IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) I.U u° ■' I.I M 12.5 -K4 1™^ 2.2 i -^ ilia 1.8 •J L25 II 1.4 III 1.6 II ^^ 1111^= llll^ ^ 6" ► Photographic Sciences Corporation 23 WEST MAIN STREET WEBSTER, N.Y. 14580 (716) 872-4503 V •'^ <^ ' ■5> ,,,,, . ■^>. a.^^ ".1^ <> '^O'.A ^^.>> ^^. #" %^ CIHM/ICMH Microfiche Series. CIHIVI/ICiy/IH Collection de microfiches. Canadian Institute for Historical Microreproductions / Institut Canadian de microreproductions historiques Technical and Bibliographic Notaa/Notas tachniquaa at bibliographiquaa Tha Instituta haa attamptad to obtain tha baat original copy availabia for filming. Faaturaa of thia copy which may ba bibliographically uniqua, which may altar any of tha imagaa in tha raproduction, or which may significantly changa tha usual mathod of filming, ara chaclcad balow. □ Coiourad covara/ Couvartura da coulaur I I Covars damagad/ D Couvartura andommagia Covars rastorad and/or laminatad/ Couvartura raataurte at/ou palliculte □ Covar titia miasing/ La titra da couvartura manqua □ Coiourad maps/ Cartaa gtegraphiquas an coulaur CZ Coiourad ink (i.a. othar than blua or black)/ Encra da coulaur (i.a. autra qua blaua ou noira) I I Coiourad plataa and/or illustrationa/ D D D Planchaa at/ou illustrationa •n coulaur Bound with othar matarial/ RaliA avac d'autraa documents Tight binding may cauaa shadows or diatortion along interior margin/ La re liura serrie peut cauaar da i'ombra ou de la diatorsion la long de la marge IntArieure Blank laavaa added during restoration may appeer within the text. Whenever possible, these have been omitted from filming/ II se peut que certainaa pages blanches ajouttes lors d'une restauration apparaiaaant dana la taxte, mais, lorsque cela itait poasibla, ces pagea n'ont pas «t« filmAaa. 13 Additional comments:/ Commentairas supplAmantairas: irregular pagination Various pagingt. L'Institut a microfilm* la mailleur exemplaira qu'il lui a it* possible de se procurer. Las ditaiis de cet exemplaira qui sont paut-Atre uniques du point de vue bibiiographiqua, qui pauvent modifier una image reproduite, ou qui peuvent exiger una modification dans ia mAthoda normale de fiimaga sont indiquis ci-daaaoua. n~| Coloured pages/ Pagea de couleur Pagea damaged/ Pagea endommegies Pages restored and/oi Pagea restaur6es et/ou peliicuiies Pagea discoloured, stained or foxe< Pages dicoiories, tachetAes ou piquies Pagea detached/ Pagea d*tach*es Showthrough/ Tranaparance Quality of prir Qualiti inigale de I'impression Includes supplementary matarii Comprend du material suppiimantaira Only edition available/ Seule Mition disponible |~~] Pagea damaged/ |~~1 Pages restored and/or laminated/ r~/| Pagea discoloured, stained or foxed/ I I Pagea detached/ r~lt Showthrough/ I I Quality of print varies/ r~*n Includes supplementary material/ r~1 Only edition available/ D Pages wholly or partially obscured by errata slips, tissues, etc., have been refiimed to ensure the best possible image/ Lea pages totalement ou partiellement obscurcies par un feuiiiet d'arrata. una pelure, etc., ont *t* filmies A nouveau da fa^on A obtenir la meilleure imege possible. til- 36, [18U1J- 112. 111144, 143-161. 164-165, 164-300 p. This item is filmed at the reduction ratio checked below/ Ce document est film* au taux de reduction indiqu* ci-deasous. 10X 14X 18X 22X 26X 30X J 12X 16X 20X 24X 28X 32X The copy filmed here hes been reproduced thenke to the generosity of: Lji Bibliothique de la Villa da Montrtel L'exempleire fiimA fut reproduit grice h le g^nArositA de: La Bibliothiqua da la Villa da Montrtel The imeges eppeering here are the best quality possible considering the condition and legibility of the original copy and in keeping with the filming contract specifications. Les images suivantes ont At4 reproduites avec le plus grand soin, compte tenu de la condition et de la nettetA de i'exemplaire film*, et en conformity avec les conditions du contrat de filmage. Original copies in printed paper covers are filmed beginning with the front cover and ending on the last page with a printed or illustrated impres- sion, or the back cover when appropriate. All other original copies are filmed beginning on the first page with a printed or illustrated impres- sion, and ending on the last page with a printed or illustrated impression. Les exemplaires originaux dont la couverture en papier est imprimte sont filmte en commen9ant par le premier plat et en terminant soit par la derniAre page qui comporte une empreinte d'impression ou d'illustratlon, soit par le second plat, salon le cas. Tous les autres exemplaires originaux sont filmte en commenpant par la premidre page qui comporte une empreinte d'impression ou d'iliustration et en terminant par la derniAre page qui comporte une telle empreinte. The last recorded frame on each microfiche shall contain the symbol — ^ (meaning "CON- TINUED"), or the symbol V (meaning "END"), whichever applies. Un des symboles suivants apparaftra sur la derniire image de cheque microfiche, selon le cas: le symbols -^ signifie "A SUIVRE", le symbols V signifie "FIN". fAaps. plates, charts, etc., may be filmed at different reduction ratios. Those too large to be entirely included in one exposure are filmed beginning in the upper left hand corner, left to right and top to bottom, as many frames as required. The following diagrams illustrate the method: Les cartes, planches, tableaux, etc., peuvent Atre filmAs A des taux de reduction diffArents. Lorsque le document est trop grand pour Atre reproduit en un seul ciichA, il est filmA A pertir de I'angle supArieur gauche, de gauche A droite, et de haut en bas, en prenant le nombre d'images nAcessaire. Les diagrammes suivants illustrent la mithode. • 1 2 3 1 2 3 4 5 6 i ( D E Z E D EN D £ R W I L D E N V A fiy AMERIKA IN TWEE DEELEN, .* Vcrfierd met een groot gctal curicufe kopece P!«cn. «r^ -"^^^-tr ..p* '% \ k 'W '\'i^: '"!,.. Sc\*tf>. , i 1 i I 1 ^■'-~~j Z E D E N W I L i) E N AMERIKA. Z Y N D E tth nieuwe uitvoerige en zeer kurieufe Befchryving van derzelver Oor-' {prong > Godsdienft, manier van Oqrlogen , HuM'elyken> Opvp«« * ding I Oeffeningen, Feeften, Danzeryeni Begraveniflen ^ en ander6 zeldzame gewoonten; TEG B N lit Ztitn der oudjie VoJkeren verge/ekeri, en met geiuigenijfen uit de iudfic Grielfcbe enandere Scoryveren getoetfi enbeveftigt. DOOR DEN ZEER GELEERDEN J. F. L A FI TE AU* Jtfuli tn ZfndfUni in Amtrika , >« '/ FrMfcb iefibr&t'tit. rtt^ iv IN 'sGR A VE NH AG E, % GERARO VANDtR PO£L, Bocktcrkoper. MDCCXXXI. f»l BALLC GAOHOB I a r 1 k A?; T • ...^» t v ■ -I # . .'n 692033 L, I N H O U D V A N H E T W E R K. EERSTE DEEL. EERSTE BOEK. • Ogmerk en Schcts van het werk, velc Kcyzigcrs hcbben ons clcn aard en zedendcr Amcrikancnaf- gelchildcrc , maar v.y hebbcn noch vecl voor een nauuvvkcurig ondcr/ockcr ovcrgcl.itcn , wat 'er \an dc gelccrden die dezc fiof vcrhandelt voor oordcel te vcllen is ; dc Schryvcr is vyf jaar Zendelingby «lc VViklcn in Kanada gevveclt,hcefc alies naauw'kcurig zcU' ondcr/ocht , en voor 't ovcrij^c met dc onc- dekkingen van een oud (ezuit die daar 60. jaren gewecll had, zyn voordeel gedaan. De Algonkynfche fpraak is dc wyd uytgellrektile van Noorder-Amerika. Dialcihf. Dc Schry ver vcrgenocgde zic^ niet met dc gewoontens en oetRningen der Wilden tc kennen maar vergelcck die met dc zcdcn d'er oudlieyd. 't ICcn zet het ander Hcht by. Tkvcde Hooit/liik. Nuttighey d van de Zedcn en gewoontcns van vcrfchcyde volkercn te kennen. Wat een Rei/.iger be-oogeti inoct. Des Schryvers ongcnoegen dat de meelle Auteurs de Wilden zonder Ciodsdienft verbtjtlt hcbben. Dit gcvoelen tcgenge(proken, 't ge^n den ongodiilen zou begunliigen. Derhalvcn diendc dit val- fche denkbeeld vernietigt te worden. Derde Hoof/ittk. Wat men be- wyzen moet , de Godsdienft der woelle volkeren llemt volgens het gevoelen van onze Scliryvcr, metdien der cerile tyden over een, namentlyk met dien der Phrygianen, Egiptenarcn en Kretenzers, oorzaak van verwarring, de Godsdienlt verbaftert, deze verdor- ventlieyd is evenvvel zoo groot nictof daar blinkt noch een naauwe Zcdeleer door. Groote overecnkomrt tulFchen het Heydendom en verlcheide onzer geloofspundten. Fierde Hooffluk. Voorbeelden daar van , hierom heeft men gczegt dat de Godsdienften van het Heydendom door de Wetgeversuyt de Mozaifche Boeken geliaalc waren , en getracht de ganfche Hiidenfche fabelkunde op Mozes en Sefora te buys te brengen. 't Vyjde tlooffiuk. Dit gevoelen geeft veel vat om den waren Godsdienii aan te taften , want dan moet het ganfche Heydendom voor Mozes zonder Goden en Godsdienften gelceft hebben. De Wetgevers zullen befchuldigt worden van de menfchcn door een flaaffche yrees voor verfierde Goden te hebbcn gebreidelt , van welke befchuldiging Mozes op het left ook niec vry zou gaan. Dit gevoelen word derhalven wederlegt. Zejde Hoojtftuk. Stelling von den Schryver , die allcs op Adam en Eva te =•* huy» V h I I ft I N II O U D VAN H E T W E R K; . huls brcngt. Uit dc/c Stclling is geen nadclig gcvolc te trckken. Maar vecl cer ccn kragtig voordccl voor den Ciodsdienlt. Duar kan maar ecn Ciodsdienlt /yn, die met dc nicnlclicn moct gcborcn 'lyn en zoo lang als zy duien moct. Deze Godsdientt aan on/x* eerfte voorouders gcgevcn . is van gellacht tot geflacht aan alien overge- caan en overalverlpreid. Hoc de/c Ciodsdienft van tyd tot tyd heeft kunncn verbaftcrt wordcn. Zevendc Uoojtfiiik. Wat de On- godiften tcgcn dit gcvoclcn kunncn inwerpen. De Vclkercn van Amerika hcbbcn /ekcrlyk ecn Godsdicnft. In de eerfte tyden had dc Godsdiend invlocd op allc menfchelyke handelingcn. Acbtjk Jlooftjittk. Des Schryvcrs bchandeling in dc beleiiryvingdcrZcdcn en gcvvoontcns. Alle dc Zedcn dcr Amcrikancn hcbbcn hun voorbeeld in de oudhcid- Oorfprong d^r volkcrcn van Amcrika. Wat den Schryver in hct Artikel van den (jodsdicnll onderzockt. Voetllappcn van *t joden en Chriftendoin die dc ecrlte ontdckkers van Amcrika daar gevonden iiebbcn. Ncgcndc Iloojtjliik. Jiurgcr- lyke Kcgering. Iluwtlyken. Opvocding dcr Kindcren Iluys bclticr aer Mannen. En \'rouwcn Onder/oekinge over de Tabak en Suiker. Wyze van Ooilogen. Tiende Hooftjliik. Gezantfchappcn> Koophandci, [aciit en Vilch-vangll. Spclen en tydverdryf. Zick- tens, Genees-kunft) Dood, licgravcnis en Koiuv. Twc foortcn Van Genees-middelcn' NatuurlyKeen bclwering. In hun bcgraving dcr doden, isalles aanmcrkenswaardig. AlgcmcenFeellderdodcn. Verhandeling over de Taal. Omgang met dc Europeanen. Oor- zaak van de Vcrbaftering dcr Zedcn van de Wild.n. TWEDEBOEK. ONtdekking van Amcrika. KriftoflTol Kolombus ontdekt de Eylandenvan den Zecboezcm van Mexiko. Amerikiis Vcl'putius het valre Land. De Geleerden opperen hier omtrent verfcheyde vragen. Amcrika buiten twyffel by de Ouden bckent. Bcwyzen hier van- Schryft de ontdekking daar van aan dcFeniciers toe. Die langs de kuften van Afrika varende, door ccn ilormna ccn Kyland in 't Welten gelegen gcdrcven wicrden. Aanmcrkclicke plaats van Paufanias Zyn befchryving van de beu oonders der Saters b'.ylan- den, komcmctdenaara dcr hcdendaagrchcKaraibenovcrcen. Hoe en langs wat wcg Amcrika heeft kunnen bcvolkt wordcn. Tivede Hoojtjiuk Gcvoelcns van Grotius. Amcrika kan nict wcl allcen door Schipbreukcn bcvolkt zyn. 't Is waarfchynlyk dat Amcrika aan 't Oollelyk Tartaryen valt is. 't Geen cvenwel bctcr door de ontdekkingen als door blotegiifingcn zou bewezen kunncn wordcn. Bepaling van den tyd wanncer Amcrika heeft kunnen bcvolkt wor- dcn. De H. Schrift leert ons nict wat Landen de afkomelingcn van den cerilen Menfch , die zecr vermenigvuldigt moeten zyn , tot den Zondvloed toe bewoonthebben. Vergelyking van den Zond- vloed met dien van Deukalion. Watervlocd van Ogyges. Van de volkercn die in Amcrika zyn gekomen. Oorzakcn dcr veran- deringen van woonplaatzen. GiUingen uyt de woorden dcr uyt- heemTchc fpraken, Kennelyke trekkcn di9 dienen kunnen om dc vol- I 1 N M O U D V A N H E T W E R K. j volkercn vanAinerika te onderfchoyiltfh. QilUhgsn Afyt^^Wtfttn- tcns. Ania^nncn. Daar wovden-'hcfltenHaog^ iHtKh^AlMizdhVh ^gt- vonden. Nfonnun in Vrottxven Klelldrcn. U>b 'crs . By dc Sparnaten. Aardige gcwoonte van opVolging tie I'eru. Achftc Hoo'djtiik. Oorfprong der Lyciers. \'Olk verfprtidfrtg der kthdc- rcn Jafet. Waar van zich zommige it» Lycitn tef neer /cttcH. Dc Vollicrcn van I ycicn wierdcn eerlt Myliers gcnoemt. l")e Lycleis w.iren dappcro Luydcn. Een fchrikkelyk voofl)ccld hidr van. Ander nice min ylFelyk voorbeeld. Derde ftaallje van hun \^ ah- hoop. Giffing hoe zy in Amerika kunnen ^kothen zyn. Alcn'titfc Hoofdfiiik. Gevoelen van den fchryver over den oofrpron^c dcr Amcrikanen. Grickenlandecrtyds door BArbaren bcwoont. Hclle- niilcn en Pclasgicrs , twee verlchcydc Volkercn Ichoon dikwilsniet elk.inder vcrwarr. Ondcrfchcyd in hun leVCnsiard. Met dlt Her Volkercn van Amerika vergelekcn. Dc Schryvcr jfccft fcdeh van zyn bcbandeling. Zedighcyd des Schryvcts. fkntle JhnfitHtik. "Vi-'at men uyt de Wilden liun oorfprong bctrcfferide halen k.iri. De Hirtorie huiinti Schepping. De Wolf. Dc Deer. De Scliildpad. Dric voorname Irokoifchc en Huronfche gefladhteft hcbbcn hun raam van deze Hiltoric gekregen. Dc/e pcfchiedettis ir.et dcware fchepping vergeleken, met dc Griekfche FabeJkunde. Zinnebeel- dige verklaring daar van. Juftinus des blocdgeiulgens gevoelen* Wederlegt en op den val van Eva te buys gebract. NadcfC ovef cenkomftvan dc Fabel dcr Wildenmet die dcr Grfekcn. Schoon ftandbeeld van Venus Urania op eeft Sehildpad gecfragcn. \i'athct volgcns des Schryvcrs gevoelen betekende. De Schildpid by de '^ J Ooftef- I) 4 I N H O U D y A N H E T W E R K. OoflerJndianen in eren, om dat 'er hun God Vichnou in veran- dert was. De Vliegende Draak cen Godheid by de Chinezen, komt uyt een Schilpadd voort. De Trogloditcn bewezen de Schildpad Godsdienllige eer. In tegendeel verftrektze de Kelenofagen tot voedzel. De Wilden Jiebben eenige kennis van den Zundvloed. Maar met verdichtzelen vermengt. Van wac kant de Agniezen °en der vyf Irokoifche Natien volgens hun verhaal van daan geko- men zyn. De Irokoizcn waar gekgen. Worden in hcge en lage onderfcheiden. Zyn zoo eendragtig dat zy zeggen maar ecne Tenc uyt te maken, die zy de Irokoifche Tent noemen. j DERDE BOEK, EERSTE HOOFDSTUK. WAt denkbeeld men zich certyds van de Wilden maakte. Ge- daante en geftalte der Wilden 't Is moejelyk van hun aard «*n vcrftand te oordelen. Hun geinoeds hoedanigheden. Hun ge- breken. Uyt den aard luy en met weinig te vreden zyndc , lachgen zy met het oneindig lloven der Europeanen. Schoon zy omgang met de Europeanen hebben > bly ven zy evenwel hunne oude manie- ren aankleven. Die van Peru en Mexiko evenwel van dit algemeen denkbeeld uytgelloten , om dat zy by andere voor wel gemaniert gehouden worden. Tivede Hoofdjkik. Noodwendigheyd eenes Godsdienft, is met een het bewys van de waarheyd dat Vr een God is. Die in het hart van alle natien, anders zoo vecl in Zeden van elkander verfchillende, een gevoelen van Godsdlenll ingeplant. Oorzaken der verbaftering van den waren Godsdienft. Die den zelven evenwel niet ten enemaal hebben kunnen uytroejen Hec gevoelen der Ongodiften wederlegt. Gevoelen des Scliryvers over de Zamenfpraken van den Baron de la Hontan. Die 't eerll de landen van de Wilden bezocht hebben, hebben al te voori)arig \ an hun Zeden geoordeelt. Om de gewoontens van cen Land wel te befchryven, behoort men de taal daar af tc verdaan. De Wilden twillen weinig om den Godsdienll. De Godsdienll der Wilden is dezelfde als die der oude Barbaren. Lerlle inwoonders van Grie- kenland, en Bachus Krysgezellen , namaals de Hot der Heidenfclie fabelkunde. Wat de Kurcten en Korybanten waren. t Is moeje- lyk den netten tyd te bepalen wanneer de ware Godsdienti vcrbaf- tert wierd. Het bygeloof en de quade neigingen van \ hart, oor- zaak van deze verballering. Waar in cic dwalinc der Ileidenen bellond. De grond der Godsdienllen bleef evenwel byna altvd de zelfde. Dei'de Hoofd/iuk. Van het voorwei p van den GodsdienCt. Oorzaken van de vermenigvuldiging der Goden. D»^li.giptenarcn, fchoon iTiCcfter in de Beeldfprakige wctenfchap , zyn ee;ter dc cerite vindcrs daar niet van. Dc cerlle Ki ctcnzcrs beroemcn zich de oft'erhanden enverborgeneplechtighedcnuytgevonden to hebben. Alle de Gbdsdienften in Ocrft en Welt-Indien voor zoo vecl wv die kenncn>zyn Beeldfprakig en Zinnebccldig Wac voor cen denk- beeld de Heidenfche Wysgeren van Goil Jiacidcn. Het zelve komt met dat der Afgodifche natien dienociiin wczen zyn volmaaktover cen. Zommige natien iiouden den Donder voor dc Hem van het oppcrlte f icnCr. narcn, r dc n /ich bben. wvdit' denk- komt t over XT) iict per He INH'OUD VAN HET W £ R K. j opperlle Wezen. De Ifraeliten noemdcn den Bonder ook Gods item. Schrik der Wilden voor den Donder. Zeldzaam gevoelert der Noorder-Amerikanen van den Donder. Arefkoui , by de Hu- ronncn een naam van het opperlle Wezen. Men heeftde cigentlyke betekenis van dat woord nooit kunnen uytvorlfchen. Onze Schry- ver meent dat het zoo .veel als Ares of Mars betekent. Chemiin , de naam van 't opperfle Wezen by de Karaiben is millchicn dczelldc als Chemmis, gelyk Pan van zommige gcnoemt word. Jao of Ju- piter, word voor Jehova gehouden. Plerds Hoofdfttik. ' De Zon een Zinnebeeld van de Godheid. Waarom in de oudc Kcrken de Altaren na 't Ooften gerechc zyn. De meelle namcn der Goden van 't Heidendom llaan op de Zon. Senekit's gevoelen van de God- heyd. De Zon is de Godheyd van de Volkcren van Amcrika. De Inkas van Peru wederlegt. De Inkas van Amerika , en ds Natches van Luifiana noemen zich kinderen der Zon. Ziilks \\ as by vele Volkeren gemeen. Adad of Henadad, Zoon van de Zon, was een gemene naam onder de Koningen van Syrien. De Hii- ronnen verftaan door Arefkoui ,en delrokoizen door Aeri(kouc,ook de Zon. Betekenis van enige andere namen die de Wilden aanhet Opperlle Wezen geven. GiiFing van den Schryver waar de woor- dcn Horus en Hora van afgeleyd kunnen worden. Alles , uytge- zondert God en de Mans Perzonen , zyn in de Irokoifche taal van het Vrouwclyk geflacht. Andere namen van Zon en Maan. Ben- dis by de Volkeren van Tracien de naam van Diana , waar van daan komt. Mendes of Pan was de cudfte en grootfte van alle de Goden. En kan van het zelfde woord afgeleyd worden. Diana werd ook voor de Zon gehouden. Venus Urania by de Perzen Mithra ge- noemt. Mithra is de Zon by de Perzen. Vyfde Hoofdftuk. In de ccrlle tyden wierd de Godheyd onder geen menfchelyke gedaante verbeeld. Maar men rechte gedenktekens op ter eeren van het Opperfte Wezen 't Welk met voorbeclden beveftigt word. l:n by de Heidenen ook in gebruik was. Waar van mogelyk de ge- woonte om de Pylarcn en Altaren van dc Kerken die men inwyd te zalven gekomen is. Wa;iroiii Gcd zyn volk de lioo^tens , ge- heiligde boflchen en gezalfde fteenen verbood. Naderhand begon men Standbecldcn en Afgoden in plaats van blote ftenen op te rechten. Deze bcfloten belde kunnen, gelyk nog hedendaags die der Indianen. Gcvoelen van den Hr. "Hyde, dat de nude Perzen altyd de kennis van den waren God gehud, en nooit lets anders als hem aangcbeden hebben. Die gevoclen is enigcrmatenop de oud- heyd gegrond. Doth word door den Schryver wederlegt. En met een voorbeeld opgeheldert. Begin en voortgang der Afgodery. De vlcyery van 't volk voor hun Vorften en de liefde der Kinderen voor hunne Ouders, gaven hier veel oorzaak toe. Aanbidding der beeldcn. Dc Wilden erkennen behalven het denkljedd dat zy van 't Opperfte Wezen hebben, noc'i verfclieyde Qeeftcn van een minder rang. Die Okke of Manitou gcnoemt worden. Deze ceren zy uyt een flaafacluige vrecs. Zy hewyzen gccn Goddelyke eer aan andere Planetcn als aan dc Zon. Zy hebben nog cnigc cerbied voor ftene Pyramides , voor hoogtens en gewyde Hollchen. Be- * 3 fchry- 1\ .:< 6 I N H O U D VAN 11 E T W E R K. fcbryving vj^n c(en Bejg Qlaini. ICcgels gewyie fteen met een me- nigte v^n Geite veUen bieciektiinden lempel der Matches van Loui- fiana. Zpd^qig WOTQn dc Goden van de eerfte tyden van *t Hey- dcndom< met de yQllen Visw de Slagt I}eeften die "men daar aan op- geofFert had bqd^t. Volgens het igevoelen van den Schryver zyn de Pyramidqu* Y3n ;KgipWn ook jnet dk inzicht gefticht. Berocmde boom der Aben^kis op de kuften van Nieuw-Vrankryk. Die van hen zecr eerbiedig begrpet en met jefchenken l>ehangen wicrd. Zelfs na 2yn val. (De Volkeren ma Enafilien om'hun Goden te be- vredigen planten een ^flok in de aarde en leggen daar eenige offer- handen by. Dc meefte wilde V.olkeren 'hebben geen A%oderibeel- den. Zes^ tiooftjguk. Van den dienft. Aanbidding van "t vuur. Daar was byna geen deel ¥Mide bekende wereld daar de vuiirdienft niet bekent was. Deae dienft is volgens de Heer Mqet onlangs in lerland eerft afgefchaft , en by de Guebren , Tartaren , Civinezen en Mexikanen noch in zwang. Zevende Hmftfiuk. Onderzook waar het woord Vcfta van daan komt. Vefta zomtyds voor de Natuur of den Scliepper van de Natuur genomen. Zomtyds voor eeo be- zondere Qodheid. Mm vind twee Godinnen van dczen naam , i. de Vrouw v^n Saturnus. %. Dezer beider doditcr. Zy moeten wel onderfclieiden worden. De Aarde is het Zinnebeeld van dc eerfte , die 4aarom met eeo Stede en Torenfcroon op het hoof d ver-- beeld word. De twede had het beiiige vuur tot Zinnebeeld > 'c -welk om dat zy m^agd was door Maagden moll ondertiouden wor- den. Zy had zelfs geen fieetteais te Rome. De Romeincn haddcn in de 170 jaren niet ^ iedige Tempels zonder Beelden. Rederi her van. Prytaaea wat *t waren. Zy wareo aan Vdla toegcwyd De Koningen van Perzien lieten een klein altaar en geheillgt vuur voor zich dragen- Onderzoek wanneer de Veftsialfche Maagden ingellelc zyn. Medea Priefteres van Hekate te Kolchos. t n !fii^enia PriclKres van de zelfdeGodin te Taurls. Huniun VeHaalfche Maagden ge- naamt worden. flaar opoffering is ten Zinnebeeld van haar opge- offerde Maagdom aan Diana. Daar is veel overeenkomlt tuflchen haar en jeftas dochter. Afpafia Priefteres van dc Zon , of volgciis andere van Diana. Veftaalfche Maagden in Gricktnland. Plutar- chus wederJegr. Mannen die een kuilch leven lyden tot den dienft van Vefta gefchikt. Acbfie Hooftjtuk. Heilig vuur in Amerika. Men vind geen overblyfzels van Tempels by de Irokoizcn en Huron- nen. Het vuur hunner haartfteden dient Jiun in plaats van Altaar. De Naiien het 'dichts aan Azien grenzende hebl)en Tempels daar Jiet heilig vuur onderhouden word. Zy Jiebben meeft een rondo gedaante en waarom. Tempel der Natchez met deflelfs heilig vuur bcfphreven. De Parten gingen nooit ten ftryd zonder de Zon met een foort van gehuil te begroeten. De Tempel der Natchez is laugwerpig. Veftaalfche maagden te Peru. Beloofden een eeuwigc kuisheid. Indien een van deze haar gelofte overtrad \\ ierd de gan- Iche ftad het onderftc boven gekeert. Doch hicr was geen voorbeeld van De Veftalen van Mexico hoefden zich maar voor een jaar tc verbinden. Hoewel er andere waren die voor haar leven lang ge- lofte dedcn. Haar ampt , bezigheden en levenswyze bcfchrcven. Ky- I N H O U D VAN n E T W E R K: Ky Eyianden door enkele Vrouwen bewoont. Gevoelcn des Scliryvers hier over, 't Is onzeker of alle de verfcheidene natien van Amerika haar \^eftaalfche Maagden gehad hebben. Negcnde Hoopjluk. \^ef- tale by de Irokoizcn, ging nooit uyt haar huttc. Ilaar noodrufl wierd haar door een kleinen jongen gebragt. Carthier wederlegt. Afl'chaffing der Veltaalfche Maagden onder de Irokoizen. Manncn die geloften van kuisheyd by de hoko'izen gedaan hadden. Hiltorit van een Huronfchen Kluizenaar. Pyajen t of Waarzeggers der Ka- raiben hoeven zich op zommige tyden maar van de Vrouwen te onthouden. Tiendc Hoojdftiik. Van de Offerhanden. De Offer- handc is te gelyk met de Godsdienft opgekomen , en zoo wyd als de volkeren die een Godsdienft heijben verfpreid. In 't begin waren de OfFeranden eenvoudig , bettaande niet als uyt wat Vruchten , Kruyden, en wortelen. iMaar met de Kykdcmmen namcn zy in pragt toe. De Wilden offeren nog Jiet kooren van 't veld . en de Diercn die zy vangen. 2y werpcn Tabak in 't vuur tcr eeren van de Zon. En in dc Meiren en Rivieren ler eeren van de Geeften die daar 't gezag over hebben. Andere Offerhanden van verfchei- dewilde Natien. De Mexikanen ofterden zclfs menfchen op. Op- offcring der eerftgeboorne aan den Koning in Florida- Eljde Hoof dft Ilk. Bacchus-feellen der Ouden. \V aartoe ingellelt. Af- beelding der Hacchanaal-feellen. Zy a\ ierdcn om hun ongeregelt- heden te Rome atjgcfchafc. Aanracrkclyke woorden van Sirabo. Belchryving van een Otierande der Argonauten. De Ilelden oflfer- den zclfs als zy wilden. Wat den Goden van de llacht-offers aan- gehoden wicrd. Van het overige wierd een gallmaal geliouden. Dezc gattmulen gefchicdden by deEgiptenaren met veel gemaiigdieid. De meelle Volkeren die de Bacchanaal - feerten hidden , maakten geen gcbruik van wyn. De Perzianen dronken ten tyde van Cre- zus niet als water. De Scythen hadden geen wynftok. Gelyk zulks van verfcheide andere Natien kan bewezen worden, Zober gebruik des wyns. Te Heliopolis in Egipten dorllen dc Priellers die niet in hun Tempel brengen. De andere Egiptifche Priefters dronken die heel weinig. De wyn oudtyds in Griekenlind en in Italien ver- vloekt. Efchilus van Athencus befchuldigt de Zeden der Grieken bedurven te hebben. Twaalfde Hoofdj'tuk. Van den zang en de danllen die de offerhanden verzclden. Venus mogt te Lacedemon niet als gewapent verbeeld worden. Holen op Parnas aan Bacchus toegewyd » daar men alle twee jaren de Bacchanaal-feeften vierdde. De bergen van Iracien waren beroemdcr om hun Hypokreen als om hun wynen. Gevoelen van den Schryver dat de Muzen enBac- chanten enerlci waren. Muziek en dans by de ouden hoog geacht. De zang zomtyds van den dans afgcfcheiden. Pyrrifche dans mcell by de Orgia gebruikt. Twederlei zoort hier van. Hyporchemati- fchc dans. Dertieitde Hoofd/iitk. Speeltuigen. Moejelykheden die men in die te befchryven ontmoei Twederlei zoorten van fpeel- tuigen in de Orgia van Bacchus en dc Mocdcr der Goden gebruikt. De Lier aan ile Godsdienll en voornamelyk aan de Voorzegging toege- vyd. b.voc der iiacchanten. DeOorlog is dc grootfte hertstocht der AV ildcn. Bewys dat de Areskoyi der Huronnen de Ares of Mars van ■it ' B INHOUDVANHETWERK. van Thracien is. Dc Irokoixen en in 't algemeen alle de Wilden llemmen met de Volkeren van Thracien in vele zaken overeen. Deze overeenkomft in de Oftorhanden aangewczen. In dc fpeel- tuigen. Befchryving van de Trommel der Wilden. Ander zoort. Die van de Brazilianen. Zommige Schryvers gevoelen , dat de Bra- zilianen ze als een Godheid aanzien. Gelyk de Ouden eon Gods- dienftige eerbied voor de Ratel van Izis, voor de Lier van Apollo, en voor de Boom van de Godin van Frygien hadden. Nader over- eenkomft van dc Maraka met dc Ratel van Iris. De Godin Clatra. De Ratel is de Rombus der Ouden. De Heer Spon tcgen Vader Montfliucon verdedigt, dat zynCYrt/r noemt die met de Geeltcn omgang hebben. Feertigjte Hoojdfiuk. Wigchelary of voorzcgging door den Geeft verrukking en wat men daar van denken meet. Arendiouannen en Agotfinachen of AVaarzeggers. Wat tot hun ampt Jioort , en waar zy zich mee be- moejen. Agotkon: dus worden zoo wel mannen als vrouwenge- noen.t die iemant betoveren door de vrouwen 't meeft verdacht aangeliouden worden. Des Schryvers gevoelen ontrent de Tovery en bezweringcn. De Orakels hidden na de komft van ChriUusniet volkomen op. En zyn in de landen daar de Afgodery heerfchtnog niet opgehoudcn. Getuigenilfen van LeriRochefort. Twe Prote-^ ftanfche Predikanten ontrent de Zuider AmerikanienenMexicanen. Eekering van Mcmberton, hooft der tiourikezen. Reden die dezen Wigchelaar van zyn bekering geeft. De Jonglers of Pritfters van de Wilden van Noord-Amerika zyn enk^Ie bcdriegers. De Schry- ver wil dit evenwel niet volkomen toefiaan. Overcenkomil der jonglers met de Hefweerders der Ouden. Zy verlchillen niet als in het oogmerk. Nader overeenkomft. Iemant by de Ouden aax'i Tovery fchuldig of daar van verdacht zyndewierd voor eeuwiguyt den Tempel Clieres gebannen. Een-en-veertig/te hoojiftuk. Hun bezweringen en hulp middelen daar tegen zyn van den zelven aart als die der C 'uden. Hoe de vreemde geeft de Jonglers handelt. Zy hebben in die Geeft verrukking geen gevoelen vanal het ouaad dat men haar aandoet. Zonderling geval van een Franfch Officier aan den Schryver verhaale. Twv-en-veertigjte Hoojiftuk. De Abe- nakis en de Algonkynen zeer tot de Pyromancy of waarzegging door 't vuur gcne^en. Hoe die in zyn werk gaat. Zy kunnen 't zelfs na dat zy Chriftenen geworden zyn niet verlaten. GeelUg antwoort van een Wilde Vrouw aan een Zendeling. De Zuid- Amerikanen vrezen alle voor denDuivel. Menkan gecn ergcrnaam by hun hebben als te kunnen tovercn. Bezweringen by de Iro- koizen zeer gemeen. Schonnonkouiretfi een beroemt Kluizenaar. Ontdekt de bezweringen van een Oud Wyf en haar Zoon en doet die ophouden. Vergelyking van alle de voor verhaalde zaken met de oudheid. Drie-envcertigjie Hooftjiitk. Van den ftaat derZiel na de Dood. Gcvoelens der Heidenen over hunne verborgehthe- den in inwyingen. Wat ons geloof ons wegens ons uyterfte end leert. Fitr-en-'ueertigfte HooftftuL Dichters-Hel. De Wilden flellen vaft dat de Ziel onftervelyk is. Het Land der Voorvaderen. Hoc de Hel by de Dichters beichreven w'erd. Waar deze Fabel haar oorfprong van gekregen heeft. Des Schryvers gevoelen hier ontrent. Icder Natie heeft een Hel, die ze na haar eige zinlyk-' //. HEEL. w tF held II I N II O U D VAN II E T W E H K. held befchryft en plaatft. Wanr de Wildcn lict land dcr Voorou. ders ofderZielen plaatzen. Iliin lielchrvving daar van. Fabel der Wilden , na die van Orfcus gclykcndc. \ erfchcide foor- ten van woonplaatzen in het /ielcvcld. Dit had by dc Oiiden ook piaats. f'yfcnveertigjtc tioofdfiiik. Woonplaacs dcr Ziclen in den Melkucg. Plutarchus plaatfte het verblyf der zielcn in dc Maan. VcrJ'cheide Natien van Amerika nocmen den Mclkwcg den wegder zielen. De Melkweg in eenige Provincien van\ rank- ryk by 't gemeen de weg van St. Jacob genoemt. Zcs en veer- tig fie Hoofdftuk. Gelukzaligheid dcr Zielen. Wat de Ouden daar van gedacht hebben na de Platonifche wysgeerte. Gcvoelcns der Wilden hier ontrent. De Myaden by de irokoizen » dc danilers en danflcreflen genaamt. Zeven en vcertigjte hoofdjtitk. Ziels verhuizing. Wat Py thagores aanlyding gegeven heeft om dczelve te geloven. Wat de Wilden hun gevoelen hier ontrent is. De In- diaanfche Brachmannen achten zich gelukkig te ilervcn als zy een koe by de ftaart hebben- ^cbt en vecrtigjte Hoojdjtuk. Van de tekens van 't Joden en Chriftendom die men in Amerika gevon- den heeft. Gevoelen van zommigedat de tienStammen vanlfraeldie gevankelyk na Medien gevoert wierden na de nieuwe wereld zyn overgegaan komt den Schryver onaanneemlyk voor. AkoUa loogchent de befnydenis van de bewoonders van Jukatan. Waar uyt dit gevoelen ontftaan is. Dc befnydenis by veri'chtide Natien in gebruik. Wederlegging van 't gevoelen van den overtocht der Joden na Amerika. Alle volkercn zoo wel joden als Heidenen nadden eenige Godsdienftige oeffeningen gemeen. Als ook eenige gewQontens van het burgerlyk leven. Maur eenige gewoontenvan Amerika ftryden rechtdraats tegen die der Ifracliten aan. 't Is niet vaarfcheinlyk dat de Joden hun wecten taal en kennelykllc gewoon- tens zullen verlaten Hebben om die der Heidenen te omhelzen. Het zeggcn van Petrus Martyr en Herrera belluit niets. Loute- ringen met water tot verzoening der zonden in beide de Indien ge- meen. Ileiligheid des waters van den Ganges en andere Kivieren. De Biegt in Slam , Japan , en andere Staaten van Indien in gebruik. Aardige wyzen van Biechten. Negen-vn-vcertigfte Hooftjtuk. Van dc eeroied voor het Kruis in Amerika. Gctuigenis van Petrus Martyr dien aangaande. Van Lopes de Gomara. Van GarcilafTo. Van Antoni Kuiz. l^yftigfie Hoop ft it k. De Vader Chriftiaen le Clcrc heeft dit onizag voor t Kruis in Amerika eerft aangemerkt. Een lange piaats uyt den zelven aangehaaic. GiiTmg over dcr oor- fprong der Kruisaanbidding onder dc Amerikanen. Aanmerking over de fteliing van Vader le Clerc dien aangaande. Een'en-vyftig- fte Hooftftuk. *t Verhaal van \'ader rAlIemand. En Vader Ri- chard. Die niets van deze aanbidding van 't Kruis rept. Vader le Clerc fpreekt zich zelven tegen. Oorded vanonzen Schryver over deze verhalen. Door den brief van ecn Zendding beveftigt. Wat men van het verhaal van den Inka-Garffilairo dcnken moet. Tive- eti'Vyftigfte Hooft/iuk Twee nieuwe aanmerkingen van onzen SchryArer. i. Dat het Kruis geen onfeilbaar teken van het Chri- ftendom is. 't Was ook een Zinnebeeld van de vcrborgenheden van Iris, INIIOUD VAN MET WERK. «3 Iris. Men vind het by na op allc de gedenk llukkcn die 'ervande pracht van t oude Egipte over gebteven /yn. 't was ook eenhei- Ji^ Zinnebceld by de leniciers. \\ at zommige bchryvers hicruyc bellotcn hebbcn. De Tau of T had in de oude Ilebrceufche let- ters de gedaante van een Kriiis. I let kruis by de Kgiptenaren cen Zinncbeeld van het eeuwig leven. De 1'. by de Grieken eenheil- 7.anie letter. Maar de O of Th cen onfeilbaar teken van veroor- deling. Wat men hier u:t zou kunnen belluiten. Drie-eti-vy/tigffe Hoofijutk. \'ervolg van de voorgaande ftof. Vefcheyde heylige beeld fprakcn in de verwoefting van den Tempel van Strapis gc- vonden waar onder vele die de gedaante van een Kruis hadden. Verfchil hicr over tuflchen de Chnl'tenen en Ileidenen. De H gip- tenaren hadden het kruis onder de ftarren geplaatft. By de Chine- zcn llaat het kruis ook hedendaags onder de bceldfprakige letteren. Dc Opper Prieiler der Tartaren voert den naam van Lama, dat is te zcggen het kruis. Twede Aanmerking. De Schryver geefc deze laatlleaanmcrkingniethoger als eengillingop. DemeefteSchryvers getuigen de overlevering vande wed Zuidelyke Amerikanen , dat zy door cen vremdeling van de Wefterfche kuften van Europa konoen- de onderwezcn zyn. Maar dit is geen vaft hefluic dat St. Thomas daar het F.vangelium vcrkondigt heeft. Firr-en-vyftigjie Hoojf/luk. ]3elluir van het artykel van den Godsdienft. De Godsdienfc voor- heen in alle menfchclyke zaken gemengt. Maar tegenwoordig wc- ten de Wildcn gccn andere reden van hun doen te geven, als dat 2y het zoo van haar Vooroiiders gcleert hebben. De Godsdienft heeft by alle Volkeren een en den zclfden oorfpronk gehad en is in den beginne zuiver en heilig geweeft. Maar naderhand doorondeugd en onwetcnheid verbafterd. Belluit dat de Grieken en deKooiei- nen al zoo zeer te laken zyn als de Wilden. V I E R D E B O E K. VErfchcidc zoorten van Regering. Eenhoofdige Regering. Twcde Hooftjiiik. Olygargale en Ariftokratilche Reijering. Rhadamantis eerlle vinder van dit flag van Regering. Vcrfcheide die den naam van Minos gevoert hebben. Lykurgiis voert die Re- gering te Sparten in. De Wetten der Kretenzersen der Lacederao- niers (]iiamcn zeer ^vel over een. Lykurcus boezemt zyn lands lieden cen diepe eerbied voor de oudhcid in. De Wetten der Kretenzcrs wyd en zyc verfpreid. Derde Hoofdjiukt Vrouwe Re- gering. Fierde Hooftjiuk. Regering der Lyciers. Lyciarch of opperhoofd der Lyciers. De Romeinen zich meefler van Azien gcmaakt hebbende handelen hun gunflig. De reden waar van. He- raclides van Pontus wederlegt. De Lyciers hadden door de nabuur- fchap van de Volkeren van Griekenland hun Zeden veel befchaaft. Vffde Hooftfiuk. Regering der Irokoizen en Huronnen. Vergc- lyking hunner Regering met die der Lyciers. Van de geflachtcn of ftammen. Drie geliachten by de Huronnen en Irokoizen. Dezc zyn zoo veel als eertyds de ftammen of tribus. Giflingen waar de naam Tribus fchynt van daan gckomen. Ziraiebccldig': verkla- ** 3 ring «l I N H O U D V A N H E T W E U K. ring van de Chimeer. Deze Fabel van andcre Scl-.ryvers ardersuyt- gelegt Iloe de Ilr. Hochard die vcrklaart. Oveiecnkomltvande Sewoonten der Oudcn met die der VVildcn. Zcfde Hoojfjliik. Van e Iloofdcn. Namen der Hoofden. terlte naain. Twede naam. Pan by de Mendiciers onder de gedaante van cen Bok verbeeld. Derdc naam. AUe de IJoofUen hebbcn geen gelyk gezaj,' De ■W'aardigheyd van Opperhoofd is voor het leven van een Man en erflelyk in zyn liut. lioom onrwchten wat is. hoe een Hoofd vcikoicn word llet ecrlte geboortcn recht heeft hicr altyd gecn plaats. Deze verkiezmg is altyd met fceften tn plechtigliedcn ver- 2elt. Zoo de verkoorncnog tejongis om zelfs te hecrfchen, word hem cen Kecent toegevoegt. Gezag der Opperhoofdcn. Zy Jieb- ben geen tektns die lien van \ gemecn onderlchcidcn. De Raads vergaderingen wovden in hun Jmt gehouden ten zy 'er een gemee- nc raadshut is. Zevende Hoojdjtiik. Van de Agojanders Met de Eforen te Lacedemon vergeleken , en de Kosmen op het eiland Kreten. Rojander hoofd der Agojanders. leder huisgczin heeft er een , hun ampt. De Raad. De Krygsknegten. Maatfchappyen. tyichjte Hoofdjtuk. Van de Raadhoudinge. De Vrouwen hoaden eerft Kaad vooraf, en verwiiiigen dan de Hoofden wat zaken er op 't tapyt zyn. De Krygsiluiden houden ook raad apart over de 2aken die hen betreffen. G'eheime en openbare Raadhoudinge. Het \uur van den Kaad brand altyd. Wanneer die Raad -vergade- ringen gemeenlyk gehouden worden. Miilclyk figuiir die zy onder 't J aadpl gen makcn. 21ediglieid der Hoofden. Hun wyze ran raadple^en. Zy vallen elkander niet in de woorden. Hun yver voor t gemeene belt. Deze regel is evenwel niet zonder uitzonde- ring Ilun doorllepe Staatkunde. Tiende HoofdftuL VandeRechts- pic>; ngen wat zaAcn er te verhandelen vallen. Geldzaken. De ge- fchilitn der Wildcn zyn kort van duur, hun bezadigheid. Om een quade zaak uit le voeren moeten zy zich dronken drinken of ten minllen veinzen. Halszaken. Hun gewoontens hier in met die der Joden vergeleken. Zoo iemand van haar famille dezelve door zyn boze bedryven onteert, oncdoen zy zich van hem. Wrede wyze van de Gryzaaris omtebrengen* wanneer die door den ouderdom on- nut tot het leven gevvorden zyn. Voorbeelden hicr van in de Oud- heid. Dit gebruik is noch meer by de Algonkynen en de andere omfwervende Natien in zwang. Hoe het gaat wanneer de moord aan een perzoon van een andere hut , van een andere ftam , van een ander dorp > of uytheemfche Naiie gepleegt is. Men zoekt de beledigden met gefchenken te pajcn. De negen eerfte w orden de Bloedmagen ter hand gellelt. Wat zy by het overleveren vanieder gefchenk zeggen. Waar toe de andere dienen. De wetten over een moord waren eertyds veel ftrenger. W anneer de gefchenken Seen genoegen gcven leveren zy den misdadiger met een tot een aafover. Zeldzame Hiftoric. Hoe men iemand wiens dood de Raad befloten heeft doet omkomen. Lof hunner Rechtspleging. Klfde tioojdjiuk Van de Staats-zaken. Van het porcelyn. Dit porcelyn kan met een als een zoort van geld aangezien worden. .Twederly zoort van porcelyn. 'c llenc wit ^t welk het gemeenfle k Maar n.itk-r- Waar vcrking van de geringc kcnnis die /y van du ccrlle tydcn gchnd hcbbcn. God dc inlleller van Jiec Huwelyk. Als men zc^t dat Cekrops het huwelyk ingeltclt hcefc , meet men daar Adam door verftaan^ leder Natic hceft haar tabelachtigc Oveilcvering. Unze ccrlle Vadcrcn ondcr het zinnebeeld van ecn Slang verbcelt. Ce- krops uit ecn mcnfch en Hang tc zamen gcl'telc. Die mocc uic de Bceldi'prakige Godgcicerdhcid uiigclegt wordcn. Ojis > den naam van de moeder der Godcn. Dit was Eva- Gilling dcs Schryvcrs dac het w^oord Ops by intrckking van OfKt ecn Slang komt. Lamcch de ecrfte < die de licilighcid van 't huwelyk Ichcndc , met t wc vrouwen te nemen. In de Landen daar dc ved-wyvcry hecrfcht is altyd een de voornaamUe. De verbintenilTen \an 't bleed hebbcn gcmaakc dac eenige huwelyken altyd als bloedichandig aangczten zyn. Zo- ro«ftcr by de Afliricrs of Saturnus, by dc Egiptenaren, voerde de vccl-wyvcry in > en zei rond uic dac 'cr gcen blocdiclrande was. De veelwyvcry in Syrienen ligiptcn gevvettigt. De huwelyken varen in ae namaagfchap van 't biocd oinncn eenigc gradcn ver- boden< De Schryvcrs hebbcn hier in eenige vcrwanini; gcmaakt, om dac zy de kracht van de woordcn die by eenigc Natien in gc- bruik waren niet verilondcn- De Magen by dc Chaldeen trouwdcn hun eigenc moeders » en dc Partifche koningen moeften uit zulke huwelyken gefprotcn zyn. By eenige Natien trouwdcn de Broe- dcrs hun zul'ters* Gclyk by de Egiptenaren. Redcn hier van gege- ven. Abraham en Izak gevcn den naam van zufcers aan hun vrou- wen. Huwelyken in de rechte linie voor Blocdfchanden aangc- 2ien Dit word met het voorbcdd van Oedipus en fokaJla beve- fcigt. En met dat van Mirrha en Cynieras \'an Scniiramis en Nin- gas. Van Parii'atis en Artaxerxes- DeGucbren, afkomftig van de oude Perzen , kunnen tot in Jiet derde gclit niet trouwen. De Na- tuur fchynt ook een afgryzen voor de huwelyken tuifchen zufters en broedcrs , voornaamlyk van hcien bcdde , tc hcbben. Zwarig- heden hier tegen geoppert wegens de gcwoonten van Egipten De Schryver twyfelt aan deze gewoonte Hier toe bewogen door de Hiftorie van Abraham en Sara. Andere zwarighcid uit de woor- den van Abraham en Abimelek- Sara was geen dochccr van Tha- res. Maar of een zufter of een niclit van Loth. Dit word met het cebruik van dien tyd in de nakomelingfchap van Sem bewezen. A- braham noemt Loth zyn broeder , fclioon het zyn breeder Nachors zoou was. Izak noemt Rebekka zyn zuiler.fchoonhy'er maar oom Qft de wyze van Bretanjc over was. Jair word Zoon van Manaffe ge- ill woor- nTha- net het en. A- achors INHOUDVANHETWERK. t^ fenoernt , fchoon hy imm een van Heifelfs klein zonen was. Inde I. bciirift i'laat dat Oram iJfias gewan, fchoon hy maar zyn over-* over-Cirootvader was* De Neven van den Zaligmaker worden lync Broeders geno^mt. Algemeenc regel hier ontrenc. TXeedi hooff/iuk Hoede Irokoizen liiin vermaag(f^<^hap rekenen* Onder tie Irokoizen zyn aile de kinderen m een Hut, alle de Suftersvan him muedcrs, als liun eige moeders, en alle de broeder§ van hun mocders als hun coins , alle de breeders van hun vaders noernen zy vaders en dc zufters van hun vaders moeien. Op deze wyze mecnt de >chryvcr le k'nnen uitlegi^en dat dc Partilche koningen hunnc niwcders konden trouwen, dat is te zeggen hunne moejen. tnde ICaipienaren hunne zuders, dat is te zezgen nichten- Schoon 'cr voorof iden van verdorven VorKen zyn die hun eigenc zufters getrouwt hebben Liftig antwoord dcr Magen om den ftrik die hun door den konlng gefpannen wierd , te ontkomen. Derdt hooldfhik. \''an de vedvt^yvery onder de Wilden. Slavinnen in den oorlog gevan^'en worden dikwils van hun meeters ten echt genomen , maar kunnen nooie zuike lange haire of brozen dragen- rierde thojdiluk- Van de gcoo loofde en verbodene huwelvKen in de rechte liniL- , of in de zydttnie in den eerAen graad onder de wilden. Dc Inkas alleen trouwden hun zufters. En waarom By de Zuidelyke Amcrikanen trout de oom van moeders kant zyn zufters dochter. Andere Schryvers fpreken dit evenwel tegen En brengen dit by de Kara'iben op de neven en voile nichten van ^s iDocders kant te huis. De Irokozen hebben geen verplichting om in him vdrmaaefchappen te huwcn. Zy trouwen zelden in een iuit. Ten zy dat 'er geen andere bloedverwandfchap meer is als dat zy van eene flam zyn- In de Athonni of hut van den vader zyn de verbintenilfcn zoo naauw niet. De Algonkynen waar van zommigc velc wyven nemen trouwen zondcr fchroom verfcheido zulters De wilden hebben geen omgang met hun vrouwen zoo dra die bevru he zyn De Irokoizen en Huronnen » enz- by wi« de vcLlwyvery niet in gebruik is, trouwen na de dood van haar eiTile vrouw gaag derzelver zufter- Zooook een weduwe twee breeders na een doch zonder de verpltchtingen van de Hebreeu- wen. Gilling van den Schryver onitrent een plaats uvt Filo den Jood, Kn o;itrent de wetten van Lykurgusby de l^cedemoniers. Vcle Natien fchvnen door een zoort van llavemydc vermaagfchap- ping te kop.n gelyk facob by Laban. Wat 'er voor het trouwen g.;an moct De algemcne regel van eige belang brengt mee dat een jonge dochter srocg uitgetrouwt word. Maar met een jongeling moet men zich niet verhaallen. Redcnen hier van gegeven. Hoe de Ouders en de jon:;elingen zich hier ingedragen. V'terde Hooft- ftuk. Waar op zy in het trouwen acht geven. Drie orders onder de Wilden. i. Der Adelyke geflachten. x Der gemene Inidea. 3 Der Haven die men hctleven gefchonken heeft en die gener die uvt deze Haven geboren zyn- De Algonkynen zien daar naauw np. Maar de Irokoizen ftappen 'er lichtover been. Het is de plichtdef Maironen dc jongelingen en ionge Dochters uyt' te huwelyken. Om de \ ryftcrs uytte bcfleden zou het fchanden zyn een tred te ■'•■ ■"' * ver- It .INHOUD VAN HET WERK. I veraetten- Maar zoo het te lang 1yd eer zy gevryd worden, flel- len de Matronen alle liden in 'c werk om alle de partycn die liaar dienen den pols te taften- Vufds Hooftftuk. Plechtiglieden van het huwelyk. Zoo dra het huwelyk gefloteflris zenden de bloed- vrindinnen van den bruidegom een gefchenk aan de hut van de bruid. Waar in dit gefchenk beftaat. By de Jrokoizen begeeft aifch de bruigom in 't begin van de nacht van zyn ganfclie maagd- fchap verzelt na de braids hut. De bruid brengt hem een fchotel Sagamitc! of bry van Indiaanfch - koorn. Kort na dat Jiy gegeten hecfc gaat hy been. De huwelyken der wilden met die der Grie- ken en Romeinen vergeleken- Waarom de vrouwen de fchottl met de huwelyks fagamit6 aanbieden. Waarom de Komeinen het Far in de ofFerhanden en de oeffeningen van den Godsdienft gc- bruikten. De Grieken bediendcn zich om dezelve reden van gerft om dat dit hun gewoon vocdzel gewceft was. Gewoonten der fiebreeuwen en Brachanuinnen in het aangaan der huwelyken- Ver- dcre plechtiffheden van verfcheidcne volkeren. Zesde Hcofdfluk. Plechtigheid der Noorder-Amerikaiien. De oude Romeinen wiften van geen brood of koeken9 maar aten bry van gerooft of.gemalen koom« Gifling des Schryvers hier over. By de ouden deed men de nieuwe getrouwde op een huid neerzitten. Dat komt met de eewoonten der Irokoizen weer overeen- Het gaftmaal word in de hut van de man gehouden> maar de vrouw draagt de koften daar van en brengt het voorraat van vleefch, mecl , enz. aan. De mee- fte wilde Natien brengen het eerfte jaar zonder het huwelyk te voltrekken door , fchoon zy den nacht met elkander door bren- gen. Waar op de vricnden van de bruid tomlw acht geven en waar toe zy om beter te zien een vuur voor derzelver mat ontilc- ken. Zeldzame hiftorie hier ontrent. By de Zuider-Amei ikanen flapen de mannen en de jongelingen in de karbetten en de jongc- lingen mogen er geen nacht buiten llapen. Zy durven niet als in de duiftemis van de nacht by haar vrouwen gaan. Gclyk de ge- woonte te Sparte was. De anderc Natien daar zy niet in 't gc- tticen leven , durven zy ook niet als fteels gewyze in de hutten hun- ner vrouwen llapen. Zy durven ook dc ouders hunner vrouwen niet toefpreken. De vrouw moet haar mans hut ook byllaan- Zy meet de hut van de man van takkebofTen en klein hout bezorgen, waar toe zy van de vrouwen van haar hut gcliolpcn word. Waar voor icder zoo vcel fcheppen Sagamiti krygt als hy vragten gedragcn heeft. Dit gcbruik heerfcht niet als by de Noorder - Amerikanen. De Schryver gift dat dit dc huwc- lyks-toortzen der Ouden waren , om dat men geen was of fmccr om te lichten gebruikte. Verlicluingen van de Man jegciis de hut van zyn Vrouw. Zevende Hooftftuk- Van de Echt-fclicl- ding. Oor/.aken daar van. Waarom de Priefteren van Mexico in de huwelyks -verbintcnilFcn, deklederenvan de Man en de Vrouw te zamen knopen. De Irokoizen bekommcren v.ich wcinig om de Echt-fcheyding. Zy waren voorheen vccl gcregiUler als di; IIu- ronnen. En behouden noch ten minften den uiccrlykcn ichyu v m deugt. De Brazili^nen zcer tecr ontrent den goeden nium na hcc •zeg- / I N H O U D V A N H E T W e R K. 19 zeggen van een Zendeling. Dc Schry vers geven 'er andere getuy- gcnillen van. Vuder Latiteiiu verlchoont de Wilden in enige ftuk- ken daar men hen heeft gc.racht z^yart te maken. De Baron de la Hontan vvederlegt. De j.iloe/,ie lieefc 00k onder die volkerenplaats. Hoe de Man zich gedraagt indicn de Vrouw fchuld Jieeft. Schrik- kelyke wraak van cen Man o\cr de ontroaw van lyn^Vrouwe. De Natien na de kant van Louiiiaha, gaan iiier ontrencwreder te wcrk als de Irokoizcn Achtfte Hoojtjtuk. De Karaiben en Cali- bers (Iraffen het o\erfpel zeer ftreng Een Vrpuw mag haar Man die haar verlaat in iiet Noorder-deel van Amerika uitfchudden. De Mans menen by de fcheiding recht te hcbben om de jongensn^ zich te nemen. Maar worden den mecllen tyd van hun Vrouwen hii i" in te leur geilelt. Vergelyking hier van met .de oudheid. Ncgende tiooflftuk. Van de kindcren- De fwangerc vrouwen ontizlen zich weinig. Dit was aan de vrouwen der Celten, Iberiers, Scythcni en volkeren van Thracien gcmeen- Wondcrlyk voorbecld hier van. Zommige Natien brengen een van de twelingen om, onder- ftellende dac geen mocder twe kindcren voeden kan. Wet van Lykurgus. De Wilde vrouwen zuii^en haar kinderen zelfs. De Wilde vrouwen beminnen haar kinderen zeer. Tiende Hoojtfiukt Van hun wiegen. Wiegen der Plathoofden , eenNatie oritrentLoui- fiana. Elfde Hoojtjtuk. Van de opvoeding. Strenge opvoeding die de jonge luiden op het Eyland Creten en Sparten hadden. De Wilden tebben eertyds al zoo Itrcnge opvoedinge gehad. OpvOe- dinge der Perzen. Opvoedinge der hedendaaglche Wilden. De grootlle kaftyding die zy hun aandoen is hun met water in 't aan- fj:ht tegojen, of daar meete dreigen. Twaalfde Hooftfluk. Vaii de byzondere vricndfchappen. Zy hebben een der aanmerkelykfle artikels van de oudheid. De Wetgevcrs der Kretenzers en Spar- tiaten verdeditrt. Wat hun inzicht was. Vergelyking vandeZederi der Wilden met de oudheid. Deze wetten van Vriendfchap fchy- nen door ganfch Griekenland gemeeti te zyn geweert. Eenige voorbeelden van zulke vrienden. Hoe dit flag van vrienden byd6 Brafilianen genoemt word- Deze knopen hechten zoo vaft als 't bloed en de natuur. Opzegging van diergelyke vriendfchap. Deze vricndfchappen worden door gefchenken gekocht. Zonderlingd opmerking Voorbeeld van getrouwe vriendfchap. Dew vricnd- fchappen veroorzaken al te grote koftcn. , 4ti«# 3^ lUi I N H O U D . i. rv,J V AN HE T ^r^ir' i» - -■ ?^ .- ■ , - . , ^^ ■ TWEDE DEEL. V. EERSTE BOEK. iEzigheden van het manvolk in het dorp. De wil- den van Amerika zyn grote lediggangers. Twe^e Hoofdfluk. Van hun dorpen. Verltcrking Iiunncr dorpen. De mecde dorpen hebben een ronde figuur. Dc grootlle hebben zclden over de hon- dert hutten. Dtrde Hoofdfiuk- Van de hutten. ^ Hun Jiutten met de Mapalia of Tuguria vergele- ken, uitgezondert die van Mekka en Peru, die kleinehuizen van f teen bouwden. Dc eerfle menfchen leefden in holle rotzen of bomen. Eenige wilden leven ook in fpelonken. Aan den oever van de Ore- lioke , dc rivier der Amazonen en andere plaatze meer ziet men dorpen in de lucht. Dit gefchied tegen de overllromingen van 't water, tegen liunne vyanden, tegen de Krokodillen , Tygers , Mug- gen. In Afrika na de kuften van Gujpc is 'cr nog een volk dat ook 20 leeft. Deie zwervende nation maken lage hutten waar in zy midden onder dehondenhuisveften. Iluizcn dercertte Egyptenaren. Gedaante der hutten- De Karbetten en hutten der Karaiben zyn ey-rond. Befdiryving daar van. Behalven de grote deur in de Karbet is 'er nog een kleinci die voor de geelten gefchikt is, daar gecn mcnfch door gaan durft, De hutten der Brazilianen zyn als een wieg. De Irokoizen Huttemakers genaamc Herde Hooftjiuk. Irokoifche hutten- Befchryving daar van. Hoe de fchorllen daar toe bereyd worden- Als men een hut vvil makcn nodigc men de ganlTche Dorpjeugt te gaft, die in een dag of twe het wcrk op zyn voetcn ftellen , de middelfte plaats is voor den haart , daar den rook dan door een gat vliegt- Zy hebben geen \enller, maar ontfangen haar ligt van boven , zy hebben de beddcn langs de haartlleden i zommige nemen een lluk hout of een mat die zy in mulkamler rol- len tot hun oorkuflen , de grond van deze rultplaatzen is op zyn hoogft een voet van de aarde af. En waar cm , om de rook te ontga.in, kaflen daar zy hun huisraat en voorraad in doen. De Zuider - Ame- rikancn bedienen zich \an hangm.uten. Die geen hangmuttcn heb- ben makcn een ander zoort van een bed, dat men kabanis noemt. En hier befchrevcn word. Kleine kabinetjcs in dc kabaneilcn der Irokoizen- De \V' ildcn zittenof leggenaltyd,tcn zy /c op reys zyn. Zy verwonderen zich als zy de Luropecrs zien hccn en wcer wan- delen. De deuren van de iuitten zyn loile fchorllen- Voor dczcn . " plach- I N H O U D V A N II E T W E K K. ii plachten zy niets voor menfchen te fluiten , maar zedert zy met de Europeanen hebben omgegaan , zyn zy met fchade geleert.De hui- zen der Lacedemoniers. Fyfde Hoofdftnk. Van de kleding. In oude tyden bekleden zy zich met vellen van dieren. Dit word metde voorbeclden van dc oude Jieldcn bcveftigt. De Schryver gill dat de Faunen en Saters hun gedaante aan deze kleding ver- Ichuldigt zyn. En maakt zyn gifling valV Die met hec getuigcnis van Diodorus van Sicilien bevelligt word. De iiorcns oudtyds eeti teken van macht. Uitlegging dcr namen van eenige Toneelklede- ren der ouden- Verfcheide volkercn hebben etlyke euwen een ander kleding gehad , gclyk de Perfianen , de Duitfchers, Afrika- ners. Galliers, Sarden, Scythiers , Thraciers , Indianen, Egyp- tenaren- Zelfs na]dat de linne en wolle {loifen uitgevonden wa- ren. Men had al vroeg de kunft gevonden om deze vellen zagc en handelbaar te maken. De volkeren van 'Libien fchynen eerft deze kunft ingevoert te hebben- Egiden wat zy zyn. Dit woord komt vitiEgeetii dat is te zeggen toebereide geitevellen. DuRuer wederlegt. De Karthaginenzers leerden de kunll van dezen vellen te bereiden van de Feniciers. -De Parthen en de inwoonders van Pontus wiften heerlyk dit leer te bereiden. De grootile koophan- del van A flymen beftond in dit Hag van huiden. De Zuider-Ame- rikanen gaan byna geheel naakt. Die van 't Noorden kleden zich in vellen en in 't bont. By de Eskimenzers , de volkeren van het land van Labrador , de Straat Davids en Nova Zembla is alles be- dekt belialven de handen en het aangezichc. Hemden van blazen en visdarmen , over deze hemden trckken zy ecn borftrok van zce- wolven of harten-vellen. Iloe zy die maken. Kleding der vrou- •wen , kleding der Irokoizen. Beibhry ving van de Gaccarc of voor- fchoot. Dracht der Algonkynfchc vrouwcn- Der Irokoifche en iluronfche. Befchryving van liaar onderkleed , als zy op rcis zyn. De koullen. De fchoening. Verfcheclt niets van die der Parteichc Koningcn. Zommige dragen deze fciioenen toe halfwegen de bc- nen wanneer ze zeer wel na de brozen der oude helden gclykcn. Het oppei'kleed. Met de Kgeen \m de vrouwcn van Lybien of dc Egidcn van Pallas vergeleken. De Wilden, die met de Europcers omgaan hebben meell hedendaags de ftof hunner klcren verandert, fchoon 7.y de oude vvyze van kleding behouden Zesde Hoofd/luL Wyze om de vellen tc bereiden- Zy beroken de vellen die ze wa- ter-procf willcn maken- Iloe dat in zyn werk gaat. Zcvendc Hoofd- Jtiik- Brandfcliildering op dehuiilen. Waarom men dit zo noemen kan- \\"at vert de wilden hicr toe gebruiken. Gilling van den Schryver dat de wilden haar purccleinelchulpentot een fyn poedcr ftampcii, en 'cr ecn purper verf af m.ikcn De wyzc van dc klcde- ren te befchildcrcn heugt dc ecrftc oudhcid. Twede aanmerking van den Schryver- Ecrlt. Dat dit dc geichildcrdc en met de naald gewerktc kledercn zyn waar van de (Hidlle Schry vers Ipreken.Ten tvvcde het bordiiren is later uitgevonden als hcc graveren en het fcliilderen op huiden. lly twyllclt of men Pallas de wcLfKunlt wcl vcrlchuldigt is- Paufanias maakc Arkns vindcr van die kiinll- Andc- re, wccr anderen- Waaroin zommige Minerva die ccr hebben wil- 3 Icn i± iNHOUD VAN HET WERK. ien geven. AchtJIe HoofUJIuk. Brindfchildering op het levendige vleefch. Hoe mtn daar mee leeft. Deze operatie is niec heel pyne- lyk in 't begin ; maar de kleuren verflimmeren de wond en veroor- v^aken de koorts. De liekten hebben liier hunne naam van gekre- gen- Verfcheide andere volkeren liadden die gcbruik. Devrouwen van Thracien dedert haar adel in de menigte van deze tekens be- flaan- Naderhand wierd dit een teken van eerloosJieid. lin niec als de ilaven en misdadigers wierden dus getekenc. Hierom wier. den de Samiers fpotshalven geletterden genoemt. Zommigen wierd Cen paard, anderen een fcnip of andere figurcn ingeprent. De kervingen der Zuid- Amerikanen latcn altyd lidtekens na. Dezen iyn nlet alleen een oeffening van Godsdicnft, maarzyn cokonder hen tekens van hun adel. Onder de Noorder W ilden hebben 'er eenige Natien mter fmaak in als de andere ♦ en zyn 'er netter op. De Irokoifche vrouwen latcn zich niet prikken als om tandpyn vobr te komen of te verdryven. De Hunnen lieten zich de kin feh het onderile deel van 't aangezichc branden om geen baard te krygen. Dit moet zondcr twyffel ook van dit prikken verttaan ivoruJri. Megende Hooftfluk. '/inncbeeldige prikkingen. Dit verftrekt den w ildeman tot fchrift om zyn gedachten viyt tc druk- keri. Wat de Wildeman doet om zyn portret af te beelden. Dit tnoet evenwel van de natien boven aan de rivier St. Laurens enna Louifiana verftaaii worden. Andere iiebben weer andere ge- Ivoonce. Tiendc Hooftjtuk. UytwilTchelyke fchildering. Oude Volkeren die de geuoonce hadden van hun lichaam met verf te be- jnalen. By de Romeinen had deze laatfte zoort van fchildering lets heilig in lich. Hierom befchilderden zy op de feelldagen de lland- beelden der Goden , halve Goden, Ilelden, Kaunen, Saters. Om deze rcden geven de Dichiers en Schilders aan de Faunen en Saters een bloed-rood aangezicht. In d: zcgepralingen der Romeinen was de overwinnaar van 't hooft tot de voeten met vermillioen be- fchildert als )\y Jupiter de ofterande ging aanbieden. 't Naakte (lantbeelt van Herkules in hetPaleis van de Urfinis ,dat gebrand en gei'childert was. Heerlyk borftbeeld van Jiacchus met de tweder- fei Hag van fchilderkunlt die wy befchreven hebben. Elfde Hoofd- ftuk. GodsdienlHgheid in de wyze van het ha.iir te fnyden. De haairen mee befchildert. CVod verbicd den joden het haair niec bp de wyze van de Hcidencn tc fnyden. De Kgypcenaren fcho- ren het hooft ten enemaal kaal. De Luciers droegen lange lok- ken Het haair affnyden by de Kariers een tckcn van flaverny , gelyk nog hedendaags by de Karaiben en Zuider VVilden. De Aufenfneden hun hair af op een vlok na, die zy van voren lieten hangen. Gewoonte der Koribanten van Chalcis , en andere vol- keren. De Thefeifche fchering. De Maccrs licccn maar een bofch haair op den top van 't Jiooft. Dc Macicrs lieten het ganfch aan de flinker zyde affnyden en raakten aan dc rechter niet. Do Arabiercn lieten zich in 't rond fcheren. De Wildcn dragcn liet haair op ver- fcheide wyzen. Irokoizcn lieten voorheen het| haair te eenemual grosien, en befmeerden het allccn zonder liet te verwen. Maar tegettwoordig zyn hun 2Seden hier oncrent ook verballert. De jon- ge- INHOUDVAN HETWE&K: %i gclingen onder hen breneen al zo veel t^d door cm hun haair te vercieren en zich op tc lichikken als de jufiers in Europa , eu meer als hun vrouwen. Hoe zy daar mce leven. Zy beftryken het hoolt, het haair, en de tronic met vermillioen dat met vet of on- gel gemengt is. Als zy ten oorlog trekken is hun aangezicht heel be- khilderc. l^e wilden die naakc lopen fchilderen hec lyf alle mor- gen op nieuw. Hoc zy op de feeitdagen daar mcde leven. Vcr- icheide Natien doorboren het middelfchot van de ncus , en maken *er een groencn fteen aan vaft , of lleken 'er een veer door. De Brazilianen en Karaiben maken ook grote gaten in de onderfte lip en wangen, daar zy grote knopen van porcelein in fteken die als een diamant geflepen zyn. Andere doorboren de borft en hec dik van de dyen. De vrouwen der wilden laten het haair groeien en het zou een groot affront zyn het af te fnvden. By de An- nelles en de Galibis dragen zy hec byna op dezelve wyze als de mannen. Zy dragen ook brozen > een teken van vryheid. Hoe die gemaakt zyn. Hoe de Irokoifche en Huronfche vrouwen die dragen. De wilde vrouwen van 't Zuider-Amerika befchilderen liet lichaam ook. In het Noorderdeel alleen het aangezicht. De Irokoifche vrouwen evenwel trekken op zyn hoogft maar eene vermillioene linie. Haar neuzen zyn niet doorboort,tnaar de oren wel Wat zy daar in hangen. Pe kroon eertyds een teken van achting en verdienden. Kronen by de Romeinen. By de wilden. De vrouwen zetten die nooit op. De mannen niet als in hun groot- (le pleghtigheden. Vooral als zy ten oorlog trekken. GelyK Ly- kurgus de Lacedemoniers tot een wet geflelt had. Zoort van boor* den die de wilden op de borft dragen. 't Welk by de oudheid ook in gcbruik was. Zonderling de gom die zy tot allerhande cie- riad gebruiken. Oordecl des Schryvers over den opfchik dcr wil- den. T \V E E D E B O E K. ONderaardfche Keldcrs der Wilde vrouwen om haar vruchten in te bergen- Befchryvmg daar van. Het Koom Icggen zy op het afdak van haar hutten te luchten. Te Tfonnontouan maakc men hicrfchuren van fchorlfen toe, in de gedaante van toorentjes met luchtgaten in. Te Florida brtngt met het in gemene fchuren. Men laat het drogen en den rook die daar in blyft, 's winters als het droog is , dorft men het en legt het in groten kiften van fchorflen. Dcffic Hoojt/iuh Wyze om het voedzel te bereiden. De ouden rooftcn het graan eer zy dat tot mcel maken- Het meel wcrd hier door vecl fmakelykcr- Sy ftampen het koorn in houte mortieren. Hicroni wierd hy van do vcldelingen ge-eert- Die zich nog lang na dc uytvinding der molens van dezc wy/e bediende. Romeinen na veri'chiidc /.oorten van vruchten gcnoemt. Inde eerfte joojaren w.iren Yt in Komen geen optnbarc bakkcrs. De burgers maakten liLt tcjuiys, en niet als voor de lekkerny. Het gemeen voedzel was een zoort van bry. Wanneer /y vlcefch hadden.lieten zy het met dezen bry kokcn. De Romeinen kregen den bynaam van bry op 14 INHOCDVAN HET WERK. of papbaarden. U;ytlegging van cen plaats van Plinius, wat Plui \eat Folenta was. Soberheid der oude Romeinen. De oorfpronk des broods is evenwel zeer oud> hec wierd of onder de afch gebra- den. of in een aarde of yzeren pan gebakken- Verfcheiden zoorte van brood. Vierde Hoqft/iuk. Hoe de Sagamit6 der W ilden ge- maakt word. Onieker waar dit woord van daan komt. De Vrou- wen bereidenze alle morgen. Voor dezen plechten zy die in aarde, of wel in houte vaten te maken. Sy vallen by dag en by nagt , wanneer zy maar honker hebben aan 't eten. In de helden tyden vroeg men de gaften niet wie zy waren voor dat zy gegetenhadden. Dit is by de Amerikanen ook in gebruyk. Men zet hun zonder te fpreken eten voor. De Sagamite alleen is een holle Ipyze , maarzy ■weten die met vleefch of vifch fmaakelyk te maken. De Wilden konnen niet fparen- Waar haar de eer toe aanprikkelt. Hoe zy hun vleefch braden- Wanneer zy het koken fchuuren zy de ketels nooit uyt vrees van iets te verliezen. Morfligheid der Wilden in 't eten. Zy eten ook Eekels als ook de vrucnten der beukebomen. Aartappelen wortelen allerly wilde en bittere vruchten- De Algon- kynen eten zomtyds mos , de binnenfle fchors en dc knoppcn van de bomen. De Wilden die het koorn hebben fparen het watbe- ter als het vleefch, en maken tot dit koorn alderly zaufen. Als het Indifche koorn nog tcer is dan fruiten zyn het zonder uyt te bolfteren een weinig op. Daar is een zoort van koorn dat zy in de moeraifen doen ver rotten daar zjr als dol na zyn. Hoezy daar mede omfpringen. Ogarita of Ixoeient koorn. Zomfiiyds- maken zy uyt lekkery brood van haar May. Hoe zy dat aanvangen. Dit brood kan niet goed gehouden worden, en dient nergens toe als om heet van de koien te eeten. Diergelyke zoorc van brood in Italien. Vyjdc hoojtjtuk. Sefamum, of -nlde haver. De Wilden gaan/e met hun kanos in de moeraden zoeken. Wortels Cezar gceft zyn leger brood van de wortel chara gemaakt. De Egypte- iiurer. iiaakten oudtyds brood van de papier ^plant. Maiiiok of Matt- diok , by de Spaanlche Schry vers J/uJb genoemt , dient om brood af te maken. Hefchryving van deze plant. Dezelve wortelen ge- lykenen na Bietkroten. "Zes of zevenderly zoort van Maniok. De een l)eter als den andere. De Maniok die een donkere violette verf hecfc Icvert het fmakelykfte brood uyt. Gryze Maniok. Greene. Witte. Op het valle land vind men een andere zoort, die men raaiiw , gebraden of gekookt kan eten , zonder 'er het zap uyt te drukken. Het zap der voorgenoemde zoorten is doodelyk. De Indiancn brengen 'er zich dikwils vrywillig mee omhals. Waar in du vergif beftaan zout. Ah dit zapgekook is, word het een heer- lyke drank Koud zynde is zy zwaar om te verteten. Drie hulp* middclen tot tegengifc. Deze wortelen worden gefchiltengerafp'.