, lacimus causa amicorum ? precari ab indigno, supplicare ; tum acerbius in aliquem invehi, insectarique veiiementius : qusB ia nostris rebus non satis honeste^ in amicorum fiunt hones- tissime : multaeque res sunt, in quibus de suis commodis viri boni multa detrahuntdetrahique patiuntur, ut iis amici potius, quam ipsi, ftuantur. 1(^8. Altera sententia est, quae definit amicitiam paribus officiis ac voluntatibus. Hoc quidem est [nimis] exigue et exiliter ad calculos vocare amicitiam, ut par sit ratio acceptorum et datoruin. xDitior mihi et affluenlior videtur esse vera amicitia : nee obser- vare restricte, ne plus reddat, quam acceperit. Neque enim verendum est, ne quid excidat, aut ne quid in terram defluat, aut ne plus aequo [quid] in amicitiam congeratur. 59. Tertius vero ille finis deterrimus, ut, quanti quisque se ipse iaciat, tanti fiat ab amicis. Saepe enim in qui- busdam aut animus abjectior est, aut spes amplificandaa fortunae fractior, Non est igitur amici, talem esse in eum, qualis ille in se est : sed potius eniti et efficere, ut amici jacentem aniuium excitet, iuducalque spem co^ita- a M 99 LiELIUS DE AMICITIA. tioncmqne meliorem. Alius igitur finis verm imipii™ constituendus est, si prius. qufd maxime Tpreh" d " Sc,^,o sol,lus s,., st. 4" iu» »-driias, 62. Seu siepe (elenim redeo ad Scipionem, cuius .n rPh?T''''^^M"'"''''^'> q"^r^batur, quod omnibus m rebus homines d.ligentiores essent : ut capras et oves quotquisque ha beret, dicere posset :' amicos quot habe- ret, non posset dicere ; et in illis quidem parandis adhi- bere curam, m amicis eligendis negligentes esse ; nee «i.-ic ,,i.d_ „!g„„ quicuaiii ci noias, quinus eos, qui ad IMLIUS DE AMICITIA. 28 •micitiam essent idonci, judicarent. Sunt igitur firmi et stabiles et conatantes eligendi ; cujus generis est magna penuria: et judicare difficile est sane, nisi expertum. Experiendum est autem in ipsa atnicitia. Ita pra3currit amicitia judicium, tollitque experiendi potestatem. 63. Est igitur prudentis, sustinere, ut currum, sic impetum benevolentiffi : quo utamur, quasi equis tentatis, sic ami- citus, aliqua parte periclitalis moribus amicorum. Qui- dam sajpe in parva pecunia perspiciuntur, quam sint leves : quidam, quos parva movere non potuit, cognos- cuntur in magna. .^^ Sin vero erunt aliqui repcrti, qui, pecuniam praferre amicitia, sordidura existiment : ubi eos inveniemus, qui honores, magistralus, imperia, potes- tates, opes amicitia) non anteponant ? ut, quum ex altera parte proposita luuc sint, ex altera jus amicitia, non multo illa mahnt ? Imbecilla est enim natura ad contemnen- dam potentiani ; quam etiam si neglecta amicitia conse- cuti sunt, obscuratum iri arbitrantur, quia non sine magna causa sit neglecta amicitia. 64.. Itaque vera3 amiciti® difficilhme reperiuntur in iis, qui in honoribus reque pub- lica versantur. Ubi enim istum invenias, qui honorem amici anteponat suo ? Quid ? ha3c ut omittam, quam graves, quam difficiles plerisque videntur calamitatum societates f ad quas non est facile inventu qui descendat : quanquam Ennius recte : Amicus certus in re incerta cernitur : lamen hsc duo levitatis et infirmitatis plerosque convin- cunt ; aut si in bonis rebus contemnunt, aut in malig ueserunt. Xyill. Qui igitur utraque in re gravem, constantem, stabjlem se in amicitia prastiterit, hunc ex maxime rarp honrnnum genere judicare debemus, et pane divino. 