- Droog med dat tot klonters paat zitten , en zoo wit als fneeuw i j dat overblyfc. Zesde Hooff/iuL Van hun KaiTauw. Hoe zy 'er brood van maken. *t Is een goed voedzel en van een zeer goeden fmaak. \'an dit mecl van de Maniok makenze ook een zoort van pap. Zeve?2dc Hoof t link. Verfcheide zoorten hier van , als groene, wiue , rode , oranje , gemarmelde. Men braadfe onder de afch of in 1; JJ, H O U p V A-^ aH E T jV5^ E a %• U in een pot mec eqn >^eiqig, WJ»tQr.j,.,^3i;i;i»ak^ l^lljj^s Kaftmien^ DeEuropeanen m?kcn, <;,r ,e?n wilSQX^sr vsjn cijirocn, olie van qjyf, ea lange pepei^. De Zuid^jfe - iAjRerijif |j(^ J/^v,^^^ vp^jif. t»et overig^mqer vs^n vifcfi als van vleefch,|'peP^xdet-.Amerii5?^pep hebben alieiflev gedierte in y. l^nd orti , ti; ^jten. jS^jhildpadden, t\pg 94inenty pen w?- cenzeniet qten, nog 99k. ^een yarkens-vlecfcjlji, Maar ly hqbben krabben vtt vcrfcheide Tibo^ten v^^ fq^i^Ip-viifefji. DeZuidi^ii-ifVme- rikanen overtreffen de anderen in, jgrpente en v«;uqhten. ,!)€ _Ma- niok wil gepoQC als gCMait zyn- Twederlci wyzevap di? tep}3,ni.^n.. De Patuta wil in een Juchte, mat;jg vcichtige, ^q^^n w^inig qroge- roerdc aarde ftaan. Verfcheide Wilde Natien n\?ken bfoo^i van droge viuchten. Die van het Noord^nmake;nook brood van.viCch. Zorg die zy aan den akker aanwendep. De Karaiben hebben 00k eep gevoelen dat de maan veel tot het za:\ien da?t, Ilerodotiisxegen- gefproken. Achtjie Hooftftuk. Verpl^atzingdcrdorpen. Waaroiri zy dai nioeten doen. InNieuw-Vrankryk hebben zy zich paard^i aangefchaft om de laden te dragen^ ^aar die is weer een nieuw ongemaak onderworpen Zy zvn al vroeg op deze verplaatvingen bediicht. Zy (leken in de boflchen een plaats, voor hunne nipuwe landen af. Dit is der mannen plicht. l)e vrouwen hakken het hoiic maar aan kleine ftukken en dragen het weg. Oydcyds hadden zy niet als ftene bylen De Kuropeers hebben 'er nun yzerc ge- bracht, en hen geleert de bomen om te hakken, te kloven en te za^en. Maar zy houden zich nog veel by hun oude wyze. Waar in die beftaift. \ en ftene byl is een koltelyke erfFenis , en waarom. jioe zy 'er de fteel aan jnaaken. De oude Gaulen hadden die tot het zelve gebruik De Wilden hebben ook meffen van dezelve ftof. Lyt dit verplaatzen der Dorpen kan men de aartryks-befcliryving ophelderen. Negende hooftltuk- v an den Wynrtok en den wyn. De druif in Kanada valt zeer klein en zuur. Pe Europennen heb- ben niet kunnen flagen in deze wilde wynftok tarn te maken. De ftokken die zy uyt 1 uropa gebragt hebben, hebben zich nergens ge- flaagt als in PeruenChcli. iJeSchryver had gehoort dat dc Zende- lint:;enbyde linezen van de land druif wyn gemaakc hadden en zich daar van in de mis bedlent hadden, mu... kan zulks niet geloven. Tieiide Uoojtjluk. Sterke dranken. De c hica. W.iar van en hoe die gemaaict wierd Aanmerking van Thevet. Die van den Heer de Leri hier over uytgelacht word, Een ivyn te maken ^ wat dat zeggenwil DeHchryver zoekt zebeide over een to brengen- Men iiioet deze drank niet zien maken- Zy is aangenaam van fmaak, maar verw ekt een ongemakkelyke dronkenl'chap. De Maliy. Dc Palinot Alle deze dranken moetcn ras gedronken worden , want zy worden gaauw zuur Hornis wederlegt. KlUk Uooftjiuk, De C;h(Kolaat. licfchryving van de Kakao. Madre del Cacao , ot Moeder van de Kakaoboom, wat die is. Ilct kruid van Paraguay* anders St. i'homas en ^X. i!ar(o!nnieus-kruid genaamr. Kio de Plata. Hoe dit kruid gcliruikt word. 'Jh-aalui' Iloofjluk. De Callina. Vcrlegcnheid der Schry\ers cm ons die tc belVhry- vcn. Dc Schryver liccft van een g' loolwaard'g man gehoort, dat het een aftrekz.cl van dc i'lailcrcn v.m ApalacLiria was. Tly * * - ^ < ti-Acht t# INHOtJT VAN HET WERK. tracht De Laet eta den Heer van MourgueS 6ver een te brengen. Bertiende Hooftftuk. Van eeniRC tindere planten van Amerika De iTabak. Of die ktuid by de ouoetibekent is geweeft. Plinius fpreckc van rook » van droge ; hoc zc. mift dopr een rietje zuygen , of rookientot meddcynen; hetfchyiitten tydenVan Plinius niet onbe- kent geweeft. Verhaal van Maximus van Tcrus omtrent hec roken. Komt met de hederidaagfche wyie der Oofterlichen over een- Ge- tuigc -van Herodotus. Van Pompbnius Mela. De Thracien. Van Sounus. Van Strabo. Fabcl van een volk zoiider mond. De Tabak is in Amerika aanverfcheide oeffer^ingen van den Godsdiend toegewyd. Hariots geieerd bericht van den Tabak Bericht van den Jeluit Allouex. Van den Heer Lery. Tabak door de Priefters tot liun waarzeggery gebruikt. Verhaal van Pieter de bloedgetui- ge- Zy gebruiken dit kruid ook tot genezing der ziektens De Tabak voed volgens degetuigenis van den Heerde Lery. Fcertiende Hoojtfluk. Van de Coca. De Coca verftrekt in hct land voor geld- Frezier meent datze den hongcr ftilt. Voed en verftrekt de menfchen. De Amerikanen gebruiken de Tabak niet om te fnuy- ven nog om te kaauwcn. Fyjtiende Hooftfluk. Van de Zuiker. Plinius is de eerfte die zich van het woord zuiker bedient heefr. "Wierd ook Indiaanfch zout genoemt. En wilde honig of riet-honig. De ouden zyn het wegens net zoort van riet niet eens. Solinus meende dat net uyt de Bamboes quam. Varro flaagde daar bcter in. Maar de zuiker der ouden verfcheelde veel vande hedendaag- fche;het was eer een zoort van Manna die van zelfs op de bladercn van 't riet quam. \X^at Dioskorides daar van zegt. Wat Seneka zegt. Noch een ander zooit van zuiker by de ouden- Bcfchry ving van de Iiedendaagfche zuiker, en hoe die toegellcld word. Dez6 wyze van zuiker maken by de ouden niet bekcnc. De Europea- nen hebben 'er ten tyden van de kruisvaartcn kcnnis van gekrcgcn. Getuigenis daar van. Het zuikcr-riet in Sicilien aangequeckt. D.iar waren reeds molens in dien tyd om het riet te kncuzen. Dit ge- bruik is naderhand in Europa opgehouden. Het zuiker-riec komt eigentlyk uyt Amerika. De Amerikanen namen zelfs de moeite niet om hetaan tequeken. Wie de eerfte wasondcr de Spanjaar- den die dit in 't werk llelde. Uytlegging van ccnige duillere woor- den van Scrabo. J)rie zaken uyt de Mais te halen. i. Votvizel. *. Drank. 3. Uyt het riet van,de Mais eenfyne en lekkere /.uiker. Zejllende Hooftftuk. Zuiker uyt het zap van bomen. Hoe die ge- ma.ikt word. Sy is gezonder als die uyt het riet komt , maar zo lekker niet. Wat voor omltandigheden 'er by moeten zy als de boiren veel nat zulien geven. De dichters hebben vcrfiert dat de honig uyt de harftigp eiken droop. Het gcen hier evenwcl ten delen bcwaarhcid word. Daar zyn mcer bomen daar men zuiker en vcrfchcitle dranken uyt halen kan. Het Ahorne- water zclfs raauw /ynde, zccr aangcnaamom te drinken. Zcvent'tcndi Hnofi- Jiiik. Bomen die wafch voortbrcpgen. De Wildcn bedienen zicli nog van gcen kaarilln, maar van tlambouwen van een hou^ dat licht brand, of van zamengerolde fcliorflcn van berken of andere gomachtige bomen. Adniende Hooftfiiik. Planicn daar men firadc n van maakt. DER- I N H O U D V A N H E T W E R K. %f - DERDEBOEK' VAn den oorlog. De Huronnen en de Irokoiien tyn dc dap« pcrftc van alle de Wilde natien. De oorlog is voor hun een noodzakelyke oeffening. Waar in iiaar machc en groote rykdom- men beilaan. Hoc dc Matrontn haar bloedmagen tot dappcrheid opwekken. Hoe dat by de Floridianen gefchied. Hoe by de Bra- ziliancn en Karibianen. Verliaal van 1 he vet aangaande dez,e ftof, iritt krygsteken is cen fnoer. Oorlog in byzondcre en algcmene onderfclicydtn Wanneer /.ich de CJuden tcgcn deze by/ondere partygangers kanten. Ln hoe. Tivede Hooftftuk. Van de kleine partygangcn in tyden van vreden. iiy dc Argonautcn vcrgeleken. Ilun onvermoeidc vlyt. Oorlog tuil'chen naburen. De raad llemt tot geen oorlog zonder dien eerll rypelyk overwogen te hebben. Zy zoeken hun buren en bontgenoten in hun party te trekken. *Lertle Jloofiftuk. Oprtckcn van de heirbyl , ecn tekcn van bet verkondigen dcs ooriogs- fcchrik voor de Irokoi/en. Wederzyd- fche lill en ftaaOcunde De oorlogen in oude tydcn wierden door den godsdienft geliciligt. Gewoonters cler Romeinen hierontrent. Op eenige plaat/en van Ainerika viid men nog een overblyf/,cl van dit oud gebruik. In Florida fta\ men pjlcn met een vlokje katoen of wol aan de pun en in den grond. Andere volkeren plan- ten ecn moortliamcr, die zwart en rood geverft is , in de aarde. De oorldg is zomtydts ecn opgcAcmdc zaak tullchende wederzyd- fche hoofden*, om hun jongelingen wakker te houden. Aanmerkens waardig verhaal van Vader Ciarnier. Dell'elfs uy tdrukking met die der U Schrift vergeleken. De neef van den Irokoifchen Veld- 0\erften word gevangen. Het gcen aanleiding tot een uitteerende oorlog gceft. De oorlog de^er \V iklen by den Trojaanfchen oor- log vergeleken. Hoe veel krygs knegten de hutten der Irokoizen wel kunnen uytleveren. Het Zuiderlyk Gallien der ouden met het licdend ags Kanada vergeleken- Plaats uyc de H. Schrift verklaart. Wat de uytlcgcers daar in verJegcn maakt. Vierde HooftJiuL Het Kysje of krygs tekcn. De Wildcn kunnen de verbinteniiren, die zy zo aani;egian hebben niet verbrekcn, X'oorbceldenhier van. Deze gewoonte met die der Grieken en Koiv.einen vergeleken. Vyfde Hooltfliik. Manier om den oorlog te zingen of te verklaren. Honden zyn op dit feell het voornaamltc voorwerp van de ofFer- ande. In overeenkomll met dc oudheid. Zy beelden zich in met dit vlcefch der honden , d.it van hunne vyanden te verllinden. Dien zy ook dicn naam gevcn- Hoe de krygslieden in deze ver- gadering vcrfchynen. Aanfpraake aan den Oorlogs-god. Het opperlioofc hecft den rang , en bcgint den dans Aitionront. Vreem- de plcchtiglieden op die feeft. Dc oorlog ontvonkt hoe langerhoe mccr, na maie dat dc beltcmde tydom te vcrtrekken nadert. Voor het vciirek verwillclcn zy met hun vricnden van rok, deken, of cenig ander huisraad. \^crgclyking hicr van met dc oudhcden. Zefde Hoo'tftuk.. X'crtrck der krygslicdcn- De trouwcn trekken met hun bagagic voor uyt. Dc ovcrilj aan hcc hoofc der krygs- o-;>^::o , liedcn i il ' a>' I N 11 O U D VAN H E T \V E R K. lieden trekkende , vjngt lict dood-licd in allcr raara. Order van hun marfch. Dit duurt zoo alle dagen weer aan , tot hy wcer in 'lyn dorp gekeert is, Manneer hy cen nieuvv feefc aanrecht om den gceft te bcdanken. Uetekenis van Jiet woord Ondouta , daar zy dch oorlog mede uitdrukken. Zevende Hooftjiuk. Wapcns der • Wildcn. Slingcrs en koorden dcr volken van Chili. Andcre Wapens door Thevet belchreven. Hun Standaart is een rondc fchors , waai op de wapens van dc natie of een under keniyk teken gefchildert is. Acbtfk Hooft/iuk. llun tochtcn. Grote ovcrecn- komll tuirchen de hedendaagCche Wildcn en dc Argonauten in hun reizen en krygstochten. De mccllc Karaibifche naticn vergiftigen haar pylen. Dc pylkoker is van c^n boomlchors gemiiakt. De mokcr of wapenknods. Ilun fchildcn en hurnallen. Zedert dat de Wilden met de Europeanen iiandcl gedreven hebben gcbiuiken /y vuurroers. Hoe zy zich van onze degcns beclienen. De mecllc tochten der Wilden gefchicden te water. Meircn van zoet w ater in het Noorder-Armenika die eb en vloed hebben. Voordedige legging der Irokoizen. De Feniciers llaan voor de uitvindcrs der fcnecpsvaart bekent. Negende Hooftfluk De Pyrogen of l^raau- wen. Kanoos van huiden. De Wilden buicelen zich met hun ka- noos te onderlle boven. Babien. De Spaanlclie Lcttiberiers go- bruikten die al ten tyden van Cezar. Deze waren op nicer plaat- zen gebruikelyk. Tiende tJooJt/iiik. Kanoos van fchorllen. Jie- fchryving van de papier-plant. Wat men daar al van m;:akt Waarze groeien. Onze Schryver kan niet begrypen dat men 'er fcliuiten ran makcn kan » zyn gilHng hier ontrent. Ifidorus befchry ving van net papier. Praauwen der Karaiben. Schuitjes van fcliorllen zyn cemakkelyker op de grote tochtcn. Elfde Hoojtftit:'. Kanoos van Beuke fcnorflen. Ongemakken der kleine vaartuigen. De Algon- kynen bedienen zich niet als van fchuitjes van berkc I'chorircn. Ka- noos van fchorflen van Ipenbomen. Twaalfde Hooftfiuk. W'^ater- vallen. Hoc zy hier hun goediren ovealragen. Berrien die zy hier toe gebruiken. Dertieiidc Hooft/iuk. \ an hunnc ilcclcn die zy in den winter en op de fneeuw gebruiken. Raketten. Derzel- ver maakzel. Dit is nog een gebruik van de oude tydcn. Men bedient 'er zich nog licdendaags in Kolchos en Mingiclicn van. Hoe men zich in Italien van de Alpen doit glydcn. Fcertknde Hooftjtuk. De krygslicden trekkcn met kleine dagieizen. Hoc zy hun marfchen aanlcggen Tot de kinderen toe hebben cen na- tuurlyk compas in hun hoofc. Land-kaarten die de Wilden iiiaken. Kennis van de fterrckunll. Zy tcllen by nachten en' niet by dagcn. Als ook by maan-maanden en niet by jaar-maanden. Hoc zy de jaren rekenen. Rekenen der ouden. Zonnc-jaar der Mexikantn. Afbeelding van hun euw. Op 't eindc eener cuw doofden zy het het heilig vuur in hun tempels uit, en floegen al hun huisraad in flukken- Verder verdelmg dcr tyden der Wilden. De Schryver komt het verhaal van den Baron de Lattontan voor verdacht voor. Hoe de Peravianen met de tydrekening leefdcn. faar-Boeken dcr Wilden. De Wilden hebben de/e!fdewyzevan tcllen als de ouden. Vjftiende Hooftftuk. Starren en Ilcmeltckenen. Dc Wilde noejuen dc I N II O U D VAN II i: r \V E R K. de ftarren een viiur in V "H'titer. De inccAc Wilden kcnnen den Jiecr onder den /.dfden nuum als wy. De PooUUrnoemcn /e de gene die nict voortgaat. Zy hebbcn een natuurlyk kompas aan dc bornen der bollchen. En waarom. Om zckcrdcrtc we/en van nict te dolen,Ilrojen /.y rysjes Jangs den weg. Dc Lacedcmonicrs willcn niet als in het afgaan van de maan Hag leveren. Dit fchynt by de Wilden ook eenigcn ingang te Jiebben. Zejliende Uooftfiuk. Van hun kampement. Wyze van vuur te maken. De volkcren van het Zuider - Amerika wryvcn tvve ftukken ccderen-hout tegen eU kunder of boren het zo Aeik dat 'er het vuur uyi I'pringt. Die de- den de Veltaalfciic Maagdcn ook wanncer zy 't heilig vuur hadden laten uytgaan. Zeventiende Hoojtjtiik. Voorzorgen op vyands bodem. Wanncer zy hun kans vvaarnemcn. Zy zenden veripie- dcrs uyt. Andere tckcns daar zy valtop gaan of dc vyand na by is. Kcuk van liet vuur. Nul'poring dcr voctilappen. Vrcemde en verwdndcrens-waardigc behendiglicid hier ontrcnt. De Wil- den zyn zeer Icherp van gcziclit. Dc oudcn bcdiendcn zich ook van dc nalpoiing dcr voctltuppcn. Iloe zy zicli lioeden om van de vyand niet ontdekc te worden. wlcbtkmlc Hooftfttik. *rocvallig gevccht Zy vangcn zomtyds in het \eld tvvtc-gcvechtcn aan. En bejegencn elkander zcer heus voordat dc ftryd aangaat, gelykzulks by dc oudcn ook in gebruik was. Nc^entiende tloojtjtuk. Bele- gering van een plaats. Tivinti^/te hoo/t/tuk. \ erwoelling en in- neming ecner plaats. Wat gc\angenen zy ombrengen. (Jnver- tzaagde dapperheid eencs \V i'.dennians. \Vrecdheid die zy in den oorlog plegen. Een-eiH die de fchimmen hunner dodcn met 't llachten dcr krygs-gevangenen paaiden* en hen aan hun God Mars oport'erden. Grouwclyke wreeaheid aan de gcvangenen gepleegc. Als de llaaf dood is llaan zy op dc fclioriren der iiutten , om de ziel des over- leden te noodzaken om hct dorp te verlatcn. Zy hakken hem aan flukken, koken en eten het vlcelch. Des Schryvers aanraerkini^ over dit bloedigc fchouwfpcl. Dc oudc volkcrcn van Indien vcr- branddcn haar zelve levendig als gcnoeg mecnde geleeft tc hebben. Dit gebruik is noch heiiendaags by de vrouwen van indien, die zioh met haar doden man verbranden. Dc fcogdianen gingcn met vreugt terdood. ZooookdeKantabrcn. Zes-eii tw'inti^fie Hooftjiiik. Dood- liedcren. Deze behelzen de dappere daden hunner natic,endiii/.cnt vloeken tegen hun tyranncn. De bonder t-zeven-en dertigllen pfalin is een zoort van een dood-lied. Stantvalligheid der Haven midden onder de pynen. De Irokoizen hebben ontrent dit pynigen den flimfien naam. Dc Schryver tracht het met het voorbeeld der Grieken en Romeincn te vt rlchoncn. En met dat der joden. Ilec vuur van onheuglyke tyden af in gants Noorder-Amerika de grmcnc doodftraf. De Franfchen en fclngeifchen.als zy onder de Wildcn genaturalifeert zyni zyn noch llimmer als de andcrc De Irokoizen onder elkander ontzien zich mecr als de Europeanen docn. Zsvcn- en-tivintfg/ie Hoojtftuk. Doodftraf der Haven in Zuidcr-Amtrika. TcgenHrydigheid dcr Schryvers. Zy moeten de graven van die gene voor wie Tty opgeoffert ftaan te worden, opfchikken, en hun huisraad fchoon maken. Zo de overledcn een >veduwe hecft nagdatcn, geeft men hun die tot vrouwen, anders de zufters. Dc medkr INHOUD VANIIET WERK. meefler van den ll«af verkleft icmvid om hem T»n k»nt te helpetlt Daar wordccn gruot t'cell a^ingcr^cht. Onverxugtiieid van den liaaf. Waar atn hy weten lun hoc veCi maanden hy nog tc Ic en heefr; Grucc toebercid/clcn Cieraad en fchildering van de Uoutoii, of knods d.iar hy me dondgeilagen moct wordcn Allc degenndi^dcn verfchynen op den gcMltcn tyd. 's Avonds voor het feed halen de vrouu en aen lljaf af, en docn hem een koort cm deh hals, die xy daar toe ^eweven hebben, en fchikken hem vreemt op. Dit^< fchied onder hec zingen en danzen van de andere vrouwen. 's An* dcrendaags fchikken zichde VVildrn op haar beft op, enplaatixn de llaaf in 't midden Oruwelyk /uipen op dit feed. De laaf drinkt zoo wel als de reft, en zingt en danlt zoo good als hy ge eert heefc. Men ruft een dag uyt, en zet den Haaf in een hutje op de markt^ net op de plaats d.iar hy opgeoft'ert zal wordcn gevangen. Devrou- >v-en bly vcn hem den ganfche nacht by , dien zy met zingen en dan- zen doorbrengen. De krygslieden komcn den flaaf halen , nemen hem den KOort van den hals en hinden die om zyn middel. Kcfchim- pen hen, raaar latcn ondertufTchen hem de vryhcyd van gebroken porcelcinen en llenen daar dc plaats heel mee beftroit is , op te rapm en zich daar me te verwercn. Eindelyk fteekt men twe tredcn van hem af een vuur aan , en laat hem zonder ophoudeh de knods zien daar hy mee gemolt zal worden Ondertulichen komt de tyd van dc oll'crande. Die n.i eenige plcchtigheid , een aanfpraak aan dcii •llaaf duet , en hem eindelyk een Hag met de knods op het hooft gceft. De vrouw van den ovcrledene vereert hem met eenige jam- mtrklaclittn. Het lyk word fchoon gcwalTchen, eft op een kleirt vuur gebrtden, in (hikken gefnedcn ', en gegecen. Van de bedci benen worden tluiten gemaakt. De anderen in het knekelhuis ge- bracht. De oft'ei aar krygt een nieiiwen naam die hem voor een adel)ke titel verftrekt. En word op v^rlchciden delen van zyn lic- haain geKtrfr. Ovcreenkomll met dc oudheid. Daar na moet hy e nige dagen met vallen en in eenzaamheid doorbrengen. Zo de flaaf eon kind by de vrouw die zy hem cegeven hebben , overge* wonnenheeft,dat word 's avonds of smorgcnsmeeopgcoftert Hoe zv met de vrouwen die zc gevangen krygen leven. Hyna alle de woclte n.itien van Amcrika zyn menfchevrcters. yicbt-en-tiuintig- fie floojtfluk. Aanneming in de famih"e. Hoe men met de flaaf leeft (lien men hec leven fchenkc Zy krygen zelfs do vryheid zom- tyds om weer na hun vaderland te keren) mair dit zou gevaarlyk voor hem zyn. V I E R D E B O E K. WIe door den raad tot afgczanten \'or}voren worden. Zy zyn altyd van een zcker getal jongelingen vcrzelt om hun karak- tcr ccr aan te doen De afgezant zend icmand van den hoop voor \iit om kennis van /yn komll tcgeven, en word een half myl van hec dorp verwelkomc. Ceremonicn hier in gcbniikclyk. Op hurt aankomll vinden zy een hut om le logeren , en de maaltyd byna toebereid. Gehoor-gevingen der Gczanten. Hoc men hen het anf- woorc! 5* iNHOro VAN HET '^ERK. f vvoord laat toekomen. Zo 'er tot den oorlog voort tc letten be* lloten word , breken ze den Afgezanten den hals. Taede Hoo; cm een Vrem- de*- I A H O U D VAN II E T W E R K. jj deling te ontfangen. Dit >word met eeh gebruik uyt de H. Schrift vergeleken. Achtfie Hoofdjiuk. Algetneen feeft der doden , wnn- necr dit gehouden word. Tot dit feett worden alle dorpen van hunne natie genodlgt. Men brand de becnderen en (latnptze tot pulver. dat men onder den dranic mengt en indrinkt. Gelyk Artc- mifia de becnderen van Jiaar man Maufolus deed. Omftandige be- fchryving van deze gewoonte. Gelyk van de gewoohtens van den vjocd van Palmas. V^an de Natien van Noorder-Amerika. Zom- mige vieren die feeft van jaar tot jaar, De Huronnen en Irokoizen alle tien oft waalfjaar maar cens. Groote jalouzie hier ontrent. Men verkieft cen Ceremonie - meefter. leder haalt zyn dooden uyt het graf. ""t Welk een ztldzame vcrtoning geefc. £n een onverdraa- gelyke ftank veroorzaakt. Dan worden de treurzangen en tranen vernieuwt. Men fnyd het vleefch van de becnderen en werpt hct met de klederen en matten in 't vuur. leder draagt de beenderen zyner lyken weg. Daarna worden ze alle in een vande Raads-hutten gebragt. De opperfte van de hut geeft hun een prachtig gaftmaal. Vervolgeos gcven zy zich met de doode lichamen en zakken met beenderen op de reis. En vernieuwen onderweeg hun misbaar. De genodigde brengen gefchenken aan. Men vermaakt zich met vcr- fchcide fpelen. Men vervaardigt ondertuflchen een groote kuil. En maakt weer een gruwclyk gejammer en getier. leder zet zich op de plaats hem door den Ceremonie -meefter aangewezen. Gru- welyk ge^'oel in deze gelegenheid. £n men laateindelykde lichamen in 't graf zakken. Aardig voorval. Men vult de graven weer toe. En giet fpys op de kuil uyt. Befluit van deze ftof. A C H T S T E B O E K. VAn de fpraak. De menfchen haddcn voorheen maareenefpraak. 't Is belachelyk te ilellen , dat by de verwarring van Babel de fpraak juill in twe-cn-zeventig talen gefplitft wierd. De Hebrecuw- fclie taai heeft geen groter fclioonhcicl als de andere- Gevoelen \ an den Ileer H uet ontrent deHcbreeuwfche Tale. Gevoelen van onzcn Schryver. De Talen van Amcrikahebben geen gelykenis tcr wereld met de Hebreeuwfche. Tegcnwerping, die van den Schryver op- geloft word. De Barbaren (Tic het cerlle Griekcnland bewoonden , hadden talen van een ganfch andercn trant als de latere Grieken. De volkeren vanThracien, deScythen, Perzen,Amazonenwaren geen enkel volk,maar een verzameling van Barbarifche Natien. Ge- lyk hedendaags de Indianen en Tartaren. Hoe de Irokoizen Luci- fer en Pontus Pilatus zouden uytfpreken. De Huronnen en Irokoi- zen hebben geen lipletters. Vcel woorden der Wiiden zyn uytde taal van een volk van Thracien genomen De Amerikaanfche talen hebben niet allcen geen overcenkomft met de gcleerdc maar zelfs niet met enigc levendige fpraak in Europa. Uytgenomen die der Eskimenzers,diczeer met die der Bifkajcrs word gezegtover eente komen. Giffingen van den Schryver hier ontrent. De Barbarifche fpraken zyn moejelyk om te leren. Als de Europers en de W ildert elkanderwillen verftaan, moeten zc ieder van hun taal afwyken en ***** 1 ver- 3aarder ; ze toont den Schryver den oir- fprong van allcs, en doet hem als met den vinger raken den za- menhang van alle deze oudheden met de eerfte fchepping der men- fchen, met den grond van onzen godsdienft, en met \ ganfche gcllel der openlwring, na de zonde aan onzc eerfte Vaders gedaan; dit laatite ziet de Schryver als een verborgcn gezicht. KAART VAN AMERIKA. / I. P L A A T , pag. 48. I Figiiur. Fabel van den oirfprong der menfchcn volgens de Irokoizen. X. Figitiir. Fen Harpocrates , hebbende een fchildpad tulTchen zvne voeten , volgens 't Miilaim Rovianun: -an La ChaulTe , Se£f. X. Tab xj. 3. Venus van Paufanias, vole;ens 't denkbeeld van den Plaatfny- der. 't Is waarlchynlyk, dat de Venus, by Paufanias, zinnebeel- dig was , gelyk de Diana van Lphefe. 4. Een Hierogliphifche hand , waar van de Schildpad is 't zinne- beeld van de aarde, volgens Kirchcrus, Osdip. JEgypt- torn. 2. p. 45- 1, part z. f. De God Ukbnou% herfchapen in een Schilpad, zodanig alshy in de Tempels van Ciroot Indie werd aangcbeden. 6. Draak, getcelt van ccn Schilpad, en bedekt met een fchaal van een Schildpad, volgens Kirchcrus, China Illii/iuita pag. 137. ^ fi&' UITLEGGING VAN ALLE fig. F. Hier by is gevoegt een ronde bol, ora de Chineefche fabel •■ meerder licht by te /etten. De twee volgende platen verbeelden de voorname Katien der Wilden van Amerika, volgens dc oudfte berichten. n. P L A A T, pag. 5x. I. Figuur- Huronnen en IrokoizeH, Man en Vrouw. i. j4/gott- kynen, Man en Vrouw. 3. EJkimenzerSt Man en Vrouw. 4. In- woners van Groenland en van JNieuw -Zembla- III. P L A A T, pag. 54. I. Figuur i Karaibetii van de voorie-landen Man en Vrouw. x. Acephalen van Zuid - Amerika- 3. Brazilianen. 4. Ftoridlanen. <. Pirginianen. IV. PL A A T, pag. 66. Oirjprong en voortgang van de afgodery. 7., Figuur i Begin van de afgodery, verheeld door de op eenge- flap^lde vierkantige naald en kegels wyze ilcncn , door de Merku- rius-beelden van nout of fleeni en door de bomen behang-n met ;dlerlei fchenadien , kranzen , feAonnen en kronen- Voorcgang van de afgodery door de zinnebeeldige Hguren van zamengevoegdc Goden- X. Figuur, Diana van Ephefe , volgens la Cbaufjet Muf. Rom. Seii' i.tab- 11. 3. Een Ifis met mammen» omringt van zinnebeelden defvier Elementen. La Cbauffe Se£l. i. tab. 34, 4. Godin van Syrie. Montfaucon torn. i. part- 1. FI. y. pag, 18. fig. X. 5. De fortuin of jonge Ills, met hare zinnebeeldcn, houdendeeenen hoorn des overvloeds , waar uit komen Ofiris en de oude Ifis , voorbeelden van onze eerfte ouders. La Chauj[e\ Muf. Rom- Seif. X. Tab. 14. 6. Drievormige Diana , zinnebeeld van de Drieeenheid , La CbauJJe, Seit-z- Tab- 14. 7. Afgod van Indien en van Japan , ander zinnebeeld van dc Drieenheid. Kircberus, Chin. llluft. p.xi'i-^ Oedip- uiegjpuom- i. p. 410. V. P L A A T, pag. 70. Zinnebeeldige figuren van de oudheid , overeenkomende met die der Indianenj 1. bigmiry Ifis gezeten op een Lotos-bloem, La CbauJJe , Muf. Rom- Se£i. i. Tab. 13. 2. De Pufla of zinnebeeldige Ifis der Chineien, gezeten op een plant , gelykende na een heliotropium. Kircber. China lllujir- p- 1 41 3- Zinnebeeldige figuur van de Zon , genomen uit een antieki te DEPRINTEN. fe Rome gevonden op den weg van Appius, nie Triftan, Commeh" t aires Hiiioriquest torn. 3. p. 131. 4. Ander beeld van de Pufla of Ifis der Chinezen- Kirchcr^ Cbhu llluHr p. 140. Zie ook zynen Oedip torn- i- p. 416. j daar hy zegt* dat het een tiguur van dcu God Amidas der Japonezen is , gely- kende na Harpocrates- VI. P L A A T, pag. U. Dienft van Vefta, of van "t Heilig Viiur, pag. 1. Figuur- Tempel, Altaar, vuur van Vefta, ook eenige Vcfti- len beezig met haar dienft. Ilydc , Religio Veter. 'Perjariim^ ca^. 7. lah- 4. 2. Tempel der Gauren of Guebren, gefproten uit de oude Per- fianen- Hyde, cap. 19. tab. 8. 3. Tempel van Natchez te Louifiana. 4. Penning van I'auftina , verbeeldende Vefta door het heilig vuur , dat op het altaar brand- Lipfius, torn. 3. de Vefta & VeftaVw. pag' 601, to/, z. VII. P L A A T. Offerandev^ pag. 91.' t. OfFerande der eerftgehorencn by de Floridianeiii r- Offerande vandcnafval van ecn hett te Florida. 3. KaraibCi ofFeren de Kaf- faubrodcn en Oiiicou, aan een paal, tot een zinnebeeld van de godhcid opgerccht. \jc twee volgende platen vcrbceldcn de fpccltuigen der eerftc tyden , vcrgelcken by die der Amcrikanen. VIII. P L A A T, pag. lof. 1. rigiiur , Rate! van Anubis, verandert in een ronde bol, door Kircher Obelifi- Pampb- p. zt)^. 1. Ware Katcl van Anubis by Eoiflard en by Monttaucon, en zodanig als menzc in de ncgende r/aat) figuur i. en 3. ziet. Gcmene en gewone ratel. Oifelius , /// Tbcjaiir. Nmn. Tab- 117. 4. Maraka of Ratel der Brazilianen. 5. Chichikoue of Ratel derWildcnvan Noord-Amerika. 6 Schil- pad of Ratel der Irokoizen, Huronncn en Noordelykc Wilden, vetgelcken by de Licr van Apollo. 7. De Rhombus der Lamas, volgens Kircher, Cb'm. llhiftr. Fig. 4. pag. 6-^. 8. Rhombus of vicrkantigc Ratel, genomen uyt een antiek, op de negendc Plaat fig. X. te zien. »>. Ratel der Ouden , in 't klein te zien in de tivaalfdc figuiir van diezclve Plaat, in de handen van Ifis. 10. Kinder Spcclgoed, vergclekcn met de Katcls der Ouden en der Amcrikanen. 1 1 . Rhombus van CLitr.t , in handen van die godin , te zien //o(S. Ilicrncvens kan men niizien zekercn penning van Commodus, by du Cboii/t Religion dcs atwiciis Ro- mairts, p. 307. verbeeidende ecnen fc'gyptenaar houdendc ccncn Rhombus, zoo als die van Anubis in dc negendc 'F/ant fig. i. De figuur van dien Khombus is laagwerpig rond en zeer volmaakt. IX. P L A A T, pag. 107. I. Figuur, Anubis houdende den Khombus, Boiffcird, torn. 4. P^amhe 72. Montfaucon, yJ/itir/uiti' Exp/ujiit^c ,tom. z. J'Uiiiihe iiS. pag. i^^Jig' I- *• Godsdicnltige plegtif;lieid,betrcflende ten Kind in de wieg. Men ziet hier ecn prieiler van His en twee Mannen , waar van de een eenen Khombus houd, waarop gefneden zyn de Zon en de Maan , waar van een grocer tiguur in de achtfle plaat num. 8. Dit antiek is genomcn uyc Joh. Alilrophus de Leiiii Ve- tenitth P^i- ^^S- 3- en 4" Antiken, verbeeidende helcSchildpadden bnder de zinnebeelden van Mcrcurius. Montfaucon, torn. i. part I. Flanche j^.pag. 130. fig. 3. 4, 6. , 5-. Penning, waar op men ziet een hele Schildpad, achter het hoofd van cene Alui'a. Montfaucon, torn, i- part. i. Tlanchc 59. pag. 114- «. 10. 6. Een Gallilch Merkuur met een heleScliildpad voor zyne voetcn. Montfaucon ^ torn. 2. F/ancbe 189. pag. 418 7. Huronfch Jonglcr of Waarzeggcr, vergeleken met een Gallilch Merkuur genomen uyt den T itclprcnt voor de grote Rcizc dcr tJU' ronnen, door Frater Sagard, Rvliollckt. Dc volgende P'aten lo. en It. behelzen verfcheide fjguren van zinnebeeldige ilangen. X. PLAAT, pag. ui. 1. Figuur, een Antiek te Rome in ""t paleis van Matthei, en by Kirchtr, Obelifc. Famplnl. p. 316. jig. 4. verbeeidende de Ojn'ii der Heliopolitanen overcnd ftaande, houdende in dc rechte hand eenen ftok, en daar boven aan dc tiguur van een man, en in de linkerhand een ruiker van dric bloemcn- Aan zyne voeten zyn twee vogels. Ifis, zyne Huisvrouw, met ecne kroon op hetJiooJd, komt met het halve lyf uyt de aarde, nevens twee van haar kin- deren , daar onder een als Argus , het lichaam bezaait met oo^en. Deze drie figurenzyn omgeven van twee flangen. Alle deze Hgu- ren kan men niet dan by giliing verklaren, zecr w.iarfchynelyk is 't een zinfpeling op den ooirfprong der mcnfchen- 1. De God Taurus^ ylpis of StrapiSy waar van de horens ecn werreldkloot maken, waar op men ziet Ofuis en U'ls in de gedaante van half menfch en half Hang. Kirchcr, Ok/ifc FanipLi. pag- 7.61. Menfa Jfiaca Oedipi JEgyptiaci, torn. 3. pag. 78. i^pis heeft hier geen Hermetifch kruis 6m den hals , maar verfcheide Schryvers zegc;en, zoo als ik hcb aangemerkt, dat Serapis dit kruis om den hals hadde of op de borft- 3. Zeer kurieufe penning vanKcizer Julianusden afvalligen , in de vcrzimielingvanOiieUus, Tab- 47. 7. penning verbeeidende Jjis en DE PRINTER en OJiris^ Iialf menfch en half flang, houdende een vaas, waar uy» >.in. ll.ing kruipc, verbeeldende Jiun zoon Ilorus. 4. Amiek by Spon, Rcihercbes di/Jert. 31. pag. fjip. vertonende EJculcipius en Uygciu t zoo als uic '' y^^fchriit AiKAHMini sa- rupi KAi TfEiA blykt; te weten if/M/fTj,zinrpelende op deOr^/ een zinncbceld van den verboden boogi in het aardfch Paradys; de draak is het zinnebeeld derllang, die Eva verlcide. Ik heb reeds gezegt, hoe Hercules tcmmcndc den Helhond , was een zinncbceld van den zegenpra- lenden vcrwinnaar van de zonde en van de hel. 3. Zecr zonderlinge A gaat uyt 't kabinet van den Koning van Vrankryk , zie de Hillorie van de Koninglyke Akademie der In- fcriptien , Tom. !• pag- 173- Men ziet 'er Jupiter met zynen mantel, lioudende eenen blixemftraal in de eene hand, en leunende met zynen linker voet op eene verheve rots, daar men de Gcic Amalthea ziet hippelen- Minerva aan de andere kant gcwapent. met ecncn (lormhocd, gedolt met eenen langen tabbard, fchynt met den vinger te wyzen, of na de flang, die voor haar voctcn is, of na eenen vvyngaardftam, geilingcrt om eenen boom, tuilchen die twee Godheden Itaande, op denwelken men druivcnzict, en twre vogels, te klcin om gekent tc werden, doch naar alien fcliyn de u^reitd, vogel van Jupiter, en de Uyl, vogelvan Minerva, lie- neden by vvyze van Exergue , ziet men twee Paarden en twee Lecuwen, en dan 't iiooft van eenen Stier, 't voorhooft, vlakvan voren vertonende , maar 't merkwaardiglle van alien, is het Hc- breeuwfch opfchrift, rondtom den Agaat op den fchuyns geflepen kant, behelzende deze vvoordcn , uyt het derdc kap. van Gencfis, Dc Frowdifi zag dat die Boom goed 11 as tot f'pyzct ende dat hy een liifi ivas voor de oogcii. De Gelecrde Heer Oudinet, die 'c afdrukzel van dezen Agaat in den jare 1705. aan de Akadem'c hceft medegedeek, fchryft dat dc/elvc ontrent twjntig jarengeleden,aan den Koning %vasgegcven, na dat liy een onhcugbaren ty d , in een der oudlteKerkcn van Vrank- ryk goweclt was, daarze gehouden wierd voor cen bcfchryving van de gcfchiedenis der zondc van Adam. De Akademie llaat gaarn toe ,dat de ftccn en dc Hilloric oud en echt zyn, m:iar *c fchrift fcheeu haar toj te zyn hcdendaugfch IIc- biMUwlth D E P R I N T EN. . . J brccuu'fch, met een KabbynCchc ganfch nict /iiivcrc en llccht gc- gravcenle letter, en 'i /inncbcelc. Wat hier van zy Iclioon men ondcrllclt dat 't pravccr/cl nictoiul is 5 '/.oo biyft 'er tenige z\\ aright id over, want liec zou dcgi.no die ■•c Ilcbrccuwlch liccft gcfncdcn, Jupiter tn Mintrva, voor Adam tn voor Eva, en ecn ipenboom, met een vvynilok voor den ^er- boden boom hebbcn aange/,ien.<' Natiiurh ker istcgeloven, dut dc ovcretnkonill tuHchen dc llcidcnlchc label, en de Ware Hi- llorie v.\n den oorlprong der meniclicn, icmand van later tyd be- wog'.n hect't, die plaats uyt Gonelis daar byte Ichryvcn, om die overeenkomlt daar door aan te wy/.cn Ik hcb duar ik van de oudc namcn van Minerva fprctk, gctoont dc overeenkomlt tiillehen Minerva en du cene en de anderc Ate of om beter te /cggen, tuHeJien Minerva en de een en de andere ICva. ByThevct, Colmogr is vind men eenen pennin.;- van Minerva, met den naain van A- f, den naam van Ada vind men ^egeven aan Juno Urania, welke is Venus Urania, dc Godin van iSyrie, of Mi- iiciva. Men vind ook op een penning den naam L.va aan de /yde van een lioofd van Minerva, en op dc andere kant eene Cibcle Beger, die de/,cn penning onder de Penelopolill he plaatft fchryft, dat/e f:;ellagen is te Eva, Stad in Arcadia, en mo,t;elyk zo genaamt de de t.vasmus van de Bacclianteii , en hy voegt daar by; Cum Frimd Mort '1111)11 Mat re id Coiiicidit, tjuid an turn bacc ad Arcades, 2. 1 'km Inqiiii •Dii/odoriis quod Bacibns, fi dementi Alexandriiio H- des\ Eva^n enim, per qnam uon Errori Modo , Jed rpfi Mort'i "via Vatcfacla eli , /// Orgi'ts Iiivncatam , ejus verbis apud Eufebium dc prrparatione Evaugelied patet. Thclaur. Brandenburg, torn x. pa^. 4 13. 4 Geheimnis voile Hguur van de Godheytjzie Mondfaucon , tonu I. part 1- ri- Jiy. p- 3-8- fig- i. y. Pallas met haar Schild ; zie de Bfvoegzelcn van Gronovtus of dc geq)'aveerde edele gefleeihcn Leonardo Agojiini , eerflc Plaat. De twaalfde Plaat becreft dc jonge his of vruchtbure Maagd- XII. P L A A T, pag. 1x6. Dc I. F/guur, vcrtoont de jonge Ifis, houdcnde in een zoortvan fchildery her bceld van Horus Apollo haarzoon, met eenige zin- nebcelden die op den \'erIoller flaan , gelyk we beneden in de zes- tiende Plaat zullen verklaren , zie ook Kircber Oediep- torn. 3 ./^ 500. De z. ]'/y;!(ur is zeer zonderling te vinden onde. de grote pen- ningenvan Carprgna y pag. 70. en verbeclt dezelvc Ilis, den God Apis ot vSerapis der borit gevende- Men kan ook zeggen , tlat het Coca oi Prolerpina is, zogende den God Taurus, dat is Jiacciius in de gcdaante van ccnen llier. ? , 6 en 7- F/guren van de jonge His zogende haren zoon , zie wegens de ecri'.e ruj;uur A'/;o//, Dijjh't. io.)>ag. 4.6 >-. en wegensde tv, cde Beg r Bra.Jcuhurg torn- 2. pag. 301. De derde is een pen- ninp, va.i Iladriunis in den Harpvcrates van dpernsy pag- ^i. Dc 4, en 5. E.guren /yn twee zeerpragtigc antickcn inJiun zoorr. \7 Y T L E O G I N G VAN A L L E Van de ccrllc y.c^'t Mont faiicon, die /e ontler tic Abnxils plaatft, torn. 2. liltiiiibc 1)8 pa^- ^61. diU lict ccnc Hi., is, y.ondcr il.u\r by- te vocgcHi dat hct is lic His van dc oudc StcTrtkunll dcr I gyptc- n.ircn, dcr I'crli.incn en dcr liidiancn; 't gelleime His, dci'rigvjnc of de Maiii;d van ilcn diellricm; \ wclk ik bciluit uyi dc Ikr op Jiaar voorhoofi , /e hcctt drie Koren .ircn in dcliiikcihand , tndrie andereninecn vaasvoor hare vocten. Men /ict'cr den naaiu \an Jao by dc Ouden, de/elvc ahycbova by de Ilcbreen Ilet overig na.ikc van deze en anderc ri^uren , hecftmenterl)aailiei ls-:-,aIvcnl)ekieet. Dc 4. F/gitfir veibeek cene onderwetlehe lainp , gewyd aan Diana van Ephcfus, die dc/elve is mtt de ionge lis. Ue gelofi- tafcl gevocgt by de/,e lamp , j^eeft ccnc \etl diiidelyker veiklaring van htt L',ecndt7e (iodin van Alia betreft, en is eenc dcronuraak- ba;irllc bevvyzin van 't onderlcheid tiillchen de twee iiiil.i-s en van dc vruclitbaailieid van dc twcdc, alhoeuel maa^d. Men /letliicr in ecne galdery , Oliris en de rude Wis, wt-lke ik geh^of dat on/e cerite ouders, Adam en i-.va zyn Oiiris kcnt men aan de \oren- inaat;, en His de oudc aan de l,otos-l>loem. I'e jon-c llis is kcn- baar aan dc wallendc muan op iiaar iioofr, waar uyt l)Iykt dat/,c de/elve is,tlicondcr de/,innel)eekligeli;;uur van Diana van Krhelcn op dc kimp is afgel'dietll. Aan haar /ydc lluat l;aar/'ion Mi)ius. Dc/e vler per/onen verbcelden al 't vvc/,cnilyk!tc van den (.odi- tUcnft. De twee eerllen hcbi)tn vcroor/aakt den val van t mcn- fchclyk gcllacht; de twee andcren, de wenlch van alle ecuuen, zouden dien val llellen. Deze lamp Itaa: ook \))' MoniJaiicun\ toiii. §. part- X. Tlancbc i6y. pug xi j Ik had hier nog drie fraie penningen konncn plaat/cn, ten w;iie tc laat , daar op j^edacht had. De ecrllc ftant by Puntin j pag- xZ^- vcrbecldende C', be'c, Diana van Ephcfus, en Apisonder dc gedaante van ecn liier- la- tin necmt Cybele hier te onrecht voor eenen g>-efi, die eencn luci- ten offer aanbied; Cybele is door haar hoold mcc toicns gekrocnt, zeer kenbaar. De twede een penning van Tra'aan, is by Trifc.'.n, Comiucnt. Hiji torn. I. pag. 4-ji)- te/ii.n vcrbecldende ecne naakte Dictynna, leunende tegen een rots, hoiidcndc ecn kind in liare armen, en aan haar zyde twee gewapende Ivorybanten , boven aan dc naam DICTYNNA, geheel uyt Didvnna, was A de Diana dcr Krctcn- zers; de fabel gcwaagt 'c van Dictynna altoos als van eene maagd. De Penning toont, dat zc dezclve is als dc Khea olMoeder der Goden by de Krctenzers, g^ilyk te zien is uyt cenen penning; van Dccius by Seguin, ^t'/e-r/. A'lim- Imp. pag- 188. Blykt dan dat dc* Khca der Kretenzers niet is de oude Cybele, maar de jonge, diw*te gelyk en Maagd en vruchtbaar was; en dat dien volgcns dc lupiicr van de Orgia der Kretenzers, zoon van ecne Maagd zyndc, g.> noegzaam is een voorbeeld van den Verloiler, De derde penning is van Julia Soaemias, Moeder van JUagibaltis. by Trirtan, Tom. x. pag 363. \'^enus Urania, die altyd mp.v^d ii volgens de ouden, werd hier vertoont met haren zoon, diczc ec.^ a.irdkloot, met een figuur vaa een zon daar bovcn acnbied. XI il. » ten WAie '• ' .' DE F R I N TE M. V - ^ • - XIII. PLAA'l', //i/;vaar van 't hantvat ccn zcer volkomen kruis vcrtoont. f. Egiptilch Priciter houdende het kru.s; tie la Cbai'JJc, Munf Rom. Setl. Tab. 36. 6. Hcrmctii'ch of Iliatifch kruis, na dc mcning van Kircherusj Otdip- torn. 2. part 2 pag. 24. verklaart. XVII. P L A A T, pag. 112. . I- Ilorus Apollo m£t zync bceldfprakigc zinncbceldcn , v.'clke I ;j'l UYTLEGGING VAN ALLE ryn een lang kruis , bovcn op met ccn Spervershoofd , zinnebceld van de Godheid, nezens den winkclhaak, /innebceld van de Ko- ninglyke Hoogheid en van de rtchtmatigheid , en met den wichel- ftok, zinnebeeld van 't Priefterfchap ; xie de tafel van Ifis. 2. ICgiptifch Pfiefter houdende een altaar, uyt de gegraveerde flenen van Leonard Agoftin't-, van de uytgave van GronoviuSi PL ay. 3. Tafcl van 't zelve altaar, in 't groot, doordien zelven Schry- ver, plaac 38. men ziet 'er gefchenken die geoffert werden, te weten een mande met opgeitapelde vruchten of broden, in 't mid- den twee korenfchoven , deeen tegen de andere Icunende, twee tuytfleflen met eenig vocht , en een kruis daar boven , beneden ziet men een kleine kom met een handvat. 4.. Twee altaren genomen uyt de lyft van de tafel van Ifis , ver- beddende twee offer offer -vazen, met een kruis daar boven. Het vocht loopt uyt het eerfte in twee Nyl - va/en ; een Egypte- liaar met een been geknielt , lioud ccnen Nyl - kelk , als om die vocht te vangen, of uyt te gietcn. De twede Vaas ftaat even als ter vereering of aanbidding , tuffchen twee bloem-bolfen ten toon. f. Een Veftaalvasx een fnoer van koftbare flenen, wasraan een penning hangt, daar de ilcnen by wyze van een kruis gefchikt zyn. Dit ftuk vind men by Lipllus, torn. 3. de Vefla c^ /"ty/ pag- 611. Daar is niets van overig, als cenige voetftappen van Itcnen v;in de fnocFi de Veftaal was zonder hoofd, docli de plaatfnyder licefc haar een hooft van zyn maakzel gegeven. d. ¥igmir van 'jupiter-Ammm-, in de gedaante van een ram, met een flang op het hoofd, en een Ilermetifch kruis aun den hals , van fatzorn als een T- Spon, in Mifc. £nid- Ant- Heel- *)-P(V'\ 306. Tor- 8. 7. Canopus op een Griilloen, houdende zyn poot op ecnfchild ;waar op een kruis ftaat. Gemmc di Leonardo Agojiino-, Tah. ic.^. 8. Ptolomeus Dionyfits in de gedaante van eencn Bacchus, de pick als ccn kruis. Foy Vaillant de Num. Ptolom. p- 146. by den zelven vind men pag- i6z- eenen diergelyken penning van denzel- ven vorft, hoewel vcel kleindcr. «;. Bacchante i uyt eene lykbus liySpon, Mifc- Enid- Ant. Scfi. i. torn- 1, pag- 29. hout cnde in dc rcchterhand ecnen penning daar een Hermetifch kruis op ftaat. 10. II. IX. !}• Figuren van yjflarta, Godin van Syrie, met een lang kruis in de hand. De penning n- 10. is van ]i.logabas met de woorden: Co/onia Aurelia Tia Metropolis Sidonioriim\ JJe (Jodin ovcrentftaande in eenen tempel met vier zuilen, houdende een lung kruis in de hand , aan vvl Ivcrs voet een man is in 't klcin , en am de linker zyde een zuil met eene Vidorie daar op , hebbende in de linkerhand ecnen Palmtak, en in de rechter eene komn, die ze de Godin op zet. In dc Exerque is een altaar en fchilpwerk, (pialyk gevormt wegens de genen die Tyrus en Sidon vermaard h^liben gemaakt door den handel in })urper geverfde wol. \ aillant , Mian. Imper. tom.z.iz6. De penning n 4. is van Julia Mmmaje, met het opfchrifc: Nervia Trajannc Alexandrinae- De/clve is ^eila- gcn tc Bttftre in Arabic, gelyk uyt de Exergue blykt. Aii'^ia 11.1.1c D E P R I N TEN. ' ftaat hier in eenen Tempel, op deielve wyxe als op den voorgaan- den pennin.i; ; houdchde in de eene hand cen grooi kruis, en in de andere etnen horen cles ovcrvlocds. Voorhare voeten lyntwce Ccmaurcn, l>laz^nde op twee kinkhorens, gelykende na die dcr Tritons. \,aillant, iom- i- pag- ifl7 De penning, n. 13 is van Salonia, met liet opfchrift: Colonia Julia Augujia reiix ^ zynde ge- lyk uyt de 1 xer.nie biykt, te Ikrite gellagen- Altarta werd hier vertoont als eene vrouw op den voorlleven van een fchip ftaande , haren tabbaard met de eene hand ophoudende, en in de ?.iderci heeftze een lang kruis. Eene Vidorie houd een kroon bo-.^n haar hooft DcAC penning door den plaatfnyder niet volkomen getrof- fen, is beter te zien by Vaillant, Tom. i- pag 353 De penning n. ix. iste mcrkwaardiger, wyl zelang voor Chrif- tus tyd gellagen is, gclyk uit het Grickfch opfchrift blykt. Aliar- ta Itaiit liicr in een galei. Uit haar rechte hand loopt een douw , zinntbeeld van de weldadcn, die ze overde menlLhen uitbreid; in hare linlvcr hand, die ze op den rug houd, heeft ze een lang kruis met appeltjes, zeer wel uicgedrukt. Deze penning is van Alexan« der, twede Koning van Syrie, en te vinden by Befger, Tbef. Brand torn, t- p- ^^■ Vaillant heeft in zyne Gefibtedeius der Ko- migen van SyriCt twee diergelyke penningen, van Demetrius den twedcn. Op den eerften p. 171. Itaat ,i(iar:a, met de koren- maat op het hoofd, overent, uitftrekkende haar rechterhand, en onderlicunende met de linker een lang kruis. Men leell hier op de rechte zyde ba. ^:h. dat is. bav1,\ os ah n hIpot. De twede, p, 278. vertoont de godin blootshoofds , ftaande in een ^alei den rechtcr arm uytgeftrekt , en houdende in de linkerhand , die ze op den rug hcefc een kruis. Achter haar ziet men eenige Scytifciie of Fenicifche Karafters- 14.- Penning van Auguftus, vertonende de muts van den 0|>per- Pricfter, van de Go Jin der Sidoniers met een Sympulum, te /\ccis gellagen. De vicr letters C. j- G' A. betekenen Loloma Julia Ge- viella Acdtana. Vaillant, toiu. i- pag 2. Daar zyn nog andere diergelyke pcnninqen met verfoheide opfchriften. Ik meet nog zeggcn dat 'er by Trillan, loin- i. 338 een pen- ning is van IleliogabaUis , verbeeldendc de jonge ifis of zooTridm zcgt, de Godin van Syrie, in de eene hand houdende een ratel , en in dc andere een Ifis kruis, by ICircher Anfata genoemt. De Sohryver merkt aan, dat dit kiuis, en de cerkel, die hot omvat, is het llerreteken van de pluneet van Venus, vvelke is de derde plants, aan dc vruchtbare maagd in den hemel toegelegt, waaruyt blvkt, dat Venus Urania en de Godin van Syrie cen en dezel e Godhcid zyn. De Schryver meent met Marlilius Ficin, dat het kruis zinfpeelt op dc verborgentheid van onze verlolFrng' Ik had hier ook ecnigc Romeinfche Standaarten konnen laten gravel en, aan wclker toppunt men zecr volkome kruizen ziet, gc- lyk FcrtuUianus den Hcidenen, vyanden van 't kruis, tegenwerpt. Dans UYTLEGGINGVANALLE XVIII. P L A A T, pag. xf5. Dans der Irokoizen, genaamt Te • Jennonniakoua tnde^tbon- ront i op die zelve blad-zyde en de volgende verklaart. XIX. P L A A T, pag. 281. 1. Huwelyks-plegtigheden. Twee vrouwen brengende het hu- welyks-hout in de hut van den man i. fc-ene vrouw, die door hec Dorp wandelc» dragende haar kind in een wieg op den rug. If ■I VER. n de jitboih ide het Iiu- V, die door • den rug. % i VER, \ : .... U I T L E G G I N G VA N A L L E D E , /. , PRENTVERBEELDINGEN Die in 't twede Deel voor komen* / ' ;i.,i,u.'T. ; . I'l'i . 1 [ . r,. •1.<:fi [ XX- P L A A T, pag. 30^. DEze Plaat vertoont de kledingen opfchik dereerfte menfcheh j 00k 't geen aanleidinggegevenheeu tot 't vercieren vanSaters 't zinnebeeldig denkbeeld van de horcns der dieren enz. De mid- dclfte der drie eerile figuren verbeelt eene Ifis, gehult met de huid van eencn ftier, met horens enoren Cuperus, m Uarpoerare , p. icg. Aan 'i^re zyden zyni. een Jupiter A mmon , en 3. EenLy- fimachus met >o»-ens op het hoofd , als of ze daaraan gegroeit wa- ren. La C ' , MuJ- Rom. Sec prima Tab' 4 SJ 19. De figu- ren van de * 1, ry zyn twee Satcrs, f. Zodanig als de antiekert verbeeldcn.; 4. hen oucl Duiticher volgens Cefar, en $■ een Ame- rikian, zodi^nig als die beyde gevvoon zyn zich ten oorlog uyt te rullen. De fii;uren van de derde ry vertonen een vervolg van dcnkbeelden der ecrlle tyden in de Helm-cieraden der Hertogen van Bretagne. 7. Vulfon de la Colombiere , Theatre d'Honneur, Tom. I pd^- 49- en van een cud Vlaamfch geflacht. 8. Recherche des ^ntuiuites^ £jJ Noblefje de F/andres de I'Epinoy , pag. 311. Iw. I. De penning in 't midden verbeelt eenen Prins uit deii huize van \'rankryk , vcchtcnde in een Tournoi tegen eenen Ilertog van Bretagne , beide hebben ze den ilormhoed boven den helm. XXI. PLAAT, pag. 313. Men ziet liicr eene affchctzing van de kleding en opfchik der \^'ilden. i- i. Figuren van Wilclen, zynde Irokoizenen Huron- nen, zooals ze hecicndaagfcligaan, Man en A'rouw. 3. 4. Zoo als ze Gudtyds geklect zyn geweeft. 5. Snoer der Ouden, waaraart hangt liet gecn, dat men by de Romcincn Bulla noemde. 6. Snoer tier Wilden, waaraan gchccht is een groot Ibk porceleinj over- ccnkomllig met de Bulla der Romeinen. 7. Ilalsfnoer der Ouden, ovcrcenkomftig met die, welke de Wilden dragen, en die fchynt van dezelve lloiFe geweeft tc zyn, Montfaucon, Amiq' Expl torn, fl. if 7. pa^- 268. 8- Armbant van porceleyn , by wyze van kieinc buizen- 9. Caracolis der Karaibers , ofZuidelyke Wilden- JO. Tabak zak der Noordelyke Wilden- 10. en 11. De twee delen der brozcn, wclke dc vrouwen der Karaibers van de Voor- cylanden, boven en onder de kuiten dragen ten teken van hare oprechtheid en vryheid. ** ; ., *»*^,i XXII. UYTLEGGINGVANALLE XXII. P L A A T, pag. 3*0. Vertoont de prik en beeltfprakige fchilderingen. t. OudePiAus. a. Een befchildcrde Wilde , overcenkomftig met den Pidus, in 't eerlle figuur vertoont. TuflTchen deze twee pcrzonadien is een Wilde van Noord-Amerika. 3- Graverende zyn afbeeldzel op eenen boom en fchryvende op zyne wyze het geen door dit loort van gedenkftuk vn\ te kennen geven. Beneden zyn uytgedrukt de fchilderingen waar van ieder zoort een letter kan verftrekken. De eerfle behelfc, dat de Wilde genaamt de twee v^ren> a. b. van 4e natie van de kraanvojjel, c. en van 't gellacht van den Wilden Os, d. verzclt van vyftien krygsknechten, h. eenen krygsge van- gen heeft gemaakt»f. endrie haair-fchedels verovert,g. indenzefden tocht die hy gedaan heefc, om ten oorlog tetrekken, k- en in den vierden, waar in hy de party gecommandecrt hecft, i. In detwedt ■werd gezegt, dat de Wilde genaamt de twee pylen, a. b. van de natie het hert, c. van 't gellacht van den Wolf, d- in gezantfchap gegaan is , brengende den kalumet van vrede aan denutie van den lieer , verzelt van dertig perzonen , h. In de een en de andere li- ■werd de Wilde niet allcen afgefchetft door zyne beeldfpra- guur, kieei ige gedaante , maar is ook in zyn geheel gefchildert , in de eerfte met zyne wspenen* e- en in de twede met den kalumet en de Schildpad, f. XXIII. P L A AT, pag. 340. Vcrbecit twee huyshoudingen dcr Wilden van Zuid en Noord- Amerika. De Hut der eerften is een boere Itulp in de gedaante van een karbet, waar van men maar de helft ziet ; een Karaiber legt daar in zyn hangmat, waar onder een klein vuur brand. Van vyf Karaibifche A^roawen , fchrapt de eene maniok , de andere maakt denzelven plat, de derde laat het mcel van den maniok lo)jen door een zeef , dc vierde iiiaakt het kaflaubrood , en de vyfde brengt hout, om onder den pot te (loken. Daar tegen over fiaat een ope hut der Irokoizen , daar men een vrouw de bagamita ziet klaar maken , en een kind , een vifch en een Indifche korenaar braden. Buiten de Hut zyn drie vrouwen ; de eerfte ftamt het Indifch koren in een houte vyzel , de twede maalt 'c graan tuflchen twee ftenen, een korrel tenens, en de derde maakt eenen zak, om het meel daar in te doen. Beneden ziet men eenige 4ren van Indiaanfch korcn , de plant van den maniok en een patata-wortel. Aan het ander end (laat een pers , om het zap uyt den maniok te perzen , 't welk men ook uitdrukt met iets , waar van men dc ge- daante ziet hangen aan een der einden van den karbec. XXIV. P L A A T, pag. SSS. Het eerfte dee! van deze plaat verbcelt de algemenc raadverga- dering der Floridanen, en de proef der krygsknechten, bequaatn om dea veldtocht te doen ) het opperhoofd , gezeten op zynen creon. T ' D E PRfIN T EN j trooii) in 't midden van de ouderlingen, edelen en priefters, di^ daar fchynen onderfcheiden , door hun mantels. Een man overend llaande doec eene aanfpraak , en brcngc vervolgens aan elk den kallina-kelk, dien hy moec uitdrinken- Aan de eene zyde mai^n de vrouwcn de kaiuna gereed , en aan de andere zyde ziet men eenen dezer karels in vrouwegewaad , 't wclk ikgezegt hcb, over- een te konien met de prieilers van Cibele of van Venus Urania , en welke de Europeanen Hermaphroditen genoemt hebben , naar \ fchynt , cm dat ze waren mannen in der daad , doch vrouwen in hun bediening en kleding- Herodotus noemt in 't vierde boek HeV' maphrod'tten zekere mannen onder de oude Scyten , welke men E- nareen noemde , die als vrouwen gekleed en tot den dienft van Ve-' nus Urania gewyd, van haar een zekere konft van waarzeggery hadden ontfangen ; deze mannen komen zeer met dit ilag Ameri- kanen overecn. Het twede deel van de plaat vertoont de wyze va|>'de"diica, Ouicou of Caouin te maken en die te drinken, 'c j«^k de Franfchen wynmaken gedoopt hebben. De waarzcggers zyn hier insgelyks aan hun mantels te kennen- X X V. P L A A T, pag. ^66. Het eerfte gedeelte van deze plaat is een godsdienftige dans der Virginianen ; zie 't verhaal van Smith, en anderen over Virgin ie. Het twede is eene vertoning van een gedeelte van den dans der Brazilianenj volgensLery, by ons aangehaalt •• X X V I. P L A A T, pag. 374. Wyze om den zuiker te maken- De vrouwen bezig , met de vatcn tc halen , die reeds Vol water zyn , dat uit de bomen loopt ^ brcngen dat water , en gleten het m ketels , die men over net vuur ziet , en op denwelken eene vrouw pait , terwyl eene an- dere diedaarby zit, met de handcn dit dik gcworde water kneed, dat Jiard genoeg is, om zuikcr-broden van te maken* Verderziet men de vclden, gelyk ze ten einde van den winter zyn, en de vrouwen arbeiden, om dezelve de eerfte gedaante te geven, en hun Indiaanfch koom te zaicn. XXVII. PLAAT, pag. 374. Deze plaat vertoont boven eenen onden Markoman , geheel met tcnen gewapent, zeer gelykende na fenen Wilden, mee van 't hoofd tot de voeten met hout en fchontcn gedoll. De Markoman is voli;ens Cefar, zie de nieuwe Engelfche druk \m de Conimentar. p, 30. De Wildeman is volgens Champlain, Reizen 1631 p. 191. TiifTclien deze twee perzonadien is Jictoorlogs-ryske, overeenko- mende met do zinnebcclden van de Oudheid , welke men Tejera noemde, waarvan ik ecnige figuren heb medegcdeelt. Ilet eerfte is een zinncbeeld der Chriftencn ; zie Cabinet de fhinte Genevieve peg ^' fi!^- 6- b'n voorts La ChaulFe, Muf.Rovi.fe6f- f. Tab. 8. De gedenkpenning om laag , vertoont eene vrouw , houdende hi :s**s •:<=::•!:* eene UYTLEGGING VANALLE eenc hand een van dexc linnebcelden , en in de andere cenen ho- ren des overvloeds met hct opfchrift : LI BLR A LIT AS AUG. Eezelve is van Halbinus. I eze zinnebeelden werden op verfchei- de andere penningen van kcizer« gevonden. I let twede onderwerp is cen party krygbknechten > in gelederert uithun' dorp trekkcndc. De voornaamfte is aan 't hoofd, zingende het doodlied. De twee volgendc platen raken de vaart der Amerikanen- XXVIII. PL* A A'T, pag. 4.00: ;o ii? In de eerfle verdeling van dese plaat is cen kan6 der Eskimen' ^ers, boven dekano ziet men eenige Egiptiiche antieken en daar- onder papiere fchuitjes, op dezelve wycte als die van fchorzen r waarvan de Wilden zich bediencn -, zie Montfauconj «>^^ EX"-. pliq. Tom. i. *Planchc i+*. pag. ifo. In de tWede verdeling ziet men een vlot van droge kauwoerdeny ledig gemaakt emtcr dege toegeftopt, en daar onder een Pefuviaan. XXIX. PLAAT, pag. 409. .^::!:. IL'I Sprongen, Watervallen, ftortingen van rivieren uyt de hoogten." In 't verfchiet vertoont zicK een watrrval', wdkers'. ongemene hoogte dezelve onvaarbaar maakt. De Wilden genoodiaakt, de rivier vcr boven den val te verlaten * dragen hun> kanoos en gereet- fchappen, om dezelve benedea die llortingeni weder op de rivier' te brengen. De rivier in een effen vlak bed , loopt heel ftil verby cen Dorp, by 't welk men op een uytftekende punt twee Wilden aiet , die aan een praauw arbeyden. Twee kanoos van 't maakzel der Abenakezen en een ander van de Outaouaks. Beneden is een foel lopende ftroom , dien men kan overfpringen. Twee Wilden zakken denzelven af, en twee anderen \aren dien op, langs den wal en grond flepende. XXX. PLAAT, pag. 411. Tochten over fneeuw en winter-Iegeringen. De Wilden komen hiervoor, als dragende hun equipagie op bcrrien, en andere de- zelve op hun fleden achter na Hepende. A nderen op de zamel- plaats gekomen , rechtcn de hut op, 21ommigen hangen eenenketel over het vuur, hakken hout, en maken vuur op hunne wyze door wryven of boren. Om hoog ziet men de raket. XXXI. P L A A T, pag. 41^. Beleg van een Schans of Dorp , met palliiradcn bczet , volgens de manier der Wilden. XXXII. P L A A T, pag. 419. 't Voeren van krygs-gevangenen en hun iiitrede in het Dorp. Het eerfte onderwerp vertoont de wyze, van de Slaven aan clkan- der :' J . DE PRINTED : ' dcr te bihdctt* coze gcdurcnde dennacht tebewaren; ter zyde ziet men eeo krygsman, die het haaur, t>ereid) op dczelve wyxe gelykze-gewoon zynde huiidcn.te.bcreidca lite twcdc onderwerpi vertoonr do Steven hloot ge(teltaan't(i,uaad:onti!aaU dan men hen doet op hum komftJn de Uorpen vanhaa overvviTinaais of derzel- vcr bondgenoten- Do iiwrfch bogtnt.inet die van de party der overwinnaren J welke de hairlokken dragen, ch de/e verdenge- volgt van drie gevangenen, met dtxi Schiload > in de hand, en den ftok ; vercicrt met zwaanen-vfiren. DeDorpel ngtn in twee ryen ge- fcliaart, en met ftokken goyvanent, ftkan ^ereed, om hen wel t'ontfangen. XXX.HI/ 1* L A A Ti pag, 44f. ' Doodftniffe. li DoodfttaffeilerSlayeDvanNoord^Ainerika. i. Doodltrafteder Slay]»x;van(Zuid^AmerikB4. bcftaande in dHe ver* fcheide bedryven. Aanide eene^kantt befdiildercn de vrouweit' den llaaf; aan de anderc vercierenze den knodsj.waar^mede by- gebolt ihat te werden; en in 't midden werd vertoont de wyie, waar op hy ter dood!gpbr«gtfw«:d.< '/.'A'.. X X X I v: P L A? A? T, pig. /ysS' , f\ . t Deze plaae betreft diu OGGomtfchappeni eir, deoL koophandd der- W ilden ' van Noord*- Amor ikai In' bet eeille onderwerf) verfcbynt een Wilddin den raad,. fprekendc door.zyne porcelcine fooecen. De fnoer, dien by in dfe*. hand; hoad)» is beneden groter verbeelt. Het twede onderwerp isioene. vertoning van den. kalumet-dans. In-: 'c midden op een mat, zyn de Manitou of de Geeft, ter eere van denwelken do dansgefchied ; 't is een Hang, ende wapenen, met deweike men meet vechten. De toekykers en de fpcelluiden ma- ken eenen ronden kring, waarih men ae twee tecHters ziet. XXXV. P L A, A T, pag. 4^9. Spellefi met bikkels of met den Aflragaal Het eerfte fpelen dc vrouwen, en het twcde de mannen> op de- wyze, als ik verklaart heb. XXXV t. PLAAT, pag. 477- Kolffpellen en anderc ocffcningen. Het cerfte is kolven , en het twede is een fpel , dat ik elders befchreven lieb. In 't verfchiet ziet men eenige S\' iiden ) die zich in 't boogfchieten na een wit oefTenen. XXXVII. PLAAT, pag. 49^. Een zieke Jongler en een ten toon geftclt lyk. i- De zieke on- der de handen van twee priefters, werd langzaam peleid over een groot vuur van gevonkte kolen, terwyl het choor bezig is, cenerf *#**#*=)» J gods- UYTLEGGING VAN ALLE godsdtenftigen dans te doen, boven denwelken men ziet de hut van de wichelary of jonglery , weike ik eezegt hcb overeen te komen met den Delphifchen Drievoec. i. Het lyk ter begravinge klaarge* naakc , is overent op eene verheve plants. De menfchen in de hue vergadert om hem te bewenen* fchynen te luilleren' na delofre- de, welke een der Ouden of vooraaamften fcaande uitl'preekt. Hib HO , XXXVIII. P L A A T, pag. jof.r. ,• •)/ Dood der overgegevenen aan het opperhooft9 of aan de vrouw« hoofc van de Natie der Natchez te Lou'iriana. De tempel t^anfch open ) laat op den grond bloot zien de lichamen der hoofden , die hier bewaart werden. De geen aan den welken men dc laatfte eer bewyft, legt ten toon op een der ftenenj aan den ingang van dien tempel. Twee Choren in den buik van den tempel vertoont, doen eenen Godsdienftigen dans , terwyl men de genen wurgt ) die den ovcrleden gezelfchap zuUen houden , en hem in de andere werdt moeten oppaflen. XXXIX. P L A A T, pag. yoy< .j vj. V5 Lykftaatzten by de Irokoizeh. Het lyk overent gefecht op de Tosbaar, waar op het is gedragen, is by de kuil, die twee karels graven. Ter zyde le(^ al zyn rykdom, die men met hem zal be- graven. De Ceremome-meeiler verfchynt vervolgens, houdende in beide zyne handen de fiokken > met dewelke de Mannen en Vrouwen zuUen fchermen* die de ftaatzie moeten vereeren met een gevecht»waarna de prys aan de overwinnaars -werd uytgedeele. ■ - X L. P L A A T, pag. 5oy. Lykflaatzien over de genen j die van koude in de fneeuw ge- fiurvenj of by ongeluk verdronken zyn. X L I. P L A A T, pag. 51/. Atgemeen feed der doden by de Huronnen en by de Irokoizen. De befchryving is daarvan zoo omftandig gedaan , dat het nodeloos zou zyn» daarvan eene nieuwe verklaring mede te dden. ,— >. _t .'. •{ X /■ ,1 ! ■ .' ■ ; • f! ,. . r:.^ vj.. , 1- ZEDEN ?t de hut van en te komen nge klaargc tien indeW na delofre-. dpreekt. I de vrouw, mpel ^anfch , oofdeii, die Ic lautfte eer ng van dicn coont, doen ■fit, die den dere werelt itecht op de twee karels hem zal be* , houdende Mannen en ereeren met uytgedeelt. iheeuw ge- Irokoizen. ;t nodeloos :n. ZEDEN tli,-.-l hi I 1} Matt I tnn Mudzon . H. Vtiun ^•lUuiA tu0ihtn MnjelUen en Lx Maine 1 4 X,\^rJ Amerik.j |B Ziii.V Amei-ik.i Jfcci^letCZuid^imerikaA^thfiA. 1 . Ccjf VAit^/nit iMuintt nCniekcnde I.MiJ^ndiemenjut K Hiyiev MiJ/i'ij-'pi ■ tXtinA^uienAmenk*tte^/en 24 ftnwr iitf-AmAZcueft K OcV f-tnMfXikc. M Jttvtfr v.i« l.iJHAta f MidcZ^e . JV Amlej .bt'txjen C Kiijt\nn JViett iSpaiye . Mexikc, P Ma^eUjeii.'ih JV-t/i.V a Ctiniutkc etianJen jL<.KuJtynn 'FUrit-iAVttvtnic en Vi-'u .tinatlanei t Ku-tt v*in^ieu "VrankrijK 'Xie £jktniciuei\.Wiihjtintn .Klc^tkc^fdett.\f/inibixlen , en ^ficufcn .hf^vconfn t Xoonten v*tti « CinaJ-i iV.- Iivktijen Huff mien , Algonkmen . dit^xMidfen aan Je rivier JnttltMirent , Je Ihcnouen , Xjif/ien em .Itxn^j de rivter Adj/fuippi . Ae Vlt^inie nj .'^tertJanen .Woh-en . _ Mahmganen enz ,inJe 2fahuunfi-Aaf van de Mngel/'chen JeAbeiinhit tujthen A-eaJie en _ Nteu ^^njeliind .^e C*xmti!ide tale/t en Vctken . wwrTt^JLiuf^wirMifiBapa ■■■■■■ ■■■■J rpw^r ■■■■■■■»^mi»i»-iiw-»TrttM»iip»i^» T r ; J Z E D E N ; D E R I'l » AMERICANEN. Oogmerk en Schets van hcc Wcrk. E i: R S T E II O O F T S T U K. " ' L'i^r^-^/T^-'f Edert meer als twee Fcuwen dat Amerika ontdekt is geweeft, en dat de meellc /.ee machtcn van ' u- ropa daar talryke Volkplantingcn na toe gexondcn liebben, hebben veel Kcizigers ons den Aart en en de Zeden der Amerikanen afgefchildert , en ^^-^^^g^ \erfcheide Geleerden hebben zich met vlyt tocge- ^??25^y*^ legt om in de duiilernillen der Oudheid de voet- ftappen v{^n den Oorlprong dezer Volkeren te /oeken. Maar wat naauwkeurigheid wy ook in de Reizigers vooronder- ftellen , die hun aantekeningen daar over in 't licht gegeven hebben, 20U het hard zyn dat zy alles ingezamelt hadden , en dat men gcen Naczing na hen zou kunnen do^n; Men heeft in gevolg v.iti tydcn kcnniilcn gckrcgcn, die zy niet hadden en niet konden hebben; zo dat men , zonder hen te verongtiyken , ondernemen kan over dit ontwcrp le arbciilcn , en zich vieycn van icts omllandigers en wttcnswaurdigcrs ic zcggen, en diit /cits dc bcvallighcid Jiceft van Nicuvv te zyn. W at de Geleerden aangaat die dczc ftof vcvhandelt hcf-ben, hun Vcrtogcn niet als op onvolnviaktc en ter loop gcfohrcvcn Aanieke- ningen gcmaakt y.yndc , konden nice als gebrcUyk z'n; hun gillin- gcn zyn zo los en onzeker, dat /y mccr tuyliclingcn docn onillaan als zy \'r ophelderen; en dc ovcrccnlvomlt die z) tulVchen dc liar- baari'chc Talcn en de gcleerde, die hun hekcnt zyn, vindcn, is op zulkc verminkte W'oorden gcgrond, dat men 'er niet als valichc Ccvoli;cn uithalcn kan Gcduurendc vyf iircn die ik in ccn Zcnding by dc Wilden van Kanada heb dooigebrachr , heb ik my in den giond van den Aard en dc gewoontens dezer \olkercn wil'cn ondcrrcchtcn en voor al htb ik daar myn vootdccl gcdaan met dc ontdekkini^cn en kennillcn van cen Oud Jczuits zcndcling, later juliaan Garnici ■ genaimt, die A zich Vela rciii- Rtr« hebben oils den aart ea zcdeii der '\- meiika* mil uf> dtrt. Mnar ly heb* ben noch vcel voor cen naauwr- kciiri^ on.cr- over gc- laicn. Wat 'cr van de Gticer- dcn die dciellof vcrhan- delt lu'tibcn \ oor UlT- dccl tc vilicll is. * Piitcr liiliaan riLivniLT, ccn Jduits 7.cndo!iiig v;in K.inadi, i-i hmcdcr v.m den Kcr\v.i.irdit;cn V';i»li.i- Dom juliam Gamier , Bcucdiktyucr Moiuiik , iickcnt lioiM* dc wtrkcii die hy in "t l"''it gci^cvcn IkcIC De Schry- »er i« vyt' jaar icnde- ling by deWil- den in Kantda wieft. H«ctt allcs naauw- kcurig xelf oii- (Icr- zocht. En voor 't ovcri- ge n)et «1coni- dckkin- f,ea van cen oud Jcfuic die daar 60 jaren woonc had zyn *oor- deel ge- daan. DcAl- Ron- kynfciic fpraak is de uitgc* Arektite van Noor- der A- nicrika- Dc .Schry- ver vLT- gcnocgt zich Diet met dege- woon- tcni en otffl- nin^en der Wild'- te ken- nen niaar vergc- !>kt Jie % ' O O G M E R K vich vanTyn Proef jaren afaan de Zendingen hebhcncle toegewyd, daar mcer als /crtlg jaren vcrlkten hecft , en vooitgaat zyn ovcrigcn Iceftyd daar in dc oelVcninrcn van cen hciligcn yvcr en ecn /ccr llrcnge levenswys door te nrcngcn. Hy hccft de Algoniiuynlche fpraak, die de uitgcllrektAc van Noorder Amerika isi wcl gcnocg vcrllaan: niaar voor al bezit hy in volmaaktheid de lluronfchc en de Vyf Taalbuif^iingcn der Irokoi/cn onder welke hy hyna altyd gclceft heeft ; 't is , leg ik , in den omgang met dezen deugtv.amen /^tndc- ling, met wicn ik een naauvve \ crbintcnis gemaakt had, dat ik byna a.ics ^cpiic heb, 't gecn ik hicr Van de Wilden te icggen heb. Ik heb ook tic Verhalcn gclc7.cn die in verfcheide tydcn door vcr- fcheide fchryvers in 't liclit gcgcven /yn, en in 't by/ondtr door de Zcndelingcn, die deze zendingen door hun Apoilohl'chen Arbcid hebbcn gehciligt , vvaar van zommigc /clfs gelukkig gcnocg gewccll 7,yn om bun bloed in de vvredc pynen te vergieten , aic de liarbarcn hen hcbben doen lyden , tot wicr Zaligmaking z,y /.ich opgcoftcrt hadden- Ik heb my niet vergcnoegt met den inborft der Wilden tckenncn, en hun Gewoontens en ocrrcningen te leren , ik heb in dc/c ocfle- ningen en gewoontens voctllappcn van de verafgelegcnfte Oudheid §c/,ogt; ik heb met vlyt die onder de Oudlle Schryvers gclezen, ie van de zeden , de W'ctten en dc (Jebruiken der Volkeren ge- handclt hebben , waar van zy enigc kcnnis hadden ; ik heb deze ze- den dc eene met de andcre vergelcken, en ik beken dat zo de Ou- de Scryvers my licht gegcvcn hebben > om enigc gelukkige gilVingcn aangaande de wilden te gronden , de Gewoontens der Wilden my licht gcgcven hebben om vcdcheydc zaken in de (Jude Schryvers Seraaklyker te vcrftaan en uit te leggen. MilTchicn dat ik, myn ge- achten in 't licht gevende aan die gene die in 't lezen dczer Schry- vers bedreven ryn enigc openingen geef , die zy zuUen kunncn door- grondcn: miircnicn ook zal ik gelukkig gcnocg gewecll zyn om eni- gc A dcrs van ecn Myn te ontdckkcn, die onder hun handcn ryk zal worden Ik wcnfch dat zy zich bovcn my vcrhcfFcndc noch ver- der mogen zien » en dat zy ecn nettc gedaantc en een juille uitge- ftrcktheid aan vcle zakcn willcn geven, ilic ik niaar ter loops aan roer. 'Zommige myner gillingcn /ullen gcbrekig in zich zelvcn Ichyncn, maar milTchicn dat zy tc /amen vcrcnigt zyndc , een gchcel /ullen uitmaken , wiens dclcn elkander zullen onderlleunen , door dc aan- cenfcliakeling die zy met elkander hebben. T W E D E II O F T S T U K. DE kennis der Zcden en Gewoontens van verfcheyde Volkeren hecft icts zo nut en zo gewichtig in zich, dat Ilomcrus gcoor- deelt hecft daar het ontwerp van een Gchcel Gcdicht van tc 1110c- ten maken. Dcszelfs oogmerk is dc Wysheid van zyn Held Llyflos te doen kennen, die na het beleg van Troje zich zondcr ophoudcn door Ncptunus wrok van zyn Vadcrland Ithaka vervvydcrt zicndc, zich bedient van dc Verfcheyde dolingen van zyn Schecpstochtcn , om zich van dc Zeden der Volkeren te crkondigcn i daar de opgc- ruidj )or tic aan- DESSCIIRYVERS. | ruide Windcn hem dwingen aan tc landen, en om van icdcr wat 'er goc'ds en lotlyks in is tc bchoudcn. In dcr daad de Reyiigers die Verhalcn in 't licht gevcn , en die gene die lc graag lezcn mocten /ich gcen blote nieuwsgicri^hcid en dorre kcnnis vooriUllcn. Men moet de leden nict doorinuflelen aIs om de zedcn te fchikkcn, en overal word cr letr. gc\ondcndaar men voordeel uit halcn kan- De Vver van Godsdlenll die ccn zendeling vcrplicht om over 7,cc tc trekkcn moet liem ook tot ccn bewecgreacn diencn en xyn pen befticren, wanneer hy op zyn Icdigc Urcn arbeid om deOntdckkin- {;en dichy gedaan hecft,cn dc kcnnillen die hy verkregcn hetft,in't Icht tc gevcn. Die is het eindc van een Evangelifch Arbeyder, en dit is het ook waar toe ik al myn Vlyt en Arbeyd gcpnogt heb tc richten. Ik heb met het uiterfle ongenoegen in de mecflc Verhalen gezicn , dat die gene die van de zcdcn dcr W'ocrte \ olkercn gcfchrcvcr- hcb- bcn, ons dczclvc hebbcn afgefchildcrt als luiden, die geen gcvoelrn tcr Wcreld van Godsdicnlt hadden, gcen kcnnis van de Godheiti, geen \ oorwerp dat ly enige tcr bewezen ; als luiden die noch Wetten noch uiterlyke bcfchaaftheid hudden* noch gcdaante Van Kegering; met een woord als luiden die byna nicts van een Men'"'h haddcn als de gcdaante. Dit is ccn Misilag die de zendelingen i^lii en vrome luiden begaan hcbben » die van de ecne kant al te haallig zaken gcfchreven hebbcn, die zy niet genoeg verftonden, en die van de anderc kant democyclyke vervolgen niet voorzagenj die men uit ecngevoeien kon trekkcn, dat den Godsdicnft zo weinig bcgunOigde, Want fchoon dcze Schryvcrs zich zelven in liun Werken tcgcnge- fproken licbben, en dat /y, tcrzclfder tvd dat zy zeggen dat d 7,e Harbaren noch Godsdicnll hcbben, nocn Godhcld die zyaanbidden, ook zaken zeegen die een Godlieid en ccn gcfchikten dicnll veron- derftellen, gelyk de II. liayle zclfs aangcmcrkt hecft; fpruit daar niet te min uit, dat men ten ecrften door dcze eerlle N'oorllelling voor- ingenomen word , en dat men zich gewent om zich een dcnkbeelt van dcze Wilde en Woefte MenlFchen te maken, dar weinig onder- fclieyd tulTclicn hen en de becftcn maakt. Nu wat drangreden verfchaft men hier door den Ungodiften niet: Een van dc krachtiglle bcwyzen die wy tegcn hen hcbben van de Nootzakelykheid en liet Wezen van een Godsdicnll, is dc ecn- drachtige zamenftemraing van alle Volkeren, o:,i een Oppcrttc We- zen te erkennen, en om het zelve op en'p'. ,vyze te eren, die te kennen geeft dat men deszclfs opperheerfchappy gevoelt, en dat men nodig heeft zyrt toevlucht daar toe te nemen. Maar dcze drang- . reden vervalt , to het waar is dat 'er menigte Volkeren zyn , die zo na aan de becftcn komen , dat zy geen Denkbceld van een Gdd heb- bcn, noch gcen ingevoerdc plichten om hem de Schuldlge Eer te bewyzen : want daar uit fchynt de Ongodift in zyn redeneringe ge- grondte zyn, belluitcndc, dat zo 'er by na een gantfche Wereld van Volkeren is , die geen Godsdienft hebbcn, de Godsdicnft die by de anderen gevonden word het Wcrk van 's Menflchen beleid is en een lift der Wetgevcrs die dezelven uitgevonden hcbben om A a het met dt tedtrn dcr Oud. hcid. 't Een let het atidvc Licht l.y. Noiu'k- heidvan dc 'Zc- dcii ell K'- woon- ien» an ver- fchcide Volke- ren le kennen' W«t een rr^ beogen moet. Dcf Schrjr- ver» on- genoe- gen dat dc mee- ItcAu- icors de Wilden lender Godii- dienlt verbeelt hcbben. DitRC- voelen tegenge- fproo- ken. •tGeen deOn- godiden zoubc- gunftt- gen. Dcrhal- veii dieiide ditval- Ichc D?-iik- bedd vcrnic- tigt tc wot- (Icn. Wat men be- wyzen moet. De Gods- diend dcr Wocrte vollie- Tcn Henit volgeiis h« gc- voelcii van oil- ten Schry- ter met dicn dcr ccrdc tydcn ovetecn. Na- inenil)k met dien dcr I'liry^ia- nei) > Efiypic- naieu cii Kre- tenzcrs. Oorraak van Ver- watring. 4 O O G M E R K Jiet Gemccn door deVrees, moeder van hccBygeloof, te befticren." Om dan aan den Godsdienll al Hfet Voordeel weer te geven , dat hy uit cen 7,0 fterk bewys als dat van een eendi'achtige zimenltcni- mingvan allc Volkcrcn is, halen kan, en om den OngDdiften alle middelert te benemen,van dcnzelven aan deze kant aan te taften> is het ndotzakelyk, het valflche Denkbeelt te vernietigen, dat dcze Schryvers van de Wilden gegeven hebben , nademaal dit deiikbeeld alleen de grond van ccn zo nadelig Vooroordcel is. DERDE IIOOFTSTUK. - .^r.fvijbi IK wcet dat men in deze laatfte^ tyden dit bewys van een eeridrach^ tige zamenftemming der Volkeren om een Godheid te erkenneit Jieeft willen ontzenuwen, als of deze cendrachtige zamenllelriming dwaling kon onderworpen zyn : maar de bedriegelyke fchynreclenen en de ^itsvinnigheden van een enkel perfoon , die geen Godsdienft heeft J of wiens Godsdienll zeer verdacht is, kunnen geen waarheid tloen waggelen , die door de Heidenen zelfs erkent is geweeft , die in alle tyden zonder tegenfpraak is aangenomen , en die men voor een grondbeginzel kan houden. Het komt dan nergens op aan als deze eendrachtigheid van Ge- voelens in alle de Nation te bewyzen 5 met aan te tonen dat 'er geen zo woeft Menfch is die geen Godsdienft heeft , en geen Zeden. Nu vley ik my de zaak zo klaar te zullen maken , dat men 'er niet aan twyflelen zal kunnen > ten zy men midden in het licht blind wil zyn. Niet alleen hebben de Volkeren die men woeft noemt cen Gods- dienft, maar deze Godsdienft heeft een zo grote overeenkomft met dicn van de eerfte tyden , met het geen men in de Oudheid de Or- gia van Bacchus en van de Moeder der Goden noemde , de Verbor- gentheden van Ifis en Ofiris, dat men fti-aks aan deze gelykvormig- heid bemerkt , dat het de zelfde beginzelen en dezelfde Grondcn zyn. In 't ftuk van Godsdienft hebben wy niets ouder in de ongewyde Oudheid als deze \crborgcntheden en deze Orgia, die al den Gods- dienft dcr I'rygen, der Egyptcnnren en der eerfte Kretcnfers uitma- kcn , die /.ich zelven als de eerfte Volkeren der Wereld aanzagen * en de eerfte L'itvinders van dezen dienft der Goden, die van hen tot alle A'olkcren was opgcgaan en zich door 't ganfch heel al ver- fprcyd had. Maar nademaal 'er tuflTchen de vinders van dezen Gondsdienft en die gene die 'er van gefchrevcn hebben verfcheyde ceuvven van dui- fterniifen verlopen zyn : dat deze fchryvers eerft in den tyd van des- zelfs vcrbaftcring zyn opgckomen, en na dat dezelve met ohtelbare verdichtzelen vermengc was, is het hun onmogelyk geweeft, tot den tyd van zyn Oorfprong op te klimmen ; zy hebben van Ifis en van Ofiris , van Bacchus en van Ceres en vele anderen byzondere Wetgevers gemaakt, waar van men de tydftippen bepaalt neeft ge- lyk men gewilt heeft , en deze tydftippen in het algemene dcnkbeck zyn niet alleen veel later als de bchepping der Wereld ittaar zelfs als de Zondvloed/ Na- D £• S . S C II R Y V E R S. Nademaal het d^nkbeeld van dez^n Godsdienft eerft Jch tyden De van zyn Verbgl'tering tot pns over is gekomen, heeft deceive, nooit ^°^* anders als een '>a anfchape,(jodpdipnlt."iocten fchynen. In dfcr daad hy is met al de duiilernifftjn; van dQ ;^4godeiy en alle yilelykheden van de Tovery bewinipe)t,. ryke bronnen aer grootrte iviifdaden^, der erbarmlykite doljijgQ|iiVMi/'t verliand , enjderigrootfteo*r«nor- ders van 't hart.',f;:,!v:.-j!jI'J ob ■.•n-'riUyf '.ifK ''',•, .';/i linio.r. 'navo r,-.. • Dcze \ crdorventheid; evenwefx hoe : grftot zy obk zynijfaagy is niet zou.gemeen, of men vind in den grond van dezen Verdbrven Godsdienft beginflelcn, .^ip.. recl>«d¥»ats tegeoi de Verdorventheid ilryden J bcginflelen Y3i»);een naauwe iiedeleer » die een ftrenge deugt vorderen, die epn Vyapdin van de Wanorder is , en die een Godsdienlt ve.ond':rltell?n die. h^ig in zyn oorfprong is,, heilig daiir voordat hy verbaftert waspj wan? |ict is met natuurlyk te denken ''''"''» dac de zuiverheid van dp Zedeleei'ijitde VerdcMrventheideti liit de Ondeugt voorgefproten /Zv/ j daar het in tegendeelmaar al te nataur lyli is te zien , dat ilc Ondeugt en de Verdorventheid de alderhei- llgfte zaken verderven en verbafteren. Behalven dat , word 'er in dezen Godsdienft van het eerllc Hei- dendom een zo grote overeenkomll gevonden tulTchen verfcheyde gelbof puncen , die het geloof ons leert , en die een Openbaring ver- onderftelicn ; een zo grote gelykvormighcid in den dienft met dien van den waren Godsdienft , dat het I'chynt dat byna al het wczen- lykfte uit dezeJfde bron gefchept is. , ... i dienft I verba* -1 lleic. '■ '!l(I5it> ■;ii:i .: i Deifr Verdor* vcnhei4 ii> evenly wel.zo . {{taot , iiki pC . nocheen natour- lyke te-; deleer door. VIERDE liOOFTSTUK. •K-rt MEn kan deze gelykenis en deze gelykvormighcid niet loochcnen. Men vmd by vooibeelt voetftappen van de verborgentheid der II. Drie-eenheid -^' in de verborgentheden van Ifis , in de wer- kcn van Plato, in de Godsdienften der Indien , van Japan en der Mexikanen: men ontdekt verfcheide andere gelyke trekken in de Ileidcnfche fahelk nde, gelyk ik in 't vcrvolg doen zien zal. Wat den dienft aangaat , de II. Vaders hebben zelfs verftelt gc- ftaan van daur in de/e Overeenkoinft te vinden , niet alleen met het wczenlyklte dat 'er in de Mozailche Wet was } maar zelfs met byna A 3 hier * St. Jiidinus, St. Clemens van Alexandrycn, Eufebius van Cezarca, St Au- gullyn cii verfcheide andere Kerkvadcrs hebben gemcent in de Wcrken van Plato cnigc duiJdvke kcnnis van de Verborgentheid der H. Dric-cenhcid ic zicn. Deze W>sgeer h;Kl deze kennis in de bockcn van Merkurius Trifmcgiftus geput, in de Onicang die hy met dc Fgvptifche Pricllcrs gchad had , en in Je Weicnfchap der Verborgentheden, daar hy zich had latni in wydcn. De gene die eenvoltnaak- ter kennii van dc Becldlprakice Wetcnfchap der Ifiaken menen re hebben , becl- den zich in dat zv dair dcze Vcrboigenthcid onder verfcheyde Z nnebeelden be- grtpen, in zien. Kluveriiis hech het in de Godheden der oudc Duitfchcn aangc- nierkt. De Gclecrden die over dc Godsdicnllcn v;in Oollindien g :fchrcven heb- ben, zeggcn ook dat ?y vcrbeclt is in dc drie voornaamllc Godheden van dat Sand, Bnima , Vichnou en Routrcn. Daar is in Japan een Afgodenbeeld met drie hootden, dat dc zeitde Verborgentheid fchynt uit tc drukkcn. Acolla vcrzckcrt dat men 'cr noch iluidtlykcr voetHappcn van in Peru vind. Hy maakt in 't by- zondergcwag van een Afjiod, Tangatanga gcnaami, 't welk volgens zyn zcgecn ccn in drir, en drie in een bctckcnt Hen bctckenis die een klarc en kortc uitleg- ging van deze verborgentheid fchynt te zyn. Groote overeca komft tuflchea den Godi« dienft van het Hey- dendom en ver* fcheydc onzer gelooft* punten^ Voor- beeldea daar van. O O G M E R K a Hieroin (teiegt dat dat de Dui- vel altya getracht had de Aap van de Godheid te lyn , en tich op de leUde wyze te doen dienen , als God van zyn Ware Aanbidders gedaan wierd. Die gene die in'dere laatfte ty^envan de Godsdienilen gefprakeiv hcbbert Jie in Ooft- en Weftindien -verfpreyd -zyn , hebben de7e overeenkonjll aangetoont volgens de Uitlegging der H. Vade- re».?^'AicQfta iii 't byxonder heeft iich over dit denkoeeld ai te wyd uitgdaten. • " '->-' •"-' " '' '• Dieze /overecnkomii en de tveinige kenhisdie tiieft Van de eeffte ee^wehheefc, waaf vanons geen gedenkftiikkeh vah de ongewyde Oiidhdd( ovei?ig«^y;die niet ptigtr zyn als de boekert vati Mozes, hcbbM^n doen zeg^n^ dat de Godsdienilen van hef^ Heydendoth9 dodreiikele Wetgcvers gellichti byna alles uit de Mtizaifche Wet gehialt hadden ) en een der grootfte Mannen van onze Eeuw heeft de zaak 4o ver gidreven ) dat hy ondefnomert heeft de gantfche heydenfche fabelkunde, voor zo ver het \ hiftorifche deel raakt, uit te leggen , en daar van al de Godcn en Godinnen op Mozes en op Sefora zyn Vrouw t'huis te brengen. .'iro 3: •. OS mo inobn'ih liw'iw VYfDE HO OFT STU K; , f^s «!:/!' ^ IK weet wel wat eerbied men aan de waardigheid en diepe ge- leertheid van den Schryver van dit gevoelen verfchuldigt is i maar hoe goede mening hy gehad hebbe , en wat voordeel hy 'ef uit meent te trek ken tegen net ongeloof, met aan te tonen dat al de Goden der Oudheid niet als af beeldingen van Mozes waren j die zelf beleed cen del: nederigite Dienaars van den God te zyn , dien wy dienen , komt het my voor dat dit gevoelen veel vat geeft om den Godsdienft aan te tallen) de Godverzakers begunftigt en die ge- ne, die beweren kiinnen dat de Godsdienll maar een enkele nien- ■fchelyke vinding is, en een ftaatkundig werk. Want zo het waar is dat alle de Godsdienden Mozes na-geaapt hebben , zo hy zelf de voorfchaduw van alle hunne Godheden is . en hetvoorwerp van alle de vcrdichtzelen van de flibclkunde, zal het ook waar zyn dat voor Mozes het gantfche Heidendom zondet Gddsdienft en zonder Goden geweeft is. Men zal met waarheid kunnen zeggen dat de wercld meet als drieduizent jaar lang , zo men erdeweinige Aartsuiders van uitzondert , daar het uitverkortnVolk uit voof^gekomen is, in dien volkomen beeftelyken ftaat gtleeft heeft, daar de Heidenfche Schryvers veronderftellcn dat de menfchen in- geweeft zyn voor den tyd van Ifis en Ofiris , van Jupiter en Juno , van Kaimjs en Cekrops, die dezelve begonnen te befchaven, in plaats dat i,y voorheen als becllen leefden. Men zal met waarheid kunnen zeggen dat Wetgevers, die na Mozes geleeft hebben, zyn voetftappcn volgende, zich van de zwakheid en botheid der Menfchen zullen Dcdient hebben , om ze door een ilaaflche vrces voor verfier- de Goden te breidelen, die den Menfch nergens in overtrefFen, zo ai deze Godcn op Mozes te Jiuis gebracht worden : en wie zal onze borg blyven , dat Mozes zelf de Ilebreuwen niet om den tuin gcleyd hcefc. n (■ •'.;» o: DES SCIIRYVERS. 5> 3> heefc, zo hct de andere ongewyde Wetgevers zo licht gcvallen heeft het gantfche Heydendom te mllleiden ? Zo dit gevoeien op zyn ftrengll aangenomen li'ier, zo dat'indef- 5, daad de Feniciers, de E^yptenaren, de Perzianen, de Indianen , 3, de volkeren van Thracien, van Germanien, van Gallienj vart Ibcrcen, van Amerika lelfs, maar boven al de Grieken en de Romeynen hun Godheid van Mozes gemaakt hadden, en hun „ (lodsdienll op het model van den zynen gevormt, zou er nietsge- maklyker zyn als denzehen door de I'chriftuur en door de bocken van Mozes zelfs onder den voet te wcrpcn. Dat men ze leze , men zal er cen gevoimden Godsdienft by al de volkeren, waar van hy fpreekt , en vinden ; in 't byzonder by de Egyptenaren en Kananiters, daar hy 't meefte omgang mee gehad heeft. Men zal erecn Gods- dienft ziendie reeds by deze zelfde volkeren verdorven en verbaftert was. Wat Afgod rechtten de Ifraeliten in de Woeftyne op , onder- tuflchen dat Mozes met God in gefprek was , en de Wet uit zyn handen ontfong ? Wat was het guide kalfanders als hct zinnebeeld van Ifis en een van deze v/anfchape Godheden van het reeds afgo- difch Egypte, 't welk God verplichte om zyn volk uit dit vervlock- tc land, daar het zou hebben kunnen verbaftert worden, te leyden? ■"t was niet alleen ten tydc.i van Mozes dat er een Godsdienft was , en dat dez-e Godsdienft by de Natien verbaftert was. Ten tydcrt van Aljraham was Chaldea zonder twyflfel met Afgodery befmet', toen God hem beval daar uit te trckkcn. MilFchien was het de we- reld reeds , tben God beiloot dezelve door een zondvloet te verdel- gen. ; . • 2ESDE HOOFTSTUK. DE vlyt die ik ontrent de Heidenfche fabelkunde a^ngewerit heb , heeft my een weg tot een andere ftelling gebaant ; en my vecl hoger als de tyden van Mozes doen opktimmen om op onze eerfte voorouders Adam en Eva al het geen te hulp te brengen 't geen de Schryvcr , daar ik van gefprokcn heb, op Mozes en Sefora uitduid. Deze ftelling die dc wereld nieuw zal voorkomen , fchoon ze niet nieuw behoorde te fchyncn, diinkt my dat zich redelyk wel ophoud. En fchoon ik myn gillingen allc dc uitgcftrektheid niet gegeven heb die ze wel lyden konden , bccld ik my in dat men ze gegrond ge- noeg vinden zal, om dat gelccrdcr luiden daar andere zullen kun- nen Ijyvocgen , die de mync zullen vcrftcrken. Ikzie niet dat 'cr eenig ongemak uit deze ftelling voortkomen kan, noch dat men 'er cenig nadelig pcvolg voor denGoddienft uit halen kan. Zo dra als 'er de Godsdienft in gemoeic is maak ik myn werk van zo wc inig o;) myn denkbeelden te Udan , dat ik bereid zy om alle dc gillingen, daar men een quaad gebruik van zou kunnen ma- kcn , ol in een quadcn zin opnemen j te herroepen j en zc reeds in voonaad herroep- Maar ver van cnig ongemak uit deze ftelling te voor/icn , dunkt my dat ik 'cr cen krachtig voordeel voor den Godsdienft in zie , en dat dit den Ongocliften alle voorwentzel bcnccmt om tc zcggen dat dc/e een menfchelykc vinding is. Want God%* diend geleeft hebben. De Wetge* vers zullen befchul' digc worden van de Meii' Iclicn door cell llaaf. Iche vrees voor vcrfier- de Go- den te htbbeii mbrei* delt. Van weMvC befchul- di«iiiB Muxes op led ook niet vry loU gaan. Huct De- mtuftr. Evaug. Init. " ProfiO' ./'-■■ ^. crc. Dit ge- voeien word derhal- ven we- dcrlegt. Siellinf; vnn den Schry- ver die alles op Adam en Eva te huls brengt. Uit dc- le ftel- lini; is geen nadclif^ gevolfj teirek- ken. Maar veel eer een krachtfg voor- dcel voor den Gods< dicull. Daw kari maar cell Gods- dienll lyn. Die met de meii- fchen moet geboien zyn uu 20 lang alszy duren moet. Deze Gods- dicnll nan on- 7e fctUc voorou- ders gegevcn i:> van getiacht lot Re- llacht aaii al- ien overge- gaaii til ovcral ver- fprcyd. Hoc fieze Gods- Jienll.m vervolB vail tyd hccft kiinncn verba- ntrt wor- den. $ O O G M E R K^ Want zo onze eerfle Vooroudcrs hct voornaamftc voorwerp van de hcidenfche fiabelkunde zyn , voor 7,0 ver het hiftorifche dec! bc- treft , /yn zy de ceiile Wetgcvers , de cerfte \' oortplanters vin den Godsdienft. Dus werkt het Ileydendom met de Heylige bladeren to zaam , om ons te overtuigen dat de Godsdienft uic ecn zclfde bron komt. In dezen Zamenhang zict men ccn Godsdienft die in zich zelven en in zyn oorfprong zuiver en lieilig is: ccn Godsdienft die van God afdaalt, die den zclven aan onze cerfte Vooroudcrs gaf. Dan kan inderdaad nict meer als ecnc Godsdienft zyn , en dczc Godsdienft voor de menfchen zyndc , moet met lien bcgonnen hebbcn , en zo lang als zy duren. Dit lecrt ons het geloof en gceft ons de reden in. In deze ftelling ziet men van de fchepping der menfchen cen ge- vormden en openbaren Godsdienft , beftaande in vcle ovcrleverin- gen, gronden van deiigt, waarnemingcn en plcchtigheden der Wet, gelyk zulks hct denkbeeld zelfs van Godsdienft en van de ftaat der Menfchen meebrengt. Kan men zich in der daad inbeelden dat menifchcn , die voor de zamenleving gcboren /yn , verfcheide eeuwen zondcr opcntlyken dienfc en zondcr and ^ re verplichtingen als die gene die de byzondere Godsvrucht een icdcr opleggen ken, geleeft hebben ? dat is niet waarfchynelyk. De GodsdienlTzekerlyk het fterkfte verband zyndc, en 't welk hct mcefte toebrengen kan om hen te vercnen. " ""t Is in deze ftelling gemakkelyk te begrypen hoe deze Godsdienft aan onze eerfte vooroudcrs gegevcn zynde van geflachtc tot geilach- te als een foort van gemeen erfdeel tot alle moet overgegaan , en dus over al verfpreyd zyn, daar men in tegendeel niet als met vcle moeite begrypen kan , dat een Godsdienft , die enige eeuwen na den S^ondvlocd zou opfTekomen zyn',cnwaar van men de vinding ook ccn byzonder volk , als by voorbceld de Egyptenaren , zou vcrfchiil- digc zyn , tot ?.lle Naticn zondcr cenige uit te zondercn, zou htbbcn kunncn ovcrgaan , na dat dc/c NiUie van den andcrcn gc- fchcydcn svarcn , gci^^k zy hct hcdcndaags zyn , ondcrlcheydc Cc- liingcn en drif.en Jicbhcnde , mecr gcncgcn om elkandcr quaad ic docii, als clkantler het gocde , 't gcen zy mogten gchad iicbbcn , mcdc te delcn. "t Is in dczc ftelling gcmaklyk te begrypen, lioe deze Godsdienft, in zyn oorfprong zuiver en cenvoutlig , in vervolg van tyd lecft kunncn vcrba'icrt en vcrdorven wordcn ; de onwetenhcid en dc linrtstoclitcn bronnen zynde die dc befte zakcn vcrgiftigen , en vvaar uit nood/nkelyk \vanorder moet ontftaan. Wy I'cbbcn 'er cen le- vendig voorbceld van in dc Godsdicnllcn der Indien. De/c Gods- dicnften zyn alle bccldfprakig, dit is ook klaar , ondertuflchcn hoe vcel grove vcrdicluzclen hccft dc onwetenhcid vcr/onncn , om dc zinncbccldcn, daar zy de bctcktnis nict mcer van weten, uit te leg- gen ? Zy hebben vcle grondrcgcls , die ecn zccr ftrcnge zedcleer be- nelzen , ondertuftchcn wat mcngcling vind men daar in niet van do- ze Grondregelen met dc grootile \crdorventhcid der zedcn, die door hct voorbecld der Godheden gclt\ ft wicrden. tindciyk \ind ik daar noch een grooi voordeel in : d.>tis> dat j^ op D E S S C H R Y V E R S. '^} ©ip myn wyze van de Ileidenfche fabelkunde en de zinnebeeldige Godgeleertheid uit te leggen, ik de zinnebeelden ch dc beeldfpra- kcn op de Godheid en op de gronden van onzen Godsdienft te huis brcng , en niet op een uitlegging van de natuurlyke wereld , gelyk de Ileidenfche "V/ysgercn in de laatfte tyden van het Heidcndom ge- daan hebben, Uitleggingen die de godlooshcid kunnen bcguniligen* en gczag aan een doomftc ongodiftery geven. ^.v,*-i ■■' . en zeggen dat ik in de uitleggingen die ik van de hcidenfche iabelkunde geef , myn ftelling op een ftof die in zicli zelven zeer duifter is, bouwe. Ik zou deze gewaande Nieuwigheld die ik op dc fchryvers, de ik aanhaal, en op zeer waarfchynelyke giflingen gegrond vind, kon- nen looghencn. 't Is waar ik geef myn gilVmgen niet voor bewyzen uit. Des niet tegenftaande latenze als eenvoudige giflingen niet na eeii zeer fterke drangreden en een foort van bewys uit te makcn) zo men ze alle onder een hooftftuk brengen wil. Muar wat grondflag hebben zy zelfs om bun gevoelen vafc te ma- kcn ? daar is geen Wetgever van de bekende tyden dien zy als eer- ftcn vinder van een Godsdienft kunnen aanhalen , of men bewyft dat 'er reeds voor hem een Godsdienft aangenomen was. Daar was 'er een voor Numa by dc Romeinen.* Mozes , wiens fchriften ouder zyn als alle andere vverken die wy hebben, wyft 6ns van den oorlprong der Wereld een ingevoerden Godsdienft aan , derhalven zyn zy ger" noodzaj Oago« •.' dillea' ! tegen dit ge* roelen kunnen inwet« ;1 '•• f:{ • s.r^^Al pen. ■ ■ A ,', 1; ' : r. • .;.-M'j B ACHT- DeVVil. deu van Ame- rika hebben aeker- . lyk eea Gods-, di^nil. . -y/ ■ t t O O d M E R K bACHTSTE nOOFTSTUKi '?■' Des Schry- veribe- h;u)de- lini^in tiebe- Ichry. ving der z«den e»R*- WOOfH tenst ■■•> >:jiv li-.M ■ ■'■ . Alle de leden dcrA- inerika* nen heb- ben hun voor- beeld in de oud> heid. Oor- fprong der voi- le ere n van A- merika. Hi.; r-. .I;;.- XVatde Schry- ♦er ill het Ar- D£ Stdf der -mdtti is tea raime Stof , die altes in Imar onhr'(}!c heiluit» die tele woiideriykc xnken en die weinigovereenkomft jlvBt olkander hebbeQ) behelfi : Jiicrom is hct zeer moejelyk gcvreeft die alle onder een gc/icbtpunt te brengen. De gedurlge vergelyicing die ik van de zedcn der Amerikancn met die der Ouden mack, hecft de zwarigheid noch veel vermeerdcrt. Ik heb evenwel niet nagela- ten daar cen zeker order aan te geven , door de verdeling die jk ge- iMak( heb ) fchikkendc dc voornaamfte /aken onder lekere ticcis , ^yk hct regifter die vertoont. Maar gclyk de mceile van deze dtehzelfs vcel ftof behelzen , heb ik getracht een zekere leerwyzd te houden , fchakelendc de zaken lodanig aan een « dat ly in die or- der gevondcn wordcn, die zy natuurlyk hebben moetetl; en geven- dc haar xodanig een verband , dat zy uic elkander fchynen te vol- gen. In de Belchryving van de Zedcn def Amerikflricfri flaat de verge- lykiug met de ouden altyd op valte voctcn, cm dat 'er geen cene tfek in de 2cden van die volkcren is, die zyn voorbeeld in de Oud* held niet hecft. Eenige artykels die dc Zedcn der Ouden raken ver- oorzaken in 't voorbygaan een zoort van een Vertoog wanneer hurt doiilCrhcid of aanmcrkcnswaardigheid vcreifchen ) dat men dczelve ontwimpele. Men zal miffchien cenigc vjtn deze Vertdgcn niet lang vinden. Ik heb myn heft gedaan dm ze niet te ver uit te rekkeii. Maar ik heb geoordcelt of dat ik een itof niet mocll beginnen , of dat ik di« moeft ophelderen. Men zal voor de langheid wel beloont worden « ao de ontdekking nieuw fchynt, crt zo dc gilBng of het bewys op grond lleunt< Ik begin noet het artykel ran den Oorfprong dezcr Volkeren ; ik onderzoek daar in of Amerika by de Oiidcn bckent is geweelt ? hne en door wie, en in wat tyd het heeft kunncn bevolkt worden , en wat voor Karien daar hccn kunncn vcfplatit zyn. Men kan in 't by- zonder over dit laatde lluk niet als wilde gilTingen hebben , waar mn ik de redenen aanvoer. Ook is myn oogmerk niet al deze Wil- de Volkeren tlit malkander te zockeii , om ieder van hen op een Volk t dat in de Oudiieid bekcnt was , te huis te brengen. Maar fchoon men van zommige in 't b^-v.ontfer redelyk waarfchynelyke giiUhj^en kott bybrengcn , gelyk ik in het voorbeeld der Iroko- icn ett der Iluronnen aantoon , fchynt fliy deze kennis van weinig nut to zyrt', en hct is genoeg dat men in al de Zeden der Amerika- nen een lagrote ovcreenkomil met de 2!eden der eerfte Volkeren aanwyft, dat hien daar uit beduiten kan dat zy alle uit cen zelfden lum voottkomcn. Na cen algcmeen dcnkbceld van het karaktcf ^erWilden gegevcn te hebben, ga ik tot cen omllandig vcrhaal van de Zeden over door hct artykel van den Godsdicnft. Ik ondcrzoek daar in op order wat hct voorwerp van hun dienll is ; waar in deze dienft bcftaat , wat hy ^ oor een oogmerk hecft : en ik cindig met het oordeel dat men - ' . over D E S S C II R Y V E R S. »t over de voetftappen van 't Joden en Chriftendom , die de eerftc ont- dekkers van America daar'gevonden hebbcn , moet vcllcn. In dit allcs is dc Fabelkundc zo gemcngt , dat zy daar eon heel lyllema uit- maakt, waar in ik hoop tiat men met genoegcn zien zal wat ik 'er van de zinnebeeldige Godgeleercheid der Heydenen , van het Sa- btendom , van de Veelgodcry, van den dienll van \ clla , van de byzonderheden der offcranden , van dc Dienaren der Goden , van de Verborgentheden , van dc Inwyingen , van de Goddelyke wor- king, en van de Wigchelary, van de onfterffelykheid der Ziele en haar llaat na den dood bybreng. > . N E G E N D E II O O F T S T U K, OP het artykel van den Godsdienft doe ik dat van de burgerlyke Regering volgen. Van alle de foorten van Heerfcbapy Icomt my die der I'luronnen en der irokoizen de aanraerkenswaardiglle voor, om dat zy 't meeft met die der oude Kretenzers en Lacede- moniers over een komt, dewelkezelfs de Wetten engebruiken, die zy van de eerfte oudheid ontfongen , het langft behouden hadden. ISchoon deze form van door weinigen geregeert tc worden, zonder- ling is , is de wyze van beftiering oyna in alle dc ftaten der Wilden algemeen : de aart der zaken by na de zelfde , zo wel als hun opcnba- re vergaderingen , hun feeften en hun danflen. Vervolgens de Wildcn wat nader bel'cl oiiwende fprcek ik van hun Huwelyken , van de Wetten en Plechtigheden die daar in waar- genomen worden ; van hun Echtfcheyding ; van dc Opvoeding der kinderen en van hun jeugt. f De Godsdienft kan 'er een voordcel uithalen, want ik meen daar redelyk wel in te bcwyzen het geen vele Sciiryvers gcdreven iieb- ben , dat 'er van alle tyden "Wetten gewecll zyn , die de menflchen ontzien hebben , plechtigheden die zy hebben geoeffent , trappen van vermaagfchapping die zy verboden Jicbben. Het voorbeeld van Abraham dat ik aanvoer fcliynt my overtuigent cm de dwaling om- ver te werpcn , daar ons de ongewyde Schryvers in geworpen heb- ben , met te zeggen dat liet een Wet by de Egyptenaren was , ,dat de broeders hun zufters trouwdcn. Ik leg de oorzaken van deze dwaling uit in. betrekking van eenige andere byzonderfc volkeren,en ik eindig met de Vergelyking van de opvoeding der Wilden met het geen men in de Oudheid vind van de ilrenge opvoeding der Kreten- zers , Lacederaoniers en Perzen. Van daar tot hun bczigheden overgaande fluit ik onder dezen al- gcmenen titel verfcheide ftofFcn in. Eerft doorloop ik de bczighe- den der mannen in hun liuisbeftier. Ik fpreek daar van hun Dorpen, van hun Ilutten , van hun Kledy en Cieraden , vervolgens liandel ik van die der Vrouwen , die in deze landen tot den arbeid fchynen geboren te zyn , en die de moeitc van den Landbouw en al de zor- gen van de huishouding op haar lials hebben. Men vind hier ook verfcheide trekken van de Oudheid , die niet tc vcrfmaden zyn , raKendc de wyze van zich te kleden , van zich op te lclukken> vellen te bereiden , zich met onuitwislykc verwen tykel van den Gods< dienit onder- loekt. Voet- llappen van 't Jodeneo Chrif. ncn- dom die de eerHe ontdek- kers van Aiiieri- kadaat gevon- den heb< ben. Burger- lykelle. gcring. Huwe- lyken. Opvoe- ding det kinde- tea. Huyj- bellier der Mannen en Vrou- wen. It O O G M E R K Ondcr- 2oel(in- gen over ar. Ta- bnk eii Suiker> Wyie van Ooflo- Sen. Gezant- Ichap- pen. Konp- handel. geacht envifch- vanga. Spel enTyd- vcrdryf. cn andcre die uitgaan tc fchilderen. Aangaande het ecrfle vocd/.cl der oudcn, cn dc wyze van dat te bcreiden > ik heb 'er eenige on- deraoekingen over de Tabak en de Suiker bygevoegt , voor zoo ver de kennis die 'er de ouden van getiad Jiebben , cn de overblyfzelcn die wy 'cr van in dc Schryvers vinden betreft. Dc Beziglieden der Wilden buitcnshuis zyn de Oorlog , hun Ge- zantfchappen , hun KoophandeU jagt en Vifchvangft. De Oorlog heeft by allc de Wilden zo fterke aanlokzelen , dat zy voor dezelve fchynen geborcn te worden en te leven ; dit is de hartstocht die zy 't meeil laten blyken. Hct artikel dat ik 'er van gemaakt heb ir zeer lane, om dat ik daar dat van hun Rcizen e i al dc toerulUng van hun Togten ingelaft heb. Ik begin deze (iri door dc redenen, die by hen den oorlog als nondzakelyk makei>. Ik leg uit hoe de Oorlog gezongen en verklaart word y de toeruiUngen te water en te land. Vervolgens fpreck ik van hun Wapenen , van de order die zy in 't marcheren houden,van de voorzorg,die zy in ecnvyandig land ge- bruiken; van hunkampemcnten; van hun drilkonft ; hun wyze van aanvallen en rerwercn, 't zy op 't vlakke veld, 't zy in 't belegercn van plaatzen. Het overige handel t van de te rugkomll der krygs- knechten na de behaaldc zege , hoe zy in de marich met de krygs- gevangens leven, op wat onmenfclilyke wyze die in de dorpen,daai* zy aankomen, ontfangen worden. De belchryving van de fchrikly- ke ftralfen welke die gene , die ter dood veroordeelt zyn , te lyden hebben , en de voordelcn van de vcrzoening van die gene, dicn men goed vind het leven te fchenken. Daar zyn vele tre. TIENDE HOOFTSTUK. • "• ' ''>■'>■'■' IN de artykels van hun Afgezantfchappen, van hun Kbopliandel i van hun Jagt en Vilchvangft handel ik nict als van hct gcen dat op de Oudheia kan te huis gebragt worden. Het overige is al te bekent en word by al te veel reyzigers gevonden. Ik heb my met vermaak opgehouden in een lange befchryving van de Vredc-ftofc ter corzaak van de vergelyking die ik daar van met den flangeftaf van Merkurius maak. Om dit te doen heb ik enige brokken van oude Schryvers , die ik geioof dat weinig gcnoeg bekent zyn , en die cen grote overeenkomft zullen asintonen, by cl.kander vergeleken. De nodige bczigheden worden van de tydverdryven gevolgt , zommige gefchieden uit enkcl vermaak , onder de anderen is enige oeffening gemengt, Onder dc ecrAe foort word van een fpel ge- ^ fpro. / DES SCHRYVERS. *f fproken , dat aan de Gcleerdcn llof tot verfcheide vertogen verfcliaft heeft. Ondcr de laatlle vond ik enigc fpelen en oeffeningen van het BalUaan en Worltelen der Ouden. l)c flaiuurlyke order geleid my vervolgcns cm van hun ziektens, Geneeskunll , Dood , Begravenis en Rouw te fprekcn. Ik onderfcheydc twee Iborten van Gencesmiddclen \ cor Iiun ziek- tcns, de ecnc natuurlyk, deandere niet, ten minllen men moet ver- onderftellen dat zy niet natuurlyk zyn. Dit Hag van gcneesmiddel was in de eerllc tydcn in gebruik , en gelchiede door Bezvvering. Ik fpreek van bcyde dc foorten j en beyde belielzen /y aanmcrkens waardigc zaken , voor al houd de laatlle een lluk van de Oudheid in, dat opmerking vcrdient. Het artykel van de Doou , RegraafFenis , en den Roiivv behoorC tot den Godsdienlt, en komc my'als een overtuigent bewys van het denkbeeld voor, dat alle dc Natien van de onfterffelykhcid van de ziel gehad hebben : in dit ftuk vind ik dat de Amerikancn noch meer met de Zcden der eerftc tydcn over een komen, als in ai 't ovcrigc. Alles is daar in aanmerkenswaardig , hun M'yze van de doden te '/egenen, te waiTchen, te zalven, te pryzcn en te bewarcn. Hun verfcheyde wyzen van begravcn , hun klaagliederen , hun feeften, hun begravenislpelen , hunne denkbeelden aangaandc het geen na den dood in het graf blyft ; de pligtcn die zy de overledcnen ge- ivoon zyn te bewvzen , en de wetten die 'er over den Rouw ge- maakt zyn. Ik beftuit dit artykel met een algemeen feeft der doden, dat deHiironnen en Trokoizen gewoon waren alle twaalfjaren of daar ontrent te vieren , en dat zy noch in 't verplanten van Jiun dorpen vieren. Dit feeft behelft lets aanmerkenswaardigs , en ter lelfder tyd iets akeligs. Eindelyk befluit ik het gantfche werk met het artykel van de taal. Ik vergelyk daar in alle de fpraken van Amerika met de geleerde en bekende levendige talen van Eiiropa. Ik breng enige woorden van het Hurons en Irokoifch, die In het Griekifch gjevonden, en eenige andere woorden van barbaaricho.tdlen, die ik uic oude Schryvers te zamen geraapt heb, ovcreon» eii ik haal 'er eenige giflingen uit,oin myn gevoelen over den oorfMQrtg viia dcii Volkeren te fty ven. Het verblyf, dat ik ondcr aeirpJC<>i'M!ti gebouden heb, heeft my aangezet om hun zeden naauwei^yi| ia pluizen , om dat ik ze betec ken, en dat ik verzekerder ben van 't geen ikdryf. Men kaneven- ■wel zeggen dat de zeden der Wilden in 't algemeen zeer overeen- komen. Wanneer ik iets byzondcrs van d" andere Nation weet, laat ik het niet met ftilzwygen voor by gaan. De omgang met de Europeancn heeft dc Wilden veel van hun oude gewoontens doen verliezen , en hun zeden verbaltert. Ik on- derzoek hier deze zeden en gewoontens , zoo als zy voor de verbaf- tering warpn , en zo als zy die van hun Voorouders ontfangen had- den. Miflchien zal ik van de veranderingen die er onder hen ge- fchied zyn, in een ander Werkfpreken, waar in ik yoorneem van net invoeren des Chriflelyken Godsdienft onder hen te handelen, en van de pogingen die de Evangeiifche Wcrkliedea aajigewend bebben, 15 3 wa Zlek- Cens. Gincci- kunll* Dood • vtiiiscn Rouw. Twe foorten van ge- nees' midde- teii. Natuur* lykeen hiiwe* In huD b«gca- ving der doden alles aanmec* ker.s- warrdig. Alge- meen feeft der doden. Verhan- delini; over <1k taal% Om- met de Euro- peancn oorzaalc vande verbaf* tcring dene-" den van de Wil- den. •4 O O G M E R K &c. om dc/,c WiUlc zcden te befchavcn » en die met de Wet van Jczus CJiriiius gclykvormig te maken. Wat de /cdcn en de Gewoontens dcr Ouden aangaat , ik hcb myn ontdekkingcn uit de Scliryvers geliaalt, wicr gczag liet mccftc crkcnt word , en wier werken hct mcelt in achting lyn. Ik liaalze op die piaatzcn aaii, daar ik Jiet nodig acht. Zomtyds haal i.< gantfchc plaatzen aan , of in hct wcrk zelfs , of met ccn aantckening ondcr aan de bladzyde. Ik hcb ook verfclieyde aanmerkingen , die hec myns oordecl \crdienden» en die myn verhaal te zeer zoudcn ver- lengt hebbeH) had ik ze in het wcrk y.elfsgcplaatft, onder aan gcce< kent. Myn ftyl is milFchien cen weinig te achteloos, niaar ik lieb my niet op het uitkippen van woorden toegclegt. My dacht dat men een zendeiing dcze achtcloosheid moeft toegevenj en ik heb my in- gebeelt dat de Lezer myn werk, zo Jiy 'er gecn grover foucen ia ^vond; in dank zou aannemen. / llU ^ -■■ r»l>» I- 'r '.. . r r-V. •. . ■. ;;,.; . - *" ' ^ * '. . / .- II ■J '.J. J 1 i^i:i *? ^^ ; 1 ■■.TV mM^^^*'! ^ 1 «r „ _. ; . :. ^ ^^SWj FkH ^w^Sl B - '^ ,'; •_ ••;,■•• Ti'!', . f }L i'fi ^» ^ 5?]R^' • 1 Utfi'; . i. -' - ' t • K^ 5/ L ^^ MM • Ii ■» Tt ' ' ' V '- ."'5 f ' ' \yi ■■!...''.'.■ ' ^ S» jSHm^ ' ■ - ' >■• "' i *• • :!': '■'' ■ , w\ ^ . ' ' ' .' ;j'- ■; ^ ■ ' i\ ' . ;\ ■•■;■,' , 1 ri J . 'i • ,'''■ :. . '<■! ■. - ' 1 , '• ■ . . ■ ' > ; ^ ■ ' , sj;;'jO\' ij t : '...'..■. : * ' ;, •; . • f ' ' .'. .7 ^iJ ' 1,, • r.;"!'j .. 'jh /v-r ■ ;..u ■ U 1 •. • :■ IV .. : f : * ... . ' ."> ^;(.;.! vxr. it, ,■;■■• . , -' - f ', ' - 1 ' '; r !•:/•'.■ », f " J • ' i ■ O.V I- ij":-i • ■ 'i ! '•-'■ "* 7 ) h:)iV '. OQRi Z EDEN ij^ . i< » w D £ R I L D E VAN." N .-1. EERSTE BOEK. EERStE ItOOFTSTUK. Komfte der ecrftc menfchen in Amcrika. •.1 Et ruimc Werclds deel , volgens Jiet gemeen gevoe- len in twee grote Schier-eilanden verdeelt, waar aan men den naam van Noord-en Zuid-Amerika gegcven liceft, ftrekt xicli van bcyde kanten heel ver na bcide de Polen uit , en maakc jrfs ten ande- dcre Wereld , die men nieuw kan noemen , om dat de twee grote zeen de Zuider en de Noord , die iiaar geheel of byna gcheel omringen , door haar uitgeflrbktheid de kennis daar van tot dezc laatftc tyden toe aan de \'olkeren van de Oude Wereld verborgert hadden , die noch telfs de gienspalCn vart die gene zclfs, die xy bewonen, nict weten. , 'e Was eerrt ontrent het einde van de vyfcicnde ceuw dat dete on- ineetbarc Landftrekcn door een van de voorvallen ontdekt 'vierderij^ die bloot van het geval fchynen aftehangen, maar die God in de Schatkamer van zyne Voortienigheid hewaarc heefc, en dat als het gelukkige 6genl)lik was door de gcnade van den Verlofler beitemt, om de/e ontclbare menigtc van Natien met de ftralen van 't geloof te verlichten, die de Duivcl nocli verflaaft hielt, die in de duifter- iiirien der dwaling en in de fchaduwen des doods liegraven waren', en in al de yirelykheden gedompelt , die ecn beefttlyfce x^'oiellheid efl al de dolingen van de Afgoidery mocten vobrtbrengen. KrirtoflfeV Kolumbtis* con Gemiees, had het cerfte de eer dezer bntdekking onder de bl;>ejcnde regering van Ferdinarid en Izabella , Koning en Koningin van Spanjc j omi dat hy de cerfte was die inEu- ropa kennis gaf van de Eilahden die in den Zceboeiem van Mexi- ko daar hy aangeland was , leggcn. Vier jarcn nat hem ontdekte Amerikus Vefputius, cenFlorentyner, hot vaite Ian d, daar hy nader- ♦jand vier tochten na toe gedaan hccft, waar van hy Gedenkfchriften hceft nagelatcn. Zo gclukkig nice in zckeren zin als Kolurabus, die betet , /,, • t'i. VJ \.., A M E R I K A. Ont- dckklnf{ vtn A- incxiKt, Kitftof- fel Ko. lumbus onidekt deEy- landcD van dea Zee- boeteiQ van MmN ko. Amcri- kukVel- puiiui hei Vnf. tclanil. De Gc- licrdcii oppcrcu hicr omtrent \er- flhciJe Amcri- k 11 but- teniwy- 111 by cc Uuden bcki-iii. Dewy- zcnhitr- viin Plato in Tsmmt. SeiiecsiH MeJtii, DieJ. die lib. 5. BM. p. 208. Scliryft dcoiic- dekkint; daai vail van de Feni' cicrstoc. Die l^ORs de kullen 16 ^ . . O O G M E R K^ , bptcr beloont wicrJ » maar gclukkigcr \'.in ccn iindcrcn l;nnt , heli- bcnde zyn naam aan htt vicide dcel viin dc >\'trt'H gcgcvcn, ten ccrdic hem Ac bcrocmllc Ovcrwinnaars /.oudcn bcnyd hcbbcn, die hunncn naam nan dc Statcn, waar van /y /ich Mcclkr gcmaakt hcb- bcn , nict hcbbcn kunncn docn ovcrgaan. Dc Ontdckking van Amcrika vcrw ondcrdc dc Gclccrdcn zclfs 1.6 zccr, dnt dc ccrUe vraj;cn, die /y vcroor/aaktc, vvarcn om tc wc- tcn ofdc mcnllchcrt, die dat land bcwdonden, van Adams nakonic- lingl'chap vvarcn : en verondcrllclt /yndc dat ly uit onze eerllc Va- dcicn gefprotcn warcn > gclyk hct gcopcnbaardc Woord ons nict loclaat tc iwyftelcn, in wat tyd, hoc en waar langs dit Wcrcldsgc- dccite had bcgonncn bcvolkt tc wordcni' Of 'er dc Quclen ccnigc kcnnisvan gehad hadden? Eindelyk wclke \olkercn van dc (Judc wercld in dc Micuwe waren doorgcdrongcn. Dcie laatUc vragcn *waren vcd harrr warrens ondcrvvorpcn, ch gavcn den Gclccrdcn gc- Icgenthcid om vcd gelccrihtid voor den dag tc halen , en dcs nict tcgcnluandc /yn dc mecllc noch niet uitgcmaakt , en zullcn na alien icnyn noch lang 10 blyvcii. Om evcnvvcl 't gccn my hct waarfchynelykftc voorkomt tc zeg- gen, ik twyftcl nict ofdc Ondcn hcbbcn dit gcdcdtc van dc We- rcld gekcnt. Ik fteun nict op "t gcen Plato van zyn Eyiand Atlantis zegt ; want fchoon dc bclchiyving die hy van dcs/.clfs uitgcftrckthcid maakt gc- noeg met Amerika overeenkomt , is dczc Belchryving nochtans met zo vclc Fabclachtige omllandighcdcn vermcngt , dat hy \t zclfs van fpreekt als -van een Fabcl, door de Egyptenaren uitgevonden,\vaar van Solon die geieero had." 't Gccn Elianus verhaalt van de vertelling die Silcnus stan Midas , Konin g van Frygie doct > zweemt ook tc ccnemaal na een dichtcrs vinding^ en dc iSchryver is hct hier in met ons ccns. De Voor/egging ran Sencka , den Trcurfpeldichter j daar men zo breed van opgeeft , is nict anders als een Poctifche verrukking , cegrond op dc nicuvve Ontdckkingen die men in zyn tyd gcdaan nad, en op dc waarlchynciykhcid dat men cr noch raeer in 't ver- volg docn zou. Daar ftak gecn gchcim in, ieder ccn kon op dicn toon even zo wcl als hy voorzeggen, zonder van Pythons gccft in- gcbiazen te tyn , en zonder veel van het toekomcndc tc wetcn. De ccnigllc Schryver over dit voorwerp aangehaalt , die 'er dui- delyker en met meer zekerheid van fpreekt , is Diodorus Sikuhsj die de Feniciers daar de Ontdekking van toelbhyft. Dcze hadden zich al vrocg op den Koophandel en de Scheepsvaart tocgelcgt , zy maakten zicn in weinig tyds beroemt, en llichtten vele volkplantin- gen op de kuften van de Middelandfche zee < 't zy in Afrika , 't zy in Griekenland, en Spanje. Zich vervolgens door hun handel zccr verrykt hebbende, waagdenzy het naauw van Gibrdltar door te va- ren. In 't eeril dorAcn zy niet ver van de pylaren van Her^ulcs af- wyken , en zetten zieh te Kadix ter neer , daar zy dezen God een prachtigen Tempel bouwdcn : naderhand waagden zy 't van langza- merhand de kuilen van den Oceaan langs te zeilen. Nu gebeurde iiet dac langs 't llrand van Afrika varende een llormj die verfcheyde dagen VAN AMERIKA. M dagen duurdc , hen na ccn zccr wyduitgcftrckt Eyland drecf , en dat ver na dc kant van 't Wcllcn gclcgcn was. Op hun weder- komll gavcn /.y cr dc ecrllc kcnnis van, en maaktcn 'er vcrtellin- gcn van , die na dc gcwone lleur der Key/igcrs braaf opgefchikc en hceriyk vvarcn. 13it maaktc dat dc Tyrrheniers , het gczag over de Zee vocrcnde , bcllotcn zich in dat land ter nder te llaa" , en sillc onkoUcn daar toe aanvvendden , maar de Karthaginenzers fteU den /ich daar met allc krachtcn tegen > vre/ende dat hitnnc lands- luidcn , door dc wondcrcn die men daar van vertelde verblind, clit quaad voorbeeld mochten navolgen. Zy vleydden zich ook dat zo hun enig onheil ovenjuam, en dat de forcuin hun ryk te grondc vvicr[), /.y ccn fchuilplaats /ouden hebben in een land> dat hun Overwinnaars onbckend was, want zy hoopten dat in ge- vallc van een dicrgelykcn nood /y zich daar met hun huisgcfmnen en al hun gocdcren kondcn ter ncer zettcn. Ik weet nict dat iemand noch acht gei1a|;en hceil op dezc plaats van Pauzanias , die my fchynt 't gcen ik uit Diodorus Sikulus vcr- haalt heb vvel te kunnen opwegcn. Dezc Schryver zegt dat over al onderzoekende of cr iSacers waren , en van wat aart zy waren , hy hier vruchteloos ^er^chcydc luiden nagcvraaet had, maar dat eindelyk een zeker Eufcmus , ccn Karicr van geboorte , hem ver- haalt had ilat na Italicn reyzende, hy door een der Jicvigrte ftor- men na dc uiterlle einden des Oceaans was gedrevcn , alwaar , zcy- dc hy, Eylanden gcvondcn worden, die de zeevarende luiden Sa- tyrides nocmen , en die door wilde MenflTchen bewoont worden , wier vices roodachtig is, en die Uaarten hebben voor die derpaar- den niet wykcnde. i)e Vrces die de Matrozen voor de bewoon- ders dczcr Eyiandcn haddcn, diezy gcnoeg kenden, maakte dat ^y trachtcn het landen te vermydcn , maar het ongeduimig weer hen ged\von,;en hcbbcndc het llrand te naderen , vvierden zy 'er ten eerllen van overvallcn , en konden nict uit hun handen gera- ken , als met ccn \' rouw die zy ondcr zich hadden ten beften te gcven. Dit verhaal van Eufcmus komt my waarfciiyneiyk genoeg voor, en de Ikichryving dezcr tylmdcrs paft volkomen op de Karaiben, die Mccders van de Antilles waren, maar daar zy voor 't grootlle gcdcdtc door de Europ^ers van deze laatfte tyden uit verjaagt zyn. Ilct vlecs dezer Volkercn is zeer roodachtig uit den aart, en 't is minder aan de luchtllrcck toe te fchryven als aan de verbeel- din.i;<.kiacht tier Moederen , die een fchoonheid in deze verf ilel- lende , dczclvc tot hun vrucht docn overgaan : het is ook door kunll zodanig, want dc/.c wocfte volkercn befchilderen zich allc dagen met rokou , dat iiun in plaats van vermiljoen llrekt , en hen zo rood als blocd doet fchyncn. Wat de inbcckling dezer Matrozen aangaat , die Saters meende te zicn, deze <|uam niet als uit de fchrik voort, die hen gemaak- te llaartcn voor natuurlykc deed aanzien. Byna al de Wilde Na- ticn van Amcrika fchikken zich hier meS op, voor al wanneer zy ten oorlog gaan. (ts-rr Am* metke- lykfl plain van Panff niai m yltHfil , Zy n bclchry. vingvan d«lk- woun- ders der Sateri EyUn- dvo. Komt met den aart der heden- d«aK- fcheKa. raVben overeen. )•: / TWEE- %i ZEDEN DER WILDEN -'If 1 tWEEDE HOOFTSTUK. rJi.Ti 1', Hoe en langs vratweg Ametika heeit kunnen bevolkc tvorden. Gevoe- lenvan Grotius. Crtt. Diffirt. de Orig. Cent. Anttric. Joim. de Laet in Not. ad Difert. Ct'ot. Ameri- ktkkan nict wcl allceii door Ichip' brcukeii bevoikt 2yii- 1 Pyro- MEn heefc langs verfcheyde wegen in Amerika kunnen komen I dit is buiten twyffel, en dus heeft het van alle kanten kun- nen bevolkt worden : het is niec ver van de Zuiderlanden afge- rpheyden. In 't Noorden is Greenland j dac miirchien aan deze Nieuwe Wereld vaft is , ?,o heel ver van Lapland niet afgelegen. De landcn van Alien , die het zelve ontrent net land van jelFo be- palen, maken ook miircliien met het zelve een zelfde vafteiand uit, of leggcn er zeer weinig af, zo de nnauwtens, die men daar veronderftelt , tot de Tartarifche Zee doorboren. De Oceaan , die het zelve ten enemaal of byna ten enemaalomringt,is metl£ylan- landen bezaaic , zo in de Noord als in de Zuidzee. Men zou daar van \ eene Eyland op het anderej of door ongelukkige fchipbreu- ken of door bloce uitwerkingen van 't geval , kunnen gekomen zyn. De beroemde Grotius beelde zich in dat men daar door de twee uiterJfte einden was gekomen > en dat dit ruime Wereldsdeel in twee fchier-eilanden verdeeltj gelyk ik reets gezegt heb , van de eene kant door de Volkcren bewoond was , die uit het Noor- den van Europa in Greenland en Nova-Zembla waren doorgedron- gen> van waar zy zich door het gantfche Noorder Amerika tot de Lantengte van Panama hadden verfpreid , en van de andere kant door de AbylVinen en Ethiopers die na de kaap van Goede-hoop ge- drcven en zich gedwongen ziendeom Afrika teverlaten in de Zui- derlanden waren gekomen, niet ver van let vuur-land en de flraat van Magellaan a%elegen , van waar zy in Zuider Amerika waren doorgedrongcn. Alaar deze flelling is weinig (laande te houden , en jan de Laat heeft hem zeer grondig wederlegt. De gene die acht geven op de menigte van verfcheyde Volkeren die men er vind , zullen zich gemaklyk laten overtuigen dat het niet in 't algemeen door 't geval der fchipbreuken heeft kunnen bevolkt worden in de tydenj dat dc Scheepsvaart zo onvolmaakc was, dat men het als ten reukeloosheid aanzag tc ondernemen om zelfs maar dicht langs de kanten van den Oceaan te varen, wicns baren akyd zeer ongeftuimig zyn. Dit zal noch lichter tc begry- \)ca valle» wanneer men ovcrwecgt dat nocii hedendaags dc Ame- rikanen mav ellcndige fchuitjes hebben van de huiden van Zec- wolven en fchorJDTen van bomen gemaakt ; of wel 1 Praauwen dat maar uitgcholde bomen zyn in de gedaante van een boot, waarmcC- /y zich niet in voile zee durven wagen , en die noch minder bc- quaam zyn het gewcld der flormen tegen te ftaan op een zo ruime •/.cc , en daar de grootftc fchepen dikwils voor het gewcld der ba- ren mocten buigen. Ilet waarfchynelykfte gevoelen en dat hetmeeftc gcvolgt is, is dat men al de/,e Natien door de landen van Azicn in Amerika doct komen. Daur zyn redcnen van een zeer grote waarfchyuc- lykheid , die doen gclovcn dat Amerika aan het vafte land van't Ooflelyk Tartaryen vaft is , fcJioon men tot hier toe cnig Naauw \ cron- VAN A M E R I K A. ,\' «9 verondcrlklt heeft, dat er van affcheid. Ik geloof niet dat ik door cenvoudige gillingen cen zaak behoef te doorgronden , die niet als door de ontdckking zelfs kan opgeheldert worden. Maar 't zy dat deze landen aan elkander vail 7.yn , 't zy dat zy door 6enige kleine zee-armcn gelch'yden zyn , 't is gemaklyk geweeft tot die landen door te dringen , en ik hoop dat uit de vergelyking van de 2Seden der Amerikancn met die der Aziatil'chen en de Volkeren onder de namen van Tiiraciers en Scythicrs begrepen in 't vervolg van dit werk als een foort van gewisheid ontllaan zal, dat Ameri- ca door de Oolkiyklle Landen van Tartaryen bevolkt is geweeft. Wy vinden gecn zekere tydrckening in de Oudheid voor de Olympiaden , tot daar toe zyn het niet als duillere tyden , en in deze duifternis vind zich ook het tydftip gedompelt wanneer Ame- rika heeft kiinnen bevolkt zyn , veronderflelc zynde dac deze be- volking zo cud is. Lefcarbot heeft geen zwarigheid gemaakt van op een zeer fterke wyze en die verder als een gilHng fcliynt te gaanaante dringen, dat Noah deze Wefterfche landen well ken- de, J, daar hy by geval geboren was, dat hy 'er ten minfte door „ het geruchc kennis van had. Dat hy , drie hondert en vyftig „ jaren na den Zondvloed geleeft hebhende , hy zelfs de moeite „ genomen had om die landen te bevolken of weer te bevolken : I, dat hy een groot Werkbaas en een groot Stuurman zynde , daar- 5, en boven met de zorg beladen om de verwoelling van het land J, tc herftellen, daar zyn kintleren na toe had kunnen voeren , en „ dat het hem gcen meerder moeite geweeft was door het naauw „ van Gibraltar in Nieiiw Vrankryk te komen , of van het Groe- „ nehooft in Brazilien , als het zyn kindercn geweeft was zich in „ Japan ter necr te ftcllen , of als hem zelfs moejelyk geweeil 5, was van H Armenifch gebergte in Italien te komen , daar hy „ den Janikulus op den Tyber ftichtte , zo de vertellingen der 3j ongewyde Ichry vers waaruchtig zyn. *' .-.■. 't Is waar dat gedurende twee diiizcnt of meer jaren die zedert den oorfprong der Wereld tot den Zondvloet toe verlopen zyn , de af komelingen van den eerften menfch , die in de eerfte tyden eenige eeuwen leefden, en die van God een zeer groote vrucht- baarheid ontFangen hadden , zich op de aarde zeer vermenigvul- digt en verlpreyd moeftcn hebben. Schoon dc H. Schrift ons geen nette kennis gecft van de Landen die zy beflocgen , en dat 'er ons de Ongewyde boeken niet van leren , is het nochtans waarfchyne- !yk dat zy dezelfde landen bewoonden , daar zich de nakomeling- Ichap van Noach Hux na den Zondvloet in ter neder lloegen , dat is te zeggen , dat behalve een groot gedeelte van Azien , zy ook Egypcc en Lybie be/aten , en het zuiddykfte gedeelte van Europa. MiflTchien dat niet tegenftaandc de onzekerlieid waar in ons de Schryvers werpcn , met de tyden die voor den algemcnen Zond- vloed gejra.in zyn , en die gene die den zelven gevolgt hebben te verwarreii j men niet nalaten zou een weinig de waarheid te ont- 'vinden , zo men zich daar on wildc toeleggcn. In der daad zo het waar is, gelyk ik het wydlopiger in 't yervoig zeggen /al,dat de Geres der Griekeo, de Ills der Egyptenaren, en de'Mogdcr der C z Go- 't Geen evenwel beter doorde ontdek- kingen als doot blote gillin- gen lou bewe- 2cn kun- nen worden; Bepaling van den tyd wan- neer Amerika heeft kunnen bevolke worden. Mare Lefcar- but, Hift, delaN. France. In: I f . DeH; Schrift leertons niet net , w«t lan- den de afkome- lingen van den eerrten menfch dieieec • verme- nigvuN diRtimie- ftentyn. tot den xond- vloeitoe bewooiK hebben. xo ZED EN DER WILDEN LuiUmts Tan de Gudin van Syri- en. Vergely- Icing van den 2ond- vloed net iien vanDen- kalion. Water vloed vanOgy- ges. Cal'mt Hbodigm Lib. 9. Goden by de Frygiers niet als Eva , de Moeder aller McnfTchen zyn, moet by na de gantfe Heidenlche Fabelkunde op de tyden , die voor den Zondvloed gegaan zyn, llaan. DeWatervloeden van Deiikalion en Ogyges zuUen geen byzondere Watervloeden meer 7,yn , maar de ware algemene Zondvloed , daar by na geen Nacie is , die 'er niet eenig denkbeeld van gehouden heeft , maar ecn denkbeeld dat ten tyden der ongewyde Schryvers , die 'er het ecr- fte na Mozes van gewaagt Jiebben, zeer verwart was. 't Staat vaft dat de Hillorie van Deukalions Watervloed , zo als ze door Luciaan verhaalt word > voor zo ver den grond aangaan te eenemaal gelyk is aan 't geen de gevvyde Schrift ons van den algemenen Zondvloed leert, zo dat de Schytifche Deukalion der Grieken niet van den Aartsvade: Noah fchynt te verfchillen. Zie Jiier ten naalte by 't gcv. . by 'er van zegt. „ De Grie!ien verzeke- 3> ren in bun verdichtzelen, dat de eerlte menlTchen wrecd enbal- }, dadigzynde, zonder trouw, zonder herbergzaamheid j zonder „ meniTcJielyklieid alle door den Zondvloed omquamen ) de aarde j, overvloed van water uit haar fchoot hebbende voortgebracht; 't ,> geen de rivieren deed zwellen en de zee met behulp van den rc- j, gen overlopen , zo dat alies onderliep. Niets bleef 'er overig als 5, Deukalion , die zich met zyn huisgezin en een paar beeften van 5, icder foort , die hem vry willig gevolgt vvaren , zo wilde als tam- „ me, zonder el^ander te verflinden of hem eenig leed te doen, 5, gered had. Dus dreef by tot dat de wateren van de aarde weer „ weggeweken waren, en naderhand hielp hy hct menflchelyk ge- „ Jlacht weer bevolken. " Men moet niet zeggen dat de Grieken de H. Schrift over dit artikel hadden nagefchreven. De Gefchie- denis van den Zondvloed is een Hip van de Wercld-hiftorie, en niet van een enkel Volk, gelyk de Joodfche Natie was. Noah was de Vader der Hebreeuwen , der Grieken en aller andere Vol- keren. De Hillorie van dezen Aartsvader moeft toi ieder van tle- 26 Volkeren over gegaan zyn door die gene die 'er de Stichters van waren : maar deze Hiftorie moeft meer verballert zyn by die gene, die 't langfte onbefchaaft waren gebleven. Wat den Watervloed van Ogyges aangaat , Cxlius Rhodiginus merkt aan dat men in de Oude tyden Ogyges zelfs zo oud aanzag , dat men dikwils voor een fpreekwoord zeyde, zo oud als Ogyges, om de afgelcgenfte Oudheia te betekenen. Hct fchynt ook dat men twee tyden kan ondcrfcheyclen , waar in FrygienSjEgypte, her Attifche land en het overige van Grieken- land Levolkt zyn ge weed, waar van de een die van Ceres en de Goden 1:, en de andere later als de Zondvloed. Men onderfcheyd in de Hcerfchappyen der Egyptenaren de ty- den van de Koningcn die Goden, van de Koningen die halve Go- den, en de Koningen die Menlfchcn waren. Op dczelfde wyze onderfcheyd men oj) het Eyland Kreta en in Frygien de tyden van Rhea of de moeder der Goden, van Saturnus ) Jupiter , enz. men Word niets voor deze ecrlle tyden gewaar , en deze tyden zelfs flaan zodanig op elkanderen , dat de Godtn der Grieken die van de Egyptenaren en dc andere Natieu zyn, in plaats dat in dc latere ecu- ■ii' I VAN AM ERIK A. ij eeuwen,deKoningen voor enkele menfichen erkent, celyk Minos > enz. aan zckere landen eigcn zyn, en niets met de andere vokeren gemeen hebben. Men zou hier uit , dunkt my , een drangreden kiinnen Julen, dat deze eerfte tyden die van den Uorfpiong der Wereld zyn , die met aile Natien over een komende indrukzelen op ieder gemaakt hadden , zo dat ieder de overlevering van deze eerfte tyden behouden liad , die om de waarheid te zeggen na ver- loop van tyd verbaftert was, maar die evenwel voor zo ver den grond der zaken betreft een wezentlyk verband met die van alls de andere te zamen had. 