65. Firmamentum autem slabilitatis constantiajque ejus, quam in amicitia quaerimus, fides est. Nihil enim stabile est, quod infidum est. Simplicem prffiterea, et coramunem, et consentientem, qui rebus iisdem move- atur, eligi par est : qu^ omnia pertinent ad fidelilatera JNeque enim fidum potest esse multiplex ingenium et tori tuosum. Neque vero, qui non iisdem rebus movetur, et natura consentit, fidus aut stabilis potest esse. Adden- GUiH eodem est, ui ne criminibus, aut inferendjs deiec- t\ m ;i|i (f m ■M 24 LMLIVS DE AMICITIA. teiur, aut credat oblatis : quae omnia pertinent ad earn quam jamdudum tracto, constanliam. Ita fit verurn illud, quod initio dixi, amicitiam, nisi inter bonos, esse non posse. Est eniin boni viri, quern eundem sapi- entem licet dieere, Hjbc duo tenere in amicjtia : primum, ne quid fictum sit, neve simulatum : aperte enim vel odisse, magisingenui est quamfronte occultaresenlentiam. Beinde, non solum ab aliquo allatas criminationes repel-' lere, sed ne ipsum quidem esse suspiciosum, semper ali- quid existimantem ab amico esse violatum. 66. Accedat hue sua vitas qua;dam oportet sermonum alque morum, haudquaquam medioci-e condimentum aniicilire. Tristi- tia autem et in omni re severitas, habet ilia quidem gravi- tatem : sed amicitia remissior esse debet et liberior et dul- cioret ad omi jm comitatem facilitatemque proclivior. XIX. 67. Exsislit autem hoc Joco quaedam qusstio subdifficilis : num quando amici novi, digni amicitia, ve- teribus sint anteponendi, ut equis vetuJis teneros ante- ponere solemus. Indigna homine dubitatio. Non enim amiciliarum debent esse, sicut aliarum remm, satietates. Veterrimse quaeque, ut ea vina, quaj vetustatem ferunt*, esse debent suavissimce : verumque illud est, quod dici- tur, multos modios salis simul edendos esse, ut amiciti® munus expletum sit. 68. Novitates autem, si spem afFe- runt, ut, tanquam in herbis non failacibus, fructus ap- pareat, non sunt ilia quidem repudiandsB : vetustas tamen suo loco conservanda est. Maxima est enim vis vetustatia et consuetudinis. Quin ipso equo, cujus modo mentio- nem feci, si nulla res impediat, nemo est, qui non eo, quo consuevit, libentius utatur, quam intractato et novo / nee modo in hoc, quod est animal, sed in iis etiam, quse sunt inanimate, consuetudo valet : quum locis ipsis dolectemur, montuosis eliam et silvestribus, in quibus diutius commo- rali sumus. 69. Sed maximum est in amicitia, superi- orem parem esse inferiori. Saepe enim excellentiffi quce- dam sunt : qualis erat Scipionis in nostro, ut ita dicam, grege. Nunquam se ille Philo, nunquam Rupilio, nun- quam Mummio anteposuit, nunquam inferioris ordinis amicis. Quinlum vero Maximum fratrem, egregiutn virum, omnino sibi nequaquam parem, quod is anteibat aetate, tanquam superiorem colebat, suosque omnes per E^^S^f^KN'fc:' ?.S!^.-?-"/-^---. ■ LiELIUS DE AMICITIA. 25 se esse ampliores volebat.. 70. Quod faciendum iraitan- dumque est omnibus : ut, si quam prcBstantiam virtutis, ingenii, fortunae consecuti sunt, impertiant ea suis, com- municentque cum proximis : ut, si parentibus nati sint Iiumilibus, si propinquos habeant imbecilliores vel animo vel fortuna, eorum augeant opes, eisque honori sint et dignitati : ut in Fabulis, qui aliquamdiu propter ignora- tionem stirpis et generis in famulatu fuerint, quuni cogniti sunt, et aiit Deorura aut Kegum filii inventi, retinent tamen caritatem in pastores, quos patres muUos annos esse duxerunt. Quod multo profecto niagis in veris patribus certisque faciendum. Fructus enim in- genii et virtutis omnisque prsestantiae tum maximus capitur, quum in proximum quemque confertur. ' XX. 71. Ut igitur ii, qui sunt in amicitise conjunc- tionisque necessitudine superiores, exsBquare se cum in- ferioribus debent : sic inferiores non dolere, se a suis aut ingenio aut fortuna aut dignitate superari. Quorum plerique aut queruntur semper aliquid, aut etiam expro- brant : eoque magis, si habere se putant, quod officiose et amice et cum labore aliquo suo factum queant dicere. Odiosum sane genus hominum, oflicia exprobrantium : quae meminisse debet is, in quern collata sunt, non com- memorare, qui contulit. 