't Geen ik ze.t; is zoo veel te klaarder , dat zo het vvaar vi'as dat de tyden van Ifis en dc eerfte Godheden later waren als de Zondvloedf, men zou moetcn zeggen dat 'er by de Nation geen denkbeelt ter wereld was overgebleven van allcs •wat 'cr voorheen gegaan was. Nu Jieeft dit geen waarfcliynelyk- hcid. Het zou zonder twyffel kunnen gefchied zyn dat de menfchen voor den Zondvloed zodanig vcrmenigvuldigt waren, dat zy toen reeds in Amerika waren doorgedrongenj en zich zeifs door al het overige bewoonbare land verlpreyd. Van dien tyd af was miflchien de geheugenis by de Egyptenaren behouden van dat Atlamifcli Eyland , waar van Plato fprcekti Want zo dit Eyland niec te enemaal verdicht was , was ""er niet minder als een Watcrvlocd van nodcn om Jiet te doen verzinken , gelyk de Egyptcnaaren geloofden dat defzeifs lot gevveeft was , of om hot door een zo ruime uitgelhektheid van 2een, die 'er het befte gedcelte van verllonden Jiaddcn , van ons af te fcheyden. Maar nademaal Lefcarbot en de anderen j die van zyn gevoelen zouden /yn, daar geen diepen voetllap van in dc Oudheid kunnen vinden , waagc hy te veel dat hy Noah in Amerika o\ geva/ of an- derzins doci :cr wereld komen , en zyn gifling een \?; die gene zynde die op geen vallen grond lleunenj verdiept Q^k geej op- merking. Men kan zeifs niet, ten zy uit liclitc gilBngen , liefluiten , dat Amerika kort voor den Zondvloed bevolkt is gevvcell : men kan het, zcg ik, niet uit dit gehrek van alle zakec of uit deze onwe- tenheid der kunften befluitcn , die de Wereld in haar kintsheid Ichynen te verbeelden. Voor d.n Zondvloed bouwde Kain liet land, en dwong liet om vruchten voort te brengen , Abel had Vee en gcbruikie het tot klcding en voedzel. Tubalkaln had zich beroemt gemaakt door allcrly handwerken van yzer en koper , zegt de Schrift ; iict timmeren van de Ark tloor Noah , het bouwen van het gruwclyk gevaartc van den T oren van Habel , daur alio Volkeren decl aan hadden, wicr aanflag God verrtoordc , vefori»' derftellen in de eerfte tyden velc ontdekkingen en kennilfcn in d plden} daar icien, Scy- , is by na betcKenis I grenspalen 1 malkander nict raecr fr van die Men zou dan dan iets duiddyker moeten zcggen, en hier in beftaat de zwarig^, heid of de Onmogelykheid. De verwarring der fprakcn was de eerfte dorzaak van de fchey- ding der MenfTchen niet, 't was de menigte van deze Menircheii zeUsj gelyk ons dc ScJiriftuur te verftaan geeft. De verfcheyden- hcid die God in hun taal invoerde diende niet als om ze te doeii met die gene verenigen, die hen verftaan kondenj en die zy kpn- den verftaan. De ontbering en de onkuhde van verfcheyde zaken, die dekuii; ften naderhand uicgevonden of tot volmaaktheid gebracht liebben , Jiebben veel bygebracht om hen te dwingen Oin tegcns hun dank werkmiddelen van di- voorzienigheid teftrekken, die hen door al de dclen van de Wereld wilde verfpreyden. Men hecft maar de verfcheyde nootdruftighedcn te onderzoeken men zal er de ver- fcheyde bcweegredencn in vinden die zy hadden om zich in ver- fcheyde Oorden te verplantcn : men zal niet meer verwondert ftian over deze fchielyk;* en menigvuldigc verhuizingen j waar van de gefchiedeniften vol zyn , en men zal licht begrypcii hoe ver- fcheyde Natien van 't ecne end der Wereld tot het ander verreyft zyn , zonder eenig gedcnktekcn van hun verblyf in de landen ach- ter te laten , die zy 't cerft bezeten hebben en in de andcrc , waar door zy naderhand gctrokkcn zyn. De Volkeren die nict als van de jacht en de vifTchery , van de boomvruchten en kruiden lecfden , konden niet lang bly yen zondcr zlch te verdelen , zy hadden ruime en wyduitgeftrekte landen van noden voor hun klein getarl, anders hadden dc bomen geen voetzel genoeg kunnen verfchaffen ; de wilde dieren , de bewoonde en al ce volkryke landen vliedende i hadden noodzakelyk grote bof- fchen en aanzienlyke ruimtens van onbewoonde landen van noden om hun ondrrhoud te vinden. De ftaat dczcr dwalende Natien (juam met de zorg om Vce aan te quckcn niet over een , de lange tochten die zy doen mocftcn, de Ichrale landen die zy door moe- ften trekken , f' dikke boll'ciicn die zy moe'tcn zoeken , en die niet als bittcrc kruiden voortbrachten j de iionger daar zy dikwils aan bloot ircftclt wnrcn zou h:u\r daar dikwils het eindc van doen zien en al naar zor^en vruchicloos gemaakt hebbcn. De Volkeren die een ucinig ftilder kvjn leiddcn, en die zich op den Veldbouvv toe leidden , gelyk de Egyptcnaren, de Fry- giers de Ilelleniiicn , quamen , cm de waarheid te zeggen , ge- maklyker aan de koft : maar deze kunll wierd ten ecrften niet toe haar volmaaktheid eebracht ; de landen niet met mift bezogt wor- dendc wicrden haaltuitgeput , en dwongen hun bewoonders nieu- vVe te zoeken en op nieuws te zaajen. riicr van daan hebben de Volkplantingen haar oorfprong gekre- gcn , die eerft Zondcr zwarig'ieid toegegaan zyndc allcngsjcs moe- ielykcr wicrden en zonder blocdftorten niet gefchicddcn 't zy dat die gene die men dvvong zich elders ter nccr te zctten hun land niet verlictcn dan wannecr zy met geweld daar toe gedwongen wierdon , \ zy dat zy noch groter zwarigheden vonden om zicli in landen die rccds bcwoonc waren , tcr ne^r te zctten. Want z6 H 2EDEN DER WILDEN Jfcji-i-ap. ult, ttent^. Rtg.Cap. 17. Genef. CIO. GlITin- Kcnuit dc woor- dender Uit- heem- fche Ipraken. de Volkeren gedwon^en waren zicli dikwils op cen droevige \Vy2e Van hun eige nuisgezinnen tc Icheydcn , zy zagen nocli ongaamer dat lalHge buren hen van hun nooddruft quamen beroven en in liun Erfdeel vallen. Die was hec begin van die bloedige Oorlogen die dc Volkeren elkander aandcden , de nood was 'er de eerfte beweegrede van ; de llaatzucht der Vorften j die naderhand hun eerftelden om alles aan hun gebied te onderwerpen , maakte dcze Oorlogen noch wrcder en nielp Natien verftrojen die hun gecn tegenitand konden bieden, en die gecn luft hadden om zich te on- derwerpen. In deze Oorlogen hadden die gene die de meefte toebercydzelen tot hun onderhoud konden bezorgen j wanneer zy op den Vyand aantrokken , gemeenlyk voordeel op die gene , die om zo te fpre- ken niet als van de punt van den degen leefden. Maar deeze had- den in hun rampen deze vertroofting , dat zy voor den Vyand wy- kende niet veel byzonders vei loren. E'nige holen of llroje Jiutjcs , huisraad van Aarde of van fchorlTen van bomen waren raaklyk tc herftellen , al hun geluk was aan hun perfoon vcrknocht. Zy von- den in hun vlucht dikwils voordeel , mits dat die hun argllond en dat zy daar in geen tegenftant ontmoetten. "Want die geene aan- gaat die warmer gezeten waren , hun Overwinnaars droegen zorg van ze te verpianten, gelyk Neoukadnezar tn vSalmanaflarde Joden overvoerden , en 't wicrd naderhand hct gebruik der andere Ko- ningenvan Pcrzicn, dcrMcdiers, der AlTyriers, en der Egyptena- ren waarvan men menigvu!dige voorbclden in Herodotus kan vin- den en in de andere fchryvcrs die van dien tyd gefproken hebben. Deze dus verplante volkeren namen de zedcn en gew oontens van hun Ovcrwinnaars aan , wannecrzy onder hen vcrmengt wierden , of wel zy wachtten een gunftige gelegentheld , om het juk af te fciiudden , wanneer zy er van ondcrlcheyden waren en noch een lichaam in'c byzondcr uitmaakten. Dc eerlle dezcr Volkplantingen zyn door Noach en zyne kindc- re gcfcliicd. Mozes gectt ons een nettc geilachtlyll van de kindercn van dezcn H. Aartsvader , van de landen waar in zy zich verdeel- dcn , en van de \'^o]kercn , uit hun bloed gcfprotcn : maar de vcr- huizingen mcrendecis hter als Mozes tyd , en ondcr dc gro- tc Ilccrfchappyen gcfcliicd zyndctot het vcrvalvan hetPerfiaanlche ryk toe , zo is iict cebeurt dat in dc/c mcnigvuldige Wn-huizin- gen dc Volkeren v( . ' ^cnc: v.yn , en dat de af^omelingen der dric gellachtcn van dc kinocren van Noah tc:; dclen in cikaadcrs erfdccl gckomen zyn. Millchicn zoiidcn v, y ccn ncttcr kennis van de vcrfchcydc Vol- keren hebben , /o dc fchryvcrs , die cr van gefproken hebben , ons ccn grooter gctal woonltn van hun Oorfpronkclyke talcn bcwaard hadden: maar fchoon men 'cr miiVchicM cnige van kan ondcrf^hcy- den , gelyk ik in 't vervolg /al docn zien •> kan men cr cvcnwcl by na geen Jtaat ler wcrcld c;pmakcn , om dat zy cr te wcinig hebben aangcvocrt , en dezclvc by na allc verminkt. Ik zcg hct zclfdc van dc namen die toi cen ganfch Lund of Volk bclioren. Want al waren zelf>i deze namen voor \ mctftcgedcckc niet onbc[aalt en tc !, VAN AMERIKA. ^!t te algemeen gewceft , gelyk, die van I/inezgn dat MeriBchen bete* kent , en die van Karaibcn dat oorlpgszuchtige McniTchen zeggen wil al waren zelfs die gene , die een nader betekcnis gaven, de verandering niet onderworpen geweell, gelyk die van Gentageron- non en van Oiwontageromton , dat is te /eggen Beivoonders van IVeyden en Bewoonden van V Gebergte, namen die niet meer die- nen kunnert wanneer de Volkercn, die dezelve voeren, van vv^oon- plaats verandert zyn ; en die van den cen op den ander kunnen overgebragt worden ; de Schryvers hebbenie ook vermomt met die in hun eige taal te wilka overbrengen. Plato zegt, dat Solon in zyn veizcn de namen van uitheemfchc Volkeren willende inlaf- Ibn, zich daar ontrent zeer verlcgen vend : maar ziende dat de iLgyptenaren , die 'er 'fc eerlle van gefproken hebben , die in hun eige taal Jiadden overgcbracht , na 'er dc betekenis van te hebben doorgrond, mocdigdc hem die aan cm hun voorbeeld te vblgen « en ze in 't Grieks te verkleden. Plato deed het zelfde als Solon > en hun ^ocirbeeld wierd van alle anderen gevolgt. Dit is her eeriigfte ongelyk niet dat de Grieken in 't byzonder de Hillone aangedaan hebben, fclioon zy alles van de Bamaren » de l.gyptenaren , de Chaldeers en de Feniciers geleert hebben , 't zy onuent den Godsdienit, > zy ontrent de Tydrekening , gelyk He- rodbtus, de oudlle hunncr Gefchiedertis-Schry vers hetzelfs bekent; zy hebberl zich alles door cen belachelyken hoogmoed willen toe- cigenen » gelyk Euzebius van Cezarea het hun verwyt. Opi deze wyze hebben zy zo dikken nevel over de kennis der tyden , die zy gancs door een gehafpelt hebben , gebraicht , als over dc goilgeleerthcid der Ouden , die zy in buitenlporige verdichtze- len verkeert hebben , die voor hen en hunne Goden niet als de ui- terfic varachting konden inbpezemen. Zy fchreven de meefte za- kcn nlct dls op Jiet gemene gerucht , en om zo te fpreken op een Jioren zeggen. Hier door bedrogen zy zich en bedrogen anderen, zegt Megallhenes in het afgebrokcn ftuk van het boek dat wy on- dcr zyn naam rioch liebben ; over het oordeel der tyden en Jaar- bocken van de Perzen. Pauzanias bekent dat zy weinig met el- kander over cen komcn, en dat zy het ovcrat niet cens zyn on- trent dc zak^n , die tot den oorfprong belioren. Ook zyn de mee- fte Schryvcrs daar zo wars van , dat ze de cerlie tyden in hunne vervvarring latende lleken lutn Gefchicdenis niet als op zekere bcpaalde Tydltippen beginnen, om gene vcrdichtzelen te veggen. De gewoontens en Zeden der Natien zouden ohs tot een nader kennis kunnen geleyden door de Vergelyking dczer Zeden en ge- n oontens. Maar onder deze Gewoontens waren er algcmene , op de eerile dcnkbeeldcn gcgrond die dc Vaders der ^'olkeren hun kindercn hadden overgelevert , en (He by de meefte byna zonder cnige verbaftering behouden waren , of ten minfte zonder een z^er taltelyke vcrballcriiig , niet tegenftaandc dat zy ver van malkander afwoondcn en wcinig gemeenrchap met elkander hidden. 2Loda- nig zyn dc dcnkbeeldcn liie met de meefte gebruiken van het da- gel yk'fc IcvCn over een komcn. Zekerlyk uic deze kan men niets bcfliiiten. Ook zal ik :n dc N'crgclvking die ik maken moet geen Plato !« Otiw, •vV Herod.' lib. 1. n.' 49&fe<) Eufcb; Prcpai Evan. Lib. lo Cap. 4. &feq. Megas* thenea fragm. Panfa- niasin Atcadi- cis. GilTai- gen uit dege-. woon- I D zwa- kenly- kcirek- ken die dicnen kunnen bmde Volkc- f^ van Amerika leoridcN fchcy- den. Diod. Sic U.s jlppoH. Hifioirt Morai* dts An» tillei. e. Strabo lib. I p. Amazo* neii. d;»4 sit.U. 3 >. 9 /(i. 4». H4. ^ 2E DEk l>Ert W I LDEN iwarigheicl tnakftn van de Gftwoontens van wat voor Volkercrt hct qo{( -lyn mogen ^n te haleti, bonder daar eni^ andergcvolg, uit te mmh trekken als de enkele overecnkomft dezer Gcwoontens met 4ie van de ecrlte Oudheid- . 1 j^iou dan niet ;^yn als op enige duidclyke eh kenlyke trekkert van nieuw ontdekte Volkereh , met die dcr oude Volkercn verge- leken , waar. van ons de Gcfehiedeniircn cnig denkbeelt heboen overgelaten dat men enige giflingen zou kunnen wageh , deze ken- Ufke trekken by malkander leggcnde , en met andere vergely- Kerde. Duidclyke, en kenlykt' trekken notm ik cenige londerlinge ge- bruiken en die zogemeen'niet zyn. Zodanig is by voorbeeld, de gewoonte die de Mannen by zommige Voueren hadclen , van te bed te gaan legg6n, wanneer hun Vrouwen gebaard hadden, vai\ zich ^aar in door hunne Vrouweh zelfs te doen oppafleh, en zich 5oor haar te doen plegen , gelyk men op alle andere plaatzen de Vrouwen gevvoon is te doen. Want fchoon dit gebruik een ^e- bruik -van Godsdienft is, was liet docli zcer zonderling. Nu vind ik hec by de Iberiers of eerftc in woonders van Spanje , ik vind het l?y de oude inwoonders van liet Eiland KorfiKa , het was by de T ibareniers in A/ien : het is hedendaags in enige van onze Provin- tien dicht by Spanje leggende , daar zulks brocjen genoemt word , ijien vind het ook ontrent Japan en in Amerika by de Karaibcn en de Oaiibis. Zou men niet" kunnen vermocden uit ecn gebruik dac zo zonderHng fcJiynt , dat het van die eerile Volkercn tot deze laatlie is overgegaan ; zoo vcel te meer om dat Strabo en de meefie $clivyvers ons den weg banen , die de Iberiers die uic Azie in Spanje, van cuds Iberie genaamt, gekomenvvarcn, gehouden heb- ben > om weer uit Spanje na Azien te kcren , daar dezc zelfde naam van Iberien 't land dat zy befloegen bygebleven is. Ilebben zy zich niet van daar na Amenka kunnen begeven ? , De Zeden der Amazonen zyn al te zonderling , en duiden een Yolk al te zeer uit , om zich daar in te kunnen vergilfen. IJe eerile onderreehtingen die 'er on^ de Geichiedenis van geefc zyh van de vrouwen van Lybic , dfe zich na Pallas humeur fciiik- ten en ten oorlog diendcn * daar deze vreeslyke Maagt een kunfl: van gemaakt had op de ocvers van den Nyl of van hec Mccr Tri- tph , , daar zy geboren was : en van die Menaden of Bacchanten , cfieDionifius, Koning van Lybicn , met de Saters en Koribanten in zyn tochten volgden. Diodorus van Sicilien verbeelt ze ons als meeftreflen van de wydafgelegenfte landftreken van Afrika. 't Is \yaarfchynelyk dat inderdaad die gent daar haar ootfprong van li^adeh , die zich aan den Tanais ter neder iloegeh , nademaal ITerodotus haar ajs vremde by de Sarmaten doet verfchynen , die zy t:ot ihans namen $ en wier fpraak zy genootzaakt waren te leren, om dat deze de liare niet begrypen kond'en. Zy zetten de grens- p.aien van haar ryk zeer ver uit, dat volgens Diodorus Sicu!us zich vaifi de uiterue einden van Lybie tot den vloed Kaikus in Afie uit- rtreKt'e. Hyjpfda en de vrouwen van Lemnos, die op een naclit, d^t ty de kans klaar zagen , Jiaar mans den hals armcden , wa- ren VAN" A M E U I K A. 17 enlyke trekkert olkercn verge- ikbeelt hebBen ;eti, deze ken- ndere vergely- onderlinge ge- voorbeeld, de ladden , van te i hadden , vai\ aafleh, en zich ere plaatzen de 'ebruik een de- ling. Nu vind e , ik vind het het was by de ti onze Provin- ;enoemt word , ie Karaibcn en rn gebruik dac vcren tot deze en de meefte [ie uic A/.ic in 3;ehouden heb- ir dezc /elfde 1 is. Hebben n duiden cen Ulcn. :nis van geefc lumeur fchik- Jgt cen kiinfl: ct Mccr Tri- Bacclianten, Koribanten elt 2e ons als Afrlka, 't Is jorlprong van h , nademaal 'chynen , die aren te Icren, en de grens- Siculus zich in Afie uit- cen nacJit, hcden , wa- rcn rcn zonder twyftcl van die Hag , of wildcn haar navolgen. De Ondernemingen der Amazonen op Peleponne/us warcn niet gcliikKig , en liicr van daan nam haar ondergang cen begin : /y wicrden door den Griekl'clien llcrkules en door '1 he/us overwon- nen , Penthefilea llaagdc nict in het beieg van Troje , daar ly door Achilles , 10 men den Dichteren geloven mag , wierd omge- bracht. Daaar word ook van Thaleftris ^fprokert , die Alexander ging bezoeken , en van die gene die by de Kal'pifche Zee overwonnen wicr- den, Ihydendc met anJere barbaarfche Volkcren in't hondcrt te- gcn de bcnden van Pompcjus , die Mithridates vervolgde. Plii- tarchus zegt dat deze Veldhcer onder de doden het lichaam van cnigc dczer heidinnen liet zocken , maar dat men er geen een vin- den kon , fchoon men verfcheydc van haar uitgelchudde klederen en wapenen vond. Zeclcrt dicn tyd vind men er nict mccr van gcwaagt , en niiliUiicn zoude wy dcze gefchiedenis voor verdicht aan/icn , gelyk Scrabo zcllij deed , zo men by onze tyden niet ver- v.ekcrt was, dat op de ocvcrs van de rivicr JSlaragnon oj der Ama- zonen nocn van ileze heldinneh gevonden worden , die een eer llcllen in Oorlog te vocrcn , van de Mannen afgel'cheyden levcn, zich dagelyks oclt'cnen ora met den boog tefchieten , niet als de meisjcs by zich bchoiiden, en dc jongens ombrengen ofaan de va- ders w edergevcn op gezettc tydcn dat zy by malkander komen. Vader Lamberti van de Order der Reguiiere Prielicrs , en zendc- ling van Kolcliis, bewccrt dat 'er noch Amazonen ondcr de woefte Natien zyn, die den l"vaukalus bewoncn. De geleerdc Hiiet mcent dat de Amazonen uit Afrika na Ame- rika zyn getrokken , maar zyn gcvoclen ontrent dit link is niet be- ttr gcgrond , als dat 't geen hy over den Oorfprong der Peruvia- nen hceft, die hy van dc Zwarten der Rykcn van Guinea en An- gola doet hcrkomen. Zo er X'rouwen van ceh Mannchmocd gcvondcrt worden » die cen ccr in het Krygshandvverk liclden , dat niet als den Mannen fchynt te paflln, daar worden ook zulke laftc Mannen gevonden, dat zy als Wj fen Icven. By dc llinezert , by de Siouzen te Loui- liana , te I'lorida en in Jukatan zyn er jongclingen die een Vrou- ^v c gcvvaad aantrckkcn ," dat zy al hun leven behouden en die het cen ccr achtcn zich tot al haar bezigheden te vernederen ; zy huwcn,nooit zy wonen al dc oeffcningen by daar de Godsdienll I'chynt dcel in te licbben , en dit buiten gewone levensgedrag doet hen voor luiden van een verheven rang en die boven het gros der menfchen zyn aanzien. Zouden dit dezelfde Volkcren niet zyn als de Aziatifche Aanbidders van Cybcle , of deze OoHerlingen daar jiiliiis F irmikus van fpreekt ; die , de eene San de Godcn van Frygie , de andere aan Venus Uriania, Priellcrs toewydden, die zich als Vroiiwcn verklecdden , die zich aan een verwyfde troni gewenden , die zich blanketten , en hun ware kunnen onder de ontlcende gewadcn van die gene die zy met kracht en gewcld wildcn nabootzen , verborgen. Hetgczicht de/cr Mannen in Vfouwe klederen vcrbaasde deEn- D z ro- ■ tpoM. . U. lib. I A'. 1 3 J. Apollo- dor, lib. t PIh- tn'tb. in 7b,i. DioJ.Sie, p. 163. Smyr. Lih X. Quint. Crut. lib. 6 Cap. 10. Ilktz. p. 108. I'liilarch. in Pump. Sirab. lib.n.p. 348. Daar wor- den he* dendaags noch i^niazo- nenge- vondeiii; ReUti. one Mia Cokbidey cap p, i^p. mo, 201. Huef , DimoH- /Ir.E- vtng. Pryp.^ <■'«/'• 7 , Snifiu, Mannen in Vrou- wc kle- deren. yullks firmicnt Lib. Ue Errore I'rof.Rf Te on- lS ZEDEN DER WILDE N. rccht iloor Je tutu- pcfts vi/ur } Krma- ten uan gezicii. Vaiko Nuf^nes tieVal- boa brciigt ten groot (;etal daar van wrcdc- lykom- hals. Lifts lit Gumura , Hfl Gt- neraul l>v. 3. ropccrs , die 't cerft in Amerika aanlandden. Nademaiil dc bc- wccgredcnen van (lit jlag van hcrlchcppinp nict door^ionddcn , becldden /y zich in dat het luiden waren, die beydc dt gcilaclitcn gemecn liadden : in dcrdaad on/c oude Kcysvcrlial(Jn iV'-^men lien nict anders als Ilermafrodietcn of Manwyven. Schoou dc Gceit >:m Godsdicnll , die hen dezen luiat doet omhclicn, lien al.s bui- ten gevvonc inenfchcn doctaan/icn, /yn /e e\cn\vel wc/t,illyk on- der de W'ildcn zcltktot die veracliting \ervallen , waar in oiultyds dc Prieliers van Venus, Urania en Lybele vaixn ; e- 'c zy ly zicii in de "svaaheid doze Veracluing cp den bals b. bbcu ehaalt met zicb aan Icliandelykc minnedriftcn over te ^cven , i zy dat de on- kunde dcr Euiopcers ontrent oor/aken van liun ;ian^e\aaiden ftaat , tegen hen quade vernv uens deed opvaticn, deze vermoc- dcns wortelen zo dicp in bun gemoed ) dat zy t allernadeligllc wat men 'cnken kon verzonnen , en deze VerJjeeldin^ onrltak zo zeer dtn yvcr van Va^ko Nugnes deV'alboa, een S^iaans Hoiiman, die Jiet ecrft de Zuiderzee ontdekte , dat by er een groot gctal dred omkomen , nitzendc op ben die razende Doggen aan> waar van die van zync Natie zicb bedient hebben , oin een groot dccl der hu ianen te verdelgen. • '. "'-' '"' V Y F D E II O O F T S T U 1^ '». Gifllng! jover deii Oor- fptoiig ciT Ka- ra! be II van dc i^ntilles. llcroJ. lih.i.n. 146. r HErodotus verbark een zeer zonderling geval , waar iiit men eenig Hclit o\er den Oorl'prong der KanVibcn van dc Eylan- den Antilles , ou kunncn balen. Ily zegt, dat ondcr de ix Vclke- irn, die uit Kubca na Jonien trokken, van waar zy defzelfs eerlic invvc" iiucrs vtrjocj;en) die gene die uit het 1 rytariCiim van Aihc- nen gcKonicn waren, hun Vrouwen in bun land gelatcn hcbbcnde, daar zy nict van zins warcn weer na toe te kc^en , een inval in Karicn dcdcn , en dat zy'erzich mccltcr vangemaakt i chbendc, /.y al dc Mamun zonder onderfcheyd van ouderdnm ombrachccnj Ipa- rendc de Vrouwen niet als om die ten vvyve te remen. Deze Vrouwen tot de droevige kei.r gebr tchc vai: nm le komcn of dc wet van den Ovcrwinnaar te onUergaan, wildcn n(\h licvcr dc/.e laatfte parry kiezen ; maar razende \an wanl.oop deden zy een Eed van nooit met Jiaar mannen tc cten , en ze nooit b\ hun na- men te r.o^men; en zy niaaktcn een Wet van dit fcbiuik tot hanr nakomelingfchap te doen overgaan , Icrcnde de k iideren 5 die uit deze buwelyken zouden Ipruiten, dat zy dusdanig te werk gingcn, om dat haar Overwinnaars Jiaar \aders , haar Mannen en iiai^r K-inderen Jiadden omgebraclit. De Vrouw en der Karaibea cten 00k nooit mec haar mans , zy noeraen ze nooit by hunne namen , en zy dienen hen ajs of zy hunne llavinnen waren. En dat het zon- derlinglle is , is dat zy een gants andere Ijpraak hebbeu als haar Mans, gelyk na alien Ichyn de Karifche Vrouwen haddcn , die vremd waren aan deze Volkeren uit Eub;ea gckomen , die haar liand verwoellen. Men zou 'er by kunncn voegen dat men noch eenige overcen- komft vind tuHlhen den ouden naam van Karicrs en dien van Ka- raib^n, VAN AMERIKA. »D )nderrteldcn, dat \vv land is , over ^crltc doct /c iiulcrc van de raiben , gclyk zich dc Wilflcn , waar van ik fpreek , hcdcndaags nocmcn. Dc/e Wilden vcrhalcn zells dat zy himnc vyandcn vci- vvonncn en allc verdclgt hebbendc, niet als de vrouwen en do-h- tcrs Ipiiardcn , en ly xeggen , dat dit de oorzaak van dc verichey- dcnhcid der fprake is , die tuflTchen de twee kunnen gevonden word: maar nadcmaal 'er van ecn millchicn zecr oude gelchicdcnis gciiundclt word , en daar ly gcen Tydickening van hebben , Ichy- nen v.y tc vcrondcrllellen dat de Vrouwen uit die landcn , afkom- llig waren , die /y liedendaags bezittcn > en daar -/.y /clfs vreemde- lingen in waren. Dit is dc oor/aak gcweeft , \arom de \'ader dii Tcrtrc en dc Frcdikant Rochctbrt, dcwe' dcxe gciciiicdenis verier was, als zy millch den oorl'prong dc/cr volkercn getwill hebi van de Galibi's crivarailjcn van 't valie land Apalachicten» ecn Volk van llorida, aflbmnicu. Dc Natic dcrEskimen/crs, die van den 51 graail hoordcrbreete tot den 60 woont, tuilchen dc baai van iludlon, en het naauw van Bcllc-Illc , waar door hct land van Labrado , van Iict Liland Tcrrc-Neuve geicheyden word, hceft zidkc v.ondcrlin^e gcwoon- tens en die zo wcinig met die dcr andcrc Wilden Ichyncn o . er cen te komen j hun wezfcn zdfs verlchilc zo veel van due dcr ande- re Natien van de/c riiime landllreck , dat het Ichynt dat men zich niet vcrgillcn kan met tc zeggen dat zy 00k ecn gmts vcofchillen- de oorlpr.ong hebben. Zy/yngroot, vvclgcmaakt, blanker als de anderc Wilden ; vy latcn hun baard groejen ; /y hebben gekrult hair en fnyden hct onder de oren a^', byna allc hebben zy het zwart , maar zomniige blond en tcnigc anderc ros > gclyk de Noordlyke Volkercn van t'uropa. De naami van t'skimcnzcrs «lic men hun gegcven hecfc , fchynt van hct woord Eskimant/iit van daan tc komen , dat in de Abena- (luifche ipraak mcnlchen betckent die raaiiju vkriJj etvn. Om dat enkel en allecn van de jacht en \ viflTchen levende> zy het vleelch dcr (iicrcn en de villchen gants raauw en bloetlig eeten. Men hceft willcn bewcrcn ciat zy met het vuur niet widen om te gaan, maar de Eiiropcers , die zc van dichter by bekeken hebben , heb- ben lict tcgcndccl ontdckt. Ilet Ichcen zelfs dat zy daar een Gods- dienliigc eerbied voor hadden , dat uit dc ongcrullheid bleek die zy betuigdcn ter oorzaak van cen Matroos j die om zyn pyp aan te ftcken,een koolc vuurs genomen had, die hy omze te vredete llellen genoodzaakt was wccr op haar nlaats te leggen. Zy bedienen er zich ook van in keuken, w'ant fcnoon zy niet I'chromen raauw vlees te eten , laten zy het evenwel half gaar koken , -wannecr zy daar gclegentheid toe liebben , in aarde of Itene potten en kctcls , of wel zy laten het in de zon drogen, om het tot meel te malen en'er een foort van pap af te bereyden. De Wilden geven hun noch een anderen naarii , zoo veel als Vliubteliiigen betekencnde , niet dat zy niet dapper zyn , maar om dat zy zcer levendig en ongeruft van geell zynde en een gedurige vrees zyn en altyd in alarm , vermydende zo veel zy kunnen alien omgang met allc anderc Natien. "De Hecr loliet , die hct eerfte D 3 ' Mif- Dh 7tr. ir.Ji,/l. rcili Jfi Triutc 7Ch. iji. KQehf Jort, Hill. MorJt dn All' tiUes.liv. i.Cb 7. Van de Fski- iiicn- zcrs. vcel blanker »l» (lu tittdf re WilJcn: Waar die iiaam van daan kuint. Zy vcr- myden lo veel zy kun- nen aU len oin<« •' ;^V'4' '. IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) 1.0 1.1 1^128 12.5 ■^ ^ 12.2 ^ 1^ 12.0 M |I.25|U ||.6 < 6" ► Sciences Corporation V iV ^^ -\. o 23 WfST MAIN STRUT WIBSTIR.N.Y. 14SS0 (716)S72-4S03 > JO Z E.DEN »ER \V IL D E N ■net an- dere Wat hier vnnde joor- zaak if. Han oor- fprong. Volgens het ge- voelen van den Schry- ver. David Pouvel I Hifi. Cambria ad a*- nam 1170. Reuzen. MilFiflipi ontd^kt heeft , en de Heer K DE gefialte der Reuzen en der Dwcrgen fpreekt voor hen j zo veel als de duidelyklle gewoontens yoor anderen zouden kun- nen fpreken. De Schrift gewaagt dikwils van menfchen van een onmatige lengte , die kinderen van Enakim waren , en in het land van Kanaan woondcn. De Ongewyde Hiilorie en de fabelen heb- ben hun geveciit met de Godenook beroemt gemaakt. Akofta « de Inka Garcilaflb de la Vega , en verfcheide andere verzekeren dap zy in Peru woonden, daar zy Gods toorn op hun haalden,die hen de zwaartc van zyn hand en net gewicht zyner Wraak op een bui- tengewone wyze deed gevoelcn. Daar zyn noch hele volkeren van Reuzen, zegt men, in de zuidelyke landen, die na alien fchyn uit den zelfdcn Ham zyn voortgckomen. j D« f.r 'd >I ■V-An AUkkiKkJ bb i^yghieen 6f Dwergeh* wiier jgevechten met Herkules, did 26 verdelgde, de Dichters ons hebben dp^ezongert, zyn miirchietK 20 verfiert niet als nien zich 2ou iiibeeiden. ik wil wel geloven dat de Poetifche vryheid lets Vta Jiiin geftalte heeft afgenomen , maar zonder van de Samojeden te fpreken , die zeer klein zyn, Paulus Jovius plaatft in 't Nootden van het Moskdvidfche Lipland en het Oofterfche Tartaryen een Nade van Dwergen. Volgens het verhaal eeniger Iridlanen moeteri 'er eenige diergelyke volkeren in het Noorden van Atiierifci zyri: 't Is eenige jaren geleden dat de Wilden een man van itefh zcer klbine geiUilte in Hudzons baai brachten. Deze fcheen niet verwondert te zyii het fort der Fran- fchen en d* fehepen 6€t EUrbpeanen te zien , en hy deed verftaan dat hy lets diergclyfcs iii-het land hdd gezien, waar uit hy getrok- kert was totn hy gevangen wierdi Een meysje van 66 Natie der Eskimenzers, die in 't jaar 1^17 gevangen virierd , en in de fterkte gebracht die de Heer de Courtemsihfehe op de kiift van Labrador had opgerecht, daar zy tot in l7iogeWev«iis; onderwyl franfch genoee gdleert hebbenoe dtn zicJi te dpen verftaan, verzekerde dad 'er genele Volkeren van kleine menfcHen wareri , drie voet hoog en wier vrou^^^en noch kleind^r waren ; dat de kleine men- fchen fkven van de grote wartn, en zich gclukkig achten als mtti hun eeii teug zOet watfer gaf , dm ddt zy door den bank niet als zout water drinken , gelyk de Eskimenzers. Men idu zich noch minder kunrien vergryptin ontrent den oor- fprong van zekere Natien die noch irieer getekent zyn , gelyk die aaar PliniUs , SoHnus, PoifiponiusMela, enz. van fpreken nA Kte- fias en de andere oude Schryvefs die van Ooft-Indien gefchreven hebben, ztt zy hedehdaags in Atnerika gevonden wiercfcri. Deze Schryvers hebben OiiS iulke wonderlyke Schepzels van menfchen verbeeld , dat zy ons ttiet hebben kuiinen overduigen , noch den naam van fabelachdgc Schryvers dntgaan , die voor vermaak wat fprookjes verdichtten , dfdie zich door een gekkeUchteelovigheid lieten verleyden. Waar over S^rabo , die tot het ander uiterfte vervalt , gemeeftt heeft te kUnneh de gekfcheren. Maar al hadden zy fchoon de waarheid gezegt , zy fpraken van een zo wyd afgele- geji land, en dat toen zo weinig bekent was, enzy zeyden 'er toen 20 wonderbaarlyke dingen van, datzydaarom niet te eer zoudett hebben gelooft gewoi^den , zo zeer was 't geen zy zeyden buiten alle waarfchyhelykheid. . Wie zbu inderdaad hebben kuhnen geloven dat 'er Natien van menfchen zyn met Hondskoppen , van menfchen zonder hooft , van menfchen wier orfen tdt op de hielen hohgen. Van Arimaipen of menfchen met een Oog , van menfchen die maar een Been heb- ben; van gantfche Volkeren dsiar de vrouwen maar eens b$' dim Of tid. lib. IT, Cap. 7' Idem Hi. IS- Cap. i' U^aher Kulcigk in dc Script. Guiatit, iHd. OU tid, p»- ».»*A 'V . onderflelt zyhde dat 'cr xodanige waren, ecr ondcr dc bceAen als onder de mcnl'cjien getek. De meelle andere die 'er van gefchre-. ven hebbcn, blyvcn geen borg voor deie gefchiedeniffen, en fpre- ken 'er niet als op dc goede trouw, van een ander, daar zy mif- fchien zelfs niet te veel op vercrouwden. . Daar is niemand ds Pli« nlus die ons deze wonderen fchynt te willen opdringen , zeggende dat 'er vele zaken 7.311 die men als pnrapoglyk aanziet , eer de Er- varentheid geleert heeft dat zy in dcr daaid mooglyk zyn : en dat men al zo ongelovig zou zyn ten opzicht der Eciiiopers , zoo men ^er nooit gezien had, als men zou kunnen zyn ten opzicht van al' les wat hy te zeggen had. De Befchryvers van de eerfte Wcftindifche Reystochten hebben ons alzo ongelooffelyke vertellingen gedaan ; wy zien 'er gedaan- tens van menfchen met wanfchapen oren , en wiens verm.iaic is de- zelve door het ylFelyk gewicht van de oorringen, die zy 'er aan- hangen, langer te rekken. De Laat fpreekt van ecn volk daar de Manlui borllen hebben die hun tot op de dyen vallen > zo dat zy Senooizaakt zyn dezeive op te binden en rontom hun lyf te win- en ,, wanneer zy lop?n willen. . "W'outer Raleigh plaatil een talryk volk van menfchen ionider hooft in Guyana. Jacques. Carthier , die na alien fchyn nooit Ktefias noch Flinius gelezen had, zegtons op het verhaal van een Wilden man « dat 'er tegens het Noorden Volkeren waren die niet aten , Volkeren die maar een been hadden , en anderen daar men al z,ulke ongelooflyke dingen .zag , die te lang zouden zyn om te verhalen Deze zelfde Wilde dochter, waar van ik zo even ter oorzaak van de Dwergen gefproken heb , vcrzekerde op de zelfde wyze , dat 'er behalyen deze kleine mensjens noch andere van een ylfelyke lengte en dikte waren , die huh gevoeg door den mohd deden , en van onder de fchouder piften ; zommige die maar ene dy hadden, een been en een zeer breden voet , twee Jianden aan eenen arm, een plac hooft en lichaam, een kleine neus, ogenen mond, en die hier by de belle duikers van de wereld waren ; en dat die Eskimenzers zich van die gene die zy tot ilaven maakten bedienden , om van den grond der zee op te halen , 't geen zy in- gellokt had , wanneer de Europeefche fchepen op hun kuAen fchip* breuk leden- Andere , om kort te gaan, die een uitermaten zwart gczicht hadden , den neus en de lippen zeer dik , en hairen ;die van de geboorte af gants grys zyn , p-^lyk het hair der dieren die in landen geworpen worden die by altyd met fneeuw bcdckt Icggen. Ik keer weder tot hot geen ik Hus gezegt heb dat alWaren zelfs deze verhalen wa^r , zy fchynen evenwel zo vcrdicht en zo weinig waarfchynelyk , dat zy niet verdienen gelooft ce worden als na dat men na de naaukeurige ontdekking dezer Volkeren zodanig verze- kert was dat zy 'er zyn , dat wy 'er niet meer aan twyffelen konden zonder ongelyk ce doen aan een groot getal van pcrlbnen wier ge« tuigenis onberifplyk fcheen. , . Wat my aangaat ik heb altyd voor fabclen aangezien 't geen de oudc Schryvers en de opftelders van de Reystochten van Am^rika ons I ♦ f VAN AMERIKA. . V II onsvan deze wonderbare volkeren verkeren verhaalt hebbetiich ik heb my nooit kunnen verbeelden dat de oude fn 't byzonder oiis dczelve in alle ernlt voor wezentlyke Volkeren wilden verkopen » often minilen zo 'er geweeft zyn die daar iichtgelovig genfoeg toe waren ; zy zullen door den naam dezer Nacien bedro^ei^ zyn ge- weeft: bynamen die hun door hun buren en vyanden gegeven wa- ren , welke door deze beeldfprakige uitdrukkingen wilden te ken- nen gevcnjhoe weinig zy dezelve achtenjop dezelfde wyze.als he- dendaags dc Ciiinezen , die menen dat zy de verftahdigfte luideti van de wereld zyn, zeggen, dat zy de enigfte zyn die twee ogen hebben, dat al hun buren blind zyn, maar dat de Europearien,did hun enige fchranderheid hebben !aten blyken , een oog hebben, 7,0 dut zy ons op de zelfde wyze aanzien als de Oudheid de Cyklo- pen verbeeld. Het zelfd^jVonnis had ik in 'tbyzonder over de menfchenzon- der hoofden geveld, niet tegenlta^nde het gcen men hier over in eenSermoenleeft, dat onder die van St. Auguftyn gevondenword, en dat dezen Vader wel opgedicht konde zyn^ Maar een of twee gevallen , nu onlangs gebeurt , hebben my verplicht , myn oordeel op te fchorten , of zelfs myn denkbeelden daar op te hervor- men. Het eerfte dezer voorvallen is gehaalt uit de laatfte brieven die Wy uit China gekregen hebben. Daar in word verhaalt , dat de grote Keyzer,, die zedert zo langen tyd dit wyd uitgeflrekte ryk met zo veel roem beftiert , gemeenzaam met den Hr. Mezza Barba , Patriarch van Alexahdryen , en Legaat van den H. Stoel, by de- zen Vorft pratende , hem verfcheide vragen deed , ontrent de wy- ze van rechtspleging in Europa , waar op de Legaat volkome na deszelfs genoegen geantwoord hebbende : „ wat my aangaat, zeydei ,j de Keyzer , ik ben volgens de Staatswetten verplicht de dood- „ vonniflen te tekenen , maar zedert meer als den zy my 't geen de eerfle gezegt hadden , en verzekerden mvi E - dat iifi-wT • 2l.i i;i>i: 37. »d Lrtmit: Voor* val waar uit bewe* zen fchynt tekun> nen worden dat 'er noch nienC. fchen zonder hoofdcd zyn. Twede voorval lot l)e- wys hier van die- ucudc. Hoe dk even- ■wel te vetflaan 14 ZEDEHDERWILDEN M dat zy eoige dezer VTangedrochten gexlen en gedood had- >, den. « Het twcde seval is te Kanada gefchied , da«r zich voorleeden jaar een diergelyk gerucht onder de Wilden verfprcyddc, by v,\t de ongehoortneid van de zaak geen minder verwondering ah by de Chinezen verwekt hcefc Een Irokois , zeggen^ zy, in den herftt of de "Winter van het jaar 17x1. op de jacht zynde, wierd een van dcze WanfcJiape Menfclien gewaar ; en *t zy niet genoeg onder- fcheydende wat het wezen mochc, hy het van ver voor een wild der aanzag} ^t zy dat iiet gezicht van een zo zdnderUng voorwerp hem enige fchrik veroorzaakt had t hy fchoot op hem en doodde h^n. Vervolgens genadert zynde om liem met meer aandacht te befchoQwen > zag hy een man zo als Ik deze hoofdeloze menfchen befchreven heb » en 't geen zya verwoadering vermeerderde , is dac hy hem aan een boom gebondcn vond. De I?okois van de jacht te huis koihende , vertelde zyn voor\ al aan de andere Wil- den t die niet kunnen ophouden over de gefchiedenis van den man zonder hooft te ^reken , weike de meeile , ter oorxaak x^a de nieuwheid, voor een fabel hebben aangezien. De laak fchynt evenwel zeer wezeniiyk , en 't is vvaarfchynelyk dat dit rampzalig fchcpzel door de Wilden van enige afgelegenc Natie tot llaaf gemaakt zynde , dus in de boifchen gelx)nden en verlaten zal geweeft zyn door deze Wilden die hem gevangen had* den ) en die zich in een Vyandlyk land vindende , en miiTchien zich ontdekt ziende genootzaakt zullen geweeft te vluchten , en la hun veili^heid te voorzien. Wat hier van zy , deze gcvallen komen zeer wel met elkander over een , en (veronderflelt zynde dat zy maar z) n) kunnen een denkbeeld van de Verimizingen der Barbaarfche Volkeren geven. Want deze menfchen zonder hooft woonden eertyds in Afrika ontrent den Nyl en de Rode Zee. Hcdendaags moeren 'er voU fens de verhalen ten minflen twe zidke Nacien zyn , een die van de >anggehairde) die Wouter Raleysh aan den vloed der Amazonen en in het midden van Guyana pkatft , en de andere ten Noord- Oooften van China en J^an gelegen , daar Azie aan Amerik* grenft. ^tls zel& waarfchynelyk , dat daar van daan die gene geko- men is , dien men veronderftelc door den Irokois waar van ik zo even gefproken hebbe gedood te zyn. Dit kan zelfs beveftigenjdat Amcrika en Azia aan elkander vaft zyn , en dat miflchien zo moeie- I)[k niet is deze ontdekking te doen. Nu rekent eens wat £:hrik]yke uitgellrektheid van land 'er tulfchen de oude en hedendaagfche menfchen zonder hoofl is. Men moet niet geloven dat deze Volkeren gants geen hooft heb- ben > maar dat het zeer ingezonken is , zo dat het byna met de fchouders gelyk komt > en door het hair vcrboreen word. Die kan door kunit gcfchiedeu , met iiet hooft der kindcren als ze noch in de wieg leggen tc drukken , op dezelfde wyze als verfcheyde Vol- keren van Amerika het voornooft , het ilag van 't hooi't en den neus hunner kinderen plat drukken » zo dra zy tcr wereld komen* en gelyk men in Cjiina de voeten van de jongc meisjcs zo gewel- dig VAN AM ERIK A. ii. dig iWachtelt, dat zy'er by na geen mecr hebbeii » ils iy Wat oui der geworden zyn : die kan ook natuurlyk gefchieden door eeh uitwerking van de inbeeldingskracht der Moeders, die behagen in zulk een diep ingezonken hooftiullen gevonden hebbeh. Mehweet uit vcrfcheyde droevige ondervindingen, hoe veel itidrilk Idc in-? beeldingskrachc der moederen op haar vruchc geefe. Met! ^ou miirchien aan dcze inbeelding de verf der Negers en der Kara'ir> ben , gelyk ik reeds gezegt heb, kunnen toefchryven. Ik til in't vervolc van den fmaak fpreken , dien de Mroefte Natien altyd ge- had hebbeni om haar lichamen met verfcheyde verwen te bJefcnil- deren. . I)c l^aibeh behduden dezen fmaak h6g vbot hlet Rood. De Negers hebben den zelfden fmaak voor het pikiwjut , voor de dik- ke iippen, voor een platte neus , en haairals wol. Deze algemene fmaak onder de garitfche Natie , en het gedurig gtticht van dier- gelyke Vodrwerpen heeft een ihdruk op de zwangere VrbUwen moeten njaken , gelyk de bonte (laven op de Schapen van fakob; en dit moet ^er ten eerften veel toegedaan hebben > om dte eene zwart uit de natuur te miiJcen) en ds andere rbodachtig , gelyk zy Jiedendaags zyn: dit moet ook- ten delen gehblpeh hebben om het faodfl der zogenaamde Hdofdelbze MenfFchen met At fchduders ffelyk te ftellen. In der daad by die Volkeren die het hobft hunner kinderen plat drukkbn , of die hun de vdetenzwachtelen, hoefc *er weinig moeite toe om het werk tot volmaaktheid te brengen , om dat uit der aart de kinderen daar met een platter hboft of klei- ner voeten ter wcreld komen als de kinderen der Eurbpeers. Men zal in 't Vervolg van dit "Werk verfcheydc andere zonder- linge trekken zien , waar van ieder een de toepafling op andere Volkeren kan maken , waar van hy meer kennis zal heoben als ik j en die ik varen laat om tot enige byzondere gifling bver den Oor-i fprong der Irokoizen en Auronnen te komen. Z E V E N b E H O O F T S T U K: HOrnius Jieeft gemeent, de Itokoiten en deSoufikbizfen van de Turken te konnen afleiden, en de Huronnen van e6n Volk Tan den groten Mogol , 't welk een naam voert daar na zwemen- de: maar nademaal dezedingen niei Aeunen als op de overeenbren- ging dezer woorden , die hy eigen gelobfc te zyii aan de barbaar- fcbe talen , is h»t , om zyn bewys bmver te wwpen en ter zelfder tyd een denkbeelt te geven vin aen ftaat die 'er op zuike bewyien te maken is , genoeg , tt 7.eggen , dat de wonderlyke namen ////• ron/ten en Irokoifen , door de Franifchen verzonnen , en aan deze Amerikaanfche Volkeren gegeven zyn. Enige kenlyke gewbonten van de Volkeren ^an Lycie , met die der Irokoizen en Huronnen vergelekch , hadden my ih 't ecr ft doen Seloven , dat ik niet van de waarheid zdu afwyken ^ ddende hen e eene van de andere afftarhmen; en ik meende Herodoto's, in Nikolaas van Damaskus en in Heraklides van Pontus gevbnden te hebben , v(raar mee ik myne giifingen kon beveiUgen. Laic ons E % deze Cem. ro'. pverden Dor- fprong der IrQ> koijcD ep Hu- rono«q in Ame* tika. Verger Jyk luf-. fcheo de gude ., LyaW ep de , liok6i< I« ZEDEN.DER WILDEN ftnvan i\me« lika. «*r$J. lib.i.w. Htra- Piintic. AlXlON Kitol. Domaff. ATXIOX Ecrfle ovcr- ceii- komft. •Twede over- ern- komft. Opper? hoofdip- heid dcr \r6u- wcn by dewtlde voJkc- >» 99 9} 9> de^e .^Hiyvers. UoxcQ. Herodotus in ^t ecrfle bock fduyft van do Lyqi^rs ^dus. J, De Lyciers bedienen lich ten dele van de Wetten der Kre* s, tenzers , en ten (;lele van di« der Kariers. Maar dit hebben zy in 't by^onder en dat nergens micrs 'm gebrujk is, dat xy de namen van bun Moeders aannei^en ; en zo iemand een ander ontmoetende vr<»agt wie liy is en van wat geilaclit, zoekthy zyn Adel in het huis van zyn Moedcr } en haalt daar zyn gellacJnreke' it ning van daan. Zo een adelyke Vrouw een burger man troud, worden de kinderen di^ 'er «it voorkomen van Adel gefekcnt * en zo een edelman en van een van de eerfte huizen onder hen een vremde vroww troud > of een byzlt geweeft is worden de ,) kinderen dif uit dit huwlyk geboren worden niet voor edel gc- ,1 houden. 3) DeLycier«, zegcHeraklides van PomuS) levenvan denRo<^, „ zy faebben gecn gelchreven wetten, maar alleen gewoontens die „ by hen onder Jiouden wordei) } De Vrouwen zyn 'er de meeficrs M van 't begin af. Nikplaas van Damaskus beveftigt de zelfde zaak zeer duidelyk in't boek van de zeden der Natjen. „ De Lyciers, zegt hy, be*- 9, wyzen den Vrouwen meer eer als denMannnen- 't Zyn de Moet 3, ders die den kjnderen den naam geven , en de docbters zya „ 'er erfgenamen van de goederen^ en niet de zonen. ^ Laat ons tot de toepalTing komen- De eerile trek vanOvereenkomA is in den naam zelfs van de Ly- ciers. Deze Naam was huii , volgens iict gevoelen der Schry* yc's, gegeven ter oorzaak vanLykus , Zoon van Pandion, die na de Termylen by Sarpedon gevlucht zynde , zich daar zo geacht maakte door de Wetten dieliy ontrent den Godsdienft en die Ze- den n^aakte , dat zy den naam lieten varen die zy voerden om den zynen aan te nemen. ay hoc in't Grieks betekent een Wolf; nu zyn de Huronnen en de Irokoizen in drie gellachten verdeelt , waar van't een dat vjtn den Wolf is. .Het onderfcbeyd van deze drie- geflachten is by hen geheiligt en zeer cud , liet is op het verdicht- %tl -v^n hun oorfprong gegrond , dat ik hier na zal verhalen ; en het gellacht van den Wolf beroemt zich den naam van den eerltcn al- ler menfchen te vpeien , die my de Lykus der Lyciers fchynt te De twede trek van overeenkomft beftaat in deze oppermacht die Herakliclcs van Pontus en de anderen asm de Lycilchc vrouwen over hare mannen geven. Dit zal miilchien die gene vreemd voor- icomen, die de Reysbefchryvingen gelezen hebbende xlaar in zullen gezien feebben dat de mannen alleen onder de Wilden . dgentlyk vry zyn , en dat de vrouwen niet als hunne Slavinnen ^yn• , jNiets is evenwel wezCTitlyker als deze Opperhorfdigheid dec vrortJWen. In de vrouwen beAaat dgentlyk de Natie , bet adelyfce bloed, de geflachtboom, de order der bloedverwantibhappen en der behoudenis van de geilacJiten. By haar beruil dl het wezent- lyke gezag : Jiet land , de velden en de ganfciie oegftkomt haar toe : zy zya de xiei van de raadsvergaderingm , de fcbeydsvrouwen van VAN AMERIKA: I7 Vdti Vrtde «n Ooriog: ly bewaren de gcmene fchatkifi: haar geeft men dc Slaven : zy maken de iuiwely-ken , de kinderen hprcn naar toe, eh op haar bloed ftcunt de order van de nalatenfchap. De manncn in tegendeel zyn tc enemaal verlatcn , en onder zlch be- paalt, Iwin kinderen zyn hiin vremd, met hen fterftalles uit, eene vrouw allecn bcurt dc hut weer op : maar zo 'cr niet als mannen in deze hut zyn, iioe fterk zy 00k in getal zyn mogen , hoe veel kin- deren zy moeen iiebben , haar gcllacht ftcrft uit ; en fchoon men ecrs lialven de hoofden uit henkieft, fchoon de zaken door den raad der ouden verhandelt wordcn , zy arbeidcn nict voor zich zelfs : het fchynt dat ry niet zyn als om de vrouvvcn tc verbceldcn en te helpen m zakai , daar de welvoegentheid nict toclaat dac zy verfcheynen en handelen. Om een b§ter begrip te krygen en om bcter de ycrfcheyde tcek- ken van overeenkomll te doen gevoelen , die dc Schry vers , door my aangehaalt, aangetekenc hcbben, moet men weten, dat de liu- welyken op deze wyze ^efchieden , dat de nieuw getroude niet uit Jiun hukgezin en hut gaan , om een huisgezin eji een hut op liun zelveno^pte rechten. leder blyft tot zyncnt, en dc kinderen die uit deze nuwelyken fpruiten,de Vrouweii j die ze ^ebaart hebp ben, toebehorende , Worden onder de hut en het geflacht van dp vrouw gerekent , en niet onder die van den mani De §oedwca van den map gaan niet tot de hut van dc vrouw over » Ux wclke hy zelfs een vremdeling is ; en in de hut van de vrouw warden dc doehterserfgenamen gerekent, in voortrekkin^ van de mansoren, om dat deze daar niet anders als hun onderhoud hebben. Dus be- waarheid men 't geen Nikolaas van Damaskus aangaande dc erflfc- niszegt, en Herodotus aangaande den add, om dat de kinderen van hun moedcrs atliangende zo aanzienlyk zyn als hun moederS ^elfs. lictreffende het gezag dat Ileraklides verzekert dat de Vrouwen altyd by de Lykiers van haar eerftcn Oorfprong af geMad hebben ■. die zou talleiyk valfch zyn , zo men verllond » dat het gezag in haar handen was , gelyk ^vy begtyperi . dat het in «e:i Eenhoofdjge regering of in een rcgcring dcr Edelen is, waarin de A^couw-en ten troon ftygen en het roer van dc regering aanvaren by gebrek van Manlyke erven > regcrende door haar zelfs en alles op haar naam gaande. Dit, zeg ik, toui taftelyk vals zyn , en te enemaal tegen de Ge* fchiedenis llryden, die ons die namen van vcrfcheyde hoofden der Lyciers heeft overgelaten , als die van Sarpcdon » Lykus , Glau- kus , Xantus , Pandarus , jobatcs , Amifodares. enz. 1 zpndcr ooit enigc Vrouwen naam onder tc mengen. Dit vcrdient dan uitgelegt te wordcn , en word gemaklyk opgehcldert door het geen Vr voorgegaan is, en door het geen ik re^sgezcgt hcb,dat het wezcntlyk gezag by haar gcvpnden word : maar dat zyboofden in haar huisgezinncn Icjczcn , om dit gcza^ ip dei^ raad tc vrrbeel- den en daar als, bcwaarders vaij te zyn, gelyk Mi f n't vervolg, van haar regeringswyze fprekende , zcggen zaj. De Vrouwen kiezen deze hoofden uit haar Moederlykc broeders , of haar eigen kinde- ^m ■ ■• —•--,-- - ' , E J ren 7 Nadef biykeit van pe* lyk yoti mig- hcid* jin-g ■ 1; ."' ■• 1 Uttleu* * an H«« *inr>(^ f »» Verkla- - ling van «lepluti van He- rodotus. Cie- lliichre- kening der lio- koifeo. - •'I 'S Hnhne ovet- ttn- kumllin zekere opiich* ken met dc Jor den. f.mk.1. 6o,6i> Hunne over- een- komft met de Lyciers. Veran- dcring der Na- men met de jaren. Wilden noemen clkan- det niet by de iiamen. Na hun naamic ZEDEN DER WILDEN ren i en het zyn de breeders van deze of de nevcn die hun in de hut van de Moeder opvolgen. Men moet zich op het getuigenis van Herodotus ook niet in- beelden Jat by de Lyciers de Jongens den naam hunner Moeders voerden « en dat al de kihderen van eene zelfde Moeder djpn zelf> den naaih haddgi. Dit zou ook reqhtdraats tegen de Hiilorie aan- llryden. De Lycier namen die wy in Homerusen de andere Schry- vers vindcn , zyn alteinaal Mans namen , en wy zien broeders die verfcheyde nameh voeren > gelyk Pandarus en Buites.. Men meet Herodotus dan biitrent de gewoonte die de Lyciers hadd^n van den naam huhner Moeders aan te neemen qitleggen door Jiet ge- bruik dat de Huronnen en de Irokdizen noch in acht hemen. In ieder geilacht bewaart men een zeker getal van namen van de voorouders van die geflacht > ^t zy vai\ de Manhen 't zy van de Vrouweh. Deze namen zyn hun alleen eigen » en bekent vin aan zo een eellacht verknocht te zyn. Nu is liet de gewoonte in ieder gellacnt die 'er uitgefproten zyn , en die het eroemt gemHakt hebben , hec Weer te doen nerleven en eiiiger maten wecr op tfe wekken. Men verheft ter zelfder tyd de namep weer van die geiien die men ddet herleveh , en men geefcze aan die van hun achtemeven , die gefchiktzynomzeteverbeeiden. Deze wor- den hier door meer of min aanzienlyk, na dat die genej die deze namen gevoerc hadden , zelfs meer of min aanzienlyk waren door hun aanzien » door hUn deugden , en door hun dadeh. De Joden hadden op de zelfde wyze in ieder geflacht zekere namen , die men zorg droeg om ze weer op ce beuren > en men nam die in het geflacht van den vader, gelyk men.uit het Evange- lium bewyzen kan ; en uit het geen 'cr voorviel , wanneer men Johannes den Doper een naam mo^ll geveti. , . Maar gelyk certyds by de Lyciers , zoo ncemt men hedendaags by de Huronnen en de Irokoizen in het geilacht der vrouwen deze namen, en.zy zyn het die het opgclegt is, de doden weer, op te wekken en de voorouders te doen herleven. Dit gefchied in de openbare plegtigheden , na dat zy befloten hebben den boom weer op ^te beuren ,* gelyk zy zich uitdrukken. 't Is waar in dezen zin te zeggen dat zy den naam van hun moeders ohtfangen , gelyk zy van haar hun geflachtrekeningen opmakeh. Deze namen veranderen met de jairen. Een kind heefl geen naam of beurt dien van een kind weer op , een jongeling dien van een Kr)^gshdd , en een oudman dien van cenigen (jryzaart. Zo dra 'er iemand flerfc blyft de naam die hy voeroe met hem begraven > en men Vernieuwt dien niet als eenige jaren daar na. Gemeenlyk evenwel horeh zich de Wilden niet graag by den naam hoemen , die htin tocgefchikt is , en ''t is een loort van een affront, hen daar na te vralgen. Tegen elkandcr fprekende geven zy zich alie namen van verwantfchap , als broeder , zuiler , oom , neef, enz. nemende naauwkeurig de tra[3pen van veronderfcluk- king en al de evenredigheid van de jaren in acht , ten zy dat 'er een wezentlyke maagfchap is door het bloed of door zoon - aanne- ming : want dan ziec zich een kind dikwyls grootvader van dien ge- ,._.l» f A N A M E R I K A. jj) gencn* die volgens den loop dernAtuur gcmklyk de zynezou kun- nen zyn. Zy f^ruiken de zclfde beleelclieid ontrent dc vreemde- ]ingen> dien tyt tegen hen fprekende, namen van blocdverwant- fichap geven^ us of "er ecn waar verband van ^t bleed was , of na Sf vf r ua mate van de eer die zy hun willen aandoen , ecn gebruik at Nikolaas van Damaskus ook van de oude volkeren van Scythie verhaalt. Ik had gedachc, zeg ik, op de vergelyking van deze zonderlin* ge Zeden dcr Lycicrs , door de aangehaalde Schryvers en door ((nderen die *er van gefchreven liebben verhaalt, met die van onze Wilden enige waarfcJivnlyke gilllngen te kunnen gronden , om bun Oorfprong vail te Itellen: maar deze gewoonten, hoe zonder- linK zy fcnynen mogen i enjz^n het evenwel niec ; by verfcheyde tndere volkeren ook plaats vindende, gelyk ik zal doen zien* ver- vale de grondilag van al deze giningen> en laat ons weer in 4^. vo- rige onxekerheid. , i, . Want voor eerft , de naam van Lyciers , Lykopolicaners , en Lykanoniers enz.komen in dezelfde betekenisovercen, evenwel wa- ren het ondericheidene volkeren. De Amazonen zel& hadden een gam de Lykaftifche genaamc , die te enemaal met het geflactic van den Wolf by de Irokoizcn en Huronnen over een komt. Ten anderen, Herodotus vergift zich als hy van de Lyciers zegt» dat zy de e^igAe volkeren der Wereld zyn , die hun namen van het gellacht hunncr moeders neemen , en die van haar hun ge- liichtregifters opmakcn. Apollonius van Rhodus* van de Argo- nauten Ipreekende > zcgt dat men hen den naam van Myniers gaf , om dat de voornaamue onder hen tot een eer llelden,'Uit de flochter van Mynias gcfprotcn te zyn i waar by zynUitlegger voegc» dat het een gewoonte was, die de Kaners ook hadden van hun namen uit het gellacht hunner moeders aan te nemen. Evenwel warcn deze doorluchcige Argonauten vooi't meelle gedeelte uiC TbelFalie en Peloponnezus. ^.T^^i. Ten derde , ae Ginekokratie of Vrouweregering was] op zeer veele plaatzen in zwang) want zy was den Schy then, den Sarmaten en de Amazonen nict alleen eigen *, maar zy was ook in beide de Azien in gebruik , daar de heldinnen , die *er meellers van go- weed waren, aan al de Vrouwen, die onder haar gebied leefden, een fmaak gegcven hadden , om over haar mans te heerflchen » Ichoon zy alie zulke krygsheldinnen niet waren , noch zo naauw van haar mans afgefcheiden als die gene , die het tot een eer re- kenden , ver van hen af te wonen , en niet als op zekere tyden hen te zien. Dit gebruik was ook by de Egyptenaren , daar Izus het inge* voert had , want deze Koningin had zich by hen zo geacht ge- maakt , dat om harent wille, volgens de verzckering van Diodo- rus van Sicilien , dc Koninginnen meer eer en mecr gezag als de Koningen hadden ; en wat de partikuiieren aangong, men gaf in de Huwelyks-Voorwaarden de vrouwen allc macht over haar man- nen , en deze waren genootzaakc te zweren , dat zy in alles hunni; wyven zouden gehoorzamen. De vrtgen, iiecn ■ffironb Nif. Si- I yrnKmUf WMofl deMg«* \jkwf. mlghe* ; den k opte '• imkraV' .'T . .'(. f ^polltt. RhMl. lik I. \ were- ' op veet piaaf ten in iwang. Byde Scy- (hen, Sarma* ten, Amnio* nen. Dyde Egypte- naren. Ditdor. Sit.lib. i.p.tdi 40 ZI:DEN DER WILDE n. Bfde Gam* nunicn. Sohm. Bjrde Kiinii* hen. f. 114. Bvde MederSi Sabeers cnz. Claui/. m Emtrop, M. I. fiyde Sparna- ten. Plm. tartb. iH Ltuonit, Aftifh. Dc lelfde gcwoopte was by dc meefie nndcrc woeftc Volkcrcu van Afrikil, daar de kinderen zodanig honne mocders aanhongerit en zo weinig uiterlyke tckens van eerbied aan hun Vadcrs bewe* 2en , dat 7.y deielvt nict fchencn t« kcnnen : 't gcen enlge Schry- vers , die van deie Vrouwercgcririg niets wiftcn , of daar gcen acht op flocgen , heeft docn zeggen , dat 'er by de Garamantcn gcen wet voor een wctti^ huwelyk was , en dat de Vrouwen daar* in 't gcmeen zynde « de kmdcrcn daar door onder de mannen nict kondcn onderlcheidcn , dicn zy het levcn verfchuldigt waren Van 's gelyken was het by al de Volkcren van.Spanje, en in't byzonder oy de Kantabers , volgcns bet getuigcnra van Strabo, die zich met dtt gezag der vrouwen ntet verdragen kan » en die het als een fchadelyke zaak voor de menfchelyke zamenleving aan- ziet , en die by na cegen de goedc reden ilryd , dat een man zyn vrouw huw'lyks goed toebrengt , dat de dochtcrs tot nadeel van dc zoons erven, en dat zy haar breeders moeten uithuwen. De hedendaagfche Biskajcrs, die uicdcze oude Kantabers zyn voort- g^fproten , hebben noch iets van de gewoontens hunner Voorou- dcren ten opzichtc van dc huwelyken en erifeniflen. Eindelyk dezc Vrouweregering was by de Meders « by de Sa- beers en hyna by allc de Barbaren, 't geen Klaudiaanzeerwel door deze Verzen hceft uitgedrukt. •/' Medis/evi/>iif(jiie Sabicif '/'.^ ic'^ '■^^ ' ImperathicfexuSiRegiiiarumqttcjubarmiSi '* M ''f"^^' Barbarix pars magna jacet. ' . ^ ''" ' . -.1 De Spartiaten, die hun regeringsvorm na die der Barbaren ge- fchikt hadden, en die dezelve het langlle midden onder dcGrieken behielden » hadden ook deze Vrouwelyke-regering , waar van ons een heerlyk bewys over is in een gefchiedcnis die Plutarclius aan- voert : van een uitheemfche Mevrouw , die by Leonidas te Lace- demon huisvefte , hebbende tegen Gorgo , deszelfs vrouw , dur- ven zeggen als uit een ibort van verwyt , die van Lacedemon tot fchandcllrekkende , dat 'er geen andere vrouwen als die van Spar- te een volftrekte macht over haar mannen hadden , antwoordde deze haar op een trocze wyze, dat geen andere als zy ook dat vol- flrekt gezag verdienden j om dat zy alleen mannen ter wereld brachten. ' Ilet blykt evenwel uit de Schryvers dat in de twe takken der Herakliden te Sparte de kinderen hun Vaders opvolgden, en in hun plaats op den troon klommen. Dus was de Vrouweregering, die rlutarchus aan de Lacedemoniers toefchryft , in dit (luk ver- fchillende van die der Aziatifchen en der andere Volkeren , waar van wy fpreken , ten zy dat het rtfcht van opvolging der kinderen aan hun Vaders by de Koningen alleen in't gebruik was , en on- der 't gemeen verfchilde , gelyk dat te Peru gefchied , daar de kin* deren der Inkaf alleen , wier Vadercn op den Troon ftierven, in de regering opvolgden. Voor 't overige waren het de neven die van hun Omen van moeders zyden erfden. Dit was een zo alge- mc^n VAN A M E R I K A. a mene Wet in dit ryk , dat Akofta en de andcre Spaanfche Schry- vers in dit (luk ten opzichtc van de Inkas zclfs bcdrogen 7.yn ge* weed. De opvolgin^ tot den troon ill de zyd-llnie der ncven nan huQ omen, boven dc rechte linie der kinderen aan hun vadcren , was een gcvolg van deze vrouwc regering. Dit wierd in 't byionder by de volkeren} ondcr den naam Van Ethiopers bcgrepen, gevon- den, waar van Nikolaas van Dainaskus fchryft, dac zy alle eer aan hun zufters bewezen , en dat hurt Koningcn de kinderen dezer zuftcrs kozen om hen op te volgen , voor hun eige kinderen , en dat zo dcze ^er geen hadden » meii dan dien uit de Natie koos , die met deze grootfle deugden begaaft was , die hcc welgemaakfle was en de dapperfle. Deze Wet van opvolgin^ is noch heden- daags byna by alle de Negers van Afrika in gebruik , in gants Ma- labar, en in enige andcre plaatzenvan Ooflindien: maar zy is noch meer door Amerika vcrfpreyd. ACHTSTE HOOFTSTIJK. ^7 men enige zekere gilfingenhad kunnenmaken op deze trek- Aj ken van gelykenis tulFchen de Lyciers en de Irokoizen , zou nee gemaklyk geweed zyn tot hun eerllen Oorfprong op tei klim- men. Europa , Jilein-Azie en dit deel van Groot Azien , dat zich tot de KafpKche zee , na de Palus Moeotides en de Hyperborifcho landen uitftrekc > een deel zelfs van Afrika , waren het lot dac den kinderen van Jafet na den zondvloed ten deel viel. De H. Schrift gceft het ons genoej; te kennen , en de ongewyde Schryvdrs zyri net over dit luik genoegzaam eens. Die van de kinderen van de* zen Patriarch, die na't zuiden trokken, langs de beyde kantenvan den Hellespont geglcden zynde, zommige door Thracien en Pe- loponnefiis , andcre langs dczen reeks van bergen , die aan den Voet van den berg Taurus ophoud , verfmolten by na alle op de Eylandcn van Griekcniand , die de H. Schrifc de Eylanden dA Na- ticn noemt; en veriokt door de zachtheid van de luchtftreek, door de vruchcbaarheid dezer Eylanden, en door hun legging zdfsjwaar V aan de zee tot een natiiurlyk bolwerk verftrekt , om hen voor de ftroperyen en vyandlykhedeti te dekken , floegen zy zich daar ter neer< Maar het getal der Inwoonders grotelyks toegenomeni zynde, en de EylanJen hen fiiet meer kunnende huisveften en voe- den , zagen zy zich gcnootzaakt om een droeve fcheyding te ma^ keri , en hun volk na een eoed been komen te laten zien. Zom- mige poogden nieuwe ontoekkingen te doen, en wierpen zich in Italien, in Gallien en Spanjen: andefe gingen de voetftappen van hun Voorzaten weer te rug, en vielen met hopen in Peloponne- zus en beyde de Azien. Deze feheydingen na den ander en op vc'rfcheyde tycten gefchied zynde, kendendeze vc^keren, die een zelfden oorfprong nadden, zich na een zckcr getal vaij jaren niet meer , zo dat zy zich in zo veel kleine Natien verdcelden , als 'er verfclieyde Volkplantipgen waren, en gaven zich zo vele nameri '«V/ NIetl. Prtttmd terh AIAIO^ nEs Oor- fptonff der Ly« cicrs. Gnit; 1. 13. Volk. ' ver- fprfjr- ding der Kinde- ten vaa Jafef. ♦« ^ £ t) JB N D £ k V 1 L D EN Wnr van zich 7on.'ii- iein 73' plato in IVlinoe. t>eVol- kerpte van Ly cien wierden cerft Myliers ge- noemt. H*r»Jot. toco tit. Nader- hand Soly- niers , toen Tcrmy- Ita. als *er verfcheycfe Dorpen of verfcheyde Horden waren , want db meefte leydden een dwalent leven op de wyze dcr Tartaren. Lycien , dat aan de uiterlle grenzen van klein Afie na de zee- kant is, wierd de toevlucht van verfcheyde dezer Volkplantingen , die zich uitverfcheyde plaaczen van Pelbponnezus en den Archtpel daar na toe begaven. Een zekere Khadamantus , volgens het ge- tuigenis van Eufebius van Cezarea , voerde daar een uit het Eyland Kreta na toe , beroemt by de Dichters door zyn hondert fteden, en dat een van^de eerfte bevolkt zynde geweeft, ook van de eerflc ■was cm zyn eige kinderen te verjagen. Sarpedon> zoon vanEu- ropa> volgens net verhaal van Herodotus , door z)^ broeder Mi- nos verjaagt , lande in Lycien , en zette zich daar by de Kariers enKauniers ter neer, waar van de eerfte uit het Eyland Kreta oor- fpronkelyk waren , en de aadere op den zelfden oorfprong floiFen. Athamas uit Boetien ^ejaagt voerde daar een Volkplanting na toe, en bouwde 'er een Stad , die na zyn naam jitbamantia genoemc wierd. Plato w^eifelt niecte zeggen dat de Lyciers zyn afkome- lingcn zyn. Xanrus , zooh van Triophe, ftichttc daar de Stad van Xantas, en floeg zich daar ter ncder met de Pelasgiers die hy van Argos of uit het Eyland Kreten megevoert) had. De Amazonen , de Solymers , de Homonaden , dn eeri redelyk. groot getal van andere volkplantingen quamen daar van alle kanten aan, en zetten zich daar op verfcheyde plaatzen ter neer. 't Kan zyn dat dien oF Lycien, fchynen in der daad l>ct zelfde volk te zyn : maar ik zou eer- der geloven , dat zy uit Klein* Azien in Pale'ftiha zyn gekomen , als uit Palcfti- ha in Klein- Azien* Offl tcgenwoordig Hochart te beafltWoofdcA i het kan zyn dat de Fcniciers in ccnige plaatzen vart Kfein- Azien tolkphfitingen oprechttcn, maar dat kan ook later eelchied zyn ah de ilittocht der Solymel^ ^ want het ii zekcf, dat het gedurendie langen tyd niet als een cb en vloed van $Tntien was, die de een de aiMer vcnoegen. Die geene , die te zeet door hun buren afge* mat wierdeir,verwiflclden gcmaklyk van^laats, en drosgendieper hndwaaru kt/ I ^^^li^r ■ ■ ^ -- ■'•—■■ -■ vv - ■ -^^^■ ' <\' HO -HIM ' initio ^f lib. i. ^' .-X ■ ,t 44> 2 EDEN DKa WIL©EN 'He Ly- ciers warcn doppeie luidcn. Hirtd. lib. I. n. »3. M. 3. m. 90. UeraJ. M.l. u. l^6' Een fchrik- lyk voor- beeld hier van. Andw iiiet min yflyk VOOf- tieeld. VioJor. Sic. lib. 576. torch, in At. Srutt, Perde floaltje van linn Wan. huop. komt ) lomen 'er de Chineictn^aii vteoaderc , die oofc een ver« Aerde tydhrekening hebben. Gedurende den Trojaanfchen Oorlog koKA de Lyciers alle de zyde Van Priamns t^jen de Grkken- Honerus i|>reckt met ysS van hun dappcrheid , maar hun land had'|;tuwelyk le lyden vande iVroperyian die de Gdeken tni li^yn Azisa^ gedurende dentydi dat decce Oorlog dmrde » pleegden. Ih vcrfoheyde tyden beualden ay fdiatcmg aan Ki«zus, Koning; van Lydien, aan de Perzen , aaa Mouzolus-j Koningtan Karieny en vervolgens aan de Grieketi. De Lyciers van Xantus in kleinen getalle ftreden met de uiterfle dapperhfeid tegen Harpagcs » Veldheer van Cyrus benden. Og^ het vlakke overwdnnen zynde'j wekenizy in hun (lad j enhebben'^ de hun vrou^en en kinderenin hun KaOeel doen gaan verbrand- den ly ze met alles wat zy Jiadden , waar na zich met afgryflelyke eden aan elkander verbondenhtibbendei hervattenzy het gevecht» en quamen ''er alle in am. Die van Marmora de benden van Alexander in hun doortochc laiU^evaHen zynde floot d«ie Voi^ft hen in hun ftcrkte oj> ^ dat een grote ongenaakbare «n van alle kanten fteyle rots was ,' en hy Uetze vermanen dat zy ?iich saouden overgeven De raad der On- den wilde door hanondertianighisid hun algemene ondergangvoor* komen , maarde jonceluiden liev^r willende omkomen en lich met: de vryiicid van't vaderland begnaven > namen een voomemen om een uitval ce doen op Jiec teger dtit vyatiden j om zich in^t ge- bergce te redden ^, -na de^ryzaarts $ de vrpuwen en de kinderen dmhals gebrachc te liebben , 6f om zclfs edi^lmoediglyk flrvdende te ftcrven. Deze raad goedgevonden -zynde wrcrd 'er bevoien d^ ieder zich na ryn huis zou begeven» dat 2;y daar een maaltyd van^t geen zy -hadden^iouden aanrechten9 on ftoutmoediglyk de uitwer- king van dit befluit afwachten. Zommige een afgryzen hebbendd van hun handen met het bleed hunner nabeilaande te bezoedelen 9 vergenoQgden aich de ftad en de hurzen m deh brand te flekien : maar de andere het befluit ten voUcn uicvoerende, maakteneen hloedbad van de 'llad , en na deze gruwelyke wreedheid een alge- menentiitval op dcBelegeraarsgedaanhebbende, redden zy zich gelyk Zy bcfloten haddcn. Bhltiis gedufefidedtporlogen van het driemanfchap van Okta- vianusCezar , Markus Antoniusen Lepidus in Lycien getrokkea zynde,. en de Aad ^Xantus belegert hebbende, die de Lyciers opda puinhqpen van de ew fte weier opgeboud haddenjgaven der^lve in- woonders , najgedurendeditbeleg ongehoprde chpperhcid getoonC te hebben , een nieuw voorbeeld van een dldfgelyke wanhoop ala huft Vborzaten ten tyden van Cyrus en Viin Alexander gegeven Jradden. Want deRomeynen de Stod ftorraenderhand ingeriomenheb- bendfe , viefftfooiclen zy zich ten eerften, zonder het ^cvecht te Vervolgeh , en gingen ieder na zyn huis , cn't ay dat ay opilaand^ voet het befluit namen van .zicli onder de aflchcn hunner ftad te begraven , 't zy datity dozen raad al lang voorheen gckozen had^ den Aonden 4e >Romeynen , dk ver^et naddcn g^weeft over hun ylucht. T^' T A N AMX*I«1;: 'i ^:^ 4f yl«ehti noch mcef verbsaft dot ly ep otn ogeittiltic dlde ^lii^eh in vuur «ft vhim zagen itain : zy Ichoten ylinks t(>e om hec ijit tc ttfinchen> nuar dezc yentoede menTchen dreveti ^<:n met pylen •t^ crug ; zy brachten hun -vrou wen , kindeien en llovcn in 't geztclM! ftandeft Krygskaecht om* en wierpen zidi vciToilgetls in hec mid- den der -vlammen , andere wierpen zich als vcrvfbede diSren tof- ibhcit dekUftgen hunner ^vyahden in^ de kindcren ofitbloatcen lelfs J)en hals voor de degeas iuinner vaderen* of A(ntten7ich van bo'- ven oit de hutzen in de vlain ; en na dat dc iMwid opgeho^eh V4S , vond fiijen ce» vroiaw die zioh zelven verhangdn had , hoa> dende in de eeoe band haar kind dat iy verw-ur^c bad , -en in de andere den &kkd Wiiar jne£ zy bet huis had mdsn brand geiloken. Brutus wierd *er zo oyer geraakt dat hy traneniftortte , by deed al wat hy fcon bra hot overfchot van deze rampialige mcrifeheh ce dparen, belovende den krygsknecht 4%n bebning , die hem een Xanlier bracht , evenwel kon hy '^er maar vyftig in't leverj boa* den ) die ^ich inoch iieklflngden dat men hen tegens hun dank in't leven hehiddL Gezar i*«saiiet minder gevoelig over de wanhob]^ van Ko ved djq)pereluiden , die zyncbelangen befchermden , en wei- nig tyds daar na ftond hy de Lyciers toe om deze ftad weer cj> te bouwen. au! /i'r> ; • '; " ■'''■'* ' '^-^ *■ Sohoon fdc Lyders lixJh tot dein tyd van 't verbal Van ^ i'y^ in hun lapd sgqhanthaali hebben , en dat deze Vojikeren daj^f in miflcfcien j^bt'enemaaliuitgeroett zyo, gelyk de Solymei's, M Myliers , de Amazoncn j de Homonadeia en bun aiidere geboteh-, 16 net levcnsvel bnitcn iwyfiel dat in deze droevfge 06rtegen , tiie by ben byna eon volkorae verwoefti'ng maaktcn^ "de mecfte •ge'- nootzaakt zyjide voor't.geweld te wyken -elders httnfdrttiin z\iffe4 getzocht hebben } om de iaatfte rampen van den ^Dot^.^ tAitiifilp wachten* cnzichgdyk.de anderc'nu de verafge!«;eiifte iahdeh-vaji Scycliae znllen hebben laten ilepen , vah waar zy in Amerika %tbi ben kunnen overgaan. Maar nademaal de gilTmg , op de over^nkomft -der Ifokoiz^ tt) der Lyciers gegrond, zo niet is , of men kan ze op atidere telmis brengen ) gdyk ik gezegt lieb, en dat hei in zo w^de af ftand van t-yd en plaatzen moejdyk., om niet te zeggenonmogeiykis,inet il^ kerheid lof zelfs met oen genoeg/ahie <(raarfchynelykhdd tl^nf 'dp* Mdit van een byzonder vdk te raden , dunkt my dat'flien de •:^aak een weinig ruimer moet n^men , om mitider ge^iai^r te lo'peq Mm aich^te vergilfen.- • ,. u-u.l. ..•■■.:!-/; j r--- mi. J; /v N E G E N I>£ HOOF T S T TJ K. ''^^ ? ' ''' Ai'W ■'... ,: .'. .'•■ .'!.'• '•' ■> '•' ^' ^'^"'^ '/^ MYn gevoelen is dan ydatde meeftfeAroIkeren vab' Amerifca^ <99ti fptonkelyk van deaei'Barbfli>cn Vbbrtkomen y'die het yafW land van Griekcnland en defzclfs Eylanden bewoonden • van \i«>ai!if zy gedurende verfdheyde eeuw.../■ in:: J-, Gtvoih ten vaa cfen Schrf. ver rngf de;i dor,- & merikt'^ nen. 4<, ZED.ENDER WILDEN Grie- kcnland ccrtyds door Barba* ren be- yioum. Helleni- ftenen PeJas- giers, twever- fchcyde «oIke> rin, 'fthoon dikwili ihetel- kander irer- wart. Onder- fcheyd in han levcns aart. Met die der Volke- renvan Aneri' lu ver- gcle. kin. pc Schry- vergeeft rcden , van zjfii die men de volkeren van Og} Koning van Bazan gelooft te zyn^ waar van in de H. Schrift gefproken word , \ geen ontrent ge** beurde toen de Kananiters voor de Hebreeuwen vluchtende , eii ged\yongen zynde hun de plaats in te ruimen, zelis gelyk een ri- yier andere landen gingen overftromen , daar zy vyanden vonden die zo vreeslyk.niet waren. ; Het biykt uit de Schryvers , dat de Barbaren Griekenland be* >voont hebben voor de volkeren , die men naderhand onder den fiaam van Grieken gekenc heefc; en fchoon in \ vervolg de Schry- vers en voor al de Dichters op deze de namen van deze eerlle Woeiie volkeren hebben toegeduid , waren de Grieken nochtans zeer verfchillende volkeren en geen andere als die Agenoriden » die de letters en miirchien de Griekfche taal uit hec land der Kana- niecen gebracht haddenj die zy in plaats van die der Barbaren in- yoerden, waar van 'er by na geen voetftap meeroverigwas, gelyk ik in ^c vervolg zai aantonen. Ik geloof dat dit voor de fticnting van Tyrus en Sidon is voorgevalien » of ten minilen voor den bloei van deze zeelleden , die zo beroemc wierden door haar koophan* del) en die naderhand noch verfcheide Volkplantingen in Grieken- land , in Afrika en in Spanje zonden. Deze Barbaren » fchoon in de Hiflorien door een menigte van oamen verwart^ die aanieder kleine landftreek eigen waren , wor- sen nochtans algemeen genoeg onder de Geflacht-oamen van Pelas* giers en Hellenillen begrepen> die van eenige byzondere volkeren tot de gantfche Natie waren overgegaan. 'n De Helleniften en Pelas^ers zyn dikwils onder malkander ver-' mengt, gelyk zulks uit die Hiftorien blykt : maar de Pelasgiers wa- ren evenwel een ander volk als de Helleniften > om dat deze , die het land een weinig bouwden , wat meer op eene plaats bleven als de andere, die niec zaaiden, niet als van de boomvruchten , van dejachc , en van de vifTchery leefden , en 't geen ^cgeval hun aanbieden mochc» die niet als in tenten woonden , om een beuze- )|ng.opbraken> en door den nood gedrongen een dwalend leven leidden. , De gene die genoegzaaqi de Woefte Volkeren van Noorder A- inerika kenn^n, zuUen daar den aart van deze Helleniften en Pelas- g^er&.in vinden ; zommige pnder den naam van Huronnen begre- p|bn) bouwen het veld, makenhutten, en blyven genoegzaam op een qn dezelfde plaats. \n tegendeel de meefte Algonkynen en wilden van \ Noorden doen niec als een zwervent leven leiden > en leven op genade van 't geval Ontrent het zeifde onderfcheid is 'er tulTchend^'volkereQ van Zuid - Amerika. Al wat ik in 't vervolg van de zeden en Levenswyze onzer Wil- den te zeggen,heb , heeft zo een grote overeenkomft met die van de:^e Barbaaffche Volkeren , dat men geloven zal die daar in te onjtdekken. . Ik geloof dat ik , eer ik verder ga, die gene zal riioeten voor- komen> die mogelyk verw^qiidert zuUen zyn te zien dat ik in ^t be- loop van die w^rJt niet alleen de zcden der latere Grieken ga uit- pIiuzeQ; die. hun Gemeiiobell oa dac der ouder Kretenzers had- .'; > * •■ r 1 den Van a M e r I k a^' .> deh gefchikt, maardat ikzelfs die der Oude Romeinen der Ibe- i>eha)i> riers en der Gaulenielfs ga opdelven » om daar overeenkomflen <*'""*• in te vinden, die mogelyk hier niet konden fchynen te pas te kb- inen. Maar volgens het getuigenis 'des Schryvers was nietszbgelyk ils de Zeden der Iberiers, der Gaulenj en der Volkeren van Thra- cien en bcythien, om dat deze Barbaren zich na al die kancen ver- r fpreyd hadden. Ik verbeeld my evenwel de Irokoizen en de Hu- ronnen nader te kennen in deze Volkeren van 't Aziatifch Thra- cien, die van de uiterfte grenzen van klein-Azien en van Lycien zelfs in Pontus doordrongen ) en zich iii Aria en Areiana ter neer zetten. Ik zal in 't vervolg de redenen aanvoeren , die myn gif- fifigen over dit ftuk kunnen bev'eftigeri. Evenwel bnderwerp ik op een nieuw al deze gilTingen aan de Geleerden. Wat my aangaat ik zoek niet dan zo veel het my mo- gelyk is al de overeenkomften van de Zeden der Amerikanen met die der eerfte tyden by malkander te brengen : maar voor af ftaat ons te zeggen wat de Wilden zelf van hun oorfprong denked. Zedig- hei'd dei Schry- vcrt. TIENDE HOOFTSTUK. MEn kiin in't algtmeen nlets uitdb Wilden aangaande hiin Oor- fprong halen. Cieen letters hebbende , hebben ty ook geen jaarboeken waar op men (laat maken kan. OndertiUfchen neb- ben zy een foort van heilige Overlevering , die zy zOrg dragen te onderhouden : maar deze Overlevering kan geen Volk in 't byzbn- der uitbeelden , om ze tot een bekenden Oorfprong te brengen , ten zy den eerllen oorfprong van alle menfchen » die van alle ge- beurde zaken den menfch het meeft aandoende , dieper indirukzefen gelaten heeft j die men zonder uitzondering by alle onbefchaafde Volkeren zien kan. Daren boven deze Overlevering van mond gaande , ondergaat by ieder enige verandering , en ontaart in z6 ongei-ymde verdichtzelen , dat men ze niet als met de grootfte jiioeite van de Wereld verhalen kan. Zie hier hoe de Irokoizen hun Oorfprong en dien van de We- reld vertellen. In 't begin , zeggen zy, waren'er zes mans; (de volkeren van Peru en Krazil llellen een gelyk getal.) Waar waren deze luidenvan daan gekomen? dat weten zy niet. Daar was noch geen aarde , zy z,werfden heen en weer , zy hadden ook geen vrouwen , en zy merkten wel dat hun geflacht met hen zou uitfter- ven. Eindelyk vernamen zy, waar van daan wcet ik niet, dat 'er eene in den Hemel was. ; Met elkander geraadflaagt hebbende j wierd 'er belloten dat eeri van hen » Hogouaho of de Wolf genaamt, zich daar na toe zou bc- geven. De Onderneming fcheen onmogelyk , maarde vogelendes Hcmels over eenftemmende, beurden hem daar, makende hem ccn lloel van hunlichamcn, eh elkander ondei fleuncnde. Tocn hy daar aangekomen was , wachtc hy onder een boom tot dat deze vrouwe nagewoonte uit zou gaan, om water te fcheppen uit een bron, die dicht by de plaats was, daarhy zat. De vrouwen mifteni niet Wat men uit de W1I7 deD,hua Oor- rpron^., berret- fcDde* halea kan. •r-a •de Hi- ftorie . hunnet Schep- piiijS. De Wolf. '4 ZED E N DER W I L D E :^ De Jktt. De SchUd- pad. Drie voorria- ine Iro. koiTche enHu' ronfcAe Kcflach* ten heb- ben han naa-n vaude* se Hi- ilorie gekre* m .i'A,; Tint Ge fchiede> nis met . niet volgens gewoonte te komep. De man, die op haar wachtei trad nict haar in gefprek, en vereerde haar Beere-vet waarvan hy haar te eten gaf- Een nieuwsgierige vroiiw die graag kalt en die gefchenken aan- taeemt betwifl: de overwinning met lang. Deze was in den Hemel telfs zwak, zy iiet zich verleyden. De Hemel wierd het gewaar, en in 2yn toom joeg hy haar wcg en wierp haar van boven neer, ina^i' in ^t vallen ontfing haar de Schildpad op haar rug , waaf op de Otter en de Viirchen, kley van den grond der wateren putten- de, een klein Eiland maakten, dat aliengsjes aanwies , e^ zich in de gedaante uitftrekte , waar in wy de Wereld hedendaags zien. Dexe vrouw kreegtwce kindcren, die te zamen vochten; zy had- den ongelyke wapenen w^ar van zy de kracht niet kendeh ; die van den een waren bequaam om te Defchadigens en die van den ander niet , zo dat deze zonder moeite omgebracht wierd. Uit deze vrouw zyfl ^Ue andere meiifchen door een langen reeks van gc^lachtengefproten} eneen zo zonderling voorval lieeft tot een gt'ondflag gedienc , zeggen zy , van het ondcrfcheid der drie Irokoifche en Huronfche gellachteh van den Wolf * den Beer , en de Schildpad , die in de namen als een Icendige overlevering zyn , die hun hun gefchiedenis van dc eerlle lyden voor ogen ftelt. Dit verdicntzel is belachelyk , fchoon het niet ongerymder is als die gene die de Grieken , anders zulke verltandige luideti , van de reys van Prometheus na den Hemel verzonnen hebben , toen hy daar na toe klom om het vuur te Helen, of van de herllelling der Wereld door Deukalion en Pyrrha, die volgens den raad der God- Ipraken ilenen over hun hooft wierpen , die in mannen en vrpu- wen herfchept wierden , het onderfcneid der kunne alleen van de hand af hangende die ze geworpen had. Maar door deze Fabelheen, hoe belachelyk zy ook is , meent men de waarheid te zien , ondanks de dikke nevels die dezelve omringen : in der daad als men de zaak een weinig doorgrond, word men 'er de vrouw in het aardfche Paradys gewaar , den boom del* kennifle des Goeds en des Quaads , de bekormg die zy het on- geluk had van niet te kunnen weerftaan , die eenige Ketters gc- meent hebben dat een zonde des vleefches was , Tteunende mir« fchieil op de verbaftermgen van de heidenfche Denkbeelden ; men ontdekt 'er den Toorn van God in , onze eerfte Voorouders uit den Lufthof jagende , waar in hy ze geplaatft had , en die als een Hemel kon aangezien worden in vergelyking van het overige der aarde , die van haar zelfs hun niets meer als diftelen en doornen moell voortbrengen ; eindelyk men meent 'er den moord van A- bel in te zien , die door zyn broeder omgcbragt wierd. Dit Verdichtzel 'heeft ook zyn grond in de fabelkunde der Ou- den, of wel de zaken, die de Gocfsdienft ons leert , zyn eer ver- momt , als ganfch ons onbekent. Niets inderdaad gelykc meer na de fabelder IroItoizen,die ons deze vrouw, uit den Hemel verja;igt, verbeelt , als die dewelke Homerus ons van den val van Ate verrck. Atiwas een Godin,Dochter van Jupiter ; haar naam geefttekennen hoedanig haar inboril was, die dc Ondeugc zclfs was; zy was ner- geiis -in haar wachte> t waar van hy fchenken aan- indenHemel d hecgewaar, boven neer, rug , waat op ateren putten- :s , en zich in dendaags zien. hten; zy had- ;t kendeh ; die 1 die van den wierd. n langen reeks )rval neeft tot fcheid der drie den Beer , en srlevering zyn , ^en ftek. jerymder isals iiideti ) van de bben , toen liy heritelling der raad der God- annen en vrpu- alleen van de ook IS , meent els die dezelve lig doorgrond, ^aar, den boom die xy het on- ge Ketters gc- Tteunende mil'- tbeelden ; men /oorouders uit , en die als een hct overige der m en doorncn I moord van A- rd. Ilkunde der Ou- zyn eer ver- gelykt meerna Ilemel verjaagt, van Ate verrclc. gccfttekenncn s ; 7.y was ncr- gens .• *■ ,i - I •. i V A N A M E R I K A* 4j> gens op bcdacht om quaad te doen , en was nergens andcrs bc- quaam toe , gehaat van Goden en Menfclien. Llndelyk vertoorn- dc zy Jupiter zelfs 2odanig, dat hy ze by dehairen ccvat Jicbbcnde van b'oven uit de Hemelen bonsde > en een eed deed, dat zy 'er nooit een voet in zou zetten. "'" Men ziet uit liet verhaal van Homerus wel, dat deze Dichter de Begeerlykheid hecfc willen verbeelden , die ons altyd tot het quade verieid , of wel de zonde zelfs ondcf een zinnebceldige figuur ; want na deze boosaardige maagt afgefchildert te hebben , die met een ongeloofelyke fnelheid de Wereld doorkruift , zo veel quaad als zy maar kan, den menfch aandbende, voegt hy 'er by, dat haar zullers, zo wel Dochters van lupyn alis zy en die hy den naam van A>Ta. dat is , Gebcden geeft , naar altyd nagaan, om hetauaad dat zy bedreven heeft te verbeteren , maar dat zy met langzame fchreden gaan , om diX zy mank en ganfch mifmaakt zyn. De Gebeden zyn inderdaad in het Denkbeeld der Heidenen zelfs een der krachtiglle hulpmiddden , om na de zonde den toorn der Go- den te ftillen : maar Hbmcrus heeft gelyk gehad , dat hy ze ganfch mifmaakt heeft afgefchildert, om dat 'er weinig gebeden zyn die niet gebrekkelyk zyti. JuKinus Martyr in zyn vermaning aan de Grieken zich met deze Vefbloemde uitlegging niet te vrede houdende , wil dat Plomerus door Ate de Zonae der weerfpannige Engelen befchreven heeft * en de rcchtvaardige kaflyding die God hen aandeed , hebbende hen op flaande voet in alle Eeuwigheid uit het Paradys gejaagt. 't Geen voor hen het voorwerp van een dodelyke jaloezy zynde tegen de menfchen , voor wie dezelve niet onverzoenlyk gefloten is, door de genade van de Verlolting» maakt dat zy ,niet ophouden den ftervelingen lagen tc leggen , en hen tot het quade aan te voe- ren , om ze verloren tc dOen gaan. Maar nademaal Homerus 'er eep vrou\y afmaakt, wjtarom zoti men het niet op den val van Eva kunnen uitleggen, en op de bal- lingfchap van onze eerfte VoorOuderen, die God uit het aardfche Paradys zette ? Ate of Atte was zo wel als Evohc een geroep der- Bacchanten ; zO nu de Evasmus der Bacchanten op Eva floeg , ge- lyk Klemens van Alexandryen verzekert , gelyk ik het breder moet uitleggen , zal Atd ook een naam zyn , waar door Eva betekent wierd in de feeften der Barbaren, van wie Homerus dit verdicht- zel ontleent heeft. Het dryvende Eilatid dat het van pfls komt om deze vrouw in haar val te ontfangen , heeft ook veel overeenkomft met de fabel van Latona, die door het ferpent Python vervolgc zynde, en ner- gens blyven kunnende , vlucntende vain de Hyperborifclie landen , onder de gedaante van een Wolvin vermomt , tot den Archipel toe , zich in zee ilortte daar zy door het Eiland Delos ontfargen wierd 't geen toenin't water dreef, en gcendeel aan den lied heb- bende, dien het Aartryk gedaan had van haar geen fchiiilplaats te verlenen, eensklaps verfcheen om haar voor 't verdrinken te red- den , en met de Geboorte vah Apollo en Diana vereert v/urd. Zo de Irokoizen van deze woefte volkcren , waar van ik ge- G fpro- Zlnnct , beeldigtf Verkl»-> ring daar van. Horn. Uiutitj. Judioui des blocd- getui- gens «e- voelen jHjlit. Cubort, ltd Grit" t»lp. 28. Weder- legt en op deii val van Eva te hufs RC- biachc. Nadere over- een- komft. van de fabel der Wilden tnctdie der Grie- ken. Schoon Sunt* bceld van Ve- nut Urania, np ecn •Schild« paJge- dragen. Paufan. Eliac, 1, lyj. PIh. tarch. dt CoHJtig. J»r<- Wathet volgens dcs Schrjf- *er$ ge- voelen bete- ](eude. 'Att. Knktr. inOiii- f»,7um. xXUIf. 9 P- 4y«- De Schfld' pad by deOo. Oer In- dianen in Ereni oin dat 'er hun God Vieh- nou iu f9 ZEDENDERVOLKEREN fproken heb , oorfpronkelyk zyn , zullen de Grieken vaft hen den grond van dit Verdichtzel ontleent hebben > dac onder de Lyciers kon achting hebben , welke God Apollo met een zonder- lingen eerbied aanbadeni die 'er ook den bynaam van Lycier van had. MiflcJiien dat men noch dieper delvendejzou vinden dat dit ver- dichtzel op een ander zinnebeeld van de Heidenfdhe Godge- leertheid gegrond is. Men ziee in de oude gedcnktekens een Schildpad aan de voeten van Harpokrates. Pauiuiias zegt , dat hy in Llis een fchoon flantbeeld van Venus Urania of de nemclfche Venus gczien had , die van een Schildpad gedragen wierd , en een andcr van dc aardlche Venus t die haar voeten op een Bok zette , maar hy bekciit openhartig,dac hy de betekenis van deze geheimen iiiet weet. Plutarchus heed ze willen uitleggen > en hv zegt » dac deze Scliildpad , die haar huis met zich voert , betekent , dac de vrouwen te huis moeten blyven , en dac de huishouding haar aan- bctroud is. Maar men ziet wel dat dit een zedeles is » die Plutarchus uit zyn hooft gehaalt heeft , en die niet part op den tyd van de eerfte vin- ding dezer Zinnebeeldige Godgeleertheid. wantdien tyd hielden de vrouwen zich niet bezig met in 't hoekje van den haard te zit- cen fpinnen , by na al dc vrouwen der Barbaren arbeydden in 't land, onderhielden haar hutten met brandhout, en hadclen zo veel bezigheden buiten 's huis als haar mannen. Het zou milfchien natuurlyker zyn te denken, dat deOuden daar door wilden te kennen geven , dat God , onder den naam van Ve- nus Urania betekent , oorzaak was van de welluidencheid der We- reld , door de Schildpad betekent , die het Zinnebeeld van deze welluidentheid was; de Schildpad en ApoUos Lier een en 't zelfdc zynde, gelyk in 't vervolg breder zal uitleggen. Miflchien ook wilden zy zeggen^ dat de oorfprong van den menfch> op de aarde gefchapen , evenwel goddelyk was en uit den hemel quam. 't Geen zo veel te waarfchynelyker is , om dac de Schildpad , die door haar vruchtbaarheid het Zinnebeeld van de Voortieling zyn kon > hec ook van de aarde en haar Hooftftof was , gelyk de Kikvorfch van't water, de Haagdis van de luclit, en de Slang van het viiur, gelyk Kircherus het in zyn Oedipus uitlegt. In den Godsdienft der Oofterfche Indien hebben de Brachman- nen een overlevering van liun God Vichnou ^ die in een Schildpad Jiervormt wierd, en zy hebben 'er verfcheidc ilandbeclden van in hun Afgodcn Tempcls. Zy zeggen, dat door ^en Val van een berg, deWereld, die zo een zware laft niet dragen kon , allengskes na den afgrond zonk , waar in zy zou vergaan zyn , zo Vichnou > die de weldoende God is , zich niet in een Schildpad verandert had , en haar met zyn rug onderlleunt. De Chinezcn maken ook een godheid van den vliegendenDraak, dien zy den Geeft of befchermgod van de lucht en de bergen noe- men , en dien men in hunne Tempels afgefchildert ziet met ecn fchild van een Schildpad op den rug. Zy doen dezen Draak uit V A N A M E R I K A. ji uic * ccn SdiilJpatl voortkomen, en ly zcggen dat hy dc flut van dc Wcrdd is, die jjantfch op hem llcunt. Dc grondt van dit verdichtv.cl, dat overal hct iclfde is , bcwyft dat dcSchildpad ccn Zinnebccid van dczcn Oudcn Godsdienll was, tlicn de volkcrcn vermomc hebben , wanneer zy daar niets meer van verlbnden Hierom haddcn zonder twyffcl de Troglodietcn ccn godsdienftige cerbied voor de Sciiildpad , waar van zy niet dorften cten , en haddcn ccn aflchrik voor de Kelenofagen , hun naburcn , die dev.elve tot vocd/el gebruikten. De Wiidcn in 't algemccn hebben ook alle ceni^e kennis van den Zondvloed, die algemeen geweeft zynde, gelyk de reden zelfs ens docc belluiten uit het gcen ons het Geloof daar van leert, een al te zonderling en aanmerkens - waardig voorval is , als dat men 'er gccn voetllnppen van by alle volkcrcn vinden zou ; maar de ver- fchillende wyze waarop zy verhalen dat 'er de weeroprcchters van Jiet mcnfchelyk gcllacnt van afgekomen zyn , is al zo zeer met verdichtzelcn vermengt, als dat van dc "Waicrvlocden van Deuka- lion en Ogyges. Men vind van 's gclyken by eenige volkeren de overblyfzelen van ccn zeer cud geloof, waar door zy ovcrtuigt zyn> dat op de- zclfde wyze als de VTcreld door den Zondvloed vergaan is , zy ook aan het cinde der eeuvven door het vuur moet omkomen , *t gecn dezelve te eenemaal vcrtdren ntoet. Van dit Oud gevoelen hceft Ovidius ons een heerlyk getuigenis in deze Verzen gelaten > daar hy van Jupiter dus fpreekt: . . j ./ ' ' Effe quoque in fat is t reminifcitur, afore tempuSt '"' '. Qiio mare, quo te//ns, correptaque Regta Cwu . Jlrdeat, tS Mundi moles operoja laboret. f... '-i t:-> ■ ni,: ..ii tt.., \ii. ftrtu* dcri WM. De dieieo bcw«> sen dt SchiM- ptd Godi« ' dienlti- geEer. Id te> Rende«l ver- ftiekto zed* Kelenor fagen lot vocd'- sel. Pliit. UK 10. De WildcD hebben eni«e * kennii van dea tond* vloed; Ovid. Ji».l. Door den Dichter Vondel aldus vertialt. : Ook fchoot hem in den zln hoe 't noodlot was voorhandens . i Dat Hemcl, Aarde en Zee moeft lichter lage branden. En 't wcrcltlyk gcvaerte aanvliegca ... pe "Wilden in 't algemeen zyn ook niet onbewuil dat zy vrem- delingen zyn in de landen die zy tcgenwoordig bewonen. Zy zeg- ' gen dat zy van verre gekomcn zyn , van de kant van 't Weften , dat is te zcggen uit Azien. De Agni fchey- bouwe tc wordcn ; /y vcrdeeldc vervolgens dc/c landcn om ze tc boawcni en Hichtc dus een Volkplantin/;; , die y.ich /edcrt altyd in wczcn gchoudcn hecft. Dit vcrJialcn dc Agnic/cn vstn hun by- '/.ondcrcn oorfprongt dc %y bcwercn d.it cen wcinig vcrfchillcn- dc is van dicn dcr vier andcrc Irokoifclic Naticn , want zy wiilcn niet bcgrcpcn wczen onder den naam van -^gonnouy Slonni of Hut- temakerst dicn men aan de andere accft. Ik wcet 'er dc rcden nict van ; ondcrtuilchcn onderfchcyden hen dc Franfchen en dc andere Wilde Naticn nict , en in 't algemeen begryptmen onder den naam van Irokoiwrn of van Agonnonfionni , vyf Volkcren , die zo vcci verfcheide Taalvallen van een en de zelfde Taal fprcken. Zy zyn in dat deel van Nieuw-Vrankryk geplaatft , dat aan 't Ooiten der Meiren gelegen is , waar door de Rivier St. Laurens loopt, en dat aanNicuw-Jork ende andcrc Landcn der Engclfchin en Frahfcfaco g!ren(l. Men onderfcheid ze in hoge en lagc Irokoi- xen. De ho^ zyn de Tfonnontovans> dc Goyoeoucns en de On* noHtaguezen. De lage zyn de Agniczen en dc Onncjouten. Dc- ze vyf volkeren « niettegenllaande hun verfcheide oorzaken van jaloezyt bebben zich altyd wcl vereent gehouden, en om hun een- dracht te betiu'geDjZeggen zy,dat zy maar een Tent uitmaken , die wy dc Irohifcbe Tent noemen. De Wilden geven ons geen crotcr licht ontrent hun Oorfprong en de Tydftippcn van hun vernuizing. In hoop dat wy ""er meer van mogen oncdekkenj zal ik de befcnryvingvan hun 21edei) door een algemeen kenteken beginnen > waar na ik my in een omilandi- ger verhaal zal inlaten j met dc Artykels van den Godsdienil cen aanvang makehde. t.iiJU. i \OCf ;;•. JElndc van bet EcrJIe Boek, ,1. f i.,',i ' -. .liiL h I., ..'T V V ivy.v. •. zn. N nakkclyk van wiens liicht- iimcr om be- (Jen om ze tc I zcdcrt ullyd I van hun by- g vcrfchillcn- Mnt zy willcn Sionni o(Huh ' de rcden nice en de andcre ndcr den nuum n , die zo vccl ;ken. atll , dat aan ^t er St. Laurons der Engclfchcn en lage Irokoi- ens en de On- ncjouten. Dc- ourxaken van m um hun cen- : uitmaken > die hun Oorfprong at wy ""cr meer un 2^den door een otnilandi- Godsdienft ccn ! \' 1.:/;.. ^.;i;- .J c; < 7.1. <<..'l.k ^S--- n .',\ 4V' .' <^ ? r cr .1 cr ? /i »u vl . ».\ ,i, i^; t,'" 1 f^.' fS"' ri Z ED E N ; Uf- ■ I D £ R W I L D E N N.s ;|.:.» ., . , '•••....:. VAN MER TWEDE BoklC. EERSTE HOOFTSTUK. ' Algemene Schets van hun Godsdienft. • Et (lenkbeeld dat inen lich eertyds van de "Wilden maakte, was van een foort van naakte en ruige '^ jnenfchen , zpnder zamenleying t gelyk beeften in j5 de boifchen wqnende , e)i die.niet ais een onvol- maakte gedaame van menfdien hadden^ Deze verbeelding had men ouwelings tie Karthago , toen Hanno van xyn tocht te rug keejrde, Deze Veldheer lafl gekregen hebbende om op depntdekking van nieuwe landen uit te fnunclen > de kuflen van Afrika.langs va- rende, bracht op zyn wederkorofl twe ruige vellen met- zich , die na alien fchyn van twe wyfjes apen warcn > van dat flag van apen die om hun maakzel en gedaante ?t meell na een menTqi gelyken, gelyk men ''er noch hedendaags op het Eyland van Borneo, aan de de Groene-Kaap en in de grole Indien ziet. Hy deedze by de Karthaginenzers vopr huiden van wilde vrouwen doorgaan , en Uetze als een zonderlinge rariteic in den tempel van Venus ophan- gen. Het fchynt dat men dcze inbeelding in Vrankryk noch ten ty»- den van ICarel den zesden niet verbannen had, Getuige zy hier van deze beroemde mommery , waarin enige jonge Heren van zyn hof om quamen, en waar in't weinig fcheelde,.of deze, Vorft had zelf omgekomen door een wonderlyk toeval , waav uit hy dijt ongemak hehield, dat zyn verftand akyd enigfins belemmert bleef. , ,. Men had toen een ganl'ch valfchc verbeelding , dc YTilden hcbben Ci 3 uit' iilO! Wat denk- bceld men zich eeriyds van de Wilden tnaakte*' Plm. U. X. Caf> 67. Pompt '■< M*l. Hi. 3.C.9. Jeait juvtual dct Ur- Jim I hiffi de Char- fU ZEDEN DER WILDEN Ge- daante en Gc- (laltcder Wil- iea. moielyk van hun Aarten verOand le oor* deelen.. Honpe- oioeds hoeda- nighe- en die gene die dat gedaan hebben » fchilderen ze ons met lelyke vejrwen af. In der d;iad als men deze menfchen van alles ontliloot ziet, zon- der gelcertheid , zonder wetenfchappcn , in fchyn zonder wettert , zonder geregeiden Godsdienll , en de nodigfte zaken in 't leven ontberende, zoumen J zo 't-lchynt, moeten oordelen, dat het was als of.de Wcreld eerrt voor hun gefchapen wierd , en als of zy eerft uit het klcy of uit Dodonaes hollc ciken quamen, volgens de buitenfporige verfiering der Heidenen. Men zou niet denken mis te taften, wanneer men ze als domme, botte , onwetende, woelle liiiden afichilderde , zonder eenige kennis van Godsdicnft of men- fchelykheid , aan alle ondeugden overgegeven , die natuurlyker wyze uit eeji volkome vryheid , nocii door kennis der Godheid , tioch door menfchelyke wetten , noch door beginfelcn van redeo €n opvoeding beteugelt wordendc, fpruitcn. Dit .zou evenwel geen getroaw fchildery zyn ; zy hebben eea foed verftand , een levendige verbeeldingskracht , een geniaklykc evatting en een wonderlyke geheugenis. Alle hebben ty teo minften enige overblyfzelen van een ouden en overge-erfden Gods- dicnft , en een regeringsform : zy befeffcn hun zaken wel, en be* •ter als het gemenc volk by ons : zy bereiken hun oogmerk lang? zekere wegen; zy gaan met koelen moede te werk en met een bc- •daartheid van zinncn, die ons gediilt zou tergen. Uit een punt van cer en grootmocdjgheid vertoomen zy zicii nooit , en zyn hun drifren altyd mceftcr. Zy zyn hoogmoedig en trots y van een be- proefden moed , onvertzaugde dappcrhcid en ccn lieldhafLige ftant- vaftigheid in 't midden der pyncn , en bezitten cen gemocisgettel- tenis , die de rampcn nocli tegcnfpocden nitt machtiu; zyn tc ver- wikken. Zy hebben onder zich een ibort van vvelle\'entheid q^j hun manicr , waar van zy al de welvocglykheclai in acht ncmen* cerbied voor menfchen die oudcr zyn als zy , cen achting voov huns gelyken daar men zich over ycnyondercn zon , en die men moeite, N X.3ieeLtt.S4- >loot 7,iet, zon- z.oncler wettert, iken in \ leven en , dat het was , en als of zy len, volgens de niet denken mis letende, woelle sdienft of mea- die natiiurlyker der Godheid, fclcii van redeo zy hcbben eea een gemaklykc hcbben ly ten ge-crf den Gods- ;en welj en be* oogmcrk langs en met een bc- ;it een punt van , en zyn lum ts t van een be- leldliAfiige ftant- 1 gemocdsgellel- tii; zyn tc ver- elleventheid o[) in acht nemen • n achting yogi- o\i , en die men moeiie, h X \9l VAN A ME RIKA. II. BOEK. S9 moeite heeft om met deze onafhankelykheid en vryheid overcen te brengcn , daar ly in den uiterlten graad voor yveren : zy Kefkozen weinig en laten zich niet veel in dienlibetiiigingen iiit, maar des niettegenftaande oeffenen zy ontrent vremdelingen en on- £;elukkigcn een liefdadige herbergzaamheid, die alle de Natien van Europa zou verftommen. Deze gocde hoedanigheden xyn zonder twyfFel met cenige ge- brekcn vermengt , want zy zyn lichc en wifpelturig , onbcdenklyk lui, in den uiterften graad ondankbaarj vol argwaan , verraderlyk, wraakzuchtjg , en zo veel te gevaarlykcr om dat zy hun wraak- zuchtige gevoelens beter weten te bedekken- en langer bcdekken : zy zyn wreed jegens hun vyanden, beeftachtig in hun vermaaklyk- hedenj ondeugent door botheid en door argHftigheid ; maar him botheid en het ontberen van byna alle zaken geven hun over ons dit voordeel , dat zy niets weten van al die doorzeffingen der on- deugt, die de pracht en over^loed ingevoert hebben. 't Is waar dat het ons vremd moet voorkomen , dat zy verftand , beleyd en behendigheid hebbende om veel kleine werktuigen te maken die hun eigen 2yn , zy zo vcle eeuwen doorgebracht iieb- ben zonder eenige van deze kunften uit te vinden -, die andere vol- keren tot zo een grote volmaakrheid gebracht hebben. Maar ver van dat hun to^ een misdaad toe te rekenen^ zou men mitrchicn zich over deze gematigtheid moeten verwonderen, die zich met weinig heeft weten te genoegen * en die hen noch hedendaags over de Europeanen doet lachen , die huizen bouwen , werkcn onder- nemen die eeuwen lang duren moeten j hebbende zelfs zo weinig tyds te leven , dat zy niet verzekert zyn hun werk ten einde te brengen. Wy zouden zonder twyffcl gelukkiger zyn , 20 \vy gelyk zy deze onverfchillighcid hadden , die hen vele zaken doet verachten en onkundig in zyn, die wy niet zondcn kunnen miflen ,milVchien ook dat hun gcbrck de uitwerking van deze ingebore luiheid is -, d'?. hen zo vadzig maakt , dat zy liever de zelfde voordelen , die zy ons benyden , willcn ontberen , als zich de nodige moeite geven om ze zich te verfchaffcn. Wat hier van zy , zedert zy met de Europeanen handclen , heeft het voordeel dat zy daar van hebben kunnen haien , hun hunne luiheid noch niet doen uitfchudden : zy hebben liever hun oiide manicren willen blyven aankleven , en zy hebben zo veel niet gewonnen metde kunuen tebehulp te nemen, die Jien een gemaklyk leven konden doen leiden » als zy vcrloren hebben met onze ondeugden na te volgen. Dit is in 't algemecn het kenteken van alle deze woefte Natien van Amerika , die ons het meelle bekent zyn, iiitgezondcrt die van Peru en Mcxiko, die in tegenftelling van de andere voor wel- gemaniert kunnen doorgaan. Deze algemcne overeenkomlt die zy te zamen hebben, belet niet dat ieder niet iets byzonders heeft , 't zy in het kenteken , *t zy in eenige wetten en zekere byzondcre gebruiken , die ze van den ander onderrcheidcn , gelyk men in 't vervolg omftandiger zicn zal. TWE- Hun ge' brekcii. Uit dirt Aart lui en tnct weinig te vre- d nzytt* de. la^- clien ly mei het unein- din llo- Vl^^def Euco- peanen. Schnon ly om- Kang met de Euro- peanen hcbtien . blyven IV even- wel hun oude Manic- ren aan- kleven. Die van Peru en Mexiko wordcn, by andc: voor welge- inanicrt gchou- oen. Nood- weudig- heid cenes Gods- diend. It met cell het bcwys van de waar- lieid dat 'cr een iiod is. Die in het hart van alle Natien , cca gevoe- len van Gods- dienft inplant. oorzaak der Vcr- bafte* ring van den Waren Gods- diehfi. Die d'l lelvci. cvenwel niet te ciicmail hebben kuniien uit- looicn. yo. ZEDENDER WILDEN TWEDE HOOFTSTUK. DE menfchen moeten eeti Godsdienft licbben. Die gene iclfs die 'er geen zouden willen hebben als uit ftaatkundige gron- denj tot welzyn en verband van de menfclielyke zamenleving,be- kennen dat 'er een en lelfs dat 'er nlet meer als een zyn nioet. Maar de:'e noodzakelykheid van een godsdienft is ter zelfder tyd het bewys van de waarheid van dezen Godsdienft , nademaal ny op het eenllemmig gevoelen van alle de Natien gegrond is, die in alle tyden een voorwerp van hun Eerbied en aanbidding gchad hebben. 'tis nict mogelyk dat deze Natien, in zedcn van elkander ver- fchillendc , zo wyd in manicr van denken van malkandcr afzynde , die in het gcbruik der zaken , die tot het leven 't noodzakclykllc zyn, zo vcrfchcyde denkbeelden opgevat hebben, evenwel ontrcnc die ftuk hebben kunnen overecnkomen , zo God , zo wel Invoer- der a's voorwerp van den Godsdienft , daar van hot gcvoclcn in het hart van alle menfchen nice ingeprent had , ter zclfdcr tyd dat hy zich van buiten door de fchoonheid zyner werken hccft af- gefchildert, Dit is het geen j Laktantius bet getuigenis der roU kercit eti Natien nocmt. De moden , gcbruiken en manieren hebben kunnen en moeten verandercn , 't zy ten opzicht van Jiet bellier der flatcn, 't zy ten opzicht van het leven in 't byzonder ; dit is den menfch en zyn ontftantvaftig en wifpelturig gemoed eigen; deze wifpelturigheid heeft zich over den Godsdienft zelfs kunnen uitftrekken en docn gevoelen. De onwetentheid , een der eerfte ftrafFen van de zon- ci-^^ , heeft dezen Godsdienft kunnen verbafcercn , verduifterende de denkbeelden , die by onze eerfte Vaderen klaar waren ; ovcr- natuurkundige waarheden te ver boven het begrip van domme en vleelfchelyke menfchen zynde , zyn gemaklyk in taftelyke Beeldcn verkeert , die de eerbied , die men den Schepper fchuldig was , toe het fchepzel Jiebben doen overgaan. De kleinmoedigheid heeft zo vecl Afgodcrt kunnen maken als 'cr voorwerpen van fchrik en vrces zyn : de verdorvcntheid der 2Seden , liecft alles wat de wanorder kocfierde op het Altaar moeten plaatzen, dit is ook menfchclyk Maar de Onwetentheid , het Bygeloof en de Verdorvemlicid maken ver van de Waarheid te benadelen een zeer ftcrk vooroor- deel voor dczehe , nademaal ondanks de wanorder die dcze dric zaken vcroorzaakt hebben , zich tcgen den Godsdienft die zy wil- den onder de voet hclpen , te zamen aankantende , iict wc/cntl\ k- lie artykel, dat het gevoelen v;in een Godsdienft en Oppr jic -./c- zen , altyd onveranderlyk is gcblcven. God den menfch na zyn beeld en gelykenis fcheppende , drukt toen op eenonuitwisbarc wyze inde wildfte harten en de domftc vcrftanden een Dccnkbeeld tan zich zelven in. Dit denkbccid doLt * Laft-nnt. lib. I. de falfa Rcligionc, cap. l. Nee dij^cik fane fuit paucorum fjomimimfravifentientium redarguere mendacia tejiimonio Fopulorim at^tie gc)it::w: llac in una re nen diJJidcntiMm. VAN A M E R I K A. 17 doct iXcXx over algevoelen > 't geen een bewys van onze ivt^akheid is. Onze afhankelykhtid zelfs , onze onmaclit , onze ongebondent- heid , altyd door een ingeboren onbevlcktheid bellreden , die op het licht van do rcden en bet ^ewiflen gegrond is, helpen ons bo- ven ons zelfs verheffen , en buiten ons zelven een meeller te zoe- ken , die onze elenden niet onderworpen is. Te vergeefs trachten de Godverzakers zich in hun Ongeloof te verfcerken , met zich in te beelden dat deze woefte volkeren van hun zelven gcen dcnkbeeid van een Godsdienft hcbbcn , en dat men den Oorfprong daar van aan de vernufcigheid der wetgevers vcrfchuldigt is , die zich van de botheid der Volkeren en hun dwaze lichtgelovigheid bedienden » om hun zaken wys te maken die bequaam waren om Jiun gemoederen door de vrees in toom te Jiouden , maar dat de wysgeren en verftandige luiden, waar in zy met geweld een uitgepluisde Ongodiftery willen vinden , geen Ge* loof hadden , fchoon zy zelfs met de heerlykile woorden van den Godsdienft fpraken. Dit is den Wysgeren zyn eigen gcvoelen byzetten » in plaats dat men van hen oordelen moeft door de redenen, die zy ons klaar voerftellen. ,, 't Is een zeker en onfeilbaar getuigenis van de waar- „ held ener zaak , wanneer al de menfchen dezelve geloven , zeg- 5, gen , Cicero en Seneka. Zodanig is het gevoelen van de God- „ heid , dat diep in alle harten geprent is , want daar is geen ene J, Natie hoe woeft en ontbloot van wetten of zeden ze ook zyn „ moge, die niet gelooft dat 'er Goden zyn." Al de Barbaren en Wilden zj^n in der aaad hier ontrent in ftaat om ons te leren , en verfchaften ons een dringreden , daar men niets tegen in te brengen heeft. Maar zy zyn zo bovennatuurkun- dig niet als hen de Baron de la Hontan m zyn zamenfpraken ver- beclt, daar hy een Wildenman over den Godsdienft doet fpreken, zo evenwel dat hy 'er een befluit uit wil halen tegen den Gods- dienft zelfs. Al de redeneringen die hy hen doet voeren zyn van zyn eigen vinding, en men word 'er gemaklvk een van ;c- voot- • (lieiifl. De Gods- diealt der Wilden is de 2el(de als(jic deroude Barba- ren.eer- fle iu" woon- ders van Grie- ken- landt en Bac- chus krygs- gezel- len, na- inaa's de nofder Heiden* Iche fabel- kunde. lib. IQ. Watde Kuretea en Ko- lyban- len wa- 58 Z E D E N D E R W I L D E N Jicb hct rccds gC7ee;t dc ecrfte oplbg is bcdricgclyk j en men moet zich niet bemocjcn om dc zeden en gewoontens van ecn hind in't hredc tc bufchryvcn , daar men noch geen gedcnkfchriftcn van heeft , vo men 'cr dc taal niet af verilaat ; een kennis die ccn langc crvarenilieid vercifcht, en daar vclegccn kennis van hebben, wan- ncer /.y tlie zelfs mcnen te bezitten : wcinige weten de kraclit van de woorden , die zy zelf's gebruikcn , wanneer zy niet tot den Oorfprong der vvoorden opklimmcn , der zelvcr wortelcn en ver- fcheyde zamcnftellingen ontdckkcn. Ecn wilde tvvifl weinig over het ftuk van Godsdienfc , hy ftaat licht al dat op de reden gegrond is toe , maar hy is daarom gcen eerlyker man , zo hy 't niet wczen wil , en men ziet geniaklyk dat hy eer uit ongcbondcnheid van zeden , die dc uitwerking van de menfchelyke zwakJicid en hct begin van dc vrywillige ongclo\ig- hcid is, zondigt, als door een hartnekkigheid, op het gebrck van kenniflcn en onderrechting gegrond. Dit zal klaarder Ichynen door de overblyfzelen van Godsdienll , die 'er noch in hiinne ge- bruiken gevonden w^orden , en door het geen men noch uit Jiun overlevcring verzamclen kan. De ganfche grond van den ouden Gcdsdienft der WiUIen van Amerika is dezelfde als die der Barbaren , die ecrit Grickenland bcwoonden en zich in Azien verfpreydden j dezelfde als die der Volkeren die Bacchus in zyn krygstochten volgden , cindclyk de zclfde die vervolgens tot grondllag van de Heydcnfche fabelkunde en de verdichtzclen der Griekcn ftrektc. Stral)©, van d6 Kureten en Korybantcn fprekcnde , dat volkeren warth die men voorbnderftelt van het gevolg van Bacchus en de moeder drr Goden te zyn, onderzoekt wclke de Oorfprong dezer Volkeren zyn kon , en na 'er van gezegt te hebben \ geen hem het waarfchynelykfte dacht, fchynt hy telatcn varen het denkbeeld dat het een byzonder volk was , om zich by die gene te voegen die de Hiftorie van Kreten en Frygien bcfchreven hebben, die van de Kurcten en de Korybantcn Geeften en Dienaren, die tot den dienfl der Goden gefchikt warcn , maken. Vervolgens Icgt hy zkh tde om te bewyzen , dat alles war men 'cr van vcrhaalt tot den Godsdienft behoort , en hy poogt 'er den zin van uit te leggen. Dit vertoog var. Strabo is zeer geachc en zcer vvetcnswaardig, maar te gelyjt zeer verwart door de menigerlcy en vcrfcJicydc ec- voelens van die gene , die over deze ftofgefchrcven hebben. Hot fchynt even wel dat men met recht met hem hier uit mag befl.ii- ten , dat alles wat men 'er uit Jialcn kan ccn wczcntlyk verband met den Gcisdienft heeft ; dat dit ecn gantfe en nctte zamenhang was imi den gantfclien Godsdienfl , die de mcnfchen door die ge^ ne geteert was geweeft die de. cerilc Volkplantingcn en de ecrlle zamenWdningen in de verfcheyde delen van de wercld maakten : dat de^e gantfche Godsdicnft in dc Orgia * en in de vcrborgent- he- * Orgiay dit woord was by dc Heidcncn gehciligt om dc zakcn , die tot den QoUsdicnft bchorcn j ic bttckcncn. lyiaar men kan daar ccn ruimcr ol:" naauwcr uit- VAN AMfiltlKA. Kf hcdcn vatt Jupiter, Apollo , Bsicchus , Hekate, de Mdedcr der Godcn en de grace Godinnen beilond : dac hetgeen men Tytiren , Faunen, Pans, Satyrs, Sylenen, Kureten , Korybanten , Idcefche Daktylen, Kabyren, Telchinen, Sailers, Sabaziers, Muxen, liac- chanten* Menadcn , Mimallonlden , Nymfcn , Nit'iaden noemdc, nict als verfcheyde namcn van Dienaren waren , den dienft der Go- den toegewyd ; en /.y hadden verfcheyde namcn of om de ver- fcheyde llaten van deze Dienaren to betekenen , of om het onder- fcheyd der talen van verfcheyde Volkeren die de zelfde of by na de zelfde oetfeningen van Godsdienil hadden , waar na h6t maklyk te begrypen is hoe men de zelfde gebruikcn nlet alleen op het Ey- Lind Kreta , op de Eylanden van den Archipel , in Frygien , in Thracien in kleyn Azicn , maar zelfs inKolchos , in Baktriana, tot de Kafpifclie Engtens en de indien toe vind , die voor de ou- den de uiterfte palen van de bekende wereld waren. Op dit denkbeeld van Strabo , dat my wel gegrdnd fchyht , meen ik zelfs den gantfchen Godsdienil der Wilden van Amerika te kunnen vaftmaken, waar van ik nu de overeenkomft met dezen ouden Godsdienil ga bewyzen , ontwarrende zo veel ik kan dezen chaos van dui'^erniffen , en vcirwarring , die 'er een lange reeks van eeuwen en deze menigte van verdichtzelen ^ die de Urieketi ons op de mouw hebben gefpelt , hebben ingevoert , waar uic Jiet byna onmboglyk fchynt zich te kunnen redden. God had zich'aan onze cerfte Vadcren te zeer geopenbaart , dat zy hem niet zouden kennen en de nakomelingfchap onbckent laten blyven. Ily was niet te vredcn , izich voor hun ogcn in de fchoonheid zyner werken af te fchildercn , en door het gctui- genis van hun gewifle tot hun hart te fpreken ; hy vertoonde zich ook aan hun Voor zo veel God aich zienbaar niaken kan, onder- rechtende hen of door zich zelfs of door den dieinft TynerEngelcn, reden met hen voerende gelyk de eene mcnfch met dcnandcr, gc- lyk ons de H. Schrifc verbeelt , dat hy met Adam en de andcre Aartsvaders van de oiide wet fpreekt^ Irt dit flag van omgang wilde hy hun wel tot meefter dienen , lerende hen niet alleen wac de waardigheid van zyn wezen raakte , en de eer die men Jteiu moeft bewyzen, maar hun ook de. wezentlykflepuntcn van devcr- borgentheden des geloofs ontdekkende , voedende hen met hoop van een gelukzalige eeuwigheid , belovende hun eeu Verlofler, die hun de deurendes Hemels zou openen, die het (][uaad, dat de zon- H » ;. I •0.''/ ri-- i^nn do ji^ .» tiitgeftrektiieid aangevcn. Luciaan ncemt het in eien naauwen zin dm her ge* heimfte en't gceii onder den naam van vciborpcnthcdcn bcgrcpen was te bete- kenen. De mccfte Ic-ggen het uit van de feelten en Ofterhandcn tcr ere van Bacchus die in't byzondcr in de gebeigtcns door razendc wyvtn , die men Bacchantcn noetnde , gcvicrd wierden. Servius zcgt dat men in 't begin allcs Wat den naam van oScrhande in 't GricJis had , tn wat men Ccreiiioricn tc Rdmenoemde, Orgia hictte. 'tis waarfchynclykcr d;it dit wooid in 't cerft gcbruikt is geweell om den gantfchen Godsdicnft der volkeren van de cerfte ty- den te betckcncn , onder den algemcencn naam van Vcrborgenthcdcn van Ifis, Cybele, Bacchus" &;c. begrcpen. In dczcu zin ncetnt hcc Strabo en tvy rfi» hen. '6th 2ED£N DER WILDEN inocit- ]yk deii de veroorzankt Jiad , zou boeten > en wyzende hun den weg die v.y in dc oett'cning der deugden moeflen houden > om nict van lict einde af cc dwalen t dac hy hun voorftelde : moedigendc hen aan om langs dezen weg te wandelen , die hy hun gebaant liad, door vcrvvacljting van beloningt en hen door vrces van Itiaf van dc xon- de aflchrikkende. Dus isadden de menfchen in't begin klare denkbeelden van Cody voof 10 ver als Jiet de ibat der Keyzigers , vvaar in wy zyn j toe- liec. Zy hadden ook ecn geregelden Dienil j waar van hun God Yonder twyftel de ^'etten had voorgeich-even > waar van zy niet af mocften wyken. Deze denkbeelden van het Opperlle Wezen , en deze dicnll waren cen Cyd lang zuiver, en na het uiterlyke zon* der verballering , en ondanks de verdorventheid van ^s menfchen hart voor en na den Zondvloed , wicrd God gekent en gc - eert. Midden ondcr \ Heidendom zelfs behieic hy gelovige harten- ^t Was niet alleen onder Jiet uitverkoren volk dat hy zyn aanbidtUrs had in Geeil en Waarheid. Melfchifedek , Koning van Salem j )e- thro ; fchoonvader van Mozes , Job in een Afgodifch land j^elio- ren , waren getrouwe , rechtvaardige dienaren , die God vreesd jn. De vrienden van Job , gelyk h.y in net Heidendom geboren , maat zo rechtvaardig en verlicht niet alshy, kenden niet allccnGods en bewezen hem de eer die hem toequam , maar uit hun redcnen en die van dezen groten Patriarch kan men beiluiten dat zy grote kennilfe van den Schepper hadden ; dat zy een recht .denkoeelt Van zyn wysheid , zyn voorzienigheid en ryn andcre eigenlchappen hadden; dat zy hetgeloofvan een Verloiler en z/.. Genade nad- den, de Jioop van de Upihnding der Dodeni de verwachting van een zalige Eeuwigheid , denkbeelden van de Deugt en een oprccht hart , cen afgryzen voor de zonde , vrecs van daar voor geftraft te vorden i een verlangen om God te voldoenj zo zy ongelukkig genoeg waren om die te begaan , en vreeslyker kaftydingen voor cckomen, vvaar van zy de recht vaardigheid en billikheid erkcn- den, en ze, zeg ik , door hetGebed, deOfferhande, Bocte doen en andere wegen der Zaligheid vooi* te komen. Toen Jefus CJiriftus geboren vvierd , wierden 'er in 't midden def duillernif- fen van de Afgodery Jiarten gevonden , die milFchien niet ongelo- vig w aren, die den Verloiler van 't heel-al verwachttert j die na de Sterre van Jakob reikhalsden , waar van de overlevering altyd on- der hen behouden was, en die » zo dra hun God de genade ge* daan had van voor hun die teken van een Zaligmaker tc doen fchynen, met alien fpocd quamen om hem te crkennen •» en hem in hun perfonen de eeiftjingen derHcidenen aan te bieden. Gelyk wy uit de II. Scluift zelfs deze leer putten, moeten wy iiit de zelve ook leren kennen welke de Godsdienll van die cerile tyden was , wat eer men God bewces , en welke de middclen waren die zyff Qocdheid , die alle menfchen wil zalig maken, en die zc niet gefchapen hceft om ze verloren te laten gaan , hun ge- geven had om hun oogmerk te bereiuen. Deze Godbdienft , die in den aanvang zuiver was , wierd in 't v«rv0)g van tyd zeer verbaAert^ waar viiQ hecjooejelyk is deone t- m VAN AMERIKA. II. BOEK €t jldcnvanCod, ten tyd tc bepalcn. Dc onwctcntlxcid en dc drift verwekten 'er cen vermengeling ondcr , die alles verwardc , 't zy ten opzicht van het voorwcrp van den Godbditnll , 't zy ten opziclit van de Avy/e hoe hy gecert moell wordcn > 't zy ten opzicht van Jiet einde. Dc denkbeelden van God wierden benevelt , men Aelde zyn ■werken met hem j^elyk , en door ecn drocvige uitwerking van dc zonde , in plaats dat de fchepzelen den meiifcn tot volmaakter ken- niilen van den Schepper moeft verheflcn , wierd de fchoonhcid van den Schepper byna door die der Schepzelen uitgcwifcht. l3e dienll van God wicrdop deze zelfdc wyze door hct bygeloof en door de quade neigin^en van 't hart , die , om zo te fprcken , tot de ondeu^den toe heiligden , verdorven : en in plaits van de ge- lukzaligheid die God den Menfch op Jiet cinde belooft had , maakte deze domme en vleefchelykc mcnlcii zich 'er een , over ccnkomende met zyn verlangen en de ongebondcnheid zyner luften , die door de zinnen en de verbeelding beftieit wierden. Maar wat vcrbalterin4 ook dezen Godsdienft is tc beurt gevallen wierden de denkbeelden van God evenwel zodanig niet uitgc- wifcht , of daar bleef noch wel een voetfcap van over ; want in wat dwalingen de afgodery de Heydenen gedompelt heeft , hebbcn zy aich zodanig niet aan hun afgoden overgegeven , dat zy iiier door de kennis van een warcn en enigen God, die de Schepper van alles is , verloren Jiebben. Dus fpreekt St. Auguftyn tegen Faullus , want dozen kctter wedcrlcggonde die om zyn gevoelen van twe hoofcbeginfelen liet ecn van 't goede en 't andere van 't quade te onderfteunen , den Katholyken tot ecn mifdaad rekende, dat zy het leerftuk van de Eenheid van God in de Lere der lieidenen gcput hadden „ dat Fauftus lere, zegt deze H. Vader, of lieverdie 3, gene die behagen fcheppen om zyn wcrkcn tc lezen dat wy van „ de Heidenen het gevoelen van de Monarchy ( dat is te zeggen „ dc eenheid van God ) niet overgenomen hebbcn , maj»r dat zy „ ook weten dat de Hcidenen zodanig aan hun valfclic Godheden „ niet overgegeven zyn, dat zy daar door het geloof van cen ee- „ nigcn en waren God, Schepper van 't heel-al van wat zoort het n ook is , uit \ gezicht ftelden. De dwaling dan der Hcidenen beftond hier in, dat zy God ge- noeg/aim kennende hem niet als God verheerlykten , dat zy ondcr het denkbeeld van God zaken mengden , die Jicm onwaardig wa- ren, dat zy hct fchcpzel by na gelyk met hem ftelden , en den dicnft, dicn men hem alleen fchuldig was, op een ander brachten, of dat zy hem den zuiveren dienft, dien hy teden had om te ver- wachfen, niet mecr bewezen. Wat verbaftcring 'er ook in den dienft geweeft is, is evenwel dc grond daar van bj'fia altyd dezelfde geweeft. 't Zyn overal byna de zelfde Altaar - dienafen , het zeltde Ibig van Olferhanden, de zelfde inftellingen der Wee , en het fchyiit dat mtn van den dienft in 't algfemeen zeggen kan, 't geen Prokopius van Gaza van iieer de w«r« Godi.< dieiiU vcrliaf. lerc wictt. H«br> en dc quade iitii;iii- Kcii vnrt 'chart, oor/iak vandeid verbal- tetiiig. Mm: /i* IOC COKtra (tip l^t Waar Id de dwo- lii)|{d:r Heyde- nen her llond. Tit Grond der Godf- tlicDden bleet' evcowel bjnaah «9 2 EDEN DER WILD EN lyddfl zclfdc. Prottf. in Ott- tft' Vau hct Voof wcrp van deu Godt- dienO. Ooria- kciivan «Jc Ver- inciiig- vuldi- Hiiifi dcr Cojca. DeE- Kypic- iiaicn , tufTchen dc7.c beydc foortcn ftelt is dac dc Joodfchc rcinigingen htt dcnkbccld van ecn volmaaktcr rciniging \ocrden , en vau die dcr Grickcn of lleidcnen nnderfchcyden wicrden in dac dczc laulte met be'/weringcn plecgdcn tc gclchicden t <-'n dat men daar /.out > lauricr, gerll en /Oe water toe gebruikte, en dc menlchcn door 't vuur liet gaan > dat zaken Wiiren die hct bygeloof had uitgevon- den. Zo men noch meer hct pit dcr vremde Godsdienftcn wil door- gronden , val men 'er ook Zinnebeeldige Aguren in vinden , die ens, I'choon verwarti dc voornaaml'te Icukken van 't Geloof en de Openbaring } die /y van cen oude Overlcvering gchad hebben ^ verbceldcn. Men /al 'cr de gronden van cen t'cnemaal vcrltandi- ge Zedclecr in vinden : lo dac men uit den grond van deze Gods* tlicnl'cen, hoc vcidorven en wanfchapen zy ook 2yn> als ecn l)C- ^vys kan halen> dat /y op den waren gc-cnt zynj met dien zodani|( te vcrdcrvcn en tc verbaltercn) dac hy onkenbaar geworden is. hi DERDE IIOOFTSTUK. GOd cen oncindig wczen zynde heeft mcrt *er geen bequaam ea volmaakt denkneeld van kunnen cevcn i dat de verhevent- heid en de waardigheid van zyn wczen Dcantwoorde: 's menfchen verftand , dat cindig en bepaalt Is , heeft dc oneindigheid zyncr ci- genfchappen nict als op een onbepaalde wyzc onder cen dcnkbeeld kunnen brengcn; hec is genoodzaakc geweeft een foort van een verdeling te maken , en een wczen te vcrbeeldcn dat zcer ecnvou- dig en onverdeelbaar is , gelyk ftuk voor ftuk , zo ik zo durf fprc- ken , door de verfcheide namen die men 'cr aan gecevcn heeft > vvaar van iedcr maar cen zyncr volmaakthcdcn betckcnc > en dat zelk op een redelyk onvolmaakte wyzc. Onzc afhankelykhcid van de verbeelding en de zinflcn ens nict toelatende God anders dan door eenduiftere reden te zien, gelyk Pauliis fpreekt i. Kor. 13. If la., heeft cen foort van noodzake- lykheid veroorzaakt omhemons onder taftlykc beelden te vertoneii die zo vcel zinnebeelden waren om ons tot hem te verheffen ) ge- lyk het afbeeldzcl ons cen tlenkbeeld geeft van dien gencn dicn z/ afifchildert. Deze zinfiebeelden xyn tot het oncindig vermeerderc j volgens de verfcheydd deitkbcelden die men 'cr van bevat heeft, maar om den Godsdienll ecrwaardigcr tc maken , met dien met een grotcr gctal van verborgene denkbceldcn te bewimpelcn , m.iakc men hem duitterder: wantde onwetentheid heterfdecl van'r gcmene volk zynde , wicrden irt vervolg van tyd dcze verborgene denkbceldcn nict wel verllaan als van die gencn , die in kleinc ge- tale over den dienft van God gellelt waren , en in wier handcn de Godsdienll als in bewaring was. Deze talmidcn zelfs met de/clve te vcrballcren, en te laftcrcn 't gcen zy gelyk de rcilniec vcrfton- den : zo dat dc Godsdienll langer niets mcer als cen vcrwarring was. De Egyptenaren onder de ouden brachten deze bceldfprakige wetenfcoap verder als de andsf^ ^ati^ip^ "tgcen in't vervolg on- ' ' "' • :t der VAN A M E R I K A. II. BOEK. «J ilcr I'cn ccn f,'rotcr vcrwarrinp; in lum GoJsdicnft hraclit, diij 7,0 witnlcliapcn vvicrd , d.u vy gclcnthcid giivcn oin tc gclovcn flat zy loi lie iiycn van linn iiiincn aanbadcn. Dc K;j;yi)tcnaicn (ik fprcck van die \\ clla- n.i dtn / )ndvlocd gclccft licMicn) lyn nochtans dc ccrftc vindcrs van dc/c /innchccldigc wctcnfcliap nict; en men /al ons nict Vwlx'- docn gclovcn dat /y die in 't algeinccn aan alle ande- rc Naticn hcbhcn mcdc^cdcclt. Men zou met mcer f:jrond dcb/.clfs oorfprong aan dc anderc bar- haarfchc volktren toclcliryvcn. Indcrdaad de ccrftc Krcccn/ers roetncn datdcmccftcCiodcnhy hen gehoien \varcn,en/ich onl'tcr- felyk gcmaakt haddcn door do groic weldaden dic/y den mcnfchcn gedaan haddcn ; /y rocmden 00k dat /y dc eerfte gcwceft waren die dc ccrbcvvy/ingcn der Goden , dc OfTeranden en verborgcnc plechiighcdcn ingcvocrt Juddcn , die v.in hen by alle andcre vol- kercn \crl'pieyd waren. Ondcr alle Godsditnften in Ooft-enWcftindien, waar van wy kcnnis hebben is Vr geen ten die nict beeldlprakig is, en wicns godgclccrtheid nia vol Zinnebecldcn is : 't geen dicnt om myn Sifling tc bcvel'iigcn , 't geen ik in 't vervolg nadcr 7,al aandringen , at liet on/c ccrlte Vadcrs /elfs waren die Gods /aken door een vcrborgen tail gcloofdcn tc moeten vcrhelfcn, waar by de hoog- mocd dcr iiienichcn vcrvolgens veel van 't hunne byvocgende , vond 2,icli dc Godsdienft met oneindig vcel buitcnfporige fabclen vcrmengt. Men ziet uit dc fchrifton die wy noch van dc Hcydcnfchc wys- gercn ovcrig hebben , dat het denkbceld dat ly zich van God maakten dat van ccn Opperlte Wc/en was , bpvcn alles heerfchcn- de, van een gceft door dit gantfclic heel al verfprcid, die alles be- zielt en alles door 7.yn tegenwoordighcid onderhoud , die Jict be- gin/el van alle voorttcling is, en dc vruchtbaarheid aan allcs geeft : Van ccn zuivere, levendige en altyd wcrkzamc vlam : van een t'e- nemaal vcrftandig \Vc/en , wicns Voor/ienighciil zonder ophou- (lenover allcs waakt en /ich over alles uitftrekt: met een woord van ccn We/cn waar aim /.y om dci/elfs voortreirelykhcid verfchcide namcn haddcn gcgeven , maar namen die ccnigc van zyn oncindi- ge volmaaktheaen bcantwoordendc, altyd het kentekcn van dczc oppcrlle heerfchappy met /ich voerden, die nict als aan den vol- komen Mccfter en Upperhecr van allcs tockomt. Met dit denkbceld dcr Oudcn komen dL* van dc Afgodifchc Naticn, die noch in wc/.enzyn, volmaakt ovcreen ; dc woordcn van hun Talcn geven kluar een opperlle W'czen te kennen. ""t 2yn nict allecn de befchaafde Naticn die dcx tekcns van kcnnis Van een ccrlte >X'c/cn hebben , gclyk by dc Chinczen dc Tien Cbiit dat is de /eggcnde Meeller van den Ilcmel , en dc Xaiig T'h de Opperlle Keyzer en Opperlle Meefter , by de Indianen de Kertar die gene die alles gemaakt heeft , en de Scrjaubar de Scheppcr van dc Wercld : by de volkeren van Peru de Pacbadamak oi het op- perlle We/en , en de I'irakocba die God de Schepper is. De zelf- de voetftappen ziet men by al de Naticn die voor woeft doorgaan. In 't algcmecn hebben al dc volkeren v»n Amcrika , 't zy zy her- om' fchncn Mee- nc[« ill d.b-cld- Oirakige wctch- ll'iiap. Zyn cH- iir de vindcri daar nict van. De eer- Ite Krc- tenzera bcroe* men zicli d« "rtcran- dcn en verbor- gene plcch- tirfhedco uii^e- vunden le heb- ben. Dioi. iic. lii. f.Bi. tlht.p. XV3. idem p. ■^87. Atledt Gods- dienlten iiiUult en Weftin-. dien voor 10 vcrwy die ken- nen rya becld> Iprakig en zin< ncbeel- di|{. Wat voor een Denk- bceld de Hcydcn- fche Wysge- renvaii God haddcn. 6+ ZED EN DER VOLKEREN Hct lel- vekomt met dm der Af- Kodifche Natien die noch }n we- sen zyn vol- maakt over ceil. Zom* mige Naiien honden den Donder voor de 9em van 't oppetfte Wexen. yean J* jLtut ind. OetiJ. tibial Csp.2. Jitmdt Lerj Kifi.J* Brejpi, Cbap. i6> De irraeli- ten noe- men den Donder ook vjdi fiem. Xjcod, C. 20. ^.19. Schrik der Wildea voor den Donder. Rctbf fort, Hift. Mortl. tttsAif fillet. om xwerven , 't zy dat zy een va(le woonplaats hebben , krachtige uitdrukkingen, die niet als een Godkunnen betekenen; zy nocmeu hem den groten Geeft, zomtyds den Meelter en Oorzaak van het leven. 1 ot de Outaouaken toe , die onder alle deze volkeren de domfte en onverftandigfte fchynen , noemen hem dikvvils in hun aanroepingen en aanfprekingen den Schepper van alles. Zommige Nation Ichyncn zelfs te gelovcn dat dit opperilc we- zen Jiaar enigermatcn tocl'preekt door den Donder , dien hy door de lucht doet kraken. Jan de Laat zegt dat de Zuider-Amerika- nen aan den Donder een naam in hun taal geven , die in de onze overgezec zynde dejlem of het geluid van dc opperfie uitmuntentbeid betekent. Inderdaad die gene die het eerfte na deze geweflcn gcreift hebben , zeggen ens , dat wanneer zy tegen deze woefte volkeren van God fpraken , en hun daar een denkbeeld van wil- den geven, zy den een tegen den ander hoorden zeggen , 't is * ToupaHy een woord waar van zy zich ook bedienen om den Don- der te betekenen ; en op de zelfde wyze als de Ifraeliten , wan- neer God met de (lemme des Donders en Blixems tegen hen fprak, van fchrik bevangen wierden, en tegen Mozes zeiden , „ dat de „ Heere toch niet tegen ons fpreke , uit vrees dat wy mociiten „ fterven*': Zoo ziet men deze arme volkeren ook , vi^anneer zy een onweer ziennaderen, van de uiterlte fchrik bevangen na hun huttenlopen, dicht by het vuur kruipen, met de elbogen op de knien leunende , en hun aangezicht met de handen verbergende , in deze gedaante huilen zy , en houden niet op hun vrces tc bctuigen, tot dat het onweer te enemaal over is : om dat, zeggen zy , die gene die dus zyn ftcm doet horen, ten uitcrften tegen hen verftoort is, en hen dreigt te vemielen. De Noorder-Amerikanen vrezen ook voor den donder , evenwel wanneer men hen vraagt wat het is , zeg- gen zommige dat het foorten van menfchen zyn met vleugels , ge- lyk die men aan Pfiche of aan de Witjes gecft, en wier flem geiyk is aan het geluid dat men hoort. De meefte verzckeren evenwel dat het een foort van een ongemenen vogel is , 't geen een gevolg is van de raadzelachtige denkbeelden der Heidenen , die den A- rent aan Jupiter toegewyd hadden , en hem als den gctrouwen die- naar verteelden, die iiem zyn Blixems mocft nadragen. De grote Geeft by de Kara'iben onder den naam van Cbewiin be- kent , onder dien van Manitou by de Algonkynen , en onder dien van Oldi by de Huronnen , word op een zondcrlinge wyze , en die niet als op het opperfte wezen toegcduid word , afgebeeld , door den naam van ^areshoui by de Huronnen , en door 'dien van • Vader Antonio Ruis een Jczuit , in zyn Bcfchryving van Paragucy en cni- oe andcrc Volkeren omrent dc Rivicr de la Plata of Ziivcr-rivier , zcgt §. 10. dat Toupan oiToupa (wane dit is het zclfdc ) de naam zelfs van God is , zo als Jezc Volkeren hem fchynen tc kcnnen , en hy geeft 'er dc aHciding of bctekcnis van in hun taal. Ik haal de cigc woorden van dezcn Schryver aan • Comcieron fue avia Diosy y aunen certo modo fu unidady yfi colige del mmbre que It dierun , que ts tttpA, La primera falabra Tu es admiracion \ la fegunda Pa ? es inierroga- (hn y y n/fi tmefftndt al vocaila lUlreu M^abA , quid eji boc , en/itigHlar, VAN A M E R I K A. IL BOEK. 6s ^^^riskoue by de Irokoizen , om dac deze een foort van een byna ongevoelige yo/rt » waarvan dc Huronncn een diftongus maken, met die by de cerlle klinker te voegen ; in een G veranderen. De zendcllngen hebben nooic tot de kennis van den oorfprong van dit woofd kunnen komen : de Irokoizen weten hec zelfs niet , al- zo min als de Huronnen , en 't is een van die oudc woorden , door een lang gebruik geheiligt, waar van zy den Oorfprong niet meer zien, en waar van zy bygevolg de eige betekenis niet weten ; evcnwel om dat zy 'er zich dikwils in Run aanroepingen van be- dienen , is liet waarfchynelyk dat het ingefcelt is om den Meefter van alle zaken en den Schepper van hec Heelal te verbeelden. Een Huronfche vrouw door een 21endeling onderwezen , die haar een omllandig verhaal van Gods volmaaktheden deed, riep met een foort van verwondering uit : ik verftaa 't , en ik had my altyd wel ingebeeld, dat onze jireskoui zodanig zyn moeft, als de God dien gy my aflchildert. Ik twyfFel by na niet, of deze j^reskota isde Afys of Mars van de Voikeren van Tracien , en ik zal hier na de redenen aanhalen, die deze gilTing verfterken. De naam Chemiin , dien de Karaiben aan het opperfte wezen ge- ven J is miffchien de zelfde dien dc Chemmiten aan Pan gaven , dien zy Cbemni'n noemden , volgens Diodorus van Slcilien , en dien zy nietalleenverfcheydeTempelen hadden geboud, maarook eenStad onder den zelfden naam , die ook die van de Provintie was. Wy vinden in de oudheid enige voorbeelden van Voikeren , die men na den zelfden naam , dien zy aan de Godheid gaven , genoemt heeft. Dus heeft menvanhetwoord Ares^ die de Mars van Thra- cien is, andere gemaakt, omde Provintien, de Stad de riever en de Voikeren van Areiana en Aria te betekenen. De Mendeziers hadden van 'sgelyken den naam van hun Provintie, van hun Hooft- ftad,en van hun Natie ,van het woord Mendes gehaalt , dat ook by hen de naam van Pan of van den Maker van alle dingen was. De Jao of Jupiter der Ouden is volgens de geleerden dezelve als Jehova. Daar is noch in Guyana , een Provintie van het zuider Amerika , een volk , dat men de Taos of Jaos noemt. By de Flo Onze fchryver meent dat het A res of Marsbe* tekent. Diod. ■i'V. l.p, II. HeroJ. lib. 1. ml 16. * ..