72. Quamobrem ut ii, qui su- periores sunt, submittere se debent in amicitia : sic quo- dam modo inferiores extollere. Sunt enim quidam, qui molestas amicitias faciunt, quum ipsi se contemni putant; quod non fere contingit, nisi iis, qui etiam contemnendos se arbitrantur ; qui hac opinione non modo verbis, sed etiam opere levandi sunt. 73. Tantum autem cuique tribuendum, primum, quantum ipse cfficere possis ; deinde etiam, quantum ille, quem diligas atque adjuves, sustinere. Non enim tu possis, quantumvis excellas, omnes tuos ad honores amplissimos perducere : ut Scipio Publium Rupilium potuit Consulem efRcere ; fratrem ejus Luciuni non potuit. Quod si etiam possis quidvis deferre ad alterum, videndum est tamen, quid ille possit sustinere. 74. Omnino amicitise, corroboratis jam con- firmatisque et ingeniis et aetatibus, judicandse sunt : nee, SI qui ineunte ostate venraidi aut piliE stuuiosi fuerint, eos habere necessaries oportet, quos tum eodem studio C xh •VvaTK 2Q L^LIUS DE AMICITIA. m^ r m I>r«dit08 dilexerunt. Isto enim mode nutrices et na^d« oase, morum studiorumque d Z'tia 7, n'T ''T'' amicorum^ Nee 2 ^ '.ri'"?'",' """^'^ ""«'«'«» NeoptolemuseapereZ'uisef/it "' ^"''"^ in ipsos aniieos, turn in reToV i " " '"""""■"'" I, ajDiid cjiiem m inipcdien- ignae res, ut 'e vult, quod st mollisque itia paruni iuni est, et mpetrari. s in amiei- am enim a iitias oratio orum quuin ri ad amicos remissione uendjB ina- m intolera- > honostinu junctioque orum coni- in reipub- im jail), ut comrauni- licitiffi de- ir. Nihil 5, quicum npeii meo " dissensi- est a col- ', auctori- tate, et offensioiie animi non acerba. 78, Quamobrem primum danda opera est, ne qua amicoruni discidia fiant : sin tale aliquid evenerit, ut extinctje potius amicitisB, quam oppressae esse videantur. Cavendum vero, ne etiani in graves inimicitias convertant se amicitisB : ex quibiis jurgia, maledicta, contuineliai gignuntur. Qua? tameii si tolerabiles erunt, ferendai sunt : et hie honos veteri amicitias tribuendus est, ut is in culpa sit, qui faciat, non qui patiatur injuriam. Omnino omnium horuin vitiorum atque incommodorum una eautio est atque una provisio, ut ne niinis cito diligere incipiamus, neve non dignos. 79. Digni autem sunt aniicitia,quibu.s in ipsis inest causa, cur diligantur. llarum genus, (et quidem omnia praeclara rara) nee quidquam difficilius, quam reperire, quod sit omni ex parte in suo genere pertectum. (^Sed plerique neque in rebus humanis quid- quam bonum norunt, nisi quod fructuosum sit : et amicos, tanquam pecudes, eos potissimuni diligunt, ex quibus sperant se maximum fructum esse capturos. X^^* Ita pulcherrima ilia et maxinie naturali carent amicitia, per se et propter se expetenda : nee ipsi sibi exempio sunt, haec vis amicitiffi qualis et quanta sit. I[)so enim se quisque diligit, non ut aliquam a se ipso mercedem exi- gat caritatis suae, sed quod per se sibi quisque carus est. Quod nisi idem in amicitiam transfcra^ur, vet us amicus nunquam reperietur. Est enim is quidem tanquam alter idem. 81. Quod si hoc apparet in bestiis, volucri- bus, nantibus, agrestibus, cicuribus, feris, primum ut se ipsse diligant : (id enim pariter cum omni animante naseitur :) delude, ut requirant atque appetant, ad quas se applicent, ejusdem generii animantes ; idque faciunt cum desiderio et cum quadam similitudine amoris hu- mani : quanto id magis in homino fit natura, qui et se ipse diligit, et alterum anquirit, cujus aniinum ita cum suo misceat, ut efficiat paene unum ex duobus ? XXII. 82. Sed plerique perverse, ne dicam impuden- ter, amicum habere talera volunt, quales ipsi esse non possunt : qutsque ipsi non tribuunt amicis, haec ab lis >rk>>ii Tn faliKim ea, quam jamdudum tractamus, stabilitas araicitiaB, con- '((! 28 LMLWS DE AMICITIA. bunt, deinf '.qlaTeTuSX-drbr "!; '"'^'''- alter pro altero susciDiet np«„J „ • r '' """"aque honestun, et r Jtum'^Tfi" 2 ,.''"''^''"'"' ""I"*'" nisi solum [sel coCinL 1 » ^r"""" P»»tnlabit : neque tur Nam m!v- *" diligent, sed etiam verebun- est error, qui exS»n?' l^K*^-' ^"* '" "' pemiciosus adjutrix a natoa dS esTnT' v^"^"""" """'"''i" quoniamsolitarianon p.?iXt„ri'r'" """"^^ = "». sunt, pervenire, coniun^r^V ?'' ^''' "^^ »""""» €i e- venirei : qua, s qUos inter liT'""'",'* *""" """^ P«- !.onum opticus beatS^m^s^.^' Li;;/„"" srH^'"? inqnam, societas in «..„ >'.""'«aius.^»4. Haec est, iiomine expeSa h„n».t ""'"'V"'™". q«» p»tan atque jucuSitas n't t^'i"^' ^'T' *™"1"««ta8 animi, sine bis esTnTn IT oZ', '""' ^''^ "'" '"'« mumque sit, si "d vo ,1., f- ^""i" *'P'™"'" '"'«'- est : Lequ'a ni^'Stitt'^^qrutrnTe" ''""'' tendarn consequi possumiis F-! , ^ ^®°^ ^^P®" "timur consiliisf eraL I" "• P^PO'^s enim provevbio Simnlt,? ,! ""'"' .I"""* ™«*">«' veteri vel etiam oiBd" J^f' "^^'"^ V^'"' ™' "» diuturno, -t^i^^^ff^^^'^^'''''" a-'ici.as, ex.' maxime n;cetarirtr„HT„ '"'V"'%T""P<'™da est rei in rebus huma„Ts de e, 'i,,? ^r!- .""' "'' '^''-^'" """'oit^ sentiunt. Qurquam a m„I,- "' "•"'""^ ""» "« «<">- et venditatiToTln ^ ' 'P'" ''"■'™ eontemnitur, Multi drithsSeirr "'''"'*"'" ^'^« *>=''"• vietus cultusque Sc ta? 'h^' •""" """"^"'"^ '«""« tate quidam infl,p!l.-t ""''' '"!'°' ()lH of Canada, Classical ,enea now antr/nS^^^^^^ District and Grammar Schools. "«^°'^^""«g", High Schools, The first numbers of the series will consist of the fi)llowine — Excerpts from Cornelius Nepos. * '""owmg .— The First Four Books of Csesar. The Georgics of Virgil. The Fasti of Ovid. c,t7orclcuir"' ""'"" " '»-'"' ^••'«'"" Cicero de Jb'enectute. Taciti Agricola. Excerpts from Horace. Catailni's^cJnX'y/lC^^^^ "'^^-^ "^ other Standard Text Books. ^' of Virg.l's iEncid, and The price of each will varv from Qd f n i u o,i cording to the quantity of printjd L^ter in Sari,' '"• '""'"'"' "'■ out c:X"o'^Zll^>:r''' "' '^ -^-Wl- "trough- ARMOUR & RAMSAV. NATION AlTsCIKJOL BOOKS. issue of several larse edifinn« t^."^ * ncrcasetl, as to require the revised and MtZ tw^t^VrZ"' rZ^lrrr'''"^ Geography ha, been greatly improved and L J. '""•'"["''■M to Book ha. been latel/addeJ SZtZ TeS will flL"?:" last named book of ereatserviVp in tu^,.^ • ^^^^^'^^^ ^V"' "nd this the use of the ThKook '^'"^ '" 1^''"^'''""^ ^^e way for •^rSlJr-----PL^«™-a.Key. 11 First Book of Lessons. Second Book of Lessons. Sequel to the Second Book. Third Book of Lessons. Fourth Book of Ltfssons. Fifth Book of Lessons. Truth of Christianity. First Book of Arithmetic and Key. 1 realise on Mensuration, for the use of Teachers. Elements of Geometry. Introduction to Geography and History, with Maps, Plates, &c,, new edition, much in.- proved. OUTLINED MAPS FOR SCHOOL KOOiMS. By an arrangement with the Edinburgh Publisher, iho «..i scnbers are enabled to cell at the remarkabiriow pr^^ each, a series of outlined Mnns l...f«i„ i.__T r'^^, ^' *'^ "T each, a series of outlined Mans l;.tPW ....^-...„^ .•_.. ., Schools and Colleges in Scotland. I ARMOUR & RAMSAY. Bnt to improve aimI SchoolM ofCaiiadu. le publication of the eges, HigJi Schools, 3f the (bUowing :— i f s Curtiua. Ilust's History of irgil's iEneid, and 9d. currency, ac- Jksellers through- & HAM SAY. )OKS. series only a few as to require the e been carefully ! Introduction to uel to the Ibccond irs will find this ■ing the way for • and Key. 1 Key. suration, for tlie netry. Geography and Maps, Plates, on, much im- -i KOOMS. shers, the Sub- price of (js 3d for the use of RAMSAY. w