^' yaoot Jupiter, word voor Jc- ridanen worden de Waarzeggers of Priellers yaooiias genoemt , hovage een naam die klaar van Jao of Jebova gemaakt fchync. VIERDE IIOOFTSTUK. IN de beeldfprakige Godgeleertheid der Ouden wierd de Zon , zelfs voor de Dwalingen van het Zabeendom, als het krachtig- fte Zinnebeeld van God aangezien. Ik heb reden om te geloven dat zy in de eerttc tyden ook het Zinnebeeld van den Verlolfer was, dien wy noch de Zonne der Gerechtigheid noemen. Zy was ook het ecrilc van Gods werken, die des menfchen aandachc nil zich trok , en waarin zy voornamen den Oppervoogt te eeren> die niet van de zinnen kunnende bcgiepcn worden , eeniger maten taftclyk wierd in dit hemcllicht, dat de vvereld fchynt te bezielen, en ovcral een gelukkige vruchtbaadieid tc brcngen , de fchatten I van houden. De Latt. Ind. Oc- tii Uy. t.l^.l, DeZoB een zin- nebeeld vande Gud- heid. 66 Z E D E N D E R \V I L D E N Ffafm &6. Waroni 'de Alta- ren naa't Ooftcn gerechc ayn. De meeOe namcn der Go- den van »t Hei- dendom flaan op de Zon. Macrob, Saturn. i.Cap. J7- ©* Vernon^ Euang. Prop. 4. Cap. 10, Seneca lib, 4. de Btnef. Ciy. 7. DeZon is de God- hcid van de Vcl- keren van Aineri- ka. Gevoe- len van Grotiit inDif , firt.de ^ Ori£. van warmte en licht uitdelcnde , die iiit dcszelfs fchoot als uit Jiun Oorlprong voortkomen. Ilet uitverkoren Volk eerde in dit Hemel-liclit God, die vol- gens de uitdrukkina; van de fchrift daar zyn Tent gellelt heefc. Dc Profcet veibeeld ons dezelve als een Bruidegom uit lyn ilaap- kamer gaande , en vrolyk als ecn Held om het pad te lopcn. De H. Schrift Icert ons 00k dat die zelfde Volk na de opgaande Zon wendde , om zyn gebeden tot den AUerhoogden tc richten , ccn gewoonte die dc eerfte kerk van de Synagoog Jiad , 2,0 dat wy noch hedendaags in de oudc Kerken het Altaar na het Ooflen ge- keert zien. De Zon was zodanighet heilige zinnel>eeld van de Godlieid by alle de Natien, daialle de namen , die men daar in aan de Goden van het Heydendom gaf , op de 2ion llaan : zo dat dit Hemel- licht te gelyk Csclus, Saturnus, Jupiter, Mars, Bachus, Apollo, Ammon , Oliris, Apis , Serapis, Adonis, Merkurius, Herkules, Vefta, Juno, Cybele, Ifis , Ceres, de Godin van Syrien , Diana, Venus Urania, met een woord aide Goden en Godinnen van de fa- bclkunde was. Makrobius in zyn Saturnalia en na liem verfcheide hedendaagfche geleerden hebben volmaakt wel de gctuigenillender Ouden verzamelt , om deze vi'aarheid te bewyzen , die tegcn de reden fchynt aan te lopen. Men kan in dcze Schryvers de bewy- zen lezen, die ik achterwegen laat, om niet te fchynen met een al te grote geleertheid te willen pronken. Maar de Schryvers al deze Goden met de Zon verwarrende, verwarren haar zelfs zo zeer met den waren God, dat zy eindelyk op het opperfte Wezen al wat zy van de Zon zeggen, Ichynen te huis te brengen. 't Geen den Geleerde Heerlluet heeft doen zeg- gen, r, dat dc oude Griekfche en Latynfche Dichters in verlchei- „ de plaatzen van hun werken , die zorgvuldiglyk door de Ge- ji leerden verzamelt waren , opentlyk haddcn verklaart , dat 'er » maar een God was. Scneka gecft zyn gcvoelen hicr over klaar te kennen. ,. Gy kunt, zegt hy , als gy wilt een andcrcn naam „ aan den Schepper van allcs wat in de wcreld is gevcn. Men kan M hem zo veel namen gevcn als hy vcrfcliillendc bc/ighcden Jicefr. „ De onze noemcn Jiem Liber of liiccims , Ilerkules en Mcrku- j, rius; noemt hem op de zelfde wyzc Natuur , Noodlot , Geval , „ 't zyn zo velc namcn van ccn zclfden God , die op vcrfcJicidc „ aart zyn macht ocffcnt. De Zon is dc Godheid van de Volkercn van Amcrika, zondcr 'er enige van die gene die ons bckcnt /yn van uit tc zondcren. 't Was niet alleen te Peru daar de Zon met ccn byzondcrcn dicnlt ge-eert wicrd , en daar dc Koningen uit dczclve gel'protcn /ciclen te zyn. Grotius en Hornius hcbbcn bcwcert dat de Inkas van Pe- ru Oorfpronkclyk uit China waren , om dat dc Vorllcn van bevde deze ryken zich kinderen der Zon nocmdcn, ik lla verwondcrt dat zulke geleerde luiden hun gcvoelen op een dicrgelyke gilling hebben kunnen fteunen. Want al was lict zelfs waar dat tic Kcy- zers van China zich voor kinderen van dc Zon uirgavcn , 't gccn Jan de Laat vvcderlegt hecft , hoc kunnen luiden die in dc Hillo- rie. E N Ifs fchoot als uk lit God, die vol- cnt gcllelt liecft. om nit zyn llaap- ,id te lopcn. De le opgaande Zon 1 tc richten , con Jiad , Lo dat wy la hct Ooften ge- n de Godheid by in aan de Goden dat dit Hemel- Bachus, Apollo, iurius, Herkules, n Syrien , Diana , idinnen van de fa- a Iiem verfcheide getuigenilFender :n, die tegcn de iryvers de bewy- fchynen met een lion verwarrende, , dat zy eindelyk ^gen, Ichynen te itlieeft doen ze^- liters in verlciiei- lyk door de Ge- ^rerklaart, dat 'er :n hicr over klaar en andcrcn naam gevcn. Men kan )eziit;hcden Jieefr. kules en Mcrku- Noodlot , Geval , iic op vcrfcJieide Amcrika, zonder 1 uit te zondcren. byzondcrcn dienll gefprotcn /ciden de Inkas van Pc- orllcn van be vde ik lla verwondcrt dicrgelyke gilUng tvaar dat tie Kcy- uirg;aven , 't gccn n die in dc Hilb- rie. V A N A M E R I K A. II. BOEK. 6f riekiennis 20 bedreven zyn ) onbewuft zyn , dat dit in de Oudheid by de Natien voor al onder de Oofterfchen gemeeii was ? In der daad zonder van zo veel Koningen en Ilelden te fj)reken, die den naam van Jupiter , van Bacchus, van Ilerkules , of wcl van Zoon van Japiter, Bacchus of Herkules, enz. voerden, hoe vcel waren 'er met die zich zelven den naam van dc Zon , of Zoon van de Zon gaven, gelyk certyds dc hikas in Amerika deden « en gelyk noch hedendaags hun nakomclingcn en de Natclics in Louifiana doen ? Op de beroemde Grafnaalt die Sixtus de vyfde voor St. Jan van Lateraan heeft doen oprecJiten , die dezelfde is die Hermapion in 't Grieks heeft overgczct , en daar Ammianus ons ccnige brokken in deze taai van bewaari heeft, word de Zon de meefter van den Hemelgenoemt) de Schepper der Wereld, Mars God der Heir- fcharen"; en Ramelfes de Koning van Egypte word ook de Zoon der Zon genoemc, Zoon van God , hemeh'che en onfterffelyke Ko- ning. Heliodorus doet Chariklea Princes van Ethiopien dus fpre- ken: O Zon^ ftkhter van den oorjprong myner Faderen , en Raci- ne doet Fedra byna op de zelfde wyze fpreken. O edele Oorfprong van een wydberoemt: gellacht , Van wie myn Moeder zich beroemde voortgebracht , Die u licht Icliaaint van my in de/cu ftaat te ontmoetenj O Zon , ik kome u voor de laatltcmaal begroetcn. Men vind noch in de Scliryvers eenige oude Opfchriften j waar in Semiramis, Koningin van Babylon , zich dezelfde doorluchte afkomlt aanmatigt, gelyk ook behalven Pazifae, moeder van Fe- dra, Circe en Medea, de eene zuller en de andere dochter van Aeates, Koning vdn Kolchos dcden. Adad of Benadad, waar van hec ccrfte Zon, het andere Zoon der Zonne betckent , waren ge- mcnc namen van de Koningen van Syrien. Dc Kidder Marsham zegt , dat dc Koningen van byrien hun namen van de Zon aunna- men , gelyk zulks het gebruik der Koningen van 't Ooften was. Hy haalt Makrobius aan , welke zegt dat de Alfyriers den naam van jidad aan de 2Con gegeven Jiebben , die zy eren als den grootften der Goden , en dat deze naam in zyn eige betekenis eigentlyk euig zeggen wil. 't Is niet minder zeker , dat de Koningen van Perzien en der Partiien zicli den zelfden eernaam aanmatigden. Zonder twyfFel was het om deze reden dat 'er zo vele koninglyke tsteden waren , die den naam van de 'Zon voerden , en om dat zy dit hemellicht toegewyd waren , en om dat zy de verblyfplaats der Vorllen waren, die daar van zeyden afgeftamt te zyn. De Areskout der Huronnen en de ^griskoud der Irokoizen zyn ook de Zon, die hun Godheid is, zo wel als die van alle de Ame- rikanen. Zy geven daar noch andere namen aan , maar onder de- ze namen pai^^n die gene die het beft de Godheid verbeelden niet op de Zon , en kunnen niet als op het oppcrfle wezen t' huis ge- bracht worden. De eerfte dezcr namen is Tharonhiaouagon , 'c geen na I 2 den Cm A- mtric. en van Horniut de Orig. Cent. Lib. 4. Cap, i6, overdo Jiikas van Pe» ruwc- derlegt. Joan, de Laet. in Notit td Hugo. Crotii Je Crig. Gtnt. -^'^erie, yu. Mart' tarn, in Can. Chrow. Helhdorl H!fl. ^th.lih. 10. Racine'', lejra zoon vati de zon was een ge> meiie naam onder deKo- ningcD van Sy- rien. M»sb: in Cm. CbroH. f'339' Mstrot: Saeum. lib. I. DeHu. lODIieD en ZEDEN DER WILDEN vernun door Ares- kouicii de lio- koiaeii door A- Kriskou< ouk dc ton. Beteke* iiis vjn «nigc nndere Namcti die de Wilden aui het opperfte Weieii geven. H*roJ. Hi. I. Gilling van den Schry- ver waarde woor- denHo- rus en Hora van nf- geleyd kunnea worden. Alles uitgc- 7.ondert God en demans- perfo- nen zyn in de Jrokoi- fche taal van het vrOU- ■welyk gellacht. Andere namen van zon en mun. den letter overgezet betekent; Hy verjlerkt den Hemelvanalle kan- ten. Die woord is zamcngerteld uit Garonhia en Ouagon ; Garon- bia betekent van 's gelyken God , of den Ilemelvoogt, den ftofte- lyken Hemel en de Lachc, gelyk dc n^men van Jupiter en Juno by de Hejdencn. Zomtjds bedienen zich de Iroi^oizcn en de Hu- ronnenniet als van het woord Garonhia orn de Godheid te beteke- nen , en zeggen in hun Aanroepingcn Saronbiate, gy die de Ueniel &yt. OuagonheteUm in dezamenltelling lets naauw omhelzen» Jiet zclve verlleiken en van alle kanten beveiligcn De betekenis van *t woord Tharonbiaouagon komt over een met het geen Herodotus van den Godsdienft der Perzen zegt , dat zy aan den Hemelkring den naam van Jupiter gaven. Dit was het in der daad 't geen de Ool^erfchen door den naam van Urania > die haar Godheid wasjverllonden. Suidas lege iiet ens uit in het woord kV<»»(!V , alwaar hy zegt , dat het de uiterlle omtrek van den Hemel is J waar in allcs wat Godlyk is verzamelt was. Herodotua maakt 'er iets T'm dat meer is als het enkel lloffelyke, wanneer hy vcrze* kert dat zy *er den naam van Jupiter aun gaven , een naam dien de ,^eleerden van het woord Jao der ouden menen gemaakt te zyn > cat het zelfde is als de onuitfprekelyke naam van Jehova. De twede dezer nanien \s\Horakouainieiifaktoii , 't geen t a den let- ter betekent hy beeft de Zoii 'oaftzemaakt. Dit woord is uit twean^ dere tezamen gellelt, van Garakoua de Zon en van Gannentakton of Garantakton , dat vaftmaken zeggen wil. 't Is miiFchien van het barbaarfche woord Horakouay dat de Ouden het woord Horus had- den gemaakt, die de Apollo der Egyptenaren is, en dat van Hora^ waar van zy zich bedienden om de verdelingen aan te wyzen die zy van zyn jaarlykfchen loop in geiyden, en den daaglykfchen in uren gemaakt hadden. In deze twee namen Tbaroiibiaoiiagon en Horakouannentagon llaat aan te merken dat de letter /y, die in 't begin gevonden word, in hun fpraakwyze het kenteken is om de derde perloon in het man- lyke te betekenen, en in plaats van by komt. De Tdie het woord van Tharonbiaouagon \% ten Tvan beveftiging, die ik op het einde van dit boek zal uitleggen , als ik van hun Taal fpreek. Nu bedie- nen zich de Irokoizen niet van het manlyke als om God te beteke- nen , en nooit de manl yke kunne onder de menfchent al de andere , 'r zy bezielde of onbezielde Schepzelen , de goede en quade Gecften , de Engelen, de Duivelen , de Beetten en dc Vrouwen zyn van het vrouwelyke geflacht. De gemeenlle namen die zy aan de Zon geven > zyn die van Ga- rakoua en Ikare , die vrouwelyk zyn , gelyk of iemand zeggen wiJ- de, zy is boven ons hooft , van Gar, Gab -re of Gabere verheven zyn. Zy geven aan de Maan die van Iskare, voegende 'er den let- ter 5 tuflchen in , om de herhaling of verdubbeiing te betekenen i dewelke dient om in dit woord aan te wyzen dat de Zon opgehou- den hebbendc ons haar licht mefi te delen > het nachtlicht in haar plaats komt om dit gebrek te vervullcn. Zy noemen de Zon ook Ouentekka, hy brengt den dag, en de Maaa Jtjontckka, zy brengt den nacht. Van £nte dag , ^ font a nacht, VAN AM ERIK A. II. BOEK. 69 nacht , en gahaoui brengen. Zomtyds onderfcheyden zy den dag niet van de Zon ; en door hec woord Endt of jB//w/, dat den dag 00k betekent, wyzen xy de Zonaan, en noemen de Maan £//^ of Ennifba , als of men zeyde een kleinc dag , dit fha op liet einde ecn verkleinwoord in hun taal zynde. Ik faen byna! overtuigt , dat van dit Irokoifche wortehvoord het V. oord Bendii gemaakt is , dat dc oude Schryvers den naam van Diana in de taal der Volkeren van Thracicn zeggen geweell tezyn, waar van daan de Orgia na Griekenland en voornamentlyk na A- tlienen wierden overgevoert j onder den naam van Lcndidia of Men- didia ' Endi, is gelyk ik zo even gezegt heb het wortelwoord, waar by de Irokoizenj byna altyd ou voegen » om de welluidentheids wille. Dit ou is by hen in plaats van de letters B. M. V. en deande- re Letters die met de lippen gcformecrt u orden , die den Volke- ren die ze hebben tot welluidentheid llrekken, en die de Huronnen en de Irokoizcn niet hebben; dus moet'c gecn Eendi, Fendi, Men- di door de Grieken uitgefproken word, door de Huronnen en Iro- koizen a's Ouendi uicgeljirocen worden. In de zamenilelling word dc dag Ouennijera genoemt » zo evenwel dat dc laatile letteren fmel- ten om plaats te maken voor het woord dat daar mede zamenge- llelt word , en dat 'er van het ecrlle niet als Onendis , Bendis , of Mendis ovcrblyfc, dat juiil de naam van Diana in deThraafcheTaal is. Opde zej^c wyze, gelyk Bendis zecr wel van het woord EndioH Enni komen kan , kan men 00k gilFen dat MendeSt dat de naam van Pan by de Mcndeziers was, zccr wel van Ouenne, Ouende of Ouen- te komen kan, 'twelk gelyk het woord Endi ookdenD.^g, en noch beter de Zon betekent. Mendes of I'an was by de Egyptenaren de grootfte en de oudlle van al de Godcn, dat is te zeggen het opper- iie Wezen en Schepper van allc dingen Mendes was van 's gely- ken een ftad van Egypten en dc hooftltad eener Provintic, volgens Herodotus en Stefanus. De zelfde Sciiryvers en Diodorus van Sici- lien fpreken ook van een ftad van Thracicn » die zy Mende nocmen. Zo deze gifling billyk is , moet Diana hier voor de Zon genomen zyn , die de ware oorzaak van den dag is , en niet voor de Maan 1 die maar een ontleent liciit heeft, maar wy hebben reeds gezegt dat de Schryvers door den naam van Diana ook de Zon verftonden, anderzins zouden zy zich vcrgift hebben , de kracht van het uit- heemfche Woord niet wcl begrypen, gelyk Herodotus ook zou gcoordeelt worden zich vergUl te hebben , zeggendc dat de Perzen Venus Urania met den naam van Mithra noemen, 20 hy door Ve- nus Urania lets anders als dc Zon verftond ; want het zo klaar is '.■;■''-' • s=j ■-•.■< I 3 ^^ !.'/:-/■'• V ' als * Lil. Greg. Gyraldi , Ilift. dcs Dicux , p. }4f . mecnt dat het ccn fouf dcr uitfchryvcj-s is, dat men by Tacitus Mcndidium Tcmplum , en hy StrnhoMen- didia leeft, maar het fchynt waarfchynelyker dat men op twederhande wy- zcn kon fchryvcn en uitfpickcn. Dc verwiflcling van dc twee lipletters in 't begin licht kunnendc gefchietlen. De Wilden hebben een Rivicr die de Al- gonkyncn Mifconftn en de Irokoizcn Oui/confin nocmen. Men ziet in dit voof bcclt 't gccn ik hicr bovcn van dc welluidentheid gezegt heb , ten opzicht van die gene die de lipletters hebben en dc gene die zc niet hebben. Bendit l>y de Vofkci ren van Thra- rien de i..iatn van Dia> na, waar van daan komt. Mendes of Pan was de oudfte en fjrootfte van alle deGo. den. Herod, lib 2. M 46. Slephan', idtm . . jue»Jtf. Diodar^ , Sit. 1,6. . 11. p. 123. Herod, W. 7. n. 123; Herod, lib. ». ». 131.' Diana wieid ook 70 ZEDEN DER WILDE N ♦oorde 7 on ge- hoiiden. Nlithra hdeion bv dc rcnen. HtfU. IM. In de ecrdc tyden wierdde God* hcid on- der geen men* fchelyke gedian- t«v«r- beelt. Ctm. r\. als de dag dat Mithra en de Zon by de Perzcn volkomen ccn en 't zclfdc waren. De Perten crkcnnen geen onderfchcyd van kunnc in de God- heid > om dat zy , gelyk Herodotus legt » niet gcloofden als do Grieken dat dc Goden even eens als de menfchen gemaakt warcn , nuaar dc Perzianen en de andere Barbaren had den verlchcyde man- lyke en vrouwclyke namcn * om God of verfchcyde zyner ergcn- fchappen te betekenen , gelyk wy onszelven uitdrukkcn, met te sseggen de Allerhoogfte , de Almogende, de Sciiepper , de Wys- hew, de Voorz eniglieid , de Goedheid, de Barmhcrtigheid , de Gerechtigheid enz. Ditkanden Grieken zeerwelaanleydinggegeven hcbben om zich daar in te vergrypen , voor al na dat zy door hun Vergodingen den Hemel met Goden en Godinncn gevult had« den. VYFDE HOOFTSTUK. . :'" IN de eerftc tyden verbeelde men de Godheid onder geen men- fchelyke gedaante , maar liet was de gewoonte der oudvaders een gedenkteken op te rcchten , of de aanmerkenswaardige plaut- zcn , die door enige byzondcre genade die zy van den Heer ont- fengen haddcn , of door eenige zonderling voorval getekent waren i te heiligen. Deic gedcnktekens waren of de Bergen die God hun had aangewezen om daar enige Offerandc tc doen, ofi^ltaren, of heylige boflchen i of ftenen die men met oly fmeerde. Aldus wa- ren de berg daar Gcd Abraham bevolen had dat hy hem zyn zoon Izaak zou offeren , en de berg Sinai , daar Mozes de Tafolen der Wet ontfong , by het Joodfche Volk in byzonderc achting. Dus rechten de Ifraelitcn op Gods bevel ter gedachtenis van den overtocht des Jordaans twe Altaren op , ieder van twaalf Ikncn ic zamen geileit, volgens het getal der twaalf {lammen van Ifracl. Zy rechten het een in het bed zelfs van den Jordaan gp » en het ande* re op de plaats daar zy de eerfte nacht na hun overtoclit leger- den. Abraham t na nfet Abimelech Koning van Gerar een verbond tc hebben aangegaan, plantc een hcilig bolch te Berfab^e. ter gedach- tenis van dit verbond , en Jakob na de wonderbaariyke ladder in den droom gezien te hebben , nam den fteen dien hy ondcr zyn hooft had gelegt om te flapen , en rechte dien als een gedenkteken op, ftortcnde daar Oly over been. De Eerwaardige Vadtr Dom Augullyn Kalmet in zyn Aantekeningen over dezc laatft aangehaal- de plaats van de H. Schrift merkt zeer wel aan dat wy mett ouders als deze gedenkrekens op te rechten 9 om de geheugenis van aan* merkelykc gefchiedeniflen te bewaren * in de heldachtigc tyden j by de Gewyde en Ongewyde Schryvers zien. Hy zegt dat Strabo dikwils van deze Gedenktekeos door de oudc Helden gelyk Herku- Icsi Bacchus, )azon, enz. fpreekt. Hy voegt 'er by dat de gewoon- te om ftenen en Afgoden , zalven zeer in de Oudhcid bekent is , dat Alexander deGroot hec Graf van Achilles met Oly fmeerde , en een krans daar op ley. Hy ■Jfefi Z Hett Hi. 73. cen verbond tc 6e I tcr gedach- arlyke ladder in hy ondcr lyn en gedenkteken ^e Vadtr Dom aatfc aangehaal< vy niett ouders :ugenis van aan* litige tyden , by ;egt dat Strabo n gelyk Herku- dat de gewoon- icid bekent is » Oiy ftneerde , v>sSk VAN AMERIKA. II. BOEK. n Ily liaalt Arnobiiis aan , die van dc ftencn die men lalfde dus fprcc'kt : „ 7,0 ilra ik cnigen gladden en met oly gefmeerden ftecn „ gcwaar wicrd , ging ik dicn kullen , als of 'cr enige Godlyke „ kracht in belloten was. " Minutius Felix Ipreekt 00k van dezo llenen die men met i)\y wreef en met kninlen veraierde. En S. klemens van Alexandryen zegc dat de Ouden gezalfde llenen aan- baden. V;idcr Kalmct gill 00k dat daar van daan mifchicn de ge- woonte gckomen is om de Altaren en de Pylaren van dc kcrken> die men inwyd , te /alvcn ; h.y merkc aan na Theodoretus, dat verfcheide godvruchtige \ rouwcn de reliquiekalTen der Martela- ren en de Hekken dcr H. plaatzen zalfden , even eens gelyk men in de Odyilea van ilomerus liet , dat men de Itcne zetels , waar op de Koningen voor Jiun Paleizen gingen zitten , eta recht te plegen, /alfde. De Verblinde Oudheidgewoon alles wat den Godsdien{lraakte» door onwetentheid en bygcloof te verbafteren , maakte een voor- werp van Afgodery van alles wat te voren binnen de palen van een geregcldcn dienll geweeft was ; zo dat God zelfs genootzaakt wierd al de hoogtens te verbieden , daar hy eertyds den Oudva- deren bevoJen liad hem Slacht-olt'eren aan te bieden ; de geheiligde KoUchen en gezalfde Stenen,die eertyds Godebehaaglyke gedenk- tekens geweeft wxren, wierden mec een verbannen en het uitvcr- koren volk verboden , op dat het geen Afgodery zou plegen gelyk de Heydenen, die van deze gezaUde Stenen en deze gewyde Bo- men , die men met banden vercierde , en met Olferanden belaad" de, een (lo'dheid maakcen. Maar na dat zclfs de Afgodery al in^evoert was , en dat men had beginnen Stantbeelden en Afgoden m plaats van kegelsgewy- ze , naaltachtige of mifmaakte llenen te llellen , die men met oly zalfde en in dc tempels en op de kruiswegen aanbad , belloten de- ze Afgoden , die zinnebcddig waren , gelyk noch die der Indianen 2yn , bcydc de kunnen tc zamen , om tc netekenen dai de Goden oorzaak van allc Voorteling waren , of dat men 'cr gcen gedach- tcn van moeft h.bben als van demcnfchen. Men onderfcheydegeen Apollo van Diana ; dc God in van Syrien zclfs van Cyprus waren algodigc figurcn , met een mans ligchaam , een groten baard , en vroiiwc klcdcren vcrbeelr. De mcclle van deze Beelden hadden gecn byzondcrc gedaantc , en men wierder icts van alle Goden in- gewaar ; zodanig was het enge bcelt dat in het Pantheon of aller- godcn Tempel gevondcn wicrd , dicn Agrippa tcr ere van alle Godhcdcn van t Hcydcndom had laten bouwcn. Men kan lezen 't gcen de Ilr. Huet in hec i oilc Ilooftdcel van de vierde Propoli- tic van zyn Evangclifch bcwys gefchreven heeft. Dc Hr. Thomas Ilyde wend in zyn boek van den ouden Gods- dienll der Pcrzen alle vlyt aan , om op Jiet getuigenis der Gauren of dcr Gucbren , die voor derztlver nakomelingen doorgaan , te hcwyzcn , dat deze Volkercn altyd de kennis van een waren God };ch:id hebbcndc , en van een oppcrfte wezen dat boven alles was , iinoic icts andcrs als hem met een Godsdienftige eer , en die God allecn toekomt aangebcden hcbben j dac by hen de dienll die zy aan Mi- Fid. Huttl Cap. 10; Prop. 4. ftr.Ei^ vamg. Gevoe- leii van denH. Hyde dat de oude Perzen aliyd de kennis van dea n ZEDEN DER WILDEN warcn tiod jjc- had, en nnoit ielian- dcrinli Hem •ange> beilcn hebben. lib, I. tut. (tt«t. Strata i M. If. p. f03, Siraia lib, tod. f. JOOi Door dcii Schry- vcr wc- maar zondcr den waren God, dien ly nooit uit het gezicht verloren bcbbcn , in zyn dienll tc bcnadclen. Dit gcvoelcn van den Ilr. Ilydc fchynt zelfs cnigcr macen in de oudhcid gcgrond te zyn i want Ichoon Herodotus en Strabo /eggen dat zy aan de Zon , de Maan , de winden i de aardc em. eer be- bewezcn , vreeil * Strabo niet , zich o|) een anderc plaats tegen te fpre- ken , verz,ekcrende dat Mars de cnige God der I'erzen is , dat is te /egscn het Oppcrlle Wezen, waar van de Zon maar ecn lin- nebeelcl is. Maar de Hr. Hyde heeft zonder ecn grotc vermetelhcid zo niet kunnen fpreken, en men kan diergelyke Itclling van geen Natieon^ der den naam van Ileydenen bcgrepen vcr/ekercn , zonder de H. Sehrift geweld aan te doen , waar in God zo duidelyk de Afgo- dery der Ileydenen verklaart , en zo dikwils zyn Volk vcrmaant van niet op net voetfpoor der Naticn te treden , daar die vleelly- ke \ oik zo veel lull toe had; en wie warcn dezc Natien » zo niet dc Perzen , de Mcders , de Allyriers , de Chiildeuwen , de Egyp- tenaren > de Kananieters , de Feniciers , die ront hen lagen i en wier nabuurfchap hun dc dwalingen mcdcdeelde die zy in 't ge- mcen en ook die zy elk in 't byzondcr hadden. Iladden de Ifraeliten door nun Vaderen onderwezen , en noch wcrkelyk door Mozcs hun Wetgever gelcyd , die door hun ogcn zo veel wondcren in den name des Allcrhoogftcn uitvocrde, geen kcnnis van den waren God , toen zy het guide kalf in de Woefty- ne aanbaden , en toen zy in 't vervolg de knicn voor den Moloch en voor Aftarte Godin der Sidonicrs , bogen ? zy kcnden hem zon- der twytfel , en maakten zich geen ander dcnkbeeld van de God- heid als dat gene dat men hun in>^cboezemt iiad , zy lieten niet na Afgodcn dicnaars te zyn , nndemaal zy ecn dienrt die vol dwa- ze bygelovighcden was , daar God ecnafgryzen voor had, boven een zuiveren dienft ftelden. \ Is wcl waar dat in het denkbecld i dat zy van God hadden, hun onwetenthcid , hun domlieid en dc verdorventheid hunner zeden ook cen mengcling van anderc denkbeeldcn kon veroorza- ken, die dit ecrftc iKnadeelden en God verongclykten , met hem icts toe te fchryvcn dat dc ctnvoudigheid van zyn wczcn krenkte, en met hem lets te ontnemen , dat niet minder zyn oneindig- heid benadcelc. 't Gccn men van dc Jodcn zegi'cn kan , voorna- mcntlyk van liet gemenc volk , noch' meerdeer waar ontrent de an- • .Straho in dc bcfchryving die hy vnn dc ZcJcn der Volkrrcn van Karmimie, naburcn der Pcrzcn , tnaal, die Je Pcrzcn aanbiddcn. 1 nict als ccn tc 1 Mitlua en liet Ic At'goJcry die :t't ali m de on- een qundcn lak cl iiin de bcuie- ;wr zonder den )ren bebbcii , in VAN A ^f E R I K A. II BOEK. 73 : door hun ogcn uitvocrde, geen If in de Woefty- cor den Moloch cnden liem /on- d van de God- , zy lieten niet nil die vol dwa- oor had) boven an God hadden, ventheid hunner n kon veroorM- ylcten , met hem vvc/.cn krenkce, r zyn oneindig- n Itan ) voorna- ivaar ontrcnt de an- Ttn v;»ii Karmmic, oci Mats offcrdcn , anbidden. andcrc Naticn » tlie , geen vcrkoren volk zyndc, nict met 7.0 ccn b.vrondere voor^ienighcid en met tekenen \ai een 7.0 mcrKclyke bclchcrming gclcid waren gcwcelt De menlcnen cavcn /.icli ten ccrlkn aan den dicnft over van hct Ilemcl the Ileirlcger , en van de geclten die lot bewcging der he- ineKche Lichamcn en om Gods bevelen uittevoeren, gebriiikt wierden. De/e Dieni't was na alien Tchyn in zyn oorfprong ccn velgercgtlde Dienit , en zodanig als wy voor zuivere geeften , en die den Schepper verondcrlchikc zyn , hebben. 'tis zelfs mccr als waari'chynclyk > dat dit Ituk van Godsdienft « dat de fchepping der Engclen j de zaligheid der enen en den val der anderen aan- gaat , een van de aan onze Vadcren geopenbaarde ftukkcn was; maar van langzamerhand ontaarde het in Afgodery , en ging mif- fchien van de Geeftcn zelfs tot de ftoHyke lichamen over: zo dat de H. Schrift den Heidenen verwyt , dat zy de Zon , de Maan » dc Lucht , de Winden, het Vuur enz.hadden aangebeden, als of ieder dezer zaken God geweeft was. Toen was het Sabecndom, zo als het de Hr. Hyde verftaat , geen beuzeling, maar een ware Afgodery , en ccn vcrw art mcngelmoes van dwaze bygelovig- heden. De Afgodery , die de menfchen op de Altaren plaatde , en 'er Goden van maakte , hadden in 't eerll , gelyk de Heidenen zelfs geoordeelc hebben, geen andcre grondleer als het gevoelen van de beloningen, die in den Kernel aan de Verdieniten en aan deOeugt, die zicn tot de laatlle ogenblikken van 't leven had opgehouden, verfchuldigt zyn Men nieende de menfchen van een byzondere vroniigheid , en die zich door daden , die men als navolgelyke voorbeelden kon voorAellen , hadden beroemt gemaakt , te moe* ten eeren. Maar iict duurde niet lang of deze eerbcwyzingen wierden zondig. De vleiery van 't Volk voor hun Vorften > de liefde der kinderen voor hun Ouders , of der Ouders voor hun kinderen , het vcrlies van vrinden maakte dat zy tot de gebrekcn toe in de perfonen die hun waard waren geweelt , heiligdcn ; en gelyk het denkbeeld en de achting die men voor buiten gemene menfchen heeft daaglyks toeneemt, na mate dac men verdcr van den tyd, waarin zy gekefc hcbbcn , afraakt , gong hct 70 vcr , dat men Godhedcn maakte van die gene « die de Gcl'cJuedcnis en een oude overlevering be- roemt hadden gemaakt. Op de zelfde wyze als men foorten van Godheden van de ver- fchcide zinnebcelden van de Godheid zelfs had gemaakt y ver- warde men de menfchen ook met de zaken waar van zy de namen hadden aangenomen ; men zag deze menfchen als de zielen of de gceften van deze zelfde zaken aan. De veelheid van perfonen die de zelfde namen hadden gevoert , wierp noch meer verwarring in den Godsdienil en in de fabelkunde. Hier van daan ziet men zo vele Apollo's, Jupiters , Bacchulfen, Ilerkuleflen , Minerven en Dianen , wier daaen de Grieken in een perfoon hebhen verza- melt, om ze te meer te verheffen. Eindclyk wierden de heelden die men oprechttc om deie grote mannen in gedachcen tehouden, K ■ zelfs B 'gin en voorr gang (Icr tlcry. De ' vleiery vail *t Volic voor ' liun Vordctt en de Lietde di-r kia> dercn voor hunOa* ders, ga« ven hiet vcel ooriaak (oe. A«nbi4- ding dec BccldcC* 74 ZEDEN DER WILDEN ■ . . • H Se Wilden erken- Tien het opperlle Wezen, en ver- fcheide Geelien vaneeii Blinder fang. DleOiii tou gc- nuenit worden. Dete ceren zy uit ecn Haaf achtige vrees. Zybc* wyzen geeii Godly- keecr aan an- dere Plant- ten of StarrcD alsaan de ZoD. Befchry* vingvan dcD berg Olai'mi. Ktthf firt, Bifi. Mlaratt dttJJla xelfs voorwerpen van aanbidding , en toen ^varen 'er Goden, die gelyk de Schrift fpreekt, ogen hadden en niet z^igeD, oren en nice hborden, Goden, die onmachtiger waren als dc menfchen die hen gemaakt Jiadden, en die de menfchen evenwel geen zwarigheid maakten om te bcwieroken. Bchalven hetdenkbecld dat de Wilden van het eerfleWezenheb- ben, en dat zy metdc Zon verwarren, erkennen zy noch verfchei- de Geeden van een minderen rang > die de Irokezen Uondatkon- Soiia, dat is, Geelien van allerley zoort, noemen. Het getal daar van is niet bepaalt ; hun verbcelding doet 'er hen in alle natuurlyke zakenzien* maar noch mcer in die, wicr werkingenhun onbekent zyn, die buiten gemeen zyn, en die naiets nieuws zwemen- Schoon zy in 't gemeen hun den naam van Geeit , Okki of Mani- ton geven , welke namen zy met het eerfte wezen gemeen hebben , verwarren zy evenwel dezclve nooit niet met dit Opperfte Wezen , en geven hun nooit enigc byzondere namen, die hem alleen afbeeU den , gelyk de namen Cbemitn , uireskoui. Dcze Geelien zyn alle van een minder flag, zy erkennen zelfs in de meeflen een aart , die gcnegener is om quaad als gocd te doen. Zy laten evenwel niet na daar flaven van te zyn, en ze mecr als den grooten Geeil te eren, die uit der aart goed is, maar zy eren dezcl.e door een uitwerking van deze flaatachtige vrees, die het meefte toegebrachc heeft om het Bygeloof en de Afgodery te hant- haven , die de H. Schrift om deze reden een llaverny Qoent ; dus zyn zy waarlyk Afgodendienaars. Schoon men in den dienftt dien zy aan de Godheid bewyzen , noch overblyfzelen van het Sabeendom vind , gelyk ik haalt zai doen zien,hebik evenwel nooit horen zeggen,dat zy, behalven aan de 2oa, eenige Goddelyke eer aan de Starren en andcre Planeten bewezen; zy merken zelfs in het vuur, dat lets heiligs by al de Na- tien die 'er het gebruik van hadden gehad heeft , geen bezielde Godheid aan* die men voeden moet, gelyk men de Lyciers nage- houden heeft : eindelyk , fchoon zy van Tharonbiaouagon als van een menfch fpreken , die onder hen geleeft hcefc , en die nu in het land der zielen is, dat is zondcr gevolg voor de anderen, en zy hebben deze menigvuldige Vergodingen van menfchen niet , die de Grie- ken en Romeinen hadden. Men vind evenwel noch onder hen een overblyfzel van de eerfte eerbied der Heidenen voor de Hoogtens, voor ftene Pyramiden, en voor geheiligde Boircaen , gelyk de Eiken van het Woud van Do- dona, of gelyk die dewelke de Druiden eerden. De Heor Rochefort in zyn uitweiding over de Apalachiten , een Volk van Florida , maakt een heerlyke befchr^ving van den berg van Olaimi- 't Is een berg , zegt hy , aan de Zon toegewyd , van een volmaakte ronde gedaante, zeer hoog en fteil. Men klimt 'er al dragende op langs een redclyk breden wcg , die aan verfcheide oorden ruftplaatzen heeft, nisgewyze in de rots uitgchouwen. On- trent den top en na de kant van 't Ooften vind men een Grot , die de natuur expr«s fchynt gemaakt te hebl^en om tot een Tcmpel te dieoeo » en diaar b«gaf zich de gantfche Natic der Apalachiten vier- . ^ maal "^ VAN AMERIKA. II. BOEK. 75 maal % jaars» dat is te zeggen in de twx:e zaaityden en de twee ocg- ften , met haar Jaoiias > die Jiaar Priefters zyn , ba toe t om daar feciten ter eeren vah de Zbn te vieren. I^iets vcrbcelt natuurlyker als deze befchryving de oude wyze van oSeranden op dc hoogten^ tt offeren. Deze Grot heeft al den fmaak vati de wydafgeiegenlle Oadheid » en vertoont ons de Holen aan Apollo » aan Bacchus en de andere Godheden op Pindus, Pamafrus* Olyinptis en in \ alge- meen op al de Bergen t die tot oeffeningeii van den Godsdienft ge- fchikt zyU} toegewyd ; maar ik wenfchte wel dat dit yerhaal van den lleer Rochefort wat beter met gecuigeniflen veruerkt was , en dat zyn befchryving niet met omilandighedcn vermengt wasj die dezelve fabelachtig doen fchynen. £en met de hand gefchreven verliaal dat my in de han4en geval- len isi en waar van de Heer leMaire* Pricfter van lietQqeeklphool der Uitheemfche Zendelingen» de Schryver iS| hood in* dat in den Tempel van de Natciiez > een volk van Louisiana > men . een v^n deze kegelsgewyze ftenen* waar van ik zo even geiproken heb>.teer tiorgvuldig bewaarde j hy was met mecr als hon^ert geite vellen de een over de ander bewonden. Een dora en greiig Reyzif^er , me- fiende daar eenigc fchat in te oncdekken » maakte den w ichter van den Tempel dronken, en bediende zich van den tyd \an deszelfs dronkenfchap , om te zien wat 'er onder een zo groot getal ^ ellen verborgen was, maarhy llond bedrocft op zyn neUs tc kjken, dat hy t niet als een ileen vindende , zich in zyn gierigheid bedrogen en van zyn hoop verfteken zag ; doch het verhaal dat hy van dit voor- val gedaan heeft , hecfc ons een anderen fchat omdekt i dien hy ?iiet zocht, vertonende ons een (Jodhcid van dc eerlle i;yden van 't leidcndom , met vellen van de flachtbeeften bedekt , die men daar aan opgeoffert had. Wy hebben verfcheide getuigenifTen van fchiy- vers , die ons verzekeren , dat de Amazonen en verfcheide volkeren van 't Ooften in hun Tempels niet als van dit zoort van kegels- wyze, naaltwyze of wanfchape fteneni hadden » die hun de Godheid verbeelden. Op dezen grond wiiden de Egyptenaren ook zon- der twyffel de Godheid verbeelden in hun ^uilfpitzen en in die prachtige Pyramiden^ die gantfche Natieni die men daar «aa te werk ilelde, ohder den laft deden bukken i en die noch hedendaags naa een talryke reeks van Eeuwen deti tyd verduren i die alles ver- iliridende dezelve niet fchynt te ktinnen . vernielen, Miffchien ook wiiden zy ter zelver tyd de Godheid en 't geen zy van de denk- bcelden van de verborgemheid der Drie-eenheidnochoverighadden) door de drie zydcn van deze PyraiAtden afbeelden; ten iQinften jjus fcheen een Brachman in de uidien de zaken te begrvpen > en ^ich na de ouden te verklaren. j, Men moeti zegt hyi zich God en «, zyn drie verfcheyde namen , die op zyn drie voornaamfte eigen- ., fchappen ilaan, verbeelden ten naafien by onder het denkbeejd L van deze driekantige Pyramidcn > die men voor de poort van eni< ^ ge tempels opgeyecht ziet.}, ' De Abenakis, die op de kuften van Nieaw-Vwnkryk , tuflclien Akadien of Nieuw-Schotland en Nieuw-Engelandjwonen,, hebben een beroemden boom gehadj waar van zy vele wonderttt verhaleq* ^ K » en ''.' ■; >;» ■ui -ib ■t .15(1 ■ '.'t ■ ''(M, ,. ..J.'l Kegels. Rcwyie fteeti . meteei^ inenigte van Geyte- vellen bedekt; in den • Tempel derNat- Chez van <. Looifi^! na. Vol- geni het gevoe- len via deo Schry. vet zyn de Pyra* nfieden vanE- gyp» ook mat dit in> zichigei< flichu JmP, iM. Hmtt d'4vrtd> tktu f$ ZEDEN DER WILDEN Oe. roetnde boom der Abe- nakis up de ku- Oen van nieuw Vrank- lyk. Die van hen zcer cerbie- dig he- groet en met ^efchea- kenbe- hangca wietd. ZdftiiM zynval. De Bra- silia nen Qsa haa Goticn tebcvre- eze boom wis zter end, en de Zee de Aarde veei oBdermynt hebbcndef had hy het vcle jaren tegcn de woede der birtn uttg6- houden , 't geen hot denkbeeld hielp beveftigen dat 'er lets Godfyks of dflit na eea wofiderwerk ge}eek in was } hy viei evenwel op 1 lefty en onderging het gewone lot van de broflfe zaken, 't zy dat het een uktrerking van 't geval was, 't xy dat hy (gelyk de over* levenng zegc ) door een Kapitein uirgerukt wierd > die zyn fchip daar aan had laten vad binden . en met de Wilden gewed had dac hy Jiem omver zou halen. De .tfkomeiingen van deze Wilden t die iiedendaags alle CiiriUenen zyn » zeggcn dat hun Voorouders ten uiterfien over dezen val t dien zy onmooglyk hadden gelooft te zyn » verzet ilonden , maar dat zy niet tegenuaande dit toeval niet naHeten een Godsdienfligen cerbied voor dezen omgeworpen boom te behoudeR * en dac t'elkens als zy verby deze plaats gingen * zy Roch Offeranden boven aan de takken , die boven op het vi^ater dreven, hongen. Jan de Laet fchryft , dat de volkeren van Brazilieft hun Goden trachten te bevredigen , met een Itok in de aarde te planten, en, daar eenrgc oiferanden neven aan te leggcn. Al de Wilden hcl)ben byna dkrgelyke Gedenktekens. Wac do lieelden en Afgoden aan< gaat, bdialven de gene die in Peru en in het ryk van Mexiko aan- gebeden vnerdcn,waren 'crnoch eenige in de Tempels van de Na^ rien der Spaanfche Indien > en in die van Virginia. Onder deze Afgoden waren 'er zinnebeeWige » dac wanfchape fchepzels of yflfe* lykc figureo Wifreti » waar onder de Duivel > na hun zeggen , dikwils aan hun' verichiinen was , en die zy uit vreze aanbaden. Aflklere waren niecais lompe gedaantcns van maonen of vrouwen^ Op zommige plaatzen waren deze Afgoden maar kidnc ratsraaakte fijinren van katoen bf hout , die deze bygclovige volkeren met eer- bied bewaarden, of wel beenderen van iiuh Hoofden en Prieflers , volgens getuigenis van Antonis Ruis. 't Geen nocli verwonder- Jykcr fchynen zai > i», dat 'er ook waren die de ftiattlykc Teelle- dctt aanbaden , en die dezelve in figuur aan hun hals hongen. Men luR evenwd in 'c algemcen zeggen dat de meelte Wiide volkeren ■geen Afgodenbeeiden hebbefi* en dat zy niet tot deze buitenfporig* neid vervallen zyn , gelyk de blinde Aelouiheid of de Afgodifchc Niatien van Oott-Indien ; maar anderc bygdiovigheden nemen gefia- dig onder hen toe, eR zy zyn daar zo dom en buitenfporig in, ak ^ dwaaile Naden van het neklcndom. < f!.» k^O Z E SD E H O O FTST U K.' f Et g^voelen van een Godhcit flecpt noodiaketyk een godlykeo dienft met ztch, dat is te zeggen een verzameling van pliciv ten f waar door de menfch de opperfle nuichc van een God crkery- iicndfe ) hem een onderdanigc bekencenis van zyn afhankelyklieid doet, door de hulde die hy aan de waanlifheid van zyn Wezen be- WyA» door zyn gehooreaambeidv«n zich aan de Wetten , die iiy ' . hem VAN AMEktKA. it BOEK. >f ef noopt. Alle de Nation het zelfde voorwerp echad hebbende, gdyk wf hebben aangetoont, hebben odk by Aa deti zelfden dieoft gehad. Die van dc "Ouden was in de Orgla of Verborgettthederi vati Bacchus en van de moeder der Goden befloten. Nu ga ik de- left t)ienft, cot zekere hooftpunten gebracht , ohtwinden , deszelfs ()^^ereenkoIt)ft met die der Wilde volkeren van Amcrika aahwyzen- de. De tttdte laak die zich iti de Orgia Van Bacehus eh van de moe- der der Coden opdoet , is de aanbidding vart 't gewyde Vuuf. Het Viiur, als het levendigfie van alle Eietftenten » het geen het feeft dit oppeffte Wezefi, van alle ftofFelykheid oncdaan, verbeeld, Wiens kracnt aftyd ^crkzaamis* en dat daarenboven een tiitvloejing Vaft de zelfftandigbeid der Zonne ielf fchynt te zyn * wierd als het 2innebceld Van die beide aangezien , en daat- in 'c by^ohder aan tdegewyd. In de H Schrift wofd God ons onder dit Zinnebeeld in deze itiroorden vii. <^?Mterohdrtiium verbeeld ^ Dc tittr uwe God is een ^verflindent /' Hy heefc zich dikwerf aan dd Aartsvaderen uit ^et midder. ' V*lartt(toen als van den troon zyner Majefteit ver- toont. Zd verfcheen hy aan Mozcs in 't midden Van den brandert- den Braambofch , eh wierd door de Profeten itt verrukkende gezich* ten gezien. Wy zien «elf dat Gbd zomtyds 't vuur van den hemel deed dalen, 't geen het flachtofFer verteerde, wafineer de offerhan- den , die de menfchen hem met een rein hare aaobodc-n , in dank aannam , en dat hy hutt daar vaH gevoeligc biyken wilde gevcd. Hier vah dian leefden de menfchen zonder twyflfel voor het vuur een godsdicfidige cerbied hebbeh , daar God niets tegen had > zo lang die binrten de paTert btecf » hademaal hy Mojtes beyal een heilig vtnir te oftderhoudeA, dat altyd in zyne tegenwoordigheid brandde. Het vuur 9 zegt de Heer, zai altyd op bet Altaar hranden^ dePrie- fler za/zarg dr^en dat bet onderbouaen tuerde, en'zal daar alle da- gen bet nodige bout toe aanleggen. Het be'tlige imur zal nooit op bet Altaar uitgaan. Men kan in de H. Schritt zien met wat zorgvul- digheid de Leviteh dit heilig vottt- verborgeft, 't geen gedurende de fo jaren van de fhverny der Jodeft begravctt tteef, en \ geen door een groot wonderwerk weer oritlteketl wterd, toein EfdrasehNe- hemias de puinhopen van den Tcmpel v^eer opgebouwd hebbende, dit geheiligde pant op de plaats i daar zy het verborgeA hadden, tireer gingen zoeken t bm het ult zyne aflcnc weet aan te f{ekeA. Deze dienft, in degefchrcve wet bevolettt was maar op de "Wet der Natuuf weer hernfeuwt, van waat hy tbt alle* Natictt ^is ovet- gegaan. De Chaldeeuwetr, waat tatt dc Otitic lo vef tb' totken is I waren door dezen dienll beroemc » die den naam aan ^un hooft- llad gegeven had, welke de H. Schrift Ur CBaUeormn, 't geeir over- gczec word ruur der Cbaldeen , noemt. Uit deze llad riep God Abraham, toen hy hem verkoor dm Vader allet geloviget^ te we- /en ; nriflbhien zet^ dk deze Dienft reed$ by hcQ met A^ddery vermengt was. Kj Ji^ ■ v A«nbld« dingvdt •cVuut. Dtu. 4. Eteek I. il op lanes M le^., land en Musko* vieii tern af- gefchaft, en by br?n. Tartti fen, Chine- ten en Mexi- kanen liochin zwang. £)ndcr- tdtk wtarhet woord Vefta van dttn flaintf Ovid. De geleerde Heer, Huct tcit in 't brede de Volkeren op , die dit gewyde Vuur ondbrhielden, en hy haalt over al getuigehiiren vaij aan, zo dab het fchynt dat ''er geen deel van de bekende wereld' was, daar deze Dienlt nict in \ algemeen verfpreid was. In Afie gong hy ook behalven de Joden en Chaldeen, waar van wy gefpro- Ken hebben > behalven de volkeren van Frygien , van Lycien , ien van klein Afienj by de Perzenj de Meders, de Scytneii , de Sar- inaten, by al deNatien vanPontus ch Kajppadocien « by alle die dec indien in zwang , daar men zich plichtshalven in de vlammen wicrp en zich tot een Offer opofFerde , en meeft by alle die van beide de Arabien » daar men alle dagen op gezftte Uren een Offer- liande aan 't Vuur deed , waar aan zich verfcheide perzoncn opof- ferdeii. In Airik^ was de;^e Dienil nict alleen by de Egyptenaren, die dit onfterffelyke Vuur in iedcr Tempel onderhiclden j gclyk Porfyrius verzckertj maar ook inEthiopie, inLybie,in denTeiii- J)el van Jupiter Ammon, en by de Atlantiers , daar Hiarbas, Ko- ningder Garamanten ender Getulers, hondert Altaren had opge- recht, en zo veel Vuren ingcwyd, die Virgilius wakende Vuren, eneeuwige Bewaarders der Goden noemt. In Europa was de dicnft van Vefta zo wel ingevoert , dat , zonder van Rome en Ita- lien te fpreken, 'er geen Had in Griekenland was , die niet een Tempel, een Prytaneum en een eeuwig Vuur had , gelyk Kaiaii* bonus in zyn Aantekeningen over Atheneus aaniherkt. De.beroemdeTempeis van Herkules in Spanje en in Galiicien, die van Vulkaan op den Berg Ethna , van Venus Erycina , enz. hadden hun .heilige vuren. Men kan diergelyke getuig^iflen van de wyd afgelegenue Natien van ^t Noorden aanhalen , die alle van de Schythen en Sarmaten afkomflig waren. Eindelyk de Heer Huet beweert dat het noch niet lang geledeh is dat deze dienfi in lerland en Moskovien isafgefchaft,die noch hedendaags niet alleen by de Guebren , maar ook by de Tartaren , de Chinezen, en in A- merika by de Mexikanen in wezen is. I}y bad 'er noch andere kimnen byvoegen. 1 1 ■: n ZEVENDE HOOttSTUKl. Dit heilige Vuur was in de oudheid onder den naam yah Fe^a bekent , een naam dien de Gelcerden van verfch^yde wor- tels doen van daan komen , of van een woord uit de ipraak der Arameefche Schytheq, dat het vuur betekcnt , volgens dfe Talmu- dillen ) of van net Qriekfche £>•«, dat de;zelfje betekenis heefc, of wel van het Hebrceuwfche', dat een Vuur betekent dat Gode teeejewyd is. pit heeft Ovidius begrepen , wanneer hy gezegt heelc dat men door den mzm Tejia zicn niets^anders als een zui* vere eo.levendige vlamme moeft verbeeldeh. , Ntc tu aUud y^am quam vivatri iniellige flammam. ! ,,. \ . t^QvLdtn wilden daar door uitdi^kken > of dat zy God als een alty^werkzaam vuur begrepen > of dat dit vuur , dat hem toege- <.."-''"' ,. . wyd VAN A M E R I K A. II. BOEK. TJ' wyd was , het zinnebeeld de Godheid was , en Joet naaft aan de Natuur dec Goden quam, gelyk Maximus van 1 yrus en Piofyrius het van het gevoelen der Perzen verhaalden. Evenwel volgens het gemene denkbeeld , uit de grondlere van de Heidenfche Godgeleercheid gehaalt, is VeHa een Godheid, die jnen moeder van alle de Goden maakt , waar aan men ook de na- jnen van Izis, Ceres , Ops, Cybele , Rhea en verfcheide anderen geeft , die alle in dezen zin eene beduidenis hebben , om dat zy alle lot een en 't zelfde voorwerp te huis gebracht worden. Door deze Godheid verltaat men zomtyds de Natuur , of om beter te zeggen den fchepper van dc Natuur , de ziel van dit heclal , het Oppcrite Wezen , dat alle zaken beftiert , die * Apule- jus in het ii boek zyner Herfcheppingen onder den naam van deze Godin doet fpreken. Zomtyds verllaat men 'er ook een byzon- dere Godlieid door , waar van men verfcheide voorvallen , of om beter te zeggen een langen reeks van fabelen verhaalt. Maar onder den naam van Fejia, en de meede andere namendie men aan deze moeder der Goden geeft, laat ons de Heidenfche f / -^ Mt^ . ■ fabel- * Lucius jfpulejtts , //*• XL Metamorph. p. 578. Vefiam fie hquentem inducit. EnafTum, tuis, Luci, commotu precibus, rerum natura parens, Elemento- tum omnium Domina, feculorum progenies initialis, fummaNuminum, Re- gina Manivm , prima coelitum ,' Dcorum Dearumque fades unifonnis : qtue coeli lunrinofa culmina , maris lalubria flumina , Inferorum dcplorata lllentia> nutibus meis difpenfo : cujus Numen unicum , multiformi (becie, ritu vario, Numine muhijugo, totus vcncratur orbis. Mc primigcnii Phrygcs peffinunti- cam nominant Deum matrem J hinc Autochthones AtticiCecropiam Mincrvatti, jUinc fluduantesCypriiPaphiamVeneremjCretcsfagittiferi Dyftinnam Dianam » Siculi trilingucs Stygiam Proferpinam , Eleufuiii vetuftamDcam Cererem , Juno- ncm alii , alii Bellomm, alii Hccaten, Rhamnufiam alii, & qui nafcentis Dei, Soils inchoantibus radiis illuftrantur iEthiopcs, AriiquejprifcaquedoArina pol- lentes /Egyptii cxrcmoniis, mc prorfus propriis pcrcolentes, appellant vero no- mine Reginam Ifidem. f Calepinus Paferatii Edit. Lugd. Ann. KS47. de Vefiafeu Fefira pc babet. Vc- tcrcs nutem duas cfle Vcftas affirmabant , uaim Saturni Matrem , alteram ejus filiam , de qua Ovid. Faft. 6. Ex epejuttonem memorant Cereremque creatas^ «-•/ Semine Saturni tertia Fefla fait. Confundunt tamen has Poetx, alteram pro altera ponentes. Id tamen oblcrvan- dum cA , cum Vcftam pro terra accipiunt , dc Matre Saturni id efle intelligen- dum : quando vero Virgincm nominant, dc filia ejus eflc intelligcndum ^ quam ignem cfle voluerc. Hanc unam eflc volunt ex Diis Penatibus , quos iEneas in Italiam advcxit. ^'rg. lih. 1. Mneid. Sic ait, 13 manihui Vittas^ Vejlamque potenttm^ Mternumque adytis offert penetralibus ignem. Lil. Giraldi Hift. Dear. Sy^tagm. 4. 7". Vefia. Porro duas Vcfta: nomine qui- dam (latuunt, alteram Saturni uxorem » alteram filiam , hanc ignis, illam terr« fymboUim gcrere , ut fupra meminimus. Voflius in 't eerfte boek van den Oorfprong en Voortgang van dc A'feodery • iri het 18. Hooftft. , bewyfl uit verfcheide trckken van de overeenkomft uit dc Oudheid gehaalt , dat de Saturnus der Oudcn, onze eerfle Vader Adam was, 't gecn niet Delet dat men op deze Godheid aict enigc andere tc huis gebragt hccft> die op Noach en Abraham paifen. ierm. Pwpb. trifl iu* M.i. Vefta, zom- tyds voords Natuut of den Schep- per van de Na- tuur ge- notncDt Zom tyds voor een by- zondeic God- hcidj ro ZED EN DER VOLKEREN Men vindt^a Goditi' nendoor dceico Naam, en de Vtouw vanSa- tnrnust de ande« re dec- aerbey- der Doch- ter. Zy aioeten wei on- der- fchey« den wordeo. DeAar- de is het zitine* beeld vande Eerfle, diedaar- ommet ccn (lede •nTo. een- kroou op het moft verbeeld word. Ovid. HtroJ. 10.1. ». lit. fabelkunde twee perfonen onderfcheiden , de cene die men moecier of vrouw van Saturnus rnaakt , en de andcre hun Dochcer ; men fchryft aan de vrouw van Saturnus een zeer grote vruchtbaarheid toe , die haar tot Moeder of Grootmoeder van al de Goden van het Heidendom rnaakt , en men verhaalt 'er vele zaken van > die tegen de fchaamte aanlopen : de andere in tegendeel is Maagd uic eige zinlykiieid , en heeft evenwel een ioort van vruchtbaar- heid. Schoon men in de laatfle tyden van het Heidendom ; wanneer de Godsdienft langer niet als een yilelyk mengelmoes van buiten* fporigheden was , die denzelven veracht en overilaanbaar maak- ten 9 deze twe Godheden of deze twe perfonen in een gefmoken heeft , moet men zich evenwel hoeden van ze te verwarren, na- demaal wy uit de oudheid zelfs bevoegc zyn ze te onderfchei- den ; dit is zelfs noodzakclyk voor 't gecn wy in 't vervolg te zeg- gen hebben. Gelyk men deze twee perfonen verwart had , had men ook haar zinnebeelden verwarc. 'c Is evenwel waarfchynelyk dat de aarde het zinnebeeld van de eerile was , die men om deze reden onder dc gedaante van een vrouw, die een Stede-en Toren-kroon op had, verbeelde : en het is waarfchynelyk dat het zinnebeeld van de twede het heilige vuur was , dat , om dat zy maaet was, door maagden moeil onderhouden worden ; en fchoon de dienft ran deze beide in de Orgia van de moeder der Goden verwarc is , ter oorzaak van de overeenkomll dieter tulTchen haar was, flaat even- wel aan te merken , dat die gene , daar het H. vuur aan toegewyd was,nooit of byna nooit als de vrouw \zn Saturnus verbeeld word: zy had zelfs ^een beeltenis te Rome, gelyk Ovidius ons daar een beroemt getuigenis van geeft met deze woorden : ^ EJfe diu fluhus vefia fimulachra putaviy Mox didici curvo nulla jubeffe tbolo\ ■ Ignis inextiniius Templo celatur in Ulo, Effigiem nullamFeJla nee ignis babet. Aldus door den zoetvloejenden Hoogvliet vertaalt. 'K heb lang zo dwaas geweeft en in den waan gefteken, Dat Veftaas beeld Aont in de kerk , maar leerde zelf , Dat nimmer beeltenis ftond onder 't rond gewelf : Een eeuwigdurent vuur bewaart men in haar dalen , ,Wie kan van Vefta of het vuur een praalbeeld malen? De Perzianen » ten tyden zelfs van Herodotus , hadden noch tempelen , noch altaren , noch beeltenilTen , en zy achtten het dwaas die te hebben. De reden die 'er deze Schry ver van gecft is dezelve die ik reeds aangewezen heb : te weten dat zy niet dacli- ten , gelyk de Grieken , dat de Goden even eens als de men- fbhen gemaakt waren. Evenwel was het vuur by hen van de eer- fte tyden af geheiligt. Die xou my doen geloven) 4at zy loch ^^^ VAN A M E R I K A. II. BOEK. 8z Barbaren in't begin geen andero Tempcls als hun huizen hadden , nocli andcrc altaren als hun haartftedcn. De Perzen hadden even- Wel in^'t vervolg Tempels , waar in het onfterffelyk vuur onder- hcuden wierd. De Romeynen hadden in de ecrfte tyden Tempels maar geen beelteniflen. Plutarchus in het leven van Numa Pompilius zegt , ddt deze Vorft zyn on«lerzaten verboden had de Goden onder de fedaante van menfchen of beeften te verbeelden. Inderdaad, gaat y voort , daar was by hen van de Godcn geen gefchilderc of uit- gchouwen bccit , en gedurende x ~ eerfte jaren nebben zy niet a's ledige Tempels gehad en* ; le. "?eldingen , van gevo ' yi> de oat grote zaken niet geiy<» t be. rt, konden verbecla orden door mindere , die altyd gebreklyk zyn , en dat het denkbeeld van God afgexondert zynde , men het niet als door den Gceft kan begrypen. De Romeynen weken in 't vervolg ontrent dit ftuk ver van hun wetten af , en ten tyden van Ovidius , wanneer 'er even- wel noch geen beeld van Vefta was > hadden zy 'er van alle de Goden. By de Gricken.had Vefta beclteninTen . ten minften op zommige plaatzenj en in de laacfte tyden. Paulanias zegt dat 'er in het be- roemde Prytaneum van Athenen een beeld van de Vrede was , een ander van Vefta, en die van enige Doorludhtige Mnnnen. Men ziet ook enige beeltenilFen van Vefta op de t.ermunten der Roomfchis Keyzers, ten zy men Hcver zeggen wil dat Vefta door het vuur dat op het Altaar brand vcrbeeld word, en dat het beeld een Veftaalfche Maagt vertoont. De Prytanen der Gricken waren het zelfde als de Romeynfche Curise, gelyk het Denys van Halykarnaflen uitlegt , dat is tc zeg- gen dat liet Tempels of huizen wazen, waar in die gene, die aan 'troer van ftaat oi fteden zaten, raad hidden. Men be waar de 'er de gemene Scliatkift , en men hield 'er alle de vcrgadcringen , die enige grote plcchtigheid vereifchten , gelyk de Otferanden en openbare gafteryen. Al de Prytaiiea waren aan Vefta toegewyd , om dat , gelyk de aantekenaar van Pindarus zegt , in de Prytanca de openbare Vu- ren , '* die zclfs het heilige Vuur waren , ingefteld waren. Men gaf den naam van »euT».«( aan die gene die het gezag en het roer van Staat in handen hadden , en om dit gezag te betekenen doet Efchilus in zyn fmekendc Vrouwen dus de Rcy tegen den Koning van Argos fpreken : „ Gy zy t het Volk , gy zy t al de macht van „ 't Volk , gy zyt het Hooft , dat van niemand af hangt , en die „ na uw welbehagen het Altaar en Jiet Vuur van het land der Ar- ... - . ,\^ J, giers * Vefta erat propnc Focus Urbis publicus. Unde Cicero in ide. leeib. V'tr- gincs reflates in urbe citjlodiunto ignemfeci publici fempiternum. Item jde. Icgib. camque Fefta 'juafi focum Urbis, ut Gtteco mmine eft appellata , complexa fit. Ec idc. Nat. Dcor. Feftammenfumptum eft a Greeds, vifque ejus ad aras t? focos pertinet. Julius Turmicus Matcrn. lib. de Prof. Rclig. Error, f'efta autem quid fit dip- cite. Neputctis antiquum aliquidy aut cum fummote j rore in vtntum ignis efi do* mcflicus , qui infocis quotidiariis ufibusfcrvit. (1 r . • \ «vv v.Vl >^ De Ro. \ nieinea > hadden > in de > lyoja- > renniet '. als ledi- Rciem- pels zonder bee! den. Flu- tarcb. Ih Numa, Redclt hicr van Pau/a- tiias in Attiut f. 16. Pryta- nea.wat waren. Dl.nyt, Hahc. An', Km, lib. 1. P-9S' Zy wa- ren aan Vefta tocge> wyd. Sfbollafl. Fyudari^ fitm- 01 10. ZEDEN DER WILDEI^ »t Ptr- fs Xwt' /Am./ 8. Cyrtpi' diM. fljiimti Curt. lit. f. Onder- lock wan- neer de VeQaai- fche den m- );e(lclt 2yn. „ giers beiliert. '' Zonder twyfiel was het in dezen zio dfac de Koningen van Pcrzien en de Roomfche Keyzers in hun navolging ■* een klcin Altaar en gelieiligt Vuur voor zich lieten dragen > als een zinnebceld van hun Opperheerlciiappy. Men flelde over het lieiUg Vuur en deszclfs onderhoiid pcrzoncn, die zelfs aan den dicnft dcs Altaars gewyd waren , en die om dezc oonaak de heiligheid van haar dicnlt door ^c zuiverheid barer Ze. denj ea door deugden die bovcn ^t genicen uitftakcn , moeilen handhaven. Men gaf haar te Rome den naam van Veilalen , na den naam zelfs van Vefta ; zy moellen Maagden zyn , cf ten min- Hen kuifch Icven gedurende der. tyd dat zy aan den dienfl der Go- den verbonden u ai'cn; Zy \varen van de wereld afgezonderc , om de gclcgenthcden te ontgaan die dezen ichat , die zy in brofle v:i- tcn bewaardcD , mochten in gevaar ftellcn. Micts was 'cr waurdiger voor de reft van 'c volk als dcze Maa^^- dcn, wanneer zy haur plicht wcl waarnamen > maar niets wierd ook met mecr llrengheid geftrafc > dan wanneer zy zich hier in te buitcn gongcn. De voorbeeldcn van Arengheid daiur ontrent ge« plcegc zyn al te wel uit de gefchiedeniiren oekent , zo wcl als de reft van haar pUchten en voorrechtcn , dan dat ik my daar med zou ophouden. Myn oogmerk is de cudheid barer inzetting aan tc tonen • die ik mccn op vroeger tydcn als op de verdorventheid van 't Heidendom te moeten te huis brengen > waaraan ik niec ge- loof dat mende eer moet geven van een deugt van zo ho^e vol- jnaaktheid te hcbben In achting gebragt, en die de gene die God naderen zo waardig als deMaa^delyke ftaat is, fchoon het ondanks zyne verdorventheid maasden mgewyd hceft. Men is de inftelling der Veltaallche Maagden aan Numa niet verfchiddigt , zy waren reeds voor de ftichting van Rome by dc Albancrs , en Romulus , die 'er de ftichtcr of de wederoprechtcr van was j was zyne geboortc niet als aan de misdaad van een dezer (Iwazc maagden verfchuldigt, die men tegens haar wil tot een Ve- liaal gemaakt had , en die 't nicts tot liaar verfchoning kon dieneff dac zy zeide van God Mars bezwangert te zyn. Deze mltelling is dan vry ouder ; in der daad men \nnd voctflap- pcn van dezen maagdclykcn flaat in zo aloude tyden en by zo velc Katien > dat het fchynt dat men zich niet bediiegen kan wanneer men tot deze tydcn opklimt, waar in de hcilige en zuivere Gods- dienfti God oiulcr het denkbecld van de zuiverheid zelfs verbeel- dende, in die gene, die in 't byzondcr tot zyn dienft gewyd wa- ren , fcheen te vereiirdicn , dat /y zuiver en zonder fmct van Licliaam, hart en Ziel waren. k noem de aeloudfte tyden de tyden van de fabcl , waar in de Maagdelykc llaat van de jongc Vclia , van Diana, van Minerva, van Venus Urania, en die van de Gezellinnen van Diana , van de Mii- • Amm. Marcell. lib. i-^. tie magts. Feruntque etiatn , fijiillum ejl credit ignem c£litus lapjum y apud fe femfitenii foeuits euffodiri : (ims fwtittHcm txiguatii, it fauflamj pr*ijfe ^uondAm Jfiatit is Reglbm dicunt. VAN A M E R I K A. Il fi(3ElC. 83 Muzeti, van de Sibyllcn ecn bewys zyn van het weirk dat men 'er toen van mnakte : dit word aangetoonc door de weerftand en dooc den vai van 20 veic Nymfen die zlch vbor de lagcn der Goden ^ dcr Saters en der Plelden , waar van de dichters grotc liefhebbers van de vroiiwelyiie lexc geniaakt hebben, te hoeden. In wat nader tyden was Medea op den Fafus Pricfteres van He- kat6. Apollonius van RJiodes zegt ons dac zy in een afgezondert vertrek van liaars vaders huis leeldc : dat zy jonge docntcrs hid, die maagden waren zo wel als zy » bm haar te dienen : dat zy niet uitquam als om ter Tempel te gaan : dat haar maagden haar daar verzeldcn : dat het volk op de ftraten uit de weeg Hep wan- neer zy voorby trokken , en de ogen omdraaide om het gezicht niet op 'sKonings dochter te ilaan. De liefde die zy voor jazon op vatte wierd nevig door die van haar llaat bellreden , eri toen 'tgeen zy gedaan had om hem meeilcr van 't guide vlies te maken haar niet mecr toeliec om veilig te huis te blyven , en h?iar genood- zaakt had om de vlucht te kiezen , liet zy in haar bed een vlechc , vaa^eur hairi om haar moeder tot eengetuigenis te Arekkenj dat zy altyd haar maagdom zonder vlek bewaard had. Ifigenia was Prielleres van Hekate in Tauris , gclyk Medea te Kolchos. Het verdichtzel van haar opofFcring is niet als een ver- bloemt zinnebeeld van haar opgeofferde maa^ :maan Diana. Daar js vecl oveteenkomfl tuflchen Ifigenia en de aochter van Jcfta, de zelfde gelchiedens kan wel op twe plaatzen gebeurc zyn. Daar waren Veflaalfche maagden by de Oollerfchen. De Hifto- fie meld dat Artaxerxes Anemon Afpaiia , byzit van den jbngen Cyrus willende trouwen t, zyn zoon Dafius, dien hy het roer van dc regering had in handen gegcven, hem daar cm vroeg ; de va- der kon ze hem volgens de wctten niet weigeren , maar berouw van zyn belofte gekrcgen hebbencic , en een eerl;^ke uitvluchc wil- lende zoeken, maakte hy haar Priiefterin van de Zon , na hctzeg- gen van Juftinus , of van Dianai , gelyk Plutarchus gefchrcven heeft. In Griekenland waren de raeefte PriefterelFen van Herkules, van Minerva en van Diana verplicht zich van de mannen te ondiou- den : zommige mocllen al haar leven maagt blyven $ gelyk de Prielleres van Herkules by de Thefpiers. De Prieftefes by deTe- gcaten was ccn jonge dochter die gedwongcn was Jiet Prifterfchap af te leggen , voor dat zy huwbaar wicrd. Te Kalaiurea in den Tempel vin Neptunus , daar het graf van Demofthenes was, en op enige andere plaatzen , waren de mcisjes Prieftercflcn tot dat zy konden huwen. Ariftokrates een Priefteres van Diana Hymnia verkracht hebbende , wietd deze boofwicht door de Arkididrs geftenigt, en men ftelde toen in dat de Pfiefteres getroud zou zyn, maar men flond aan den man of aan de vrouw geen omgang mec de andere menlchen toe , het ftond hun zelfs niet vry in de baden te gaan , veel weiniger in de huizen der pariiculiercn \ en Phtar- «hus vcrzekert dat te Athenen en te Delpnos zo wel als id de an- ^re {leden van Griekenland daar men het Hcilig vuur bewaarde,, L t ^en Metlei Priellcr ret vtn HelcM6 teKol> choi. M. 3, Ovid. Mttnm. rlpid. Tair. yuxti J»Ji.hb. leap. Xt PJm. t<«rth..i» Arum, Vedaal-. fclie , Maag< den ia Grie- ken- land. PMff niatim Bcutititi p. JOJf. Idtmim ^76. Idtm p. iiy. »54- Idtmim Areaditit t- »47- 8f 7 EDEN DEIl WILDfiN 17 V. t' '» Fiutar- ciim Pitifm. hAc- tatii f. Man- rcn die ecu kuifch levcti leyddcn tot den dieiill Vtn Ve- na Ge- fchikl. Heillg Viiur in Ame- fika. Men vind geeii o- verbljf- %el$ van Tern-, pels hy de Iru> koiiea CQ.HUo lOOBCii. men p;ccn jongc dochtcrs koos , muar wcduwcn van ccn rypen ou« dcTtlom. Dit Koa op cenigc plaat/.en gcfchicdcn , niaar Plutarchus bc" dricgt lich y.o hy liier van cen algcmencn rcgel maa'^t , die door andcrc Schryvcrs tegcngcfprokcn word, 'le Atliencn \vierd lie Tempel van PaJlas I'artbiiion gcnaamt , nlet allccn om dat Pallas Maagt was, maar om dat men daar* ecn dcel maagdcn tot dienl't van den Tempel en de Godin onderhicld. Dc ci^enilyke bete- kcni.^ van Jiet woord Partbenoii vctbeeld ccn /amcning van Maa^- den. Paufanias fpreekt van ccn Tempel in Achaje , waar van iiet Piieflcrdom aan ecn getrouvvde Vrouw opgcdragcn wierd , die van dat ogenblik af gcdwongcn wierd /ich van de mannen teonc- houden. Wanneer zy verdachc wierd hitrontrem gemilt te heb- ben J bcproefde men liaar , dociidc hair lUeren bloed drinkcn 'c gccn, /egt dcze Schryvcr, liaar gecn (juaad deed zo zy onlchuldig was, en haar, fchuldig zynde, deed llcrvcn. Men wyddc niet allcen vrouwen en jonge dochters to: den dienft van VeAa, daar waren ook mannen toe gcichikt, die al/o wel een kuilch levcn leidden ; dusdanige warcn de Korybanten , de Saliers, de zo gcnaamdc Galli en ^irhi^a/j , maar zonimige hun zuivcr- hcid nice wel bewaard hcbbende , noodzakte men hen om uit dwang kuifch tc wordcn, Niets is bckender als de gefchiedenis van Atis , de making tot Pricfters van Cybele , en de Tefia Sam'ta die toe dit ^ebruik diende; zy waren als vrouwen gekjeed , gelylc ik reeds ge7cgt hcb, en aapten 'cr alle manieren van na, gelyk by de Oofterichcn de Priellers van Venus Urania , waar van ik reeds op bet getuigenis van Julius Firmikusgefproken heb. ' •'' ACnSTE HOOFTSTUK. < HEt Vuiir hceft van alle tyden iets heiligs by al de Naticn van Amerika gchad , die 'er het gebruik van hcbbcn ; maar de omzwcrvcnde Naticn en zclfs de meclle ftil/ittendc hebben geen eeuwigdurcnt Vuur, noch Tcmp:'l om het te bevvaren. Ik wcct nice of de Irokoizcn en dc Hurons ooit Tempcls gehad hd?ben. Men ziet 'cr hedcndaags gcen overblyfecls van , zo min alsin dc Oude befchryvingcn ; maar het vuur liunner haartUeden, \yaar van 4^ Ouden Jiun J)uis Goden haddv^n gemaakt , dient hun in plaats van Altaar, en Jiun llaad-tenten in piaats van Tempels , Pplyk de Oude Perziancn , en zy verfcliillen nergens in van de rytanea der Grieken , of van de Komeinfche Curi;e. In hun vcr- blbemde uitdrukkingen heeft het. Raad- Vuur iets heiligs, het word Seoordeelt aJtyd tc brandcn , het is zelfs als het Zinnebeeld van lezaken, die cnig verband met den Godsdienft en de rcgering ]iebl;ien. • -... '■■, : -. . De * Ca^lius.Rhodigin. lib. ip* cap. it. Partbentn dicehatur Mhtrva Templum., \AuSlo\e PauJ/tnia Q PJuiarcbo quamquam ejl propnt Partbentn yiriimm C»uciU»* tiikm (^ conventHS, rirglnis autem vocahuh Afi/itriiam inlelligehnt. N ecn rypen ou- Plutarchus bc- fa , die tloor ncn wierd de om dat Pallas den toe dienl't jenilyke bete- ng van Maag- waar van liet n wierd , die nannen te ont- Semilt te heb- drinkcn \ ) zy onlchuldig s to: den dienft ic alAo wel een en, de Saliers, ge hun xuivcr- n hen om uit ie gelchiedenis ie T>Jia Samia jckleed , gelyk in na, gelyk by r van ik reeds b. t K. de Naticn van bben ; maar de |c liebbcn geen en. [rempels gehad van , zo min ler haart{leden» |akt , dienc hun van Tcmpels , ;ens in van de te. In hun vcr- iligs, het word IZinnebeeld van jen de rcgering De I Heft bl « * iMitterva Templwii, 1 yirginum CtnciliU' VAN A ME RIKA. fl. liOEK. l)c Nation die hct dichtft mi\ A/icn lergcn c'bber en die hct laatft irt Amcrika fclvyncn gckomcn tc lyn , hcbT)en Tcmpcls daxr hoc hci- li^ vuur ondcrlioudcn word, en die tot geen gebruikcn als die van don Godsdicnft gefchlkt /yn. Ue/e Tcmpels hobbenvdor't ineefte* gedceltc ccn rondc gedaantc ^ gclyk die van Vella warcn^ wieiu gcdaante hec zinnebeeld van de Aardc of van de Wereld was. In Loui/iana hebbcn de Natchez, een Tempel , waar in len wachter coc ondcrhoud van lice ceuwig vuur gelleld is, dat men xorg draagt om nooit tc laten ultg.ian. Dric Ipitfe (bken zyn ge- fchikt om hoc tc voeden , zonder dat men ooit vcrmeert of ver- minderc , \ gccn enitje Vcrborgcntheid fchynt te betekcnen. Na mate dat za verbrandcn draagt men zorg vanze nader aan te flo- ken , tot dat men 'cr andcre m de plaats raoet leggen. 1» dezen Tempel worden de lyken van dc Opperlle en die v.m hun ^ellacht bygezct. De Opperlle gaac allc dagen on zckere urcn in den in- gang van den lempelj alvsaar hy zich Jialver lyf biikkende , cu de armcn kruiswys over dtn under leggende een zeker verwart ge- brom met den mond maikt , zonder enig duidelyn woord te uiten. Die is het tekcn van de plichc die hy aaii de i^n aHegt, als reken- de daar van afkomftig te zyn. Zyn onderzaten oeftencn de zelfde pk'chtigheid ten opzicht van hem en al de Prinlfen van zyn bloed, /o diitwils a!s deze iprckcn , om in hen door dit uitcrlyk teken van eerbieif de Zon tc eren, daar zy dezelve van gelovcn af te (lam- men. Dc I'arthen liewezeu de zelfde eerbied aan de Zon, en |u- lius Cezar Boulanger getiiigt dat zy nooit ten llryd gingen zonder dit Hemelfehe met een foort van gehuil gcgrocc tc hebbcn. 't Is icts zonderlings dat hoevvelal dcilutten der Natchez rond zyn 5 hun Tempel langwerpig is , recht aiiders als die van Velbi. Men zict aan beyde dc hocken van deszelfs top twee figuren van ccn Arcnt , een Vogcl onder de Oollerfchen aan de Zon toepe- wyd, gclyk hy door 't gantfclie Wcllcn aan Jupiter was geheiligt. De Oumas en enigc Volkercn van V^irginia en Florida hebben ook Tempels , en beval de wet haar levendig te begraven , en de overtrad jj^^f ^^^ ^^^ genen die haar verleid had moefi zich met alleen over Jiem en zyn gantfche gellacht uitllrekiicn , maar zelfs over de gant- fche ftad waar in hy geboren was , men bracht zonder genade al- derhande inwoonders om , en liec 'er geen een lleen op den an- der ; maar deze gevallen waren zonder voorbeeld , zo veel kraclic hadden de beweegredenen van Godsdienll en de bevelen der Vor- ften op h( t gemoed der Volkeren. De Tempels van Mexiko en het eeuwig vuur dat men daar on- derhielt waren niet minder beroemt als die van Peru. Deze Tern- pels hadden grote vertrekken die gefchikt waren voor de Maag- den die dezelve bedienden. Men plaatfte daar in \ algemeen alle de jonge dochtcrs , zo dra zy den ouderdom van twaalf of vyf- tien jaar bereikt hadden. Zy waren volgens de wetten maar een jaar gedwongen daar in te bly ven > 't geen zy in alle kuisheid door* brachten : maar het fchynt dat 'er andere waren , die voor haar le- ven lang gelofte deden , en uit wier gctal men de bejaarde Vrouwen hualde , die opperftq van dit flag van Kloofters waren ; zy atcn in 't gemeen. en lliepen in grote zalen. Lopes de Gomara fch_ynt over te iiellen om te geloven« dat zy zich niet ontkleedden, om vaardigc-r te zyn tot den dienil der altaren * wanneer het de nood vereifchte. Zy ftonden 's nachts op en gingen na 't koor gelyk onze Nonnen na de vroege Metten ; haar was de zorg aanbe- volen om den Tempel te vegen en te onderhouden. Zy arbeid- den aan verfcheide Iborten van werkftukkcn die van de uiterfte nethcid waren > en tot cieraad van de Altaren dienen moeften; zy maakten alle dag de broden , die men den Afgoden voorzette, en waar van de Priefters alleen liet recht hadden om te mogen eten; wat haar aangong) /y leefden niet als van Almoezen, lei- dende een zeer ftreng le ven , zynde dikwils gehouden bloed uit haar lichaam te halcn om 'er oflferhanden van te maken > en heb* bende allerlei foort van oeffeningtii om het vleefch te tuchtigen » ook gaf men haar geen anderen naam als dien van Boetvaardige Boshters. Daarenboven wierden haar minlle fouten met de uiter- {le llrengheid geftraft t en daar waren 'er ^ die niet als met de dood van de fcnuldige konden geboet worden. Petru^ Martyr verhaalt , dat 'er zonmiige Eilanden in Amerika gevonden worden die enkel en alleen door Vrouwen bewoonc wordei). Enige , voegt 'er deze Schryver by , hebben zich inge- Ifeelt dat deze Vrouwen de iclfde Wetten en dc zelfde regerings tiUptt it Comara. Htft. Otn. d« Lib. 1. ^( vorm VAN A M E R I K A. 11. BOEK. 87 *;onn als de, Amazonen hack^en ; maar die gene die 'er gezonder van oopdeiieni en de zaak met meer rypheid overwogen nebben > § eleven dat hei jonge dochters zyn , die door eerf geelt van Gods- ienft gedreven zyn, en vermaak in een ongehuwt en afoezondert leven Icheppen > op de zelfde wyxe als de geeftelyke Zusjcs van onic dagen) als de Vellaien van den ouden tyd , en die gene die op verfcheyde plaatzen aan de goede Godin toegewyd warcn. De Mar eribnen die in haar biiurt woncnjgaan haar op zckcre tyden bezoeken , niet cm 'er kinderen uit te v«lrwekken , maar om haar enige nodige dienften te bewyzen , om in haar velden en hoven te werken , en liaar dus in haar eenzaamheic de ko'ft te gc- makkelyker te doen winnen. Het kan wel zyn dat, gelyk de Ellb- ncrs onder de Joden een byzonder Volk uitmaakten , waar ondcr gcen vrouvvs-perlonen vvaren , een Volk dat kuis leefde , by wic men geen kinderen zag ter wereld komen , en die het evcnwel nooit aan menlchen ontbrak , 'cr ook in de Oudheid een Natie v.in jonge dockers gewcetl is « van de mannen afgezondert , en uic plicht en een verkoren levensvvyze aan de kuisheid tocjicwyd JJc zou niet vremd zyn van te geloven dat de Antazonen djs in haar eerflcn oorfprong geweell zyn. Haar Itaat zal in de cerlte bcpin- 2elen ftreng geweell zyn , maar de geelt van godsdienll of yvcr verkoelende , zullen zy haar ftrengheid wat hebben laten varcn , en de naburige volkeren tot Mans genomen hebben , die haar dc behulpzanie hand wat qusraen biedcn , behoudende evenwcl haar regeringsvonn , en ziendc dezelvc niet als in de tydcn dat zy ge- woon waren dezelve te bezoeken. Ik ken de zedcn dcr vcrlcheide Natien van Amerika , zclfs die van't Noorden, niet omftandig genoeg, ommet zekerhcid te kun- nen zeggen, of zy ailc znjke VeltaaaHche Maagdcn gehad hebben. 2o 'er in Florida en Louiziana zyn , zyn het deze niet, alzo min als die mannen in vrouwelyk gewaad , die een ongelmwdcn llaac blyven voeren , en tot ondcrhoud van het heilige vuur w akcn ; het zyn ff)orten van Prielters die deze zorg aan vcrtroud is. tn die in de Tempels op uitgefpreide vellen flapen , gelyk de Iltide- nen , wanneec zy in tie hunne door een geelt van Godsdienlt ge- dreven , op de vellen van dc gcoffcrde becllco gingen ilapcn. N E G E N D E II O O F T S T U K. WAt de Irokoizen aangaat , die ik een weinig betcr ken , zy hebben zekerlyk hun X'eltalen geliad , die zy Jeouinmn noemden , en die amptslialven Maagdcn moeftcn zyn. Ik kan nice zeggen wat cigcndyk haar bedicning in den Godsdienll was , alles wat ik uit de Irokoizen hcb kiinnen halcn , is dat zy nooit uit haar Ilutten gingen , dat zy daar cnig futzelwerk by dc hand hadden , cnkel en alleen om zich bezig tc houden ; het volk drocg haar alle eerbied toe , en het ze in rull ; ccn kleine jonge, door de Oude luidcn daar toe uitverkoren , en die gcl^k de Camillus «= oiCajmi- ••V/' - ins * Camillus of Casmilus was dc naam die dc oiidc Romeincn a.in dc jontje- lingcn gavcn die tot dienJl dcr Prieflcren vaicn. Daar vat) duan komt d;u de Etiu- Vefla- Icii liy de liii- Kuizcik GinRcn imoit u:(lia:ir huucii. 88 ZEDEN DER WILDE N. Vincent It BUne 3.ptrt. Chaf.6. Jus der Heidenen was , bragt hasir haar nooddruft ; maar men droeg zorg dat men een ander in zyn plaats ftelde , voor dat de jaren zyn dienft konden verdacht maken. Zy leefden in een zamening, voor zo veel ik uit het verhaal heb kunnen oordelen dat Jaques Carthier van eenige Zeden der In- woonders van Ilochelaga maakc* dat een Katie was die het Irokois en het Hurons jpraken » wonende op het Eyland van Montreal ; want hy zegt , dat hy gemene Hutten had gezien 9 voor jonge dochters opgcrccht , die men daar in plaatfle zo dra zy de jaren hadden om met een man te kunnen voorzienwordenj en deze hut- ten vvai en 'er vol van gclyk in Europa defcholen, daar men de kinderen na toe zend om fraaie wetcnfchappen te leren. 't Is waar dat Carthier gants niet van gevoelen was dat dit Veftaalfche maag- den wareni hy fpreckt 'er zelfs op een gants anderc wyze vani maar 't gecn hy 'er van verhaalt, ftryd zo tegen de gcwoontens der Volkeren van Noord-Amerika, dat men gemaklyk uit zyn Ver- haal zicn kan , dat ty 'er zo een nadelig gevoelen niet van gehad had , .lis om dat hy de fpraak niet genoeg verftond , om nader on- derrechting van een zo zonderling gebruik te zoeken. Zondcr twyftel hcclt \ incent le lilanc van deze Irokoifche Veflalen willen ft)reken, wanneer hy zegt, dat'erWildeninKanadazyn, die men* fchen-vreters zyn , welke tot de grote rivier van Hochelaga toe- lopcn , en zich van fchuitjes , van ballen van bomen gemaakt , be- dicnen, en die wanneer zy deze baften aftrekken veer^plechtighe- den en gebedcn gebruiken, daar enige maagden by tegenwoordig 2yn, die aan haar (ioden toegewyd zyn gelyk onze Nonnen. Ik weet niet of 'er llraffen geileld waren voor die haar ftaat ont- eerden , maar my dunkt dat zy zich redelyk wel gedragen hadden tot de komll der Europeers toe , die 'er dwaaze Maagden van maakten > gcvende Jiaar brandewyn te drinken. Te Onnontagu6 liepen zy in haar dronkenfchap uit haar Klooiler , en vongen dui- zent buitenfporigheden in het dorp aan ; te Agnic deden ze iict zelfde, en zommige zich al teopenbaar tegen haar flaat vcrgrepen hebbende , wierden 'er dc ouden zo befchaamt over » dat men in den Raad beflooc , deze ongefchikte Dochters , die de Natie aan- lloot gegeven en fchande aangedaan Jiadden, Wcrelds te maken. Zo hidden de Irokecfche vellalen op. De Irokoizen hadden 00k Mannen die profeflie maakten van een ong^ehuwden iWt. 't Kan zyn dat in de oude tyden zommige in een zamening geleeft hebben , gclyk de ElVeners onder de Joden * en miirchien het grootfte getal aer Profcten, de Plyfien by de Da- Etruriers aan Merkurlus dcrcn naam gaven , otn dat hy de Dicnaar der Godcfj was, eii ondcr dc gcdaantc van ccn jongeling vcrbceld wicrd. * Ondcr de Jodcii waren 'cr twee foortcn van Profctcn , zommige maakten 'er hun wcrk van , en de andcre waren het door een buitcn ccmene rocping : dc eerfte Iccfdcn in ecnzamcning in de gebcrgtens en wildcrniflen , gclyk dc ElTc- ncrs, Icidendc ccn llrcng en zcer gcfchikt Icvcn, hun gctiachtcn cnkcl met Gal bezig houdcnde, gclyk dc Abt Ficary in zyn boek van de ZeJcn der Ilracliien zcer wel aangcmcrKt hccft. Ondcr dc Profctcn waren 'cr die gchuwt waren, en kinderen hadden, maar deze fchyncn ondcr 't gctal van die gene tc horcn, VAN AM ERIK A. II. BOEK. ?«> Daciers , de Kriften by dc Volkcren vsin Thracien, de Bonzen , dc; TalapOinen en de Boetdoenders by de Indianen. Ik zou evenwel met meerder fchyn oordelen , dat zy zich wat van hun Dorpen afzonderden • daar zy een.:aam leefden als Kluizenaars , hebbende niet meer als een bediende , die hun 't gcen zy van noden hadden bracht. Ik heb reden om zo te oordelen uit cen hiftorie of fabel die zyfmy van een dezer Kluizenaren hebben verhaak, die ik in't vervolg zal vertellen, wanneer ik van hun bygelovigheden fpreek; zy maakten profeflie van niet te trouwen j van zich met gecn Staatszaken te bemoejen , en in hun celletjes te blyveil. Wy hebben in onze zending van Sault-Saint Lb. lis een Huron, die zulk een leven geleid had } hy was door de Irokoizen gevan- gen I en men had hem het levcil gefchonken. lemand hem in 't vervolg aangezet hebbende om een ander om hals te brengen , nam hy 't aan , zoop zich vol , of veinsde het te doen > om zyn aanilag uic te voeren , en llaagde daar in. Deze daad noodzaakte hem liet land te verlatcn , en na de wcide van Magdaleha te vluch- ten , daar wy den grondllag van de opkomende zending gelegt heb- ben ; hy zettc zich daar ter neer , en volgens den raad dien men Jiem gaf, nam hy een Huroi.rche vrouw ten wyve , daar hy altyd in vrede en als een goed Chriften med gelecft heeft; ik heb hem ge- zien en moet hem dit ter eren nageven ; maar deze man altyd een innerlykep trek voor de eenzaamheid behoudende , heeft Jiooit deel in S^atszaken vvillen nemcn » en de Raadsvergadermg der Ou- den bywonen. Vader de la Neuville zegt van de Pyaicn , die de "Waarzeggers onder de Karaiben zyn , dat zy gemeenlyk allcen woonta , zon- der vrouw of kinderen > op den top der Bergen , of aan den Oever der Rivieren en moeralTen » alwaar hun huizen» gelyk de graffle- den, niet anders als kuilen zyn die dien in de aarde gegraven zyn, en met enige harte-of tygervellen beaekt , en in deze JiOlen gaat men met hen raadplegen. 't Kdn zyn dat 'er dnder deze Pyaien zyn , die hun gantfche leven lang zich van de vrouwen onthou- den , maar dat is niet in't algemeen van alle wiiar; daar zyn maar enige tyden waarop zy dat genootzaakt zyn tedocn, gelyk wy in't vervolg zullen zcggen. TIENDE HOOFTSTUK. A I Hiftorie van c'cii Huron- fchen Kluizc- iiaar. Twede brief van Vader dc la Nenvil- le in de Memui- result TrevoMjk Mart 1713. war der Godcli NA de aanbidding van het Gewydc-vuur , dat een onophoude- lyke dienft en als de grond van dien dc Vefta of de Moeder der M Go- die op cen buitcngewonc wyze goddelykc ingevingcn hadden , gelyk Siunuei , David, Ilaias, enz. De Profetcn van profcllie die in 't gcmeen Iceiden , fthy- netl den ongphuwt en kuis leven geleid te hebben, gelyk Elias en Eliza, 't Is waardat zy zomtyds Protctcn en Profctckinderengcnoctnc worden, maar door dit woord kind kan men quekeling of Iccrliug vcruuan. Men kan 00k zcggen dat deze lla;a miflchien niet eeuwigdurent zyndc, die ceAcdic in dc zamcning opgcvocd Vrarcn daar uit kondcn gaan, trouwen, en den gecft van Pro,ltcy be- houdenj maar 't hgantJ niet waanchyuclyk dat »y gofouwt v/uca, terv^l 7o ZEDEN DER WILDE N De Of- (craiidc ii tc j;e- lyk met degods- dieiilt opge- Goden is , volgcn dc Offeranden , die men als cen voorbygaandcn Dienil kan aanmerken , gclyk de gebeden die dcztlve verzeilen, de Ofl'eranden van allcrhande foort , en de feelleii , die fehoun door liet Gebruik of door de Godsvriicht bcpaalt, hnn gczette tyden iiebben en niet altyd duren. De Offeraftde is een Godsdicnftige pleging , een Offer aan dc Godheid aangeboden om dc zelfde beweegredenen die in de ver- plichting begrepen zyn die de Menlfchen nebben om hem in''t al- gemcen de ere te bewyzen , die men hem verfchuidigt is , en bo^ vcn al uit reden van crkentenis voor dc weldaden die zy 'cr van ontfangcn , en die zy bekcnnen van dien gencn , die 'er de mcefter van is, te hebben- Zy is zo oud als de Godsdienft zelfs , en zo wyd uitgeilrekt als de volkeren die een Godsdiend hebben , nade- maal 'er geen een is by wien de OlTerande niet in gebruik is ge- wqert, en by wien het niet ter zelfder tyd een bevvys van zyn Godsdienft is. Deze OfFeranden waren eenvoudig , voor al in 't begin, enigc dieren uk de kudde > de planten « de vruchcen cler aaide , eenige kruiden , eenige wortelen die de menfchen tot Jiun voedzel ge- bruikten , en die bun van eenig gebruik waren , waren 'er het voorwerp van , zo aangenaam niet aan God door zich zeK en als door d. oprechte en zuivere mcning van de herten die hem het zelve aanboden- £)eze eenvcmdigheid duurde langen tyd , zelfs noch na dat de Godsdienrt door het Bygeloof had begonrten verbaftert te worden. Ovidius fchildert ons de armoede der Offeranden van de oudc Kwneinen zecr wcl af met deie woorden. - o»>-i. lib. I. Fa/lfT. Aoult. Abed. iib, 2. 7f. 700. Tbtira nee Euphrates nee miferat India Cojlim Nee fuerant rubri c(^nita fila Croeit .. -J jira dabat fumos herbis content a SabiniSt /i-.-f Et non exiguo laurus adufta fono.\ .: . Door den DichccrHoogvlietdusgevolgt. r-. . i)e Mirre , die gcftaag druipt uit de fchors der bomen 5 Was over zee noch in geen uitheemfch fchip gekomen. De brede Kufraat zond ons geen Wie/ook , de Indiaan Geen dierbre Kollus; en de geringe Safraan : Was in Italic noch ortbekent; de luiden * Vcrnoegden toen de Goon met wat Sabynfche kruiden. En met het branden van den knappende laurier. De Volkeren die geen tamme dieren hadden > vervulden dit ^'•' brek met die gene te offeren die zy op de jagt gevangen hadden 'Ako verfprcydcn zich de Argonauten , willende een Offerandc asm Apollo doen» om te jagen , en offeren op hun wederkomli eenigt Rheebokken. De OBerhanden wiertlen hecrlykcr en on- trcnt den toeftel en owrent de ftoffe, toen de \'nlkeren ryker ge wor- VAN A M E R I K A. It BOEIC. 9t worden waren , toen Offerde men honderden van dieren te gelyk : maar in wat ftaat men was oil'erde men altyd het dierbaarlle dat men had ; en liet liygeloof l^rachc de zaken zo ver , dat men zyn eige kinderenj ja zich zelvcn opoflJerde. Volgens dit oud gebruik oll'eren de Wilden ncch het Koorn hunner velden , en de Dieren die zy onder \ jagen vangen ; zy werpen Tabak en andere Kruiden , daar zy zich in plaats van Ta- bak van bcdienen , in 't vuur ter eren van de Zon ; zy werpen die ook in de Meiren en Rivieren , ter eren van de Geellen die 'er 't gezag over hebben. De KttJJ'au en de OuihoUi die de Karaiben op een foort van een Altaar aan 't end van Jiun hutten leggen , of voor zekere palen die zy in de aarde ilaan ^ zyn de gefchenken van Bacchus en Ceres , hun wyn en brood ^ die het voorwerp van hun Offeranden uitma- ken. Onze Irokoizen leggen zomtyds in de openiucht op den top van hun Hutten takken halsbandcn van porceleyn , Indiaanfch ko- ren j en dieren zelfs j die zy aan de Zon toewyden. De Berglui- den en Volkercn van 't Noorden planten boven op (taken leven- dige honden » die aan een lisknoop vail zyn j en latenze in dezen ilaat ter ere van hun Godheden den geelt geven. De zwervende > alien maken vellen van wilde dieren aan bomen vaft, die zy een Godsdienilige eer aan doen *, en de Franfchen die in het doortrek- kcn van de noflchen dat llag van olferanden vinden ^ maken de- zelve niec als heilig aanziendej ook geen xwarigheid zich daar van te bedimen De floridianen, volgens onze eerile Uelchryvingen s zetten alle jaren het vel van een Hart op een Aadc , dat zy met aU lerly ilag van vruchten vulden , en met kranlFen verfieroen. De gemeenAe wyze evenwel van offeranden te o&ren , is het Offer of het deel daar van dat men de Godheld geven wil in het vuur te verpen > na het met een foort van fpreuk of gebed aaageboden te Jiebben. De Mexikanen oiferden veie Menflclien op. Onder de andere barbaarfche vol -.eren waren deze foortenvan Olferanden zo gemeen noch zo klaar niet • ten zy men de dood ilraaf die zy hun ilaven of krygsgevangen aandoen voor een Offerande rekene , 't geen my zeer waarfchynelyk voorkomt. Voor 't overige vind ik in de ou- de Befciiryvingen van 't Noorderdeel van Amerika een ander zoort van Offerande , gelyk die gene die de Kananiters aan den Moloch ofterden. Want het is zeker volgens het verhaal van den Heer le Moine van Mourgues , dat in dat gedeelte van Florida dat aan Virginia kgt , en daar de Franfchen onder het geleyde van den Heer de Laudonniere aanlanden , de Volkeren van dat land , die hun hoof- den als zonen van de Zon aanzagen « en die in deze hoedanigheid hem Goddelyke eer bewezen , dezelve plechtiglyk hun eerftgebo- ren opofferaen. De Franfchen waren zelfs getuigen van deze drocvige plechti^heid, zie hier lioe de zaak vernaak word M 't Is een gebruik van deze Volkeren den Koning de eerftge- „ boornen op te oif4;ren. De dag tot deze plechtigheid verkoren M ea vaa den Vorft verguot zyndc, begeeft hy zicu na de plaats M % daar Offe- randen van ver- fcheyde wilde Natien. DeMe^ xikanen offerdeii telfs menf- fchen op. AcoBay Hi/t\r. Mtral. de Indiat lib. $. Op offe- ring der Eerllgc- booinen 9t ZEDEN DER WILDEN sanden Koning in Flo- rida' .,. f Firg. aneid, 4ib. ifnb JiM. ,, daar de daad gefchieden moet , daar hem cen bank in plants van „ ecn troon gczet is ; in 't midden van de plaats zet men cen blok „ van twe voeten in den omtrek, en van de zelfde lioogte, vvaar }, voor de moeder van hct kind dat opgeoft'ert Itaat tc vvorden zich J, plaatll, zittende op haar hielen, het aangeziclit met de lianden J, bedekkende, en het lot van dit ongelukkig Iclicpzel beklagcnde: „ ecn van de aanzienelykfte vrouwen onder dc magen of vrin- I, dinnen van dcze bedrukte moeder , neemt het kind , en bied het 1, den Koning aan ; Uraks beginnen alle de andere vrouwen cen „ rondcn dans , in \ midden van dewelkc . die gene die liet kind ), draagt ook gaat danlfen, zingende eenig lied tcr eeren van den I, Vorit; gedurende dezen Godsdienftigen dans, blyven zesjuitge- ,» koren Indianen aan een hoek van de plaats of mark llaan , heb- j, bende in 't midden van hen den Oft'eraar , die met een knods n gewapent en prachtig nitgedoft is ; na den dans en de andere ), plechtigheden in deze gelegentheden gcL-i uikelyk , neemt de ,, prieller het kind en flaat het op het blok dood. Daar zyn 'er , die men als byzondcre offeranden kan aanmer- ken, welice ieder na zyn Godsvrucht, of cm beter te zeggen na zyn bygelovighcid , in het verholen doet , of zonder dat 'er de by- ftanders veel deel in nemen. Zodanig was by voorbeeld de OiFer- ande die Eneas deed , toen hy , na in de nacht de beelden zyner Huisgoden gezien te hebben , die hem ontrent cen Godfpraak van Apollo licht gaven, aanftonds opftond, en het viiur van zyn haart- ftede aanflekende daar eenig wierook, of iets anders, diaideDich- ter niet uitgednikt heeft, hun ter eeren brandde. Zodanig waren ook de plengingen die de Oude deden voor dat zy aten of dron- ken , werpende eenige brokken van de gerechten die men hun voordiende ter aarde of in 't vuur , of plengendc enigc droppcls van den drank die men hun aanbood , gelyk Dido op het gallmaal deed, waar op zy haar nieuwe gailen de Trojanen , met de aan- zienlykfte barer onderdanen gcnood had. Dit docn de Wildcn noch by alle gelegentheden. Maar daar zyn 'er onder hen gemene of openbare , die met plechtigheid gefchieden , en waar in al het volk deel neemt. Deze verdienen waarlyk oplettentheid , ter oorzaak van de zwc- mende trekken die zy na de Bacchus feellen en de geheimeniiHn van de Moeder der Godcn hebben. . \ tf. ELFDE HOOFTSTUK. 3,i! BacchHs feeften tier Ou- den. Wa;rroe ingeHelc. HEt denkbeeld dat ons van dc Bacchusfeeften overgeblevcn is door een gevolg van de verdorventheid der laatfte tydcn van het Heydendom , is als een van deze feeften die men tcr ere van deze eerfte Wetgevers vierde , die de woefte zcdcii der menfchen befchavcnde , leerden het land te bouwen , den vvynrank fnoejen , en het graan en de wynen tot hun voedzcl te gebruiJcen. De \'olkeren, om de gchcugenis dezer weldaden te ewaren , op deze Wetgevers onder de namen van Bacchus en Ce- res, van Ifis en Ollris alles toepalfende , "t gcen ons de fibel van den ccne : in plaats van men een blok lioogte, vvaar : woidcn lich net de lianden :1 bekldgcnde: lagen of vrin- [ , en bied het vrouwcn cen die het kind eren van den ven zesluitgc- k llaan , heb- let een knods en de anderc fk , neemt de n kan aanmer- T te zeggen iia dat 'er de by- )eeld de Offer- beelden 2,yner jodfpraak van van zyn haart- ■s, datdeDich- Zodanig waren r aten of dron- 1 die men hun enigc droppels p het gaftmaal , met de aan- en de Wildca lare , die met deel neemt. k van de xwc- geheimeniircn ■A: ■■ , , • c •; ' ; r (vergebleven is laatfte tydcn die men tcr woefte zedcn bouwen , den lun voedzcl to weldaden te Bacchus en Ce- ; €ibel van den ceiiu [1 VAN A M E R I IC A. II. BOtlC Pi ecne kant van hun tocliten en hun gewaundc zegepralen leert , en van den andere kant alios wat mec de uitwerkingen van den wyn en> met den Landbouw over eenkomt, ftelden deze fceften in , die als cen atbcclding na't leven van dc/e Wctgevers warcn, de Wereld doorkriiHrende op een wagen met Tygcrs , Panthers en Lolftn bcfpannen , vcaelc van de Kiireten , Korrybanten , Menaden, en om kort te gaan van al dezen llcep van Volkeren die men onder den trcin van Bacchus llelt , en die vol van een dron- ken raierny hun feeftcn vierden , met fpiclTen die met wyngaart- ranken omvlochten waren , gewapent , met veil bekranll , den Pyrrifchen dans danlTcnde , doendc al de gcbergtens van Thracien en Indien van hun gefchreeuv en \ gcluid hunner ipeeltiigen weer- galmen, drinkende alryd den Ickkercn wyn met voile lchalen,waar van men le lO dicht bciloven geloofde , dat men ze altyd als vol alfchilderde. Men kan in Atheneus , inTJiucydides, in Plutarchus en in ver* fcheyde andere Griekl'che en Latvnfche fciiryveren de ftaatfi van dcze fecften befchreven xien , daar zo veel ongcrcgeUheden en ichandelyke zaken (*) dat men te Home genootzaakt was dczelve op zvvare {IrafFen te verbieden , en dat een Grieks Dichrer door Cicero aangehaalt , van gevoelen was , dat men alle deze Godheden als vremdeUngen uit Griekenland moell verjagen en verbannen. (f J Ondanks dit verbod bleven ze evenwel in wezen , of wierden her- nieuwc. Nieis haalde 'er ooit by de Bacchus-praal van Ptolomeus Fila- delfiis, waar van Atheneus ons een hterlyke befchryving heeft na- gclaten •, een Antiochus en een Mithridates maakten deze feefien zeer prachtig by de Aziati^chen, celyk by de Romeinen Antonius en Kaligula , die beide vermaak fcnepten om in de toerufting en onder de gcdaante van Bacchus te verfchvnen. Evenwel zien wy dat men byna overal deze elendige Prielters van Cybele > en deze onbefchaamde vrouwen , die zich met panthers-huiden bedekken- de en met loiVe tuiren onder den naam van Bacchanten hollende , een ambacht pleegden dat zo zeer tegen de regels van de zedigheid en de fchaamte , de vrouwlyke kunnc zo wel paflende , ftreed , met den nek aanzag. Maar nademaal wy reeds aangemerkt hebben dat men de Wetge- vers met de Godheid of met de Zon, die 'er het duidelykfte zin- "nebecld van was, verwarthad, waren het by gevolg deze Wet- gevers , vvie zy ook raochten zyn > niet , die het voorwerp van den dienfc dezer plechtigheden zyn moeften. 't Was in der daad nice waarlchynelyk dat zy zich als Goden lieten aanbidden » en voor zodanige by de volkeren van hun tyd wilden doorgaan , die M 3 zich * Tit. Liv. in bet 9. boek van het vierde ficntal , verhaalt in het brede al de gcheime gruwelcn van dc Orgia van Bacchus, het onderzoek dat 'crop bevel van den Raad na gedaan wierd , en het verbod dat 'er ter dezer gclegenheid vcrkondigt wierd. t Cic. t. de legib. Novos vcro Dcos & in his colendis noftumas pervigilatio- ncs fie Ariftophanes facetifliihus Poeta vcicris Comoedix vexat , ut apud cuft» Sabazius fic quidatn alii Dei, pcrcgrini judicati, c civitate cjic.iantur. Afbetl* dini; drf I33cchii- naal (wt* tea. Zy vi'iet' denoni hun oil- Keregclt- heden le Romeaf' gefchaft. I^id. Tit liv. Lit. 9. De. tad. 4. /inflop. tipudCi' ter ib. lu dtligib, yttbeii. V4 ZEDEN DER WILDEW I I zich lodanig niet konden latcn verblinden > dot zy niet zicn zou* den dat ly menl'chcn warcn zo wcl als zy, en dczclve zwakhedcn onderworpen. Dcrhalvcn mocten door cen ander natuurlyk ge- volg hun( ^"gia een andcren aard gcJiad hebbcn , als die van de Hac- chanalen van latere t) den » die i.uar cen gruwdyke verbalterinn; van de eerfte waren. 'c Is deze aart van een godsdienftige plechtigheid dien Strabo volmaakt w«l ontwimpclt hceft op de zelfde plaats die ik in 'c be* gin aangehaalc lieb : wannecr liy na de verfchcide gevoelens der ochry vers onderzocnt , en na in ^t alcemcen al het voornaamilc i dat *er in de Orgia is , verhaalt te heolien tot de befpiegelingen van deze Heidcnfchc verborgentheden overgaac. De woorden vaq dczen Schryver /,5/n aanmerkelyk. 't Is , zegl hy , cen gcmenc zaak by de Grieken en Barbarcn 9 dat zy nun Oiferandcn door feeften beroemt maken. Daar zyn 'er zommigc daar razcrny on- dcrloopt, en anderc die vreedzaam aflopen : zommige waar in men zingt, anderc zondcr zang : zommigc daar verbor^enthcid in fteekt, en daar alles in 't vcrholen geichied > andere in \ te- _ £ende«l daar alles openbaar en plechtig is. De nacuur en de re* ), den willen het zo hebben^ want de fccftcn den menfch van zyn „ gewone bezigheden aftrekkende , he^fc /yn geeft daar door te n meer vryheid) cm zich aan de zaken die God rakeo over tc ge- M ven. De Gepftdryving gelykt n* een Godlykq ingcving « en hoort by de Profecying : net verborgene in deze plechtigheden vcrwekt eerbied voor de Godheid , zo veel te nader derzelver wezen naboot/cnde , dat onzen zinnen ontglipt. Eindelyk de Muziek by de maat van de Verzen gevocgt verknocbt ons noch iqeer aan God, door een betovering die aan de aanloklykheden en de verfchcidentheid van deze kunft vaft is. Men denkt zeer wel wannecr men zegt dat de menfchen nooit beter de Godheit n^bootzen ^ dan wannecr zy zich in weldaden uitlaten ; maar men zou noch beter fprckcn wannecr men zeide dat hec is wan- necr zy die na behoren eeren, 't geen door een lieilige vrcugde gefchied , door feeften ter cere van de Goden , door zich toe te leggen om de wysheid te verkrygen , en zich in 't muziek tc oef- fenen ; want zo de muziekmeeitcrs hun kunft veracht gemaakc hebbcn * doende die aan ongewyde vermaken dienen » gebrui- kende die op ongeregelde Feeften en op de Schouwtonelen, moet men de fchult daar van niet aan deze kunft geven , maar men moet den aart der anderc kunften onderzoeken , waar vao zy het begin is. Om deze reden hebben Plato en de Pythago- riften die voor hem gegaan zyn geen andercn naam als dien va" muziek aan de Wysgeerte gcgeven ; hierom hebben zy gcleerc dat de Wereld in een zeker overcenftemment geluid beftond , en dac alle de zaken waarin men overeenftemmingen en fchikking vind jGods werk waren. 't Is ook om de zelfde redcn dat is aan de muziek de opvoeding en dc hervorming der Zeden hel> ben tocgefchreven , oorddende dac 'er niets nader aan de God- heid quam als 't geen het meefte toebrengt om de ziel van haar dwalingen ea Jiaar gebreken te zuiveren. Vol- » » w n *> »> >i »> VAN AM F. K I K A. II. BOEK. »r Volgens dwc uitlcgging, die ik als e«n grond-bcc;inflcl feci , vjI ik nu in 'c bredc g*an vcrhalen wat 'er in dc plcclitighcid van dc Oftcrande dier volkercn omging , die men van liacclius gcvolg noemt. Dit omftandig verhaal zal 0ns een ncttcr kcnnis van den waren tart der Orgia geven. Maar voor hcen is hot goed aan te mcrken dat de H. Schnfi. een naauwkeurige optciiing maakt van de vcrfchcidc Otfcranden die hct volk van Ifracl den llcre mocll oftcren , van de vcrfcJicidc heweegrcdcncn waarom men /ulks mocit doen , en van de vcr- iclieide plcchtighcdcn die men daarin moctl Avaariu nen. Men ziet daar cen onderfcheid van reine en onrcine diercn die tot ftof van de Ottcrandc verftrckten maar ook koren aircn, mcel, bry , op vcrlchcidc wy/.c tocgcrccht en vcrfclicide foorten van fpece- ryen. In zotnmige dc/.cr OI!eranden raakte men hct Slachtoifcr nict aan. Alles wierd door hct vuur vcrrccrt ; in andcrc mocht men niet als hct bloed rontom hct altaar ^ cri^ictcn , en het vet dat om de ingewanden zat verbinndcn. Dit was gemccnlyk hct dccl dcs Ilcrcn in dc vrccdzame Slacht- offcrs, het ovcrige wierd opgegetcrt. Men nam hier ontrent zelfs vele wetten in acnt ; want daar warcn zaken die de Priefters allccn recht hadden om aan tc raken ; andcre > m aar aan zy maar een gcdeelte hadden. Daar warcn 'er die men in Gods tegenwoordigheid moell cten, volgens dczc woorden die dikwils in de II. Schritt gc- vonden worden : Comcdetis in cosijpetiu Domini eputaberis coram Do- inino , ibmedet Saccrdos in locofanfio , drf. Daar waren 'er ook die men na huis mogt nemen. Ilet fchynt zelfs dat het zy by de If- raeHten) hct zy by de lleidencn, alles wat tot gewoonlyk voedzel llrekte, vooral hct vleefch der Dieren, God of den Afgoden gc- olfert wierd > en hier van daan quam het dat de ware gelovigen zo naauw toezagcn . wanncer zy zich in 't land der Heidenen bevon- den , dat zy geen fpyzen aten , die zy konden vcrdenken van den valichen Goden gcolrert te zyn. Derhalven meet men befluitcn dat cr in de Tempels of in de plaatzen , tot de Godsdienftige vefgadcringengefchikt, verfcheide aangewezen plaatzen moeften zyn , de een om de Dicren te ilach- ten, anderc omze te kokcn, en andere om te eten ; dat is klaar door het geen van iiet bedrog der kinderen van Hell verhaalt word. 3, 't Waren de kinderen van Belial , zeiiit de Scbrifiuur , die den „ Here niet kenden > noch de plicht der Priefters ten opzichc van 3, het volk ; want wie ook een Slachtoffer geoffert had , de Prie- 5, fler (]uam onderwyl dat men het vleefch kooktc , en een vork ,1 met dric tanden in de Jiand houdende » ftak hy die in de ketel )) of in den pot, en alles wat hy met de vork kon opnemen was ,1 voor den Priefter. 2io handelden zy al het volk van Ifrael dat i, te Selo qium. Eer n^^n ook het vet van het Slachtoffer vmr- )) brandde, quam de knechi van den Priefter en zeide tot dea gecD „ die het offer deed , gcef my vleefch , op dat ik het voor den » Priefter koke ; want ik zai van u geen gekookt vleefch aannc' » men , maar ik wil het raauw hcbbcn. Die gene die het Ofter )i deed zeide tegen hem , laat men cerft volgens dc gewoonte» het I. Kan. J. A'/. II. *9 volg. Eefchry ving van ecriOf- ferande dcr Ar- goiiau* icn. DeHel- dciiof- fcrdcn y-Ui uli ly wil- dcn. Rbodlib. yyf. 495. PltufjH, in Attic. f. i6y. jlpoll. lib. I. *. 43i. Jltheu. hl>. S-pt 19*. Dcie Gallma* len ge- fchiedcn bydc Egyptc- iiaaren mctvetl gcmatig- heid. Plutarch, S/mpofia- tOVtl.l. ftf ZEDEN DER WILDEN ,1 Iiet vet van hct SUchtofTer verbrandcn , en nccm dan lo vcci It vleefch ;ils gy wilt , ma.u' de dienanr nntwoordilu hem : ncen I, gy mlt hct iny aanftonds gcveni of ik zal hec met geweld nc- i» men. Dus was dc zondc der kindcren van Ileli /eer groot) om dat ly dc mcnfchen van dc (Jlfcrhande des Ileren ulwendden. Lauc ons nu dc OHerandcn dcr Heidenen bclchouwcn. ApoUonius van Rhodes gccft ons de befchry ving der OfFeranden van de volkeren van 't gevolg van Bacchus , vcrhalendc die dcr Argonauten. Daar tow gccn ondcrfchcid moctcn in lyn zo dc Or- feus ) die tiucciius gevolgt had , en die dc Bergen van Thracien van de klankcn /yncr Lier Jiad doen wccrgalmen , de zclfde Or- feus was, die Ja/on volcdc om hct Gulden Vlics tc hclpen win- nen. Ik gclooY cvenweT dat de/,c veel later gclccft heeft als dc ccrlte, maar dc gcil:iantc dcr Oifcrandcn modi nict vcel vcran- dert zyn. Dc Argonauten daar hun Goclsdicnfc m illcndc plegen , rechtcnj na Apollo, ticn raad hunncr Pricftcrs aungcroepcn te hcbbcn,cen Oircrandcop hct vuur van hun haartltcdc aan. 't Wa- ren de Ilcklcn /clfs die dc Oflfcrandc olVcrdcn , wanneer zy hct raad/aam oordccldcn , gclyk men uic mcnigvuldigc voorbceidcn zien kan. De Pricftcrs warcn allccn oni'cr het opzicht over tc Iicbben , en zy warcn 't die bevel gavcn wat en hoc 'cr moell geollcrt worden, voor al in zakcn van gevvicht. Men bracht Jiet ilachtoHer niet ai- tyd om aan den voct van hct Altaar gckeclt te wurden. Dit blykc uit dc dicrcn die a\y de jacht gedood wicrden. Het ilachtdicr wicrd zclfs nict gants en al den Goden aangc- boden ; Dc dycn warcn hun toegclegt , dus heeft het Paufanias in 't algemcen wegens de Offcrhandcn der Gricken aangemcrkt. Men wentcldc ze wcl in 't vet, en men dccdze op cen klein helder vuur van hout dat aan f jirankcls gehakc was , braden. „ Zy Hachten , „ zcp de zeljde ApoUonius elders,, dc twee oflen, villenze, hak- „ kcnzcaan quariicrcn, en vcrvolgens aan ftukken> zy leggen de „ ofFer-dycn aan ecnc zyde , en na zc wel in het Omentum of Net „ dat heel vet %v as gewcntelt te hebben , laten zy ze op fprankels „ liout braden. Dit was al dc plcchtigheid die zy daarontrent in de eerltc tyden oetfcndcn. Het ovcrlbhot van liet flachtdicr wicrd tot hct gaftmaal be- fpaart, dat altyd ecn plcchtigc oHcrande verzeldc, en daar eenge- deelte van was. Athcncus verzckcrt ons zelfs , datde Oudcnnooit ecn openbaar gallmaal aanrecJittcn , ten zy ter ere van de Go- den. Deze Gaftmalen gefchiedden by de Egyptenaren met veel gema- tigheid, gclyk ook l)y het jgros derandere volkeren. Zelf de fe- ftynen van dc Fcaciers , die voor ecn volk tc bock ftonden , dat reeds door de welluft verdorven was 9 waren veel gemacigder als die van de Griekfche Wysgeren. By de Perzianen en de mceftc andere volkeren van Griekenland, was het volgens de getuigcnis van PIutarchus,een heilige tyd , waar in zy van de gewichtigfte Staatszaken handelden , op de zelfde wyie als dc hclden van IIo- mcrus op het fcftyn van Agamemnon. _ 'tGccn iioI< dc tcnart W' vvn alJcng daar vrouw boden minftc fciionc der W al nan De J Griekt. VAN A M E R 1 K A. II: BOEK. 9T •t Gccn vcrwondcrlykcr moci fdiyncn is dat vcrfcheidc vollrercn die dc Bacchanaalfccllcn hidden vnn gten >\yn willen, often min- llen 'cr gcen gebruik van maakten. Iltt zou gcmaklyk van vcr« Ichcidc Nutien tc bcu y/,en /yn d.it zy nict willcn van den wynAok ic plantcn Die is /ckcr van dc Pcrv.iancn, die ten tyden van Krc- '/.us» volgcns hct gctuijL;ciiis van ticrodotus, nict als water dronkcn. Men kan hec /clfilc van dc Natien van PontUs , van Kappadocicn en van dc Scyihcn /cpgcnj want fchoon zy by de Schryvers den naam van grotc droni;ajrts gchad hcbbcn, haddcn zy evcnwel geen W)nllok , gclyk men uit dc woorden van Anacharlis tcgen zyn Ko- ninj» at'meten kan. \\ ant van zyn tocht uit Griekenland i daar liy vcrdient had in 'i gctal dcr wyzcn gcllelt te wordcn) weer tc liuis cckecrt zyndc, zeiiic hy tcgen den Vorft, Utendc hem ccnige ran- kch /.icn. „ /y zouJen tot hicr toe voortgelchoten hel)ben , in- ,1 dicn lie Grickcn nict zorg gcdragcn hadden van ic alle jaar tc „ fnotjm. Dit h noch waarachtigcr van de oudcr tyden. want hoc zoudcn (Ic Arkadicrs, die nict als van Lykcls Icefdcn, Jioc zoudcn zo vcle Natien van Troglodieten . Ichtyofagcn , Lotofagcn > die zich in rotzen en hollc bomcn in t midden dcr dichtllc bolTchcn begroc- vcnj en die gccn vadc verblyfplaatzen hadden • dc zorgen hcbbcn kunnen aanwenden die het planten van den wynftok vereifcht. Dj andere volkercn die den wyn kenden i waren zccr fober on- trcnt des/cUs gebruik. Plutarclius vcrhaalt, dat in dc ttad vanHelio- polis in B'jlpce dc Priefcers geen wyn in iiun Tcmpels dorften bren- gen. D- andere E ^iptifchc Priefters dronken dien maar zeer wci- n'gi zelt's onthielden zy zich *er t'enemaal van in den tyd van hun rcitiigingcn. Dc Koningcn zelfs dronken *er maar een zekcre maat van, door de boeken van hun Godsdienft hun voorgcfchreven. Ten tyden van Pfammiiicus bcgonnen zy wyn te drinken , voorheen nuttigdcn zy gccn in 't geliecl, en boden dien ook den Goden nice am, gclovende dat liun die niet aangenaam was, om dat zy vaftftcN dcii dat dc wyn het bloed dcr Keuzen was, die in oudc tyden den Hcmcl bjoorloogt hadden, en dit dit bloid, met dc aafde ver- inengc, na dat Jupiter hen met zyn blixcm vernlet had » den wyii- iioI< voonbracht. 2iiedaar, zo men deicn Scnryvcr maggeloven,- dc gcilachten dcr volkeren , die door Oliris , den liacchus der Egyp- tcn:irenx o;ider\vezcn waren,' over den wyn. W'y lezcn in Acheneus, dat in Griekenland zelfs en in Italien de V yn oucltyds vervloekt was. Hct gebruik daar van floop evcnwe] allcngskens in, maar zodanig, dat men op zommigc plaatzen zich daar van niet als in de Offerhandcn bediende » en Jiy in andere de vrouwcn te cnemaal, en de jonge luiden tot hun dertig jaren toe ver- bodcn was : die gene die hem vry mochien drinken* deden 'er ten minfte twc derde water onder. Hy heeft Jiicr ontrent verfchcide fclione Ilaaltjes van de fobcrheid der Ouden , eh vcrfcheidc leflcn (ler Wysgercn, die hcdenclaags al te flreng zoudcn fchynen , voor- al aan de Noordfche volkeren van Europa. Dczc Schry ver befchuldigt Efchilus , van hi dit fluk de zedcn der Grieken Ycrdorvcn tehebben; deze el^ndige komcdianc een troep N van Dc iree- lie Vol. die I'.e iijctiii> ngaU fecneH hidden > maakien Keen (je- bruik fan V'yii, HmJ. /•I. 1. f. 71. lih.i.p. 418. Sober f;t.-liruik dos w'yiii. PIm. torch- d* JfJe& VJiriJt, De wyn oudtyds in Grie- kenland eninlta* lien vcr> vl«)ekt. lih. 10. ^ 4»r u in J. >«^ ZEDEN DER WILDEN van dronke laiden > gelyk hy was , met zich flepende , maakte het eerfte van Bacchus eon dronkaart , voerende een God op *t toneel die minder kracht had als de wyn, daar hy vol van was. Dc Dich- ters , die na Efchilns leefden , volgdcn zyn voetllappcn , en heiligden lii.iUJ. de Dronkenfchap door het gezag en de voorbeelden van deze God- heid , die in lo een quaad blad by de Ikrbaren Itond , dat de Scy- then , en de Natien die geen wyn gebruikten , den Bacchus der Griekenals deoorzaak van der mcnfchen dwaasheid aanzagen, en daar niet als met afgryzen en vcrvloeking van fpraken. TWAALFDE IIOOFTSTUK. Van den zang en lie danl- fen die dc OlTe- randen veriel- den. i.B.der Kon. 6. Lueian. dc Saltd- tijtte. Venus mocht te Lace- demon niet als gewa- pent Tcrbeelt worden. DE Offerhande en 't Feftyn wierden van den Zang en de Krygs- danllen gevolgt. Ilet zal in den eerilen opllag verwonderlyk voorkomen t dat zaken die zo werelds toefchynen als het danflen is, en zo ver van der aarc van godsdicnft af zyn als de oorlog , byna onaffclieidelyk met de plechtigheid der oflerhanden vcrknocht zyn geweefc : 't Was evenwcl van begin en oorfprong een welgegron- den Godsdienft, nademaal wy van den enen kant in de H. Schrifc het danflTen in den perfoon van David , die voor de Verbondkift danfte » en in enige andere voorbeelden gehciligt zien , en dat wy van den anderen kant weten» dat een van Gods voornaamfte namen, en die hem Jiet mceft in dc II. Boeken gegeven worden , die van Heer der Heirfcharen is. 't Zy dan dat de mcnfchen in hun gezangen en krygsdienften de order en de overeenkoming wildcn veri celdcn, die 'er in deze we- reld , die Gods werk is , en in den loop der Sterren en Planeten, waar in hy ons zyn macht openbaart, regeren; 't zy dat zy in God dit opperfte gezag wilden eren , dat hy op beide de Heirfcharen, die van den hemcl en die van de aarde heeft ; 't zy eindelyk dat zy gedurig de byftand van zyn mildc hand nodig hadden om hen van het onrecht en de ongelyken tc befchermcn , die hun van quadc bu- ren aangedaan wierdcn , het ftaat vaft dat hun eerfte denkbeelden van Godsdienft krygszuchtigc denkbeelden waren ; dat een van de eerfte eigenfchappcn die zy aan God gaven » die van God der Heir- fcharen was, en dat dit de oorfprong van 't Sabeendom was, of het Subeendcn zelfs, van 't Hebrecuwlche woord Sabaotb, een Legcr betckenende. Dc Ileidenfche Natien kregcn de zelfde krygszuchtigc denkbeel- den van de Godhciil , en by haar was den Oorlog een van de voor- naamdc eigenlchappcn van Apollo, Bacchus, Mars, enz. Voor dat men Stantbcefden hud opgerccht , was hun ZinnebecKl enig krygs-inftrument , een zwaard of een moker by dc Scythen , een lans by de Romeincn , cnz. Eindelyk verbcelde men ze met pyl en boog, en men ging zo ver, dat al de bceldcn der Goden, tot Au van Venus toe , gewapent waren i en dat 'er te Laccdcmon een wet ■was , die verbood hen anders tc verbcelden. Maar de Ares der volkeren van Thracien.de Jupiter of dc Bacchus Sabazius der zelfder volkeren waren noch nader KrygsgoJ , zo men acht geeft op dc oorfprong van dit woord Sabuzius. „ Gelyk wy, zegt T/ VAN AM ERIK A. II. BOEK. 99 zegt V^offiuSi •• aan den God dien wy aanbidden, den naam van God „ Sabaoth » of den God der Heirlcharen gcvcn , om dat hy een y, voile maclit heeft over de legers van hemel en aarde , dat is te y, zeggen over alle fchcpzels oeffent, krcgen de zinneloze Nacien „ ook in den kop den zelfpen naam aan het fchepzel , dat is le zeg- „ gen aan de Zon en aan den Hemel, die zy in Gods plaats geilelt „ hadden, te geven. " Voflius wil ool^ dat Jiet woord Sabadius% SabaziUi of Sebadiiis , van dat van Sabaoth koint, en dit fchync wcl gegrond. De Bacchus Sabazius by Diodorus van Sicilien , is de zeifde met dien men den kleinzoon van Kadmus noemt , maar een ander die veel ouder is als de lautftgenoemde , waar aan Jiy evenwel ten naaften by dezelfde zaken toefchry ft , die men van die gene ver- haalt , die den zelfden naam gevoert iiebben , en die in dezelfde per- foon verwart zyn geweett. Maar gelyk ik vail ftel , dat men door * Kadmus onzen eerften vader Adam meet verftaan , gelyk door Cekrops dc Bachus Sabuzius zyn kleinzoon moet genaamt worden , en de voorfchaduw van den Vcrloffer zyn , *t geen ik in 't vervolg breder zal uitleggen ; ziet men ook wel uit den oorfprong van het woord Sabazius i dat hier oorfpronkelyk de ware God door verftaan wierd. De Gezangen der Ouden , onder den naam van Paaim bckent, waren Lofzangen ter eren van Apollo en van de 21on , die om deze reden de God van de Muziek en het Danflen was , zo wel als van den Oorlog. >, De meefie Grieken, zegt Straboy hebben de Zang- » godinnen met Bacchus, met Apollo, en met Hecate gepaart; zy „ zien Apbllo als den Leidsman der Zanggodinnen aan 3 noemende «, hem Alufagetes, en al de Poezy, die den lof der Godenzingc, f, word hem toegefchreven. " Men gaf ook aan Bacchus en Herkules den bynaam van Mufa^e- tes, en zy hadden het opzicht over de 2Sanggodinnen, op dezelfde wyze als de Zanggodinnen m«;t Ceres het opzicht hadden over de Orgia, de Bacchanaal-fpelen , de Kegen, delnwydingen en de Ver- Ijorgentheden. Om dezelfde rcden zyn al de bergen van Thracien, Pindus, Parnadiis, Olympus, de bergen Pierius en Libethrus enz. in 't byzonder Bacchus en de Zanggodinnen toegewyd , om dat men vooronderftelt dat de Zanggodinnen en de beroemde Priefters Orteus , Mopfus , Thamyrus , Eumolpus dezelve van hunne gezan- gen hebben doen weergaimen. Op den ParnafTus zelfs waren '«r, volgcns het getuigenis van Makrobius , holen aan Bacchus toegewyd^ abvaar men om de twe jaren dc Bacclianaal-feeften vierde. N t Het * Het Hcbrccuwfch Wortclwoord van den naam van Kadmus » legt hier over myn gcdachtcn uit en verftcrkt zej want dit woord betckcnt de oudc^ antiquus^ prif/ixvas atatc , 't gccn voorzeker op nicm;ind bctcr llaan kan als op Adain , va- der uller mcnfclicn. Daar kunneii 'or nicer den zcUUcn naam gevoert hebben , \nl(Tcns dc gcvoonrc die men in dc Oudhcid had , van de namen dus cnigcr- m'.tc dc dodcn xr. doen hcrlevcn, gelyk dit dc gewoontc onder onze Wildcn is. I)c7x errllc Kadmus znldaa vcel van den zoon van Agcnor verfchillcn, die na Gr^ckcnland vcrtrok, om daar zyn zufter Europa te gaaa zockcn, en dicde ftad 'I'hcben in ikotien ftichtte. & lUuiA. i; Qaf. 14. Diodor. Sicul, tih, 3/ />. 148.' .'; xi Slrafio to tin X, MufTot. SatufM. i I. fp. tie Libera &(. ICO ZEDEN DER WILDE N. Stral/0 ihid- p. 3*4. JDe Bet- sen vaa Thra- cien warcn beroem- derotn hunHy- pokreen als om hnn wy- nen. Gevoe- len"an den Schry ver dat cleiMu- zen ca Bac- chnnten enerly waren. Plu- tarch. i» Ucm, Afojiht. lnria». di Sal M, Muiiek en Dans by dc Ouden tioog geacht. Socrat. ten. I 14 Ket flaat aan te merken dat de naam van Miifagetvi: , dicn men aati Bacchus , Apollo , en aan Herkulcs gceft , tn die van ^.wv« Zanggodirty en van **»« \V.kydef 2amengellclt is * een woord is dat de Grieken van de volkcren van Thracien en van de IJarbaren ont- leent hadden , gelyk %y 'er verfclieide andere overgenomen haddcn, die den Godsdienlt en in 't byzonder de Muzick en Muziek-iniiru. mentcn raakten , welke , volgens het getuigenis van Scrabo , liaar oorfprong in Thracien en Azien geiiadliad; en deze Scliryvcr heeft 2cer wel aangemerkt dat dc meeltenamen van deMuziektuigen, gt- ]yk Mdl/iinh Sambiicat Barbitos, Magades, enz. alle uithecmfche namen waren. Ik zou niet vremd zyn van te geloven dat Jiet woord «<«, 't welk in de Irokoifche en Huronlclie i'prakcn her zelfde als dat van GageBon gevnnden word , met dezeifde form en dc zclfde betekenis, 00k van de zelfde wortel komt. Op de zelfde wyze als de Grieken zeyden Mufagetes , u4rihagetes , Ebdomagetes , enz. zeggen onze Irokoizen ook Nondontagetd^ Hoskenraget(f, enz. Het flaat ook noch aan te merken dat de bergen van Thracien 1 aan Bacchus , Apollo en de Zanggodinnen toegewyd , beroemder waren door de bron van Ilypokreen* waar uit de Muzendronken, als om hun wynen, duswas het druivcvocht niet dat die geeftvcr- rukking baarde , maar dit water daar de Dichters zo breed van op- fnyden j en dat Pegazus met den voct deed ontfpringen. Ik weet niCi waarom de Zanggodinnen aan Apollo en Kacchus, die Gorlogsgoden waren, toegewyd waren; die dir zclfs heeft toe- geflemt, heeft evenwel qualyk kunnen belluiten dat men van de Muzen Krygsgodinnen maakte ; my fchynt het in tegendccl toe , dat de Muzen en de Ikcchanten het zelfde onder verfcheide namen wa- ren, by kon haar deze eer aandoen: deze razende vrouwiui recht- ten in den ooriog mcer uit als veic mansperfonen. Men ritpze , volgens Plutarchus, aan, en men oft'erde haar in Griekenland voor dat men flag leverda De Lofzangen en de Danflen belioordcn onder den ooriog, waar van men een Godsdienftige plechtighiid maakte , om de volkercn meer door den indruk,, die deGodsdienft op de gemocdcren maakr, aan te zetten. Lucianus heeft met recht het Danlen befchrevcn aK „ een godlyke en vcrborge oeftening van (lodsdieiilt , die tcr cic „ van de Goden gefchiede. lly kon dc Muzick op dc zelfde wyze befchryven , zo vecl te meer om dat zy oudtyds een en dc/cliilc zaak waren. De Ouden liadden deze beide ingeilcit, een valle ver- bedding hebbende dat de Muziek en dc Dans oneind'g veel toe- bra':htcn om den moed te verlkrken , en om het lichaam door de krygsarbeiden en oelfcningen te vcrhardcn. Dit gevoelen der Ouden, dat de Muziek en dc Dans den mocd verilerkten en het lichaam bcquamer maakten om dc arhcid vnn Mars uit te llaan, was zo algemeenaangenomtn, ilat men hit voor een zcer grotc deugd rekendc zicli daar wcl van te quytcn , en een groot gcbrck wannccr men daar qualyk in ilaagde. bocrates maukc geen zwarigiieid van te zeggcn, dat die gene die dc (ioden door den Dans en de Muziek het volmaakHc ceren , die gent zyn , die iich het dapperile in den ilryd houden. Ilet was zeifs een gewonj iprctk- VAN A M E R I K A. II. BOEK. lOI apni aid. Pindarl p. i22. I-»eian. deSak tat. ttid. fpreckwys te zeggcn dat iemand de kadans verlooren had , om tc bctekenen dat hy zich in een gevechc , daar Jiy zyn leven moell wagen, als een bloodaart gedragen had. De Dichters hebben 'er in hunne Goden y.elfs een volmaaktheid van gemaakt ; Arftinus , of liever Eumelus , doet den vader der Goden en der menfchen in den Hemel danfen. Pindarus gceft aan Apollo den titel van fchoon-danfer.- Lykofron , in zyn Gcdicht van Kaflandrai gecfc den zelven bynaam aan God Mars, om dat , i/'X voegt 'cr zyn Uitlegger by , de krygs-zangen zeer bequaam waren *■■». /• i. om den Heiden moct tc geven. Men hoeft geen Schryvers aan tc ^•^*; halen om het zclfde van Bacchus te bewyzen, dien men altyd in 't plrlm midden zyner Saters en Bacchanten , met haar wyngaardlfpieflen C'jtnxir. gewapent , als danrende verbeeld. Op dezen grond, op dezelfde wyze als Athenen , zegt dat 'er geen feftyn by de Ouden w as , dat nice ter cere van de Goden gehouden wierd , heeft Lucianus ook gemeent, ic moeten zeggen dar 'er noch feeft noch feftyn was, dat niet door eenige.danfen ge- vierd wierd i 't waren niet alleen de Latynen t de volkeren van Griekenland J en de Aziatifche die deze gewoontens hadden, de E- gyptenaren dantten rontsom iiunne Beelden. De Indianen waren zo dra des morgens niet opgeftaan , of zich na 't ooften wendende groettcn zy de opgaande Zon , en maakten een beweging met de voeten > die dezen God fcheen na te doen. Zy deden het zelfde regulier alle avonden. Deze Dans der Saters was zo aangenaam aan de volkeren van lonien , en de wydafgelcgene Natien van Pontust dat zomtyds wanneer hen de lufl; beving alle andere bezigheid ter zyde fteliende zy een gantfchen dag konden blyven fill zitten om dc Saters , de Ofledryvers en de Korybanten aan te kyken ; de Hoofden zelfs en de aanzicnlykfte onder de Natie warer, de eerfte, die zich onder het danfen mengden, en zy achten doze arffeningeti meer als al hun oude titels van adel. Met een woord, ht: was eera algemeen gebruik van alle de Ileidenen; en de H. Schril verhaaic van de Ifraelitcn , dat toen zy het gulden Kalf \vild'.*i» unbidden, het volk ging zitten om te eeten en om tc drinken , eij naderhand opftond om te fpelen , dat is te zeggen om te danllen en ou\ te ziik- gen, want dds leggcn de Overzetters deze plaats u:*. , fedii popr.lus viamUtcare G? bihere, iS furrexerunt luderc. De Zang was zomtyds van den Dans afgefcheiden. Tcrwyl men rontom het vuur zat , liefce een zanger op 't geluid van eenig fpeel- tuig den lofzang der Goden aan , beginncnde van ^cn Chaos af » n\ fchakdcnde de verdichtzclen van de fabdkundc en de loflyke daden der Ik'lden aan den ander. De Zang was ook met danfen en bewegingen vermengt. Schoon 'er oneindig vele namen onder deze Danlen waren, die door Atlic- neus en dc andere Schryvers opgehaalc worden , is evenwel dc ge- meenfte en die 't meelte by de ( )rgia gcbruikt word die gene die dc I'yrrliilche genaamt word, na een zekeren Pyrrhichius , een der oude Kureten, die 'er, na 't zeggen is, uitvinder van was, of daar in uitgcmunt h;id ; miifchicn zou men ook dit w oord van l^rrha , vrouw vanDcukallon, kunnen aileiden. Daar waren 'cr twedernande. N 3 ,De Ex>l. Do Ziuic; ziini- lyds vnii dciKiaus afi;c- fchey- UCII. Pjrrl- i'MC dans, iTiecll by de Or- gM ce- bruikt. I OS ZEDEN DER WILDEN Twe- derlei foorten hiervan. Komer. Odyjj: 4. V. 18. Odyf 8. ♦. 2ro. Ub, 14. ».63i. Lmftan, Speel- tuigen. Dc eerfte foort was eigentlyk maar een voeten-dans, en beftond in cen deftige en itatelyke wyze van treden , om na 't gevccht te gaan of eenige krygsdaad te verbeclden. Dcze wierd het eerfte uitgevonden, en was den mannen alleen eigen. Dczcn Dans danlten de Kureten en Korybanten » gelyk 00k die gene die Ilomerus * Cybijleren en Bctarmoueii noemt. Zy danften cen voor een , en loHen elkander af , zomtyds paarden /ich twee ot" drie te zamcn. De twede was die, dien men x^i'*"!*'"* of den banden-datts noem- de. De dans, dien Atheneus Hyporchematilch noemt , was 00k een foort van een Pyrril'chen dans > om dat 'cr de gantfche rcy in 7ong en danfte » en dat hy by mannen en vrouwen gebruikelyk was. De beweging van handen en voetcn was in dozen veel licvi- ger, en gong altyd op den maat. Lucianus noemt de Gezangen van zekere danfen Hyporchemen. DERTIENDE HOOFTSTUK. ONderde menigte van fpeeltuigen die men uitgevonden heeft om den dans en de muziek tc bezielen , is het moejelyk tc raden welke het eerfte bedacht zyn. Zy zyn volgens de tyden en den * De Gelecrdcn hcbben getrncht de bctckcnis van het woord Cybijleren of Cy- liflet^ren te dooigronden , des/cUs aflciding nafporcnde , on uit tc makcn wat Zoort van Dans die gene danllcn, waar aan Homcrus dczcn naam gteft. Zy docn het van ;tuC(y«», in caput miftere y faltarcy oi caput ittare afkomcn , waar over zy zeggcn , dat het in caput faltare op zyn hooft . ■ Ten was , 't gccn zy d'cdt- n nut de handen en voeten op cen wyze te buigcn , d my oiibcgrypc'yk voorkomt, en die niet met den Phrygiaanfchcn Dans , waar van Homcrus hcct't willen fpic- kcn, over een komt. Caput rotare zeggcn andrre , wyll dronkcn of doUcm mi Dans aan, dien de Priefters van Cybelc aanvongcn, en die hen het hooft als tm tol deed drajcn, of het lyf in dc rondtc drajen gclyk heuendaags hy de Turlifa dc Dcrvis docn, die cen heiligcn Dans hebbcn,waar in zy cen gcruimrn tyd rord drajen. Dit heeft zonder twyffcl den Latynichcn Ovcizettcr van Oifciis ducn befluiten om het Grickfche woord (ou6r,ni , in deri Lofzang dcr Kureten door het woord vcrginatores over tc zctten. In plaats van caput-t otantes Iccit in^n zomtyds crinem rotantes , van de Korjbantcn fprckcndc , 't gfen op dc wync van hun hair tc dragcn flaati het voorhooft fchcrcndc en allcs m 't rond aflny. dcndc op de wyze van dc gcfchorc kruinen dcr Muniiikcn. E^rtyds fchoor men inVrankryk, zo dra men Ridder wierd, zyn hair ontrent zo, en dit nocmde men geronde hairlokken. Maar al dcze aflcidingen zyn bcdricgelyk ,, tn iiicn wend vruchtcloze mocite aan met die na te lopcn. Dc Pyrrhilche Dans wms een Godsdicnlligc dans , ma'.r waar van 'cr vcrfchcidc foorten waren , en da.ir cren razcrny m^e vcrmengt was. Zy word ons noch hcdcndaags door ilcn ivioorfcliendans verbcdd, die 'cr con gevolg van is. Dc dronkc en dollcmais danflcn waren ook danfTcn van Godsdicnft , maar die niet als tot de waarzegge- ry bchoorden. 't Is waar dat zy beiLlc by de Kureten en Koryljantcn gclnuikc- lyk waren, maar men moct acht gcvcn dat dcze woordcn cen ruimer oK cngcr betekcnis hcbbcn, want zomiyds octckcncn zy al de veifcheidc ftatcn van men- fchcn, die ondcr het gevolg van Bacchus tn dc mocdcr der Godcn behoordcn. Zomtyds bctekenen zy nicrs als dc Priefters van Bacchus en dc mocdcr dcr Go- dcn. Nu nadcmnal 'cr vcrfchcidc fhtcn en ocftcningcn in hun Orgia waren, jnoet men niet gclovcn dat zy altyd in razcrny waren, die niet als met den fliit ovcreenkornt waar in raeo ze van een verrukking en waarzcggcndcn gecfl. bcze- ten voorundcrftcU. V A N A M E R I K A. II. BOEK. 103 den fmaak der volkeren verandert. Daarenboven hebben ly vcr- fclieide namen c;ehad , en dezelfde namen kunnen na den ander aan verfcJieide fpeelcuigen gegcven zyn, die men in plaats van de eerlle bedaciu heeft. Die gene c\cnwcl die alleen in de Orgia van Bacchus en de moe- der der Goden gebruikt w icrden , ichynen op twee foorten uit te komcn, waar van de oudite tichryvers ons kennis gegeven Jieb- ben. Het cen was een foort van een Trommel } Tympanum genaamc > en het andor van een ronde figuur, Rkombos g;enaimt , dat een ze- ktr geluid maakte, 't ^ elk daar aan de namen van Crota/um enCrc- pitrtculuin deed geven. Dit lege ons Apollonius van Rhodus in deze plaats uic , „ dc Krygianen namen daar door gelegenheid om voor „ altoos het gcbruik in te llellen van de GodinRhea met deRhom- ,, bus en de 'i'ympanum to bevredigcn. Daar m as noch een ander bcroemt fpccltuig by dc (Juden, xj/as van xsAwVt;, een Schildpad gc- nanmr. Die was dc uitvinding van Merkarius , die het Apollo vereerde, w aar voor Jiy den tSlaiigcllaf in de plaats kreeg. Aratus zegt dac Merkunus dezen naam van Schildpad yer«!^AGxd.c , en beval dat het dc Licr zou genoemt worden. Het was zodanig aan den Gods- dicnil, en boven al aan de voorzegging toegewycl , dat Nonnius in 7.yn Djonyfiaca verlicrt hecft , dat de hemellche Licr van zelfs en y.ondcr van eenige hand aangeroert te worden, de zcge van Jupiter op dc Reuzen voorzcide. Eindelyk hun Dans zo wel als Jiun Muzlek was gemengt met uit- rocpingcn van JCi Hies, Ev^e, Sabte,yltte, Evoe, Evobc , en al het ander gcCchreeuw , dat onder den algemencn naam van 't Evoe der Hacclumien bekent is, waar van men getuigenilTen by allcSchry- vers vind. My dunkt dat ik onze Wilden reeds zo wel afgcfchildert heb in het gecn ik van <-^e Offerhandcn en de plechtigheden der Ouden kom te bcfchryt en, dat ik niet zou geloven daar meer te hoeven by docn , zo ik tegen menfchcn fprak , dicn zy een weinig bekent waren. Dc drift die men 't mecll onder de Wilden ziet uitblinken is de ooriog. Dc grote Gccll , dc Ilemel , de Zon , die hun algemene Godheid zyn , zyrs voor hen ook de Oorlogsgod ; hem roepenze in al hun krygstochten aan , en zy bevelen hem den gancfcJien uit- ilag van hun ondernemingen. De ylreskoui der Iluronnen, en de jigriskoiie der Irokoizen is xo reer de Krygsgod , dat zy zich byna van geen andcren naam in liun aanroepingen bediencn , wanneer zy dc liyl hebben opgehe- ven I en dat zy hem voornamentlyk in deze gelegenheid onder de- zen naam aanroepen. Ik hcb reeds gezegt dat ik geloofde dac het de Mars van Thracien Avas, by den Grieken onder den naam van htr.f bekent. Daar is maar een zccr kleine verandering in het woord /Ireskoiii tc makcn, om het tot dat van Ares tebrengen , het out op 't einde byna door dc Huronnen niet uitgefproken wordende, zo dat 'er niet mcer als Aresk overblyft > waar van zy den laatften letter Moeie- lykheid die mea in die te befchry- V en out" tnoet. ApoL Kh. I. r, K.I 138, Aratut w. 26S. De Lier aan deu Gods- dienden voor. riaam- 1>kaati di; voor- zeggjnj toege- wyd. Nunit. Diunyil I. V. 2^6, De Ooriog is de grootde hens- tocht der WiN dCD. Bewys dat de Ares- kuuider Huron- uen de Ates of 104^ ZEDEN DER WILDEN Mtrt van Thra- cicbis. Suph. Jel/rM. Ub. If. Ctfm- horn. Coitttit* iff C If lib. 14. Strai. /. 206. letter doen fnorren. De Griekenj dien dit woord vremd was, heb- ben de A, die bun te hard zal geluM hcbben , weggeworpen. Deze verandering is zo moejelyk niet geweed als die van het zelfde woord jircs en Mars , die gefchied met een AI voor aan te zetten om de weliuidentheid > en den letter e tullchen de r en s uit te fchrappen. Deze gifling zal zo veel te waarlchynelyker voorkomen , om dat het Griekfchs woord Af«.«, dat oorlog voeren, hulp in dtn oorlog vcrlenen, betekent, van de zelfde wortel als het woord a>w komt, en in de Irokolfche fpraak met de zelfde bctekenis gevonden word; nademaal het woord ylregouan zeggen wil, den oorlog voeren, en op deze wyze gebogen word , Garego, Sarego j Harego ik voer , gy voert, hy voert oorlog. Het bewys is 20 veel te klaardcr , om dat 'er in de Irokoifche ipraak maar 7 of 8 woordcn op zjn hoogll gevonden worden, die in de Griekfche taa! ooli. zyn , maar die zo Kenlyk zyn in deze laaille, dat men byna kan aanwyzen dat zy die van de barbaarfche talen, met wie zy gecn overeenkomlt tcr we- reld heeft > gelyk ik in 't brede in het laatfte artykel zeggen zal , ontleent heeft. Van dezen naam ^reskoui of Jres , dien de voikcren van Thra- cien aan hun Oorlogsgod gaven t hadden de Ouden den naam yl- r^/tf gemaakt, gelyk Thracien in de eerde lyden, volgens de aan- merlung van Stefanus > genoemt wierd. 't Is evenwel waarfchync- lyk dat die maar de naam van het Afiatifch Thracien Was , of zelfs alleen van die onder deze kleine volkercn van klein Aftea die zjch van den naam van uires bedienden. Strabo maakt gcwag van twee Provincien in Afien j die men zioh wel moet wachten van onder een te verwarren, gelyk Kafaubonus in zyn aantekeningen over ck-- zen Schryver zeer wel aangemerkt heeft. De eene word ^reia gcnaamt 1 die op den berg Taurus was , en de andere Areiana > wiens volkeren tegen Alexander opflondcn. Deze laatite was een zeer ruime , maar met een zeer woelle Pro\ in- tie, tuflchen de Kafpifche engtens , Perfient Karaminen en Gedro- fien. 't Was zonder twyfTel het zelfde volk van Thracien , dat zyn eer- llen naam behouden had, en dat van de uiterile grenzen van Ly- cien, daar de berf "^auri > bcgint, langs de beide kanten van ik'tQ reeks van bergen g..i'Okkeu was, en zich vervolgens in verl'cheidu cakken verdeelt h«J waarvandet'v voornaamlte deze twe Fro- vintien, die buren v aren en aan elkander grenzen 1 uitgcmaakt h.icl. den. 't Geen noch dicnt om myn gilTrng hier omcrent en over hot woord uires te gronden, is dat de namen van een volk van Areia- na , van de rivieren van Areia , en van de hooftftad dezer provintie Irokoifche namen zyn, waar in men geen verandering hocfr te ma- ken, als in de laatile van deze namen, daar men cnige letters moet verzetten, 't geen het woord byna niet rerandeft, gelyk ik liet in het Artykel van de tiial zal aanwyzen , daar ik deze aflcidinG;cn heen zend , zo wel als myn gi/fingen over yfnoch Koning vm Fon. tusj dat een van de vier Koningen was dien Abraham o\erv.on, na dat zy zelfs de vyf Koningen der zondige Jleden, die God door V \wx uit den Hemcl verdelgde, verwonnen hadtfen. ' Met was, heb- len. Deze Jiet zelfde 1 te zetten ;n s uit te 1 , om dat itn oorlog A>>K komt, ien wordi voereiii en 9 ik voer , arder , om lyn lioogrt laar die zo dat zy die lit ter we- jeggen zal , van Thra- [I naam y/- ens de aan- vaarfchync- s I of zelfs m die zich gvan twee van onder en Over dt- us was } en opflonden. eile Provin- en Gedro- dat zyn eer- en van Ly- :n van tkze 1 verlcheidc e twe Fro- L-maakt had- en over Iicl van Areia- er provintic hocft te ma- letters moet rk ik liet iii aflcidini;en ng van Pon- 1 o\er\von, ; God door V Met J'Meet . hi. J a VAN A M E R I K A. II. BOEK. itf J-Jieei hl.loi. Met den zelfden krygsgod en den xclfden aart van de volkcren van Thracien , behouden onze Irokoizcn en in \ algemcen allc de Wilden noch het zelfde kenteken in hun offeranden , in hun fcfiy- nen, in hun danflTen , in hun muziek , en hun toejuigchingen , en in de Ipceltuigen waar m^e zy hun muziek maken. Hun wyze van ofFeren verl'chilc niets ter wercld van de befchry ving dier offcrande , die ons Apollonius van Rhodus nagelatert heetc. Het zyn dc dyen van cen Khcebok, van een Beer , of ee- nig ander wild dier , die zy in 't vuur w crpcn j met vet dckken en bedruipen , biddende de Zon dat hy deze ofterande in dank ;unnemc , hun paden verlichte , hen geleide , en de zege over hun vyanden vergunne ; hot Icorcn op het veld doe groejen j hun een gelukkige jacnt of vilchvangil to(;zende> verzellende dit foort van gebedcn met figuren en ontlecndc fpreckwyzen , waar van hun hooffche ftyl vol is, en die gants na de oudheid ruik?n. Het Gallmaal, de Zang en Dans behoren ook lot ulle plecJitighc* den d.r Wilden: maar nadcmaal ik daarvanecnwydlopigcbcfchiy- Ving in het Ilftofdluk van hun Rcgcring moct maken } daar ik in 't bredC van hun vergadcringen zal Jpreken, Ilel ik tot die plaats uit de ovcieenkomft daar \an met de fcftynenidanflen, zang> en toe- juigchingen der Ouden , met den vinger aan te wyzen. Ik zal my hier allecn vcrgenoegen deze overeenkomft met hun fpeeltuigen aan te wyzen. Zy zyn volkomen even eens als die ons Apollonius van Rhodus hi lie befchreven Zy hebben een foort van Trommel, diede Tym- paimm der Priefters van de God in Frygicn beantwoord, en die men dikwils in de oude Gcdenkllukkcn m handen van Cybele zict. Zy hebben ook een rondachtig fpeckuig, dat niet van de Rhombus verfchilt *. „ De Trommel , zegt Pater le Jeune , is van de grootte van een Biskajers bom , beibande uit cen ring die drie of vier vingercn breed is, en i:it twee ftyfgcfpanne vellen, van weerkanten een i zy doen 'cr kicine Iteentjes binncn in , om nJecr geluid te maken. De diameter van de grootlte 'IVommel is van twee palmen of daar ontrcnt. Zy flaan ""er nict op gelyk men in Europa doct , maar zy drajen en fchuddcn die om de lleentjes , die *cr in zyn , O te * In dc Geometric zyn Rhombus en Rhombois vierkante figuren. Om deze oorzaak miflchien hebben zommige Gelceiden zich ingebcelt dat dc Rhom- bus waar van dc Ouden zich in den Godsdienft bedicndcn, ook van een vierzydi- gc gcdaante warcn , wicns zyden gel)k zyn, volgcns deze bcfchryving die 'er Xalepinus van gccft : Rhombus Graca vox cji Jignificans fiituram tetrapleuran y idtjl ^tiadrUateram f lujus latera omnia /unt ^cquelia^ anguit vera ohliqui. Utebantur eo tnalcfica mulieres ad deduccndam Lunam. 't Is waar dat 'cr van cen vicrkvitige of langwcrpigc ficuur warcn, en ik vertoon'cr cen inprcnt, naar dc gewonclyk- ilcgcdaantc van dc Rhombus \vas rond. Indcrdaad men nocmt Rhombus den Tarbor, viens gedaante romi is, en cen tol , wicns figuur ook rond is. De ktynfche overzcitcr van Orfcus hceft het woord ,0 liSuxii in den lofzang der Kii- retcn door dat van Feliiginatores vertaalt, zinfpclcnde mooglyk al zo vcel op de Sedaantc van de Rhombus als on dc razcndc drift die dc Korybantcn in 't rond ccd danflcn. Ik zou evcnwcl getovcn dat het woord 'i'c^/3iiT«i bcter door /?/;»»»• bum I'gtauteSf agiiari/cs ioa ovcrgczet kunncn wovdco. In de Sped* tuiijen. Pe- fchry» ving van de *I"'roin- niel dct Wil- den. /ttlalioM dtCaiKf da pour l' ZEDEN DER WILDEN A "(let Ibiirf. D'rc vail de lira* '/ilia- IK'lI. JtiiH de Ltry Hijl.du Bnju lb. iC. Ihevet , < il'mii^r, U»,v? Tom. 1, P ,,:.). Jlltrutt, Sliiad. Bl-a/il. tap. 13. Je Spomlm MifM. Erudit. Jlntiq. SeO. }. ^87• „ tc docn rammelcn , zy llaan 'er mec op dc aarde, lian met de ,1 kant clan met hcc pli\t. Zomtyds is hun I'rommcl als cCn toon van eca Ht Ifrom, van ecn vcl gemaakt dat ftyf op een pot of ketel gefpaniicn \^ : zomtyds \ crgcnocgen /.y zich op een drooge kailoorshuid tc flaan , wclkd den gencn, die 'er op gefpeek hceft, tot vergclding llrekt. Dc Braziliancn maivcn nun trommen van een y.tkcrc vrucht die zy Maraka noemcn , die \an de grootte van ccn A'f^cielUruis cy is. Zy doorlorcn dc Ichors van dezc vruclit wanncer - droog is, en dczelve gcledigt hebbende vullen zy die met klcinc ileentjes, of wcl met zaadjcs van hun India nskoren. Zylloppcn de gatcn weer toe , een ftoic van anderhaU voct om hec vaft tc houdcn en te fchudden daar in llekcnde , cindelyk vercieren zyze met ecnige fchone v( elverwige veren. I hevenot, Hicronymus Staad en de Ileer van Lcri, die ons de eerfte befchl•y^i'^f;cn van de Zeden der lirazilianen gegcven heb- ben, fcliynen o\.ituigt dat dcze volkeren , deze Maraka of Tama- raka a)s een foort van Godheid aan/.ien , dat zyze een godsdienlU* ge eer l^ewv'icn: dat zy 'er zich in alle ^elegentheden van bcdie- ncn, waar in de godsdicnll eenig deel hceh; dat iedcr ccn dc zyne unt/iet , waar ann hy volUandig oftbrandcn offertj en voornl dat iiaar gebruik zodanig a:in de voor/.egging toegewyd is , dat deze W'ildei^ fchynen te gcloven , dat deze Marakas dc zctel of verblyf- plaats \.tn den gteft zyn , die hen inblaaft, en die hun daar uit op een klare (.n duidelyke wyze toefpreekt, en zyn wil openbaart. De Oaden h.iddcn op dc r.eltdc wy/e een godsdienflige eerbied voor de PviV.cl \2s\ ir^s, voor de Licr van Apollo, en voor dc Bom van de ^ <^ [V m O^ 23 WEST MAIN STREET WEBSTER, N.Y. 14580 (716) 872-4503 n^^ ^^' > '^ V'l \^ A N A ^f E R i k A. il. B0EK. io7- Dom Bernard de Montfaucoh heieft een ifbeeldzel vsin de Gddih Clatra gegeven, een weinig van die van den Heer Spon verfchil- tende, en voprnamentlyk heeft hy j haar Ratel vcrandert. Hy- geeft geen reden van deze verandering, als dat hy die beweert na- een beter tekening te hebben doen in plaat fnyden. Hy nieent ook dat deze Godin Clatra een DiaaniSj engeen Ifis^ gelyl« de Heer Spon van gevoelen geweell was. Om tulTchen deze twee Schryvers Het vonnis te ve'llen zbu hiert het oorfpronkelyk moeten voor ogen hebben j maar wat moeite ik ook aangewenc heb om het te Rome te laten zoeken men heeft dit Gedenkltuk niet kunnen ontdekken , noch 'er eenige kennis van krygen. Ik ben evenwel overtuigt dat de ware figuur van de Ra- tel van C/atr a die gene is, die ons de Heer Spon verbeeld heeft j en dat deze Ratel de RJiombus der Ouden is. 't Geen myn giving- verfterkt, is dat de Heer Spon daar by voegt dat men noch deze kinder fpeeltuigen, waar van ik gefproken heb die een foort vafl Rhombus waren > in 't Hollandfch Klaters ( de Schryver meent Ra' tels geloofF ik ) ndemt , na den naam van de Godin. Vader Mont- faucbn heeft 'er elders een andere figuur van verbeeld zonder te tekenen. Deze Rhombus is de eerfte figuur van de i±8fte. plaat van het Deel , ftaande tegen de 3 14. bladzyde over ; 't is 5 zegc Vader Moritfaucoii, een rond ding als een kloot, daar een ftok doordeekt ^ dat de God Anubis in de rechte hand houd , met eeif ilangeftaf in de linke. , , Het kan gemaklyk gebeurt zyn dat die gene die de figuur van de Godin Clatra afgetekent hebben , zich vergift hebben ontrehtde Ratel die Vader Montfaucon gegeven heeft , gelyk men zich teit opzicht van die van Anubis vergiil heeft. Want in delelfde prenC die ik zo even aangehaalt heb ziet men een Anubis fig. 6- in de- lelfde geilalte als die van de eerlle figuur , maftr wiens fiftrum iri plaats van een gewelfden kloot te verbcelden , gelyk de Rhombus was, maar een gemeen fiftrum is ^.dat is te zeggen een foort van een kring, met dwars-fpaken, waar van men op andere plaatzen verfcheide voorbeelden ziet. Want het is genoeg om de een vooi' de ander te nemen , zich te vrede te houden mfet de voornaamfte, de uiterfte linicn af te tekenen, zonder die gene te verbeelden,die een bewys kunnen ftrelcken van de bolheld. Voor net overige wcet ik niet waar het van daari komt dat Va- der Montfaucon den Heer Spon betwift, dat zyiw Godin Clatra een His is. Hetiszeker dat alle de zinnebeelden Van deze figuur haarpallen; de Ratel i de Slang, de L(?/05-bl0em, de py»-appielj de voorfieven van een fchip, en deftok dien zy in de linke hand houd, dien de Heer Sp6n zeer wel'v^rmoed een maatftbk van het aanwarien des Nylftrooms te zyji. Het enigfte Zinnebeeld dat Dia* na zou kunnen aanwyzen, is de halve maan die Klatra op \ki Jiooft heeft , en om dat zy naaft de Zon geplaatft is j maar volgcns de getdigeiSisvan Drodortis van Sicilien, zettemenlfis een halve Maan of horens op 't hooft, 6m dat Apt Godheid by de Egypte- naren de Maan verbeelde , die zich dfkwils ondet djcze gcdaante in haar yeiffcheide verfch;^melen vertoont. Dys blykt het kla^r Ox ' dat Amiq-. expllif, torn, li 'I I. fj. ( p, »c6. . lUlSit •;;. iivt ■ (I. I I • ■!. i't • ■ : ;.» .; ■.•.:'» De Ra- lei is de Roin- buffder Oudedi ■• 'J 'J i -.'; .v; u.- J ••• .1 1, ) ■' J . l.'il •..•:/r : '. c.'i .'.hi '. ' r.-.tt 1- _itf»j :i (i'(.-tj • ■•.♦ De Heer Spon te< gen ya>. der Mont- faucon verde-. digt dat , 2ynC/4« ira\R% is. Dlod. Sic. Bill: lib.x. f-7' loS ZEDEN DER VOLKEREN DeOfi* citea lltidcf Egypte- narcD ayn de Apollo cnDia* na (let Griekem Kirthtr. OMife. Pompb. Mtmtr he: (it. Boiffard ^Ht. De Iro* koizen enande* reWH- denma- kcnhun RateU optwe- derhan- dewy» ten. Dit Speel- tnig fchynt hn xeH» deals de Tellu- doder Dich> ters of deLier vanA* polio te xyu. Utit M ficunr, cUe oos de Hear SfKM» ge«&, Ofnis of cfe Zcri vtai dQ eene iuuie» en v4n de «ndere Ifis of de Mtan vecbkeelc *c Is XfAV 491 db CHiris «b de Ifis dcr }%ypten«reiii de ApoUo en Diana der Gfieken zy» ; raaar de Httel en de ZionebeeldeB liebben meer ov^(«enkoinll met de Kgyptifcbe Godbeden als met die der Grie* kea » dee gemeenlyk met zq veei raadzeteciltige figureo ai£t venelc zyn. Vador KttiGher met wetende wat hy van de gewelfde bol, die men Anubi^ ziel. ihsde hand hebben, maken zou* beeldde zich in dat M een l^hejca ofhemelkring was> en heefc deze figuur tot een Sphera gemaakt , zq dat mea den ftok daar door Aeekt , van hec een end tot bet ander » in plaats dat iiy by Montfaucon en Boflard in de bol verborgen is , maar Kircherus talle ontrenc dit ftuk lelyk mis. De Irokoizen en de andece Wilden van Noord-Amerika maken hun Ratel op twederhande wyzen. De onze noemen ze ^/iaouen en de Algonkynen Cbicbikou^. De eerlle is een ronde of peersge* -wyze Ka&bas; en de anderecendroge fchildpad, daarmen de in* gewanden zuiver uitgenomen heeft, zonder liet hooft> de fiaart de Roten en bet vel van dit dier> dat de twe fchilden aan malkander cud, te befchadigen, zo dat zy heel fchynt Zy vullen de holUgheid van deze kalebaOen of van deze fchild- pad met enige greintjes van hun porcel^^ en (lekcn 'er een flok m, ^elyk de Brafilianen omtrent hun Maraka leven, en bedienen ^er zichtot iiet:zelfde gebruik van. *t Is zeer.waarfchynelyk dat deze fchildpad onzer Wilded dezelf' de is als de Teftudo der Dichters of de Lier van Apollo. Merku* riu9 was de vinder van de Lier, zo de fabel meld, hier omtrent; zyn vele gevoelens , maar van de meefle word verhaalc dat de wa- teren des Nyls gezidct zynde, Merkurius op zyne Oevers een droge Schildpad vond» waar van de pezen onder de huid en onder het fchild zynde gefpannen gebleven, een geluid van zich gaven toen Merkurius die opnam en aanraakte , ^t geen hem gelegenheid gaf om 'er een fpeeltuig van te maken , dac men naderhand de Lier genoemt heeft. 't Is lichc te begrypen dat de verdroogde ingewan* den in het lighaam van een Schildpad een geluid hebben kunnen van zich geven alsde pitjes in een droge vrucht of wel als degreintjes van porceleyn.en 't Indiaanfch koren m de Schildpad onzer Wil- den ; maar net komt onbegrypelyk voor dat de pezen van het iig* haam van deze Schi! '^^d onder de huid en: fchilden zodanig heb- ben kunnen gefp^"- biyven > dat dit Merkurius de gedachten kon inboezemen, ^ 'er een Viool of ander diergelyk fpeeltuig van te maken. De hemeliche Lier t wierd op de hemelkloten on- der de gedaante van een hele Schildpad verbeeld. ■^^ : . ... vv. ■ ,1 . . Men t Dc hemeUcheLicr wierd, ondler de gedaante vur tea hete Zee'Schildpad vc(i)celd| wiens hooft naider Zoonekring ffkecrt was , 't geen dczelve Jnuila Marina , ZO wy nu de dienaars van IJacchus , of de verfcheide ftatert der Volkeren van zyn gevolg befchduwen , kunnen wy daar ook trekken van overeenkomft, die zeer gelyken zullen in vindcn; Ik geloof dan dat de Zanggodinnen , die de Dichters als kuifche Maagden verheelden, zyn 't geen de Gezellen van Diana, en de Romeinfche en Amerikaanfche Velblen waren : de Bacchantcn , de Menaden warcn de gemene Vrouwen, die ook haar party hielden in de Orgia, gelyk het gepeupel: Wy hebben reeds de Koryban- ten in die gene gevonden , die hun werk maken om de rechten van Imn kunne te verzaken. Orfeus, Eumolpus, Tliamyus en deandere "Waarzeggers komen zeer wel met onze Jongle^s over een, waar van wy naaft meerder onderrichtting zullen geven. De Silenen tot een hogen ouderdom gekomen , en die men de Voedfter-Vaders van Bacchus noemt , verbeelden onze Gryzaarts , en vooral die §ene die de zorg op zich hadden om de jeugt in de Inwyingen er verborgentheden te onderrechten. De b'aters en de' Kureten , dien de zOrg aanvertroud was om den Pyrrhifchen dans te maken j en die zo ouden als jongeh zo wys niet waren , waren 't geen onze Krygslieden zyn. Daar zyn noch Volkeren in Anterika die hun hair dp het voor- hooft kaal fcheren, en van achteren van 't ene oor tot het anderin de ronte fnyden , gelyk de Kureten en de Korybanten. Eindelyk het overige van Bacchus toetakeling komt ook met hen over een, men ziet 'er een natuurlyk afbeeldzel van in deze nieuwe Wereld. Alaar dit zal men noch beter in het vervolg van die werk gevvaar worden. Na uitgelegt te hebben wat 'er in den openbaren Dicnil omgong, laat ons tot de verborgentheden overgaan, die zondCr tegenfpraak hot moejelykll te ontwinden zyn. De Verborgentheden waren het meeft in den Godsdienft dcr Ouden geacht, en te gelyk ook het verholenfte, gelyk deszelfs naam zelfs medebrengt. Men ontdektezc niet als aan die gene , die zich daartoe lieten inwyden, en die alle proeven uitftonden ; wan* neer men zulks deed , eifchte men van hen een onverbreckbare ftil- zwygenthcid, en men bondze aan zulke vreeflyke eden, dat de godlozen zelfs niet flout genoeg waren om die te fchenden, en zo'er iemand reukeloos genoeg was om zulks te doen, van dat uur af had hy de wraak van Goden en menfchen te vrezcn ; hy wierd ftraks een voorwerp van de algemene afkeer , zo dat men niet met hem had durvcn omeaan , veel minder hem op reis ver- zelien of met hem onder een dak leven, nitvreze van in de wraak, die '«r de Gdden van moellen nemeni me6 ingewikkeit te wor< dea. V9 VAH A M E R I^ K A. It B6EK. ztt Deberoemclfle vandeze verborgentheden onder de Oudenwaren begrcpen in dc Grgia van Ifis en Ofiris in Egypte, van Bacchus en de Moeder dcr Goden in Thracien , van Atys en Cybele in Fry- gien, van Venus en Adonis in Cyprus en Fenicien , van Ceres te £leuflna, van Diana in Scythien, van den God Mithra. by de Per- len, van dc Kabiren by de Samothraciers , van dc Telchinen te Rhodus, van Jupiter in fereta , en van Minerva te Athenen , cnz. Maar gclyk ik reeds gczegt heb 9 dat het oorfpronkelyk ovcral by de verfcneide Natien de zelfde Godheid was en de zelfde grond van godsdienft » gclyk ik aangetoont heb in ^t geen ik van den openBaren Dienft gezegt heb , waren het 00k ten naaften by de lelfde Verborgentheden en de zelfde Inwyingen ; zo dat ik van alle in 't algemcen kan zegj^n > 't geen Dioddrus van Sicilien van de Verborgentheden van llis en Ofiris, van Bacchus en van Ceres gezegt heeift. tt De Inwyingen of de Verborgentheden van Ofiris „ zyn dezelfde als die van Bacchus , en die van llis zyn te eene- „ maal gelyk aan die van Ceres , zd dat 'er gepn onderfcheid als 5, in den naam is. Ik zal niet herhalen 't geen ik reeds van 't g*- voelen van Strabo, die ze alle te zamen verwart, gezegt heb. De Inwyingen tot de Verborgentheden waren een Ocffehfchool van godsdienu en deugt, door de Ouden ingeftelt , om de men- fchen volgQns de gronden van reden en wysheid te doen levep. Dit is Tnderdaad het denkbeeld dat 'er ons Cicero van geefc, wanneer hy zege dat door de Verborgentheden de wilde zedoi der menfchen verzacht en gepolyft worden , zo als het tdt welzvn van de metifchelyke zamenwoning betaamt. * Onder het zelfde denkbeeld van een Schbol, verbeelden de Heilige Vaders zetfs ook de Verborgentheden van den Chriftelyken Godsdienfi , wanneer zy in tegenwoord^gheid van de eerfte Leerlingen fprekende , die iich begonnen te laten onderrcchten > en dien zy de Verborgent- heden met wilden ontdekken , die de voorzichtigheid hen nood- zaakte om noch verholen te houden> om ze niet voor 't ongewyde Heidendom bloot te ftellen, zich niet als van bedekte woorden be-" dienden, dien genen die reeds onderwezen waren maar even aan- tonende, 't geen zy voor de andere wilden verzwygen » en zich vemoegc ho^ende met te zeggen » de Ingewyde verflaan ons. In dcr daad voor deze alleeri hielt men niets verborgdi. Als men zich deed inwyden, moefl men, zo 't fchynt. terge- ten dat men tot noch toe geleeft had, als of inder daad ail het le- ven van den menfch, dat niet door den GodsdienA en d(x>r de Wysheid befUert word , of dat al te 2eer van de zinnen en de voor- oordclen van de kindsheid had a%ehangen, om eigentlyk te fpre< ken geen leven was, en dsur den naam niet vah verdiende. Dgit geeftons het woord Initiatio zelfs te kennen, *f geen het begin i 9en aanvang v ,1 Opftel- liiig d^ beroedt* fteVer- bor|{en« hedcB, Sk. h i, wyin- Iran God*> dienft ei^ Deugt. Cittrt * Cieero dekgih. z. My'Herils ex tt^tti imfrtanique vifa ^dilt! tA luimaa?-' tatem 8c tnitigati futnos. I^itia, ut appellantor, ita revera principia vitac coh, gnovimus. Neque folum cun keticif^ virtndi ntioocm accepinus, fedetuvv cuoi fpc mcliorc morcndi. Wat men ia deVei- bor- genthe* ' den iu acht inoet nemeii, «,.- •;.) • -■.»'. Vande Zinne- beelden der Ver- borgent- hedcD. nx ZEDEN DER WILDEN fplaats het uitlegt Men moell van voren af aan weer beginnen ^ ,cn rekenen al het voorledeney dat niec door het levea van \ ver* .{land bezielt was geweeil) vopr nieis. De Inwyingen tot de verborgcntheden dan een fchool zyn^^e f .moefte^i zy ;il het wezentlyke en den gantfctien aarc van den Gods- .dienft beliydzen , waar van de gene , die niet ingewyd waren , maar den fchors en het buitenfle zagen) dac is te zeggeni datzy ■een uitlcgging van hun gantfche zinnebeeldigeGodgelcerthcid, en •van de ganfche I^eidenlciie Fabelkunde behelscten : een uitlegging van al de gronden der Zedelecr, die hec leven der menlchen moeU beftiereni en van het cinde, dat hun als de beweegreden voorge: ,ilelt wierd, en als de grcnspaul van deze mocielyke leer, en de 'ilantvaftige oeScDing vali alle de pUchteD) daar ncii deze Zibdelecr aan onderdapig inaakte. •u, , , V Y F T I E K D E H O O F T S T U K. ONtrent deze fchets doen 'er zich drie of vier zaken in de In- wyingen tot de Verborgenthcden van Bacchus en de moeder •der Goden voor ons onderzoek op. De eerfte zyn de ^nnebeel- den, om welke wel te verilaan ons ten hoogften oangelegen is., om dac zy ^t gantfche begrio der Verbor^;entheden inhcKoden. De twede.zyn de proeven der Inwyingen, die ons tot een breder ken- .his Van nun Zedelecr leiden; en de derde eindelyk zvn de Ver- borgentheden van de Goddelyke werkings die als een aubbel voor- ,-werp of een dubbel einde waren » waar van het een de omgang der Geeflen in dit leven ontrent de geheimen van de Waarzeggery ;xaaktex en het aader zyn gedac^ten tot op den (laat der zie! na de dood liec gaan. De 2^nnebeeldige Godgeleertheid had gls twee delen , het ecu Natuurkundig) hec ander Hiftorifch. Het eerlle raakte de God- held in haar wezen f in haar eig;enfchappen en in haar uicwerkin- gen, waiar door haar Almacht zich aar. den menfch openbaart. Ilet twede behelsde als in een lichaara van Hiftorie of Verdichtzelen 'zekeir^ voorvalleni zekere gewichcige daden , daar de Godsdiend deel in Bad, en die de verfchyning der Goden aan de menfchen raakte, of de gefchiedenis van menfchen die in godvrucht jegens de QodOQ , onder wier getal zy haddeii verdienc geflelc te wor- deh'^ he|t meeiVuicgemunt hadden. ^ delyk'ef onder de Ouderizelfe Geleerden, gelykMakrobiusjge- vojidipn^ zyn » di^ . de GodgeleertWid ten opzichc van dit Natuur- ^J(Ui^'di^qeel' be^h^iiwendcj.al de Zinnebeelden en aide Godhe- ,dfn van hetttpi^endoni op de 2fen en op die opperjfte Wezen heb- ben te.hms get^racnt, waitf\.v^^^ maar een Zinnebceld is , 'wor'aeii',^r d6k iGc/^erdenrQijder de hedendaagfche Schryvers gc- .Vohdeti, die de gahtfchd Wfterffche Godgeleertheid en al de God- heden van de fabel op Mozes hebben te liuis gebracht. . De. geleerde Heer Puet le^ ziph toe on> in zyn Evangelifche CVertyiging in 't brcde te bewyzen , dat Mozes in de perzoon van ,allf;, j^f podeO} eqS^fora zyn yrouw in..(}ie van alle de Codinnen beginnen I van 't vei-. ool zynde 9 [ den Gods< ^d waren i gen* daczy erthcid, en n uitlegging lichen moeft [en voorge: ker, en de ize Z^delecr UK. en in de In- n de moeder e 2^nebeel- ingelegen is.« hottden. De breder ken- tyn de Ver- dubbel vooc- : omgang der Waarzeggcry er ziel na de en , het ceu ae de God> ir uicwerkin- )enbaart. Het '^erdiciitzelen e Godsdienft de menfchen irrucht jegens ftelc te wor- akrobiustge* die Natuur- ilde Godhe- "Wezen heb- innebeeld is 1 Jchryvejrs ge- rt al de God- Evangelifche perzoon van de Oodinnen af. t t Ilieel.ki.atZ \ JCf. ile VAN A M E R I K A. 11. BOEK. tii afgefchctft was. VolTuis bewccrt van zyn kant ook » dat Moics de Arahifche of Indiaanfche Bacchus was , dien hy OJihs of Liber roemt. Hy onderfcheyd hem \an twe andere, waar van hy gc- iooft dat de cerfte Mizra/m was, en de twcie een van de bcrocmd- lle Kapiteinen der Egyptenaren. Cm naderhand het gecn hy op- pert tc bewyzcn , vergelykt hy dc hifioric van Mozcs met die der Heydenen van hun God Bacchus. Beydc deze Gclcerden miiren niet veel redenen van overeenkomft by tebrengen* die ona dewaar^ held te , zeggen , altyd niet overtuigent , en waar van yommige zelfs al te generaal , maar zamen genomen zeer aannemelyk zyn » en ecn foort van overtuigent bewys uitmaken. De Heer Bochart, wiens gcleertheid niet min eerwaardig is als die van de twe andc- rcn, voegt by de redenen van Voirius nieuwe gelykhedcn ennicu- >vc bewyzen van overeenkomft, die zyn gevoelen fchynen te ver- ftcrken. Evenwel is hy niet van zyne gcdachten. In der daad zo men overweegt dat de Ifracliren > wier geleider Mozes was , in 't algcmeen vyanden van al 'c Heidendom waren , dat zy na de dood van hun Wetgever langen tyd dc geeflel hunner buren iwaren , by wie zy zich niet bckcnc maakten als door voorbeelden van afgry- zen, en door een vyantlykheid die noch oude noch kunne ont- zag; is het zo veel te minder waarfchynelyk , dat die gene 'die hun woede ontquamen, van Mozes eeniOodheid gemaakt zoude hcbben, die zy aangcnomen hebben , om dat het toen dc gewoonte der volkeren , die tegen elkander oorlooeden , was , dc Landgoden hunner vyanden met vloeken te bcladen t ver dat zy die zouden eeren. 7jo het my geoorlooft was na zulke grote mdfinen te fpreken,' zou ik in der waarheid geloven dat men zeggen zou kunnen j dat \t verfcheide kenbare trekken in de hiilorie van Mozes gevonden worden, die 'de Dichters en Hiftoriefchryvers in vervolg van tyd zouden hebben kunnen aannemcn, en in de fabclvan hun verfchei- de Bacchulfen inlalTen , wier daden zyi volgens hun gewoonte , alle in een fmelten. Maar zo 'er trekken in deze verfierde hittorie gevonden worden* die op Mozes paiTen, hy is de enigfte niet waarop alles flaat, en zonder veel moeite aan te wenden om diete doorgronden i zal men 'er vele zaken in vinden die jioch beter op Noacli, op Abraham en op Jozef, en op vele andere byzondere Wetgevers zouden paflcn « die voor hem gclceft hebben. Noach minder is hy het eerlle en voornaamfle voorwerp ; dus veronder- itelc zynde dat de Dichters iets uit zyn hiftorie genomen hebben ^ en dat zy hem in hunne fabels hebben willen affchetzen , zouden zy hem met iemand anders verwart hebben, die ouder was, die hen algemener aandeed en nader als hy raakte. Het eerfte voorwerp van de hiftorilche Godgeleertheid zyn on- ze eerfte voorouders » Adam en Eva, die zonder tegenfpraak de eerfte Wetgevers zyn, die een welgegrond recht hadden om wet- ten voor te fchryven en ze wel te doen nakomen. Zy zyn het , zeg ik , die eerder als Mozes en S efora in de verborgentheden af- gcheelt worden. Ik weet niet of dit gevoelen vremd zal voorko- mcn, maar my dunkt dat het wel op de Oudheid en op den ^ grond Stur.lik t.fp. 18 c*k .1 v-1 f ■ A'- ttl ZEDEN DER WILDfeM Vcrner- kcnde tyiige- vocleni net St- Kle- ment vanAlc- xandry: en. Clem. Alex. fcheyde trekken van overecn* koinft. Ctn. 3. P/.8f.) Vf.6. Cim. 3: »/.i9. Gtn, 4. vj.x. Ctn.i. vf.17, Numtr. II. Deflang was van alleiy dcu een 2iane- grond zclfs vfln dc Zinncbccldcn en de Inwyingcn der. Orgia ge* grond is. St. Klemcns de Alexandryner in /yn vermaning aan de Heyde* nen, vcrzekert ons duidclyk dat dc Evasmus derUacchantcn op t.\9, als democder alter menlcncn, zag; dc/e Km > die door dc heliclic Hang verleyd wicrdj en het verderf van haar gantfchc nakomcling. fchap met zich ileeptc. Zic hicr zyne,woordcn. » Zy vieren, }i zegt hy , Dionyiius Moenotc in de Orgia van Bacchus , zy vcr< )i valTen tot een ioort van hcilige razerny , etendc raauw viecfch ; ), hun Jiooft is met flangen omringc , >vannecr zy dit vlecfcii aan M (lukkcn uitdclen? eazy doen onder iiun gefcnrecuw en getier }> den naam van Eva wccrgalmen , dezeEvA) door wie de dwaling tt en zonde in de wereld eekomen is. Het 2^nnebceld zelfs van n dc Bacchifche verborgenthedcn, is de mgewydc Hang : en zomcn >i de kracht van de Hebrceuwfche uitdrukking wil doorgronden > }» het woord Heva met ccn fterkcJY daar voor,betekcntiiet wyfjc }» van een flang. St. Klemens van Alexandrycn 2egt niet waar hy dezc Leer van daan gehaalt hecfc , niaar hy fchynt ze als bekent en uit den grond der verborgentheden zelfs gehaalt te veronderllellen. In der daad dc Orgia van de moeder derGoden>komen volkomen wel op de/e Eva , die de Schriftuur tie moeder der levendigen noemt , en die men 00k in den zin der Schriftuur de moeder der Goden noemcn kan, dewclke zegt dat wy allc Goden en Zonen des Allerboog/len zyn. De Orgia van de Godin Vefta of Cybcle, wier Zinnebeeld de aar- de waS) ilaan volmaakt wel op deze Evai de vrouwe van den af- valligen menfch , tot wien voor hem en zyn gantfche nakomcling. fchap geze^t wierd, dat by totjiofen aarde zou weerhtrett. De Orgia van Ceres > Ifis en Oljris » die de menlchen den Land, bouw geleert hadden> palFen volrhaakt wel op deZ,c Eva > moeder van Kain, dien de Schriftuur een Landman, /Or -4fr/Vo/ op den ftok vail Jupiter en Es« Orgia ge* de Heyde- :cn op t.\i, ' dc hellclie lakomcling. Zy vieren , ijs , zy vcr- iw vlecfch ; vlecfcli ann \v en getier de dwaling !ld zelfs van : en zomcn orgronden » nt net wyfje tc Leer van it den grond In dcr daad wel op de/e ;mt ) en die noemen kan, joog/len zyn. )eeld de aar- van den af- nakomeling* rett. n den Land* VAi moeder 'o/a, nocmt, : wierd , dac 'It en doornen brood in bet moeder dei^ , en Profer- z,e Eva, die :n , die haaf nydbare wet moeder def id nict met in de Woe- ^olTius zeg- om de be- Zinnebeeld }eelden van itt Jupiter en £s< VAN A M E R I K A. II. BOEK. m Eskulapius, aan den ftaf vati Merkurius em. Op de meefte mun- ten daar zy alleen gevonden word , is zy het Zinnebeeld van de Godheid. Zy was net in 't byzonder van Ifis en Ofiris en van alle de Goden of Godinnen> die enige ovcreenkomft met de Verbor- gentiieden hadden , en cm deze reden ziet men 'er altyd twee voor den wagen van Ceres gefpannen. In de Inwyingen fpeelde de ilang een voorname rol , men wierp een verguide gemaakte flang in en maakcen 'er gordels van. Men vergenoegde zich niec met ilangevellen en gemaakte llangen , daar waren 'er levendiee, diebetovert en tam gemaakt waren, gelyk die gene die Daniel deed Aerven; daar wa- ren 'er, zeg ik, in verfcheide Tempels van Vefta, in dien van de goede Godm te Rome, die men Dea Salus noemde> * en in byna alle de Tempels daar Godfjpraken gegeven wierden; men voedeze in deze Tempels op, men handeldeze zonder vrees van gequetll te worden, om dat zy den menfchen geen quaad deden, gelyk ver- fcheide Schryvers verzekeren. Men meet niet verwondert zyn dat zinneloze Natien , die den dienfi dien zy Gode vcrfchuldigt waren, tot den duivel hadden over- gebrachc,eneen zinnebeeld van de Godheid gemaakt hadden van't geen maar een zinnebeeld van den duivel was. Want zo de Or- gia op Eva en op den eerften Vader Adam flaan, gelyk 'er miflchien geen reden van twyfFeling meer zal over zyn na het geen my daar noch van ilaat te zeggen ; was de heilige Hang maar een afbeeld- zel van de verleydende flang, maar die de duivel, loerende om met de onwetentheid en de verdorventheid der menfchen zyn widl te doen, in een voorwerp van eerbied had doen veranderen, in plaats dat het een voorwerp van afgryzen had moeten zyn. Ik heb evenwel luiden , die in de zinnebeeldige wetenfchap der Ou- den ervaren waren, gezien, die beweerden dat men in de zinne- beeldige Godgeleerdneid der eerile tyden twee flangen moell on- der&heyden, zinnebeelden van twe tegenftrydige begififlfelen, het een van God : en het ander van den Duivel. Het bewys dat zy ^er van aanvoeren , is , dat men de flang by al de weldoende Godheden gevoegt ziet , die by de Orgia behoren , en dat in de H. Schrift zelfs de kopere flang het zinnebeeld van den Verlofler was. Dit zou men ook uit enige Munten kunnen bewyzen, waaropmen twe flangen ziet, waar van de eene de ander verflind. Dit artykel ver- diende wel door de Geleerden opgcheldert te worden , en zou tot een fleutel kunnen dienen om vencheydc zaken van de Fabel- kunde uit te leggen. De ongehoorzaamheid van onze eerfle Voorouders , die van de eene kant al te droeve gevolgen in de uitwerkzelen der zonde had , en die van de andere lunt hun al te vleyende hoop deed opvatten ingevolge der beloften die hun gedaan waren , was een al te aan- P a, zienlyk beeld van dan Gudi- diraft. lib.de Prrf. ftlig.er- rtreesp. a. */»«. Slangen inde Tem- pels op>i gevoed. SuidM t. Scbanum colentes Jovem, anguein, adliuc primi crroris vicia graflantur , fic (]uicquidhonuiKmperdidit, colitur, Ccfuncfti anguis callida cnidelitas actora* tur. * Julius Firmicus Mattnus , tap, cum initiantur , per finum ducunc XI4 ZEDEN DER WILDEN Nadere trekken van overeen- koma. xienlyk voorval om aan de nakomelingfchap geen geheugen van hun droevigen val te behouden , die oorzaak van 20 grote qualen geweeft was , en oorzaak tot een groter good gegeven had. Bewaarders van 't Geloof en deOpenbaring, bepalende volgens Gods bevelen voor 't toekomende wat de menfchen moeflen doen om hem te behagen, befloten zy onder verfcheide Zinncbeelden en in 't gebruik van verfcheide heilige oeffeningen, 't geen hun xonder ophouden het verlies, dat zy geleden hadden , de affchrik van de zonde die het veroorzaakt had , de verwachting en de ver- dienften van een VerloiTer , de fchikking van een bovennatuurlyk leven en van 'de genade , met de zoete hoop van de heeilykheid moed voor ogen flellen. Dit is 't geen ik van den aanvang reeds gezegt heb dat men uit de uitheemlche Godsdienften halen kon • die hoe gebreklyk en wanfchapen zy ook zyn mogen, ons bewyzen genoeg verfchaflTen, dat zy op den waren Godsdienft, dien zy gruwlj'^k verbaftert heb. ben , 2yn ge-ent. In der daad dit kan men uit de Zinnebeeldige Fabelen van de Heidenfche Godgeleertheid belluiten , waar van de meefte tot de Orgia behoren, die alle op deze ecrlle en grote waarheden zinfpe« len. Verbeeld ons Minerva, aan Pandora de nootlottige *^ Doos ter hand flellende , of de dochters van Cekrops den korf toevcrtrou- wende » waar in Erychton opgefloten was , met verbod van dien te Openen > niet een gebod , dat een drift van nieuwsgierigheid en hoogmoed deed overtreden? Is het ferpent Python , Latona zon- der ophouden vervolgende , om haar vrucht te verflinden , niet een ai beeldzel van de ftrikken die het helfche ferpent Eva Ipan- de? Saturnus zyn kinderen , op Jupiter en de anderen na , die door het geraas dat de Korybanten in de Orgia maakten ^ered wierden , verflindende , wytt ons die niet het ongelyk aan , dat de eerfte menfch aan zyn nakomelingfchap deed , en God enigcrmate door het berouw van ohic eerfte Voorouders en door den ingeftel- deh dienft om hem te verzoenen bevredigt ? Alle foortcn van zick- tens die de dood veroorzaken uit de doos van Pandora vliegende : t het kind half menfch en half ferpent , dat in den korf van Ce- krops * Paufanuis in zyn Attifchc zakcn maakt van een bed J van Minerva gewag, dat te Athenen in den Tcmpel der Maagden was , die aan haar dienil toegcw)'d V'aren. In de befchryving die hy van dit beeld maakt, zegt hy „ aan den voct t, van de Specr die zy in de hand houd. is een Draak , die men zou kunnen dcn- „ ken dat Erychton was. Op het voctftuk zict men in laag vci hevcn bceld- l,.werk alles wat men van dcgcboorte van Pandora verhaali, die Hefiodus en „ de anderc Dichters zeggen dat de eerfte Vrouw geweeft is. " Zo men dc woorden van dczen Schry ver wil nadenkcn , zai men daar in ontdckken dat 7y kunnen dienen om het gevoelen dat ik heb te ftyvcn, dat dc fabclcn van Miner- va, Pandora, Cekrops en Erychton openbaar zinfpclen opdcn cerftcn oo' fprong der menfchen. op den val onzer cerlle Vooroudcren, en dc vcrborgcnthedeii vail onzen Godsdienft. i" Antigonus dc Karyfticr in het tde hooftft. van zyn vcrzameling vanWon- dcrbaarlykc hiftorien, zegt niet gelyk de anderc oude Schryvcrs,dat dc dochters vaii Cekrops, den korf opcncnde, dien Minerva haar toevcrtroud had, gevon- dcn VAN AMERIKA. II. BOEIC ^if krops gevonJca wierd , toen zy dien openden, en waar van het Zinnebeeld noch in de Inwyingen van de \' erborgentheden be- waard wierd. De wergevcrs of de eerfte flichters van den oor- fprong van eenige volkeren , gelyk Cekrops , Eryciiton , en deze vrouwj waar van de Scythen zichafkoinliig rekenden , en die men veronderftelt , half menfch en half Hang te zyn. De menichen uit de gezaaide tanden van den Draak geiproten die zo dra zy ge- boren zyn elkander verdelgen , betekenen ons al deze zaken de droevige en dodelyke uitwerkzelen der erfzonde niet, en de wan- orde der begeerlykheid ? Zyn At6 die uit den hemel gejaagt wierd, en de boom van den tuin der Hefperiden die door een altyd waak- zamen draak bewaart wierd , geen verbloemde Zinnebeelden vaa onze eerfte Voorouderen , uit den Lufthof van Eden gebannen, en van de vrucht van den boom des levens beroof c , dien zy na Jiun beganen misflagniet meer mochten aanraken? Eindelyk isHerkuIes, twee flangen in de wieg dood drukkende , en van de Hydra met zeven hoofden zegepralende (een aanmerkenswaardig Zinnebedd , ter oorzaak van den draak in de Openbaring ) is dezelfde Herku- les ter Helle dalende en Cerberus aan den band leydende : is A- pollo, wreker van Latona, en het Serpent * Python met zyn py- len doorfchietende ; is Perfeus , door middel van Minerva over Meduza zegepralende, geen zinfpeling op de zege die de Verloffer over Duivel en dood benalen moeft? Ik zou noch andere zinnebeelden kunnen vinden die het gemak- lyk zou zyn'op dezen Verloffer te huis te brcngen; de ingefchape wysheid, wienseeuwige voortteling, in de geboorte van Minerva, uit Jupiters hooft heryoortkomende , ook wegens den tyd in de Voorzeggingen der Sibyllen , in de Maagt die baren zoude , en waar voor de Druiden Altaren hadden opgerecht, verbeeld wierd. Wie weet zclfs of de jonge Veila, de jonge Ifis, Minerva, Dia- na, Proferpina, Venus Urania, Didtynna, Britomiirtys, Dea Sa- iusj ofde goede Godin, die dezelfde Godheid onder verfcheyde namen betekenen, en wier maagdelyke ftaat zo geroemt wierd: of de Maagt , die in den Dierenkring onder de Hemeltekenen is, geen fchaduwen en duiftere Zinnebeelden van deze onbevlckte P 3 .. - Maagt den hadden dat Erychton half menfch en half flang was, maar alleen dat ly die kind met twe llangcn omwonden vondcn. Dit kan men nog op eenige munten gewaar wordcn , alwaar men bovcn den korf van de Orgia , Cyfta genaamt , ccn kind zict, met een of twee, flangen, 't geen cennicuw bcwys uitmaakt, dat de flang in dc vciborgcnthcdcn zinfpeelt op den misikg van Pandora, de eerfte alkr vromven volgcns dc Heydcnen, of om bcter te zeggen , op den val onzer eerfte Voorouderen, en op den elendigen ftaac waar in de erfzonde hun na- komelingfchap gebracht had. * Het Serpent Python is klaar h^ - Zinnebeeld des Duivels, volgcns de ftcUing »!cr Heydencn zelfs, in. icn men overweegt dat de gceft van Python het.beginl- fcl van de Waarzegging der Heydencn is , die ccn uitwcAing van de Tovetkiinft zynde, niet anders als net werk van den Duivel zyn kon. 't Is waar dat Apollo ook volgcns de Heydencn dc God vandc V'oorzegging was, en dal al de Waar- zcgaing der Heydencn by de zwarte kunft te huis horcnde, de geeft van Apollc en dc geeft van Python in den grond maar ccn gecft en een beginflel warcn. Herku-' Ie»,A- polio ea Perfeoj, ^nne- beelden Tan dea Verlof. fet. ti6 ZEDEN DER WILDEN Venrolg dertel- vefiof. Maagt wareii) die te eniger tyd zonder haar kuisheid te krenken» den Zaligmaker ter Wereld brengen moeft ; en of deze inaagdely- ke order, in alle tyden zo klaar uitgedrukt, niet ingeflelt was om eenigermaten deze maagdom eer aan te doen, die tegen de wet- ten van de natuur vruchtbaar worden moeft ? * De Moedermaagt die den Verlofler heeft voortgebracht , heeft een zo wezentlyke overeenkomft met den Verloirer zelfs , dat het waarfchynelyk is dat zy beide in dc Openbaring begrcpen wierden, die aan onze eerfte Voorouders van de Veriwrgentheid der Ver- lolfing gedaan wierd , zo dat deze Verborgentheid niet alleen in 'c gros geopenbaart wierd > maar met enige harer voornaamfte om> nandigheden. i 2ESTIE NDE HOOFTSTUK. IK heb reeds in het artykel van den Vuur-dicnft aangemerkt , dat men twee VelUs onderfcheyde, de eene de Moeder en de anv dere de Dochter » dat deze twee perfonen onder den naam van Moeder der Goden verwart , het ook in byna alle de andere na- men wareiK die men aan deze Moeder der Goden geeft, zodat men in de Fabelkunde twee Veft^s , twee Ififlen , twee Cereffen , tweeKhe^s, twee.Opfen, twee Cybelen, enz. vind. Ik heb ge- zegt dat die gene > die onderfteld word de Dochter te zyn , aan* Sezien als haar maagdom zo zuiver bewarende , dat deze maag- om haar uitmuntendfte voorrecht was. Men fchryft haar twee plaatzen in den Hemel toe, een in den Dierenriem > in het teken van Het blykt evenwel klaar uit de fabel van Apoilo, die Python met zyn pylen doorfchict, en die van dezcn Vyand zegcpraait, dat het in den oorfprong twe tegenftrydige beginflelen waren, waar van Apollo ens dezcn Verlofler voor ogcn ilelt, die de zon der gerechtigheid is, oorzaak van dlt zuivere licht dat de Pro« feten verlicht heefi* en die zdfs het voorwerp hunner profecyen geweeft is. * Onlangs Zyn iny enige handlchriften in de handen gevallen, door Zendelin- ^jsn opgeftelr, die een langen recks van jaren in China hcbbcn gelceft, daar zy vcel ervarentheid in de taal en kennis der oude letters van dit ryk gekregen heb- ben. 't Zyn kleyne verhandelingen over enige uitgetrokke plaatzen van de f. klaflifche boeken die al het voornaamfte van den Ouden Godsdiendder Gcletter- den inhouden , doar de Chinezen ecrbicd voor hcbben ,gelyk ^y voor de boeken Tan Mozcs, en waar in zy een zo ecrwaardigc oudheiderkcnnen , dat ?.y die even oudals hun ryk flellen. In deze uittrekzels word van een Moeder >iVlaagt en haar zoon gelproken, op een zo kenlyke wyzc in zo veel Hukken die overeen* komft hebben met het geen'er onze Godsdienft ons van Iecrt» dat het fchynt dat* ze niet onbekcnt kunnen blyven. Vooronderftelt zynde dat deze uittrekzels gc- trouw en wettig varen, zou nieti myn Helling over de fabelkunde bcter ftaande bouden. Ik hoop dat deze Zendelingcn in 't vervolg hun ontdekkincen en ken* tiiflen in 't licht zullen geven, en daar de juiftc uitgeftrektheid en zekcrhcid aan gevrn die zy vcrdienen. Dan zal het licht dat«y de wereld over den Godsdienft der eerfte tyden geven, to veel te meer kracht hebben , om dat zy het zullen gehaalt hebben uit gedenk- Aukken die van dc verfte tyden af in '<^ezen zyn en met zorg bcwaart worden , en dat deze ontdekkingen uit een zuiverder en zekerder bron zullen fchynen te vloeien, als de andere gewoontcos, die dc wecftheid der Amerikancn veel ver- bailert bccft. ekrenken* maagdely- elt was om in de wet- emerkt, dat r en de an-, ;n naam vaa le andere na- reeft, zodat :e Cereflen, Ik heb ge- e zyn » aan* t deze maag- t haar twee in het teken :. van met zyn pylen oorfprong two olTer voor ogcn cht dat de Pro* eweeft is. oor Zendelin* elceft, daar zy gekregen heb* laizen van de y. jftdcr Gcletter* voor dc boeken dat ry die even cdc-Maagt en en die ovetcen* hct fchynt dat- uittrekzels gc* de betcr ftaande kineen en ken* n zekcrhcid aan IHcetblllS. JO.. VAN AMERIKA. IL BOElt. tif van de maagt i en de andere in de Maan ^ waar van men een God-^ heid gemaakt heeft , by wie de kuisheid in zdnderlinge achtina was ; maar deze maagdom was met een foort van vruchtbaarheid verknocht , gelyk de naam van Erigone \ , dien men haar gcefc , medebrengt. Deze Maaet uic den Dietenriem, wierdniet illeen met een koren*air in de hand j dat een van de Zinnebeelden vail Ills en Ceres is, verbeelt, gelyk men ze noch hedendaags affchil- dert ; men verbceldeze oudtyas met een kind aan dc barlt , gelyk men ze noch in een oud gedenkteken ziet , dat ik heb laten in 't koper brengen. Vefta, dochter van Saturnus, fchoon maagt zyn- de , was minnemoeder van Jupiter. Venus Urania die ook maagt was, was moeder van de Min; endeze Ifis , op iwier hooft men een halve Maan ziet , word dikwils verbeeld Horus Apollo , onder de gedaante van een kind , dat zy in haar armen houd , en onder de gedaante van een Stier of den God Apis te zuigen gevende. Bacchus is dezelfde als Horus : maar Bacchus word in de Fabcl- kunde ook de Zoon van een Maagt genaamt. Bacchus is zo dra niet geboren , of Merkurius brengt hem aan de Nymfen om op te voeden. Nu verftond men door den naam van Nymf in de Oud- heid de perfonen van de vrouwelyke fex die nooit gebaart hebbcn. Caelius Rhodiginus * vraagt over eenige Schryvers die het levcn van Alexander befchreven hebben , en alwaar gezegt word dat Bacchus van Tupiter en Kora geboren is , wat Kora was , en legt het uit. De Schryvers, zegt hy , hebben dit woord in verfchey- de zinnen'opgenomen. Want vooreeril noemde de natie der Mo< t Goropius Bccantis, lib. 4. cut titul. Chton. Dicitur autetn haec vifgd j nomi- tie prorfus admirabili , & tali ut in ic duo maxime coritraria concluderc videa- tur. Quid enim ad audiendum alcenius , quam earn Virginetn voc^ri j qux ab infigni Sc exccllentifllmo partu nominetur ? Q^ifquis «niin Grxcae lineuc non eft imperitus, dum EujoMm audit, fatis intclligit flVe partus nomen derivari : nam yi>®' yifirtt* «uo> legitimuni filiutn figniHcat , non adoptivum , non putati- nutn, non illegitimunit (cd propric- cuique 6c naturaliter (uum. * Calm Rhodigitt. lefl. Jntiq. lib. 7. cap. if. At Dionyfius mcus qucm La- tini tui in fecundo Alcxandri gellorum, Jove ac Cora fatum reddidere , qualis^ nam tibi videtur ? Aut quam putas efle Coram iftam ? Ego demunv refupinatS Sylva hic proruifle fum vifus. Coram quidcm varic capi inauftorilius^ pri- mumquc Moloflbrum gentcm eo nomine pucUas deer nter formi confpicuas nun-^ cupare, proptercaque eorundcm rex Mes five jlidonius , uti eft apud Plutar- chum , hliam appcllavit Coram , quern rapere adortus fit Pytithotis. Sed fie pro Virginc expi Coram adnotavit Euftathius dai tS %*(>*'» quod omare indicnt 4. fed 8c repurgare quorum utrumque stati congruit in corrupts ac purx. . . Dif- parari tamen ab Cora & Partheno Nympham , invenias : quippe Parthenon in- tclligunt infciam prorfus virilis concubitus \ Nympham qux Paulo ante vird junm non diem tamen pcpererit, Gynem vero dicunt quae partum jam fufcepe- rit. Verum & Coras Poetx Naves dicunt Prdtoplool id eft, pcimura in aquaih conjc£):ns, tanquam plane virgines fint. Coram item Grxci pupillam in oculo vocant. . . . Proferpinam &c. ab Orscis nuncupari nemo in litteris tarn Sena- tus qui ncfciat. . . . Scribit Clemens Jovem commutatum in anguem inttiliflc' Prolerpina: filix vitium, undc natusjijt Dionyfius, quo argumento etiam Saba- ziorum myftica Draconem prxfcrunt* in ovbem complicatum- Hinc fiC Poctati toraconcm Tauri patrem dum concelcbrant , fymbolice opertequc Jovem innu- unt, & quo & filia natus fit hic Tauri fpccie, Q^arc ab Lycophrona Taunmi vocatum fcinlus. I3ilcctta« vrord id dtfabel- kunde bok de zoun van een Maagt ge- naamt; Nymf waiby deOa> denbe^ teken^ • ■ ,'. ' Straht lib. I0.fl 3»>. Profer. pinait daelfde rcrbe- 2wan< Scring. Bactbmt, Horut , waren dezelfde God- heid. lit 2EDEN DER tVILDEN loflen do jonge dochtersj die door een kuifche en zedige fchoon. held uitmuntten : hlerom gaf de Koning van deze natie ^ utdes of jUdoHCUs, gelyk hem Plutardius noemc , den naam van Kora aan zvn dochter , die Pynthous ondemam te fchaken. Maar £ulU> tnuis, voegt hy 'er byi heefc aaogemerkt dat Kora altyd voor een Maagt genomen word y van het Grieks ^ti t.* *»(*" , 't geen op. fchikken en zuiveren betekent, beyde volmaakt met deze zuivere en onbevlekce leeftyd over een komende. Rhodiginus haalt enige andere uitleggingen van het woord Cora aan, vvaar van dc eigcnt< lykfle is,dac men dus by de Grieken het Avic in ^t oog noemde, dat men in dezen zin maagt kan noemen) om dat het de minlle vlek niec dulden kan ) en dat de geringlle zaak het zelve hindcrt. Deze Schryver vcegt 'er vervolgens by, dat niemand, die enig. 2ins in de letters ervarcn is, onkundig is , dat men den naam van Cora aan Proferpina gaf, en dat Bacchus een zoon van Proferpiiu, en Jupiter was. Van den naam dezer Godin Cora , Maagt en Moeder van Bacchus , zyn zonder twylfel de Korybanten genoemt, en dit heeft Strabo byna gegift , wanneer hy dezen naam van dien van ««>«« doet afkomen, dien aan de jonge Dochters gaf, om dat de Korybanten diergelyke klederen droegen. Proferpina is dezelfde Godheid als Diana, als Minerva, als dc jorige Vefla, en de jonge Ifis, by wiede kuisheid zo hooginwanr- dewas. St. Klemens van Alexandryen heeft gefchreven, dat Ju. piter de gedaante van een ilang hebbende aan^enomen , haar gc- weld aandeed, en ^er Bacchus, anders Dionylius, by krecg ; dat het om deze reden is, dat in de Orgia van Scbazius de in een ge< krulde ilang het Zinnebeeld van de verborgentheden was. Om dezelfde reden is het ook dat de Dichters, wanneer zy in hun vcr- zen den Draak) vader van den God Taurus of Bacchus, vieren, klaar Jupiter betekenen, uit wicn en xyne dochter Proferpina, Bac- chus onder de gedaante van een Stier geborenis : \ geen ookdoct zien dat Bacchus, Horus en Apis dezelfde Godheid waren. Heefe men dan geen grond genoeg om te zeggen dat in alle de- ze verbloemde fabelen van de Zinnebeeldige Godgeleertheid dor eerfte tyden, beyde de Eva's afgebeelt zyn, waar van de eerfte, Moeder van alle menfchen, zo fchadelyk aan haar nakomelmg- fchap was, als de andere haar door haar maagdom nut was, die eniger maten verdiende de Wereld een Verlolfer te geven ? men moet ook aanmerken dat in de H. bladen de Maan het Zinnebeeld van deze Maagt is, ^lyk zy het in de ongewyde Oudheid van die gene was , waar van ik zo even gefproken heb. Bacchus, Horus -Apollo, en Apis, die men aan de borll van Ifis ziet leggen, waren de Zon in de ongewyde Oudheid. Zou men niet kunnen zeggen dat zy het Zinnebeeld van den Zaligma-' ker waren, die de ware Zon der Gerechtighsid is ? Maar zo Bac- chus ^ Horus, en Apis de afbeeldzels van den Verlolfer zyn, /al het * Deze cewaande Koning der Molodcn jfJes o£jtidoneus, is dc Pluto van de Fabcl, dcGoddet Hel: en deze naam yfidoneus fchync van Adonai gcmaakt te zya , een der namcn van den waren Cod in Cm Hcbrccuwfchc taal.. VAN AMERIKA. 11. BOEK: tH hct gcmaklyk xyn dc dubbdc geboorte dezer Godea uit te leggen> waarom men in de N^'erborgentncdon in.'t cerft ^un, dbod beween- de « en naderhand hun Opftanding vierde. Waarom men Apis onder de gcdaante van een aticr verbeelde, tuirchpn wiens hoorr nen men een kloot ziecj die de Maan verbeelt, waar.pp, Oflris en rfis onder dc gedaante van halve menfchen en iialv^ ilangen ver- beeld wordeni en aan wiens hals men een Illfch of Hermeti£;h kriiis vattniaakte. Waarom men in de Zinncbeeldige figuur van Horus, hem met een lang kruis in de hand verbeeic, nebbende de kop van een fper- ver , 24inncbeelc van de Godheid , met een winkeihaak , Zinne- becld van de Gerechtigheid , en den Jjtuus of Wicphelllok , Zin- nebceld van het Prielterfchap : Waaram men eindelyk Bacchus ook met een Wyngaards-fpies » ais een kruis gcmaakt , yerbeeld* §dyk ik hier nazal aantonenj i'prekende van dit Zinnebjseid dat by e Egyptenaren hcilig was. Dit zyn fprekendc 6guren j en de Zinnebeelden fchynen zich zelveri daar uit te leggeri. Goropius liekanus j van de vruchtbaarheid van Erigone of dc Maagt uit den Dierenriem fprekende, yind in dekorenair, die zy in de hand houd, een heeriyk Zinnebceld om den Verlofler te be- tekencn i di6 het uit den Hemel gedaaldc brood > het brood des le- vens , het brood der (lerken zyn moeft, Waarom zpuden. wy niet zcggen clat in Iflac^hus, dien men dikwils in de Oudheid voor den wyn zclfs neemt , gelyk Ceres voor het koren., ook die gene ver- bceld :wierd, die de wyn moell zyn die de Maagden voortbrengt? En dat in de OfFeiande van brood en wyn, die een Zinnebeeld. van de Eucharifty in de Wet der natuur was, dat even eens in de yerborgenthcdcn van Ceres en Bacchus gevonden wi^rd , ^nuw . beeldig deze ccuwig durende Oft'erande verbecld >vie'rd , waar van dns Jelhs Chriflus de wezentlykheid gegeven heeft , en waar in hy zelfs'het llachtofFcr en dc Prieller is ? t)it flrydniet tcgen liet geen ik hier boven van de Uacchanalf ' K der Ouden gezegt hcb , want fchoon de wyn in dezen zin noodza- kelyk tot dit Otier fchynt te moeten behoren , is het evenwel ze- kcr volgens de getuigenis van St. Juftyn » dat in de verborgenthe- den van MitJira* waar in deze Vader een overeenkomfl tsweect .W Ctrofiwi Bttamui, t Coroptus Bfcams , Ub. 4. cm titulus Cbronitt. Quid inter cxtcra iljo iQira- bilius, ftcllam illatn quz mfcentc Chriflo in Oriente erac prin^^ tnagnitudine in-v fignis, & a4 femora Virginis collocata aChaldxis nom^n aciicpifle , quo illud frgnificatiir, quod latinus diceret, flinumcibi rufleHtatttis cpiliftntiantis .&"elevah- tis. . . . Qtiis hie noil admii^tur prxcipuam hane fteliain , tvm Chrifto naf« ccntecxoricntcm, hoc nomen obtinuifle, quo indicarctur cum, qui nafccrctur, cibum cfTc ekvantcm , fullcntantcm atquc confirmamem. . . Bene igitur Afl- mon, Alacejf /^fimechf nominatur ftelUhxc, qaam rus fie- ri percnnis,, ac pcrpctuo homineni fudentans. . . . Nee ociosd auc (ruftia Vir- go banc fpicam manibus fuis tenet , co quod cibus ille de pura Virgine naTcerc-' tur, qua Qometlo nd Libr^km juditiaeanernsproccdcretnus, nihil amplius veiiti' fondcinnationem , C lirilto Ipngc pccCitcid.R0ltris pr«pondciv-> cc. , wm: i. ci* -. J "pi*: xpro Cbri^. f.j8. i^w • ■■■» ■'H ' ■M .;.):Ui^ ilHrtim Qrig*». Optra t tnt>, 1. Nor. /*-/. i. n Fid. Creit- ium, Hift. Canad. //>.!. Jttf num vaiide ' Vroov . (lieuit denHe> mel %t' JMgt wierd «olgcn$ het ifi' Toelcn der Hu* connen. iltf Z fe t) E M b E il W i L D E N te vttfdt^ri m^i! Mt etfrwdttMig^ S^krinSieht ov\rt% Alcaars , tti^n' ctAi- wet d62e^ Olferande tiiec als m6c brdod en cen bckcr watcf vierde, ciih^c is itanrichyndyk dat die de NacicA dedcn, by wieh dc wyn' niet »i oebruik wM. Dk ailes kah duoi^ eeii plants beveftigt worden , die dc Heer Huet ult eeh ond Arabifch Scfcryver ** ver haalt , want in zyn aan- tlJkAlingcn over O igenes , oVcr het ftuk der Stefrekykefs fpic* kende, die degeboorte Helling van onzen Heere Jefus Chiillus \\t den Hcmelloop hadden willeh opmaken , heef^ by' deze aanmerkc- lyke woofden. »> -Zy lyn door Albumazar , een oud Arabifcli », Sterrekyker bedrogen^ die de Bce'lden optellende die met de I) conilellacie van de Maagt opgaan ( vol^ens de Lore der India- » neni derPcrxenen der Egyptenaren, die zekere IJeelden ondcr- u Itellen » die in ieder tieittal , dat is te zcggcn in ieder ticndcn j> gr^ad van de Gonllellatic opgaan ) in hec: cexilc tientat van de it Conrtellatie van de Maagt des Diercnricms , het liecld van cen » zecr fchone Maagr plaatlt , die een kind aan dc bdrA: hecfclcg- t> geik. Zy voed lice kind , zegt de Arabifche bcliryver , in een it plaan uibrye genaainc t en een zckere Natie geeft aan dit kind a den flaam van Jcfas, *t geen in \ Arabifch Eice hiet, en de ecu- }» wigt Star van'de Maagt eaai met dit Betid op. De Heer Hiiee heeft gelyk dat hy dezc geboortefcellers verfoeit, inaar het volgt evenwel uit de woorden van dczen otiden Ai'abi- fcheiiSchm^r, dat deze Maage, een kind zuigende > in de oude Aftwnwmilche ftelling der Pei*zen , Indianen en Egyptenaren "was , ehf dat de Gbriftenen van zyn tyd, die hv met dezc woorden , cen z^keri Na^e, befchryft, gcloofden dat hcc kind, dat aan de borft Van deie M^agt tegt , Jefus , of het Af beeldzel van Jefus , den 2a- Itgmaker , Wa^ » \vaai> uit wy iicht kunntn befluiten , dat by in de Otdk *Bf Odden was verbeeld gewceft. Schoon men miflchien zo dt(;p in de vdetftappen , die ons van deil otideA Gbdsdiehft der Wilden noch ovcrig zyn , niet kan in- dringenf^ wyzen ot\t cnigc liunner fabclen nogtans een God den Scheppifr , en cen God den Vcrzocner aan. - Maat'de gene diede mcefte overcerikomft met de moedcr der ©odftV'indttOrSia heeft, is dc^ieuit denHemel gejaagde Vrouw , traar van ik reeds gefproken Keb , en daar zy den oorfprong der menichen aan toefchryv^n. De Huronnen noemenze Ata-entftc. dti is f eft n^an^ zaSii^dleW xAt jita , dat de Jerfooh betekent , en Oft Eilffit dit in de zamcfiftdlihg eeii buiten gemene lengte of ver- held vin tyd en plaats betekent, of dat de hooglle graad in 't ftuk vaii gbed of quaad is. Deze naain van jtut verfchilt met van de - .• .-... %Jtt» \i' •f'f .. ^ Hua h Or^sOpera caixr. Virainiy inia^tton colloCat foi>moti6, pucrum geftantis & bflcniil Nu- trit puetaniy incpn in^toctf quidicitarj^w' 2c vocat ipfum pucrum ouxdam gens Jcfum, cujutinfcrprctittiocil Ai«toice£fr^Sc afcetulic cum ciftclla Vir- ginis ztenu. • VAN A M E R I K A. 11. BOEK. ifti Jta oiAti van Ilomerus, en van dc Atti van 't Evoc rocpcn der JjACchanten. Dexc vrouw is dc grootmoeder van Tharonhiaouapn liun God, die xy ook in den tyd veronderftellcn geboren te xyn, en onder de menfchen geleeft tc l.ci)ben ; maar vcel van haar klein-20on verfchillende , die nice aU ftoed zockt te doen , is zy van ecn zeer bozen aarc -, /y ect niet als ilangcn en adders , zy heeft liet gebied over de dood ; zy zuigt zelfs het bloed der menfciien, die /y aan een quynende zickte qoet fterven ; zy is de i^oningin der fcliim- men , die haar dc fchatting fchuldig zyn van al 't gecn met haar ligchamen begraven is geweert; en zy dwingtze om haar te verma- ken, met haar danHcnde) want zy Hellcn al dc gclukzaliglieid in deze danflen , die cen van de vopmaamfte plichtcn van den Gods- dienft gewceft zynde, ook Jiet voorwcrp vandc gelukzaligheid ge- wceft moeten zyn. Zou men inderdaad niet zeggcn , dat hicn in dc/c Vrouw van cen bozen aart , die niet als ilangcn ect , en aan wie allc menfchen na nun dood huldc bcwyzen, dcze zondige Eva zict, die al te licht na de verlcydencle redcnen van den bozen gecfl luifterdc , die haar door den mond van de Hang aani'prak , en die hier door de dood in de Wercld deed komen , waar aan haar zonde alle ha- re kindcren onderdanig maakte ? 't Is van cen andere kant aan- merkenswaardig, dat zy onder hun mcnfeh gewordcne Godheden gccn als deze yrouw en haar zpon of kleyn-zoon nocmen , zon- der enig gewag van cen Vader te makcn, waar uit het fchynt dat zy gelyk dc Ouden dc eene en de andere Vella , of om beter te fprckcn , de eene en de andere At^ Jicbben verwart. Ik zeg van dc eene en de andere AW, want gclyk de namen van de moeder der Goden aan beidc de Eva's palFcn , kan men het zelfdc van den naam Ate'm''f. byzonder zeggcn. Niet allecn was het de naam \an dcze fchuldige Eva, die uit den Heme! verjaagc wicrd, maar ^t was ookde naam van die gene die Maagt wa», ci^ lict is waarfchynclyk dat van dit woord AW al de andere van Att^^ tyitbeae, Athena, Atbrettdy t^therotua , ecrlle namen van * Mi- nerva, gemaakt zyn, gelyk ook die van Atergatiss Adargatis^ t^tbar^atis, Athara-, Athyf^y Aftur, A/larte, namen van de Go- (len van Syricn. Ade, Attis, Adea, Attica ( zyn woorden dip Q X den * Phomutus of Cornutus zegt , dat her zeer tnoejclyk is om dat het zo lang gcledcn is de aflcydiiig yun den naam van Minerva, die Iw Athrena noemt, tc vinden. Men kan het zclfde van byna al dc namen der Goden zeggcn , wane dc afleydingcn die men 'er vaii gemaaKt heeft veel later zyndc ills de tyd , wa.ir in deze namen gegeven zyn', moeten byna' alle gcbreklyk geweeft zyn. t Pauzanias maakt Adeus eerllien Koning van Athcnen, en gceft hem Ce- krops, difcn hy vcFonderllek zyn fchoonzoon geweeft te zyn, tot opvolger. En hy zegt dat m.den naam van Attis, dochter van Kranaus, die op Cekrops volg- dc, het land der Athenienzers Attica genoemt wicrd, in pliats aat het voorfaecn Adea , na zyn eerllen Koning gcnoemc wicrd. Maar nacfemaal byna alle Sdiry* vers Cekrops eerften Koning van Athcnen makcn, moct hy den naam van Ac- tcu3 ook gchad hebben, naam die van het woord Adam fchynt afgelevd te zyn^ en die zeer wel'opdien genenpaft, dicn wy vcronderftclt hcbbcn den zclWrn met onten caften Vader te zyn. Ell i) it Groot- moeder van hun God £0" Verge-* lykiiig. vaiide* zclve met Eva. tai iEDEN OER V/ILDEN Dm Cffnx , Hijl. CS110J. M.t. 7hn*i Cotmtgf. Vuiv. Av.ii *h,6. Ctrtllaf. fi , Com- mtni- tttsliit lik. a. tap. I J. LH.Gr. CyralM, tiift. Detr. SyMifU Jive. vervolj^ der lelt- dc nolle. tetiret tdtfidH' ttl&tH' rienfei d*$ Mif. foHidtl* C»mp. tU'JtfMS, 6 Htem- eill lit' ttt. den zelfden oorft^rone liebbcn , en worden allc bp den tyd vin Ce* krops, man van Pandora, dat is tc vcggcn op den tyd van onte ecrlte voorouders, op den tyd van Adam to huis gebnicht, ^iens haam den mcnfch becekende op den Man en de Vrouw pade, ett Dp mannen en vrouwen hceft kunncn uitgclcet wordcn ; maar die onkenbaar zal gcworden lyn door de wooroen, uaar med hy zal lamengellclt /.yn » en door andere verballeringen , die cvcnwcl ee- meen en ccmaklyk gcnocg /.yn , nademaal 'er duizcnt voorbeeldcit tyn van de vcrandering van ./i in £ en D in T. Atabocan is God , de Schepper in de fabelachtige hiftorie der Aigonkyneh. In die der Braziiianen word ook van een zckercn x^ta , ccn zccf beroemden Waarzegger, gewag gemaiikt, waar van ry vele Ta- ken verhalen) die boven dc menrcnelyke krachtcn zyn, en die de kleynzoon van een Maagt was , die hem zonder haur mnagdom \.t krenkcn ter vvereld gebracht lud. Dit is liet eenigtie voorbcelj niet (lat 'er in Amerika van een maagdclyke Godin is. De volkc* fen van Peru hadden 'er een in de lucht gcplaatft , die uicdeclftct van Regen en Wind was. Men vind ook in hun Iliftoricn eenicfc overblyfzels van Poezy » u uar in 'er gcvag van gcmaakt word. By de volkercn van dc Spaanlbhe Eyhnden is een van de nainen van dc moeder der Goden die van /Itabeira » die van den naam vsa Atab'triui » dicn men aan Jupiter gaf , fchynt afgeleyd te zyn. ZEVENTIENDE IIOOFTSTUK. DE Slang hceft icts vetborgens by al de Afgodendienairs v:(ti Ooftindicn, China en japan, gclyk by dc oude Meydcncn, het zelfdc is by al de Wildcn van Amerika waar. Vadcr Bouchet ifi een zyner Bricvcn aan den Hcer Hurt , Bif- fchop van Avranches , zegt , dat 'er in de Hiftorie der Ihdiancn verhaalt word : ,« dat een berbemt Serpent , Cbcicn genaamt , gc- » waar wierd dat dc Boom dcs Levens door dc Goden van licn 11 tweden rang ontdekt was. Nademaal men mooglyk aan zyn H zorgen hct ocwaken van dezcn Boom toevertroud had, wicrd M hy zo verx-oert van toorn dat men hem vcrraft had, dat hy op- }, ftannden voet een groot decl vcrgift uitbraakte. Het gantfche ,» Aartryk leed hier door, en ntemand zou dit doodlyk vcrgif ont- >, fnapt nebben , had de God Ooivcn geen mcdely met de mcnfcliC' I, lyke natuur gekregen : hy verfcheen onder de gcdaante van ccn ), menfcii , en llokte zonder vcel te zeggen al het vcrgif , waar mc het boze ferpent het heel-al bedorven had, in. *' De Verio! ler 9t zo wel als de algemene val der menfchen y worden rcdclyk wel in deze fabel afgebeeld ; maar de Verlolfer word nocti bctcr in dc CMFerande afgefchildert , die de zelfde Indiancn van een fchnnp doen, en waar in men (zegt Vadcr Bouchet in den zelfden brici) een ibort van gebed doet waar in men hart op deze woorden uit- ^reekt : Wamter :Mlde Zaligmaker gebortn worden ? wanneer zal de Ferlojfer komen ? Vader du Tertre, dc Predikant Rochcfort, Vader le Breton en verlcheydc aaderc Schryvers vcrzekerco, dat de WUden van \ 2>uider- yd van C<» I van onie :ht, Ml 'km parte, eit I mnar die me6 hy u\ /cnwd ce- jorbccldcit 7n is God , f, ccnzcct y veic za- en die dii nagdom ^e voorbeelj De volkc* uicdcclftct icn cenicft iakt word. de natncn nflam vaitt '^yn. UK. ma«rs v:(n leydcncn , Turt , Bif. t Ihdiancn aamt , pc- ;n van den k aan lya ad , wicrd [at hy op- t gantfche vergxf ont- ? mcnfchc- e van ccn » waar mc Vcrlolicr lyk wel in ctcr in dc ?cn fchnnp den brici) 3rden uit- anneer zal Breton en len van 't Zuider- IJittl.U.in. V A N A M E RI K A. II. BOEK. li^ izTuWercleel byna dezelfde Denkbeeldeti hebben > die men in d^ grote Indien lieeft, aangaande den Draak, die de Maan gedurende haar toning verllinden wil j 't gecn enige Zinnebeeldige verbor- gentheid Icnynt te kennen te geven , op de zeifde wyze als het ge- luid dat de ene en de andere met hun Maraea maken , of met op fchorflen> op keteltrominen of ketels te llaan klaar een goddelyke oeftening aanwyft, die een overblyfzel vin die der Korybantcn is. „ Wanneer 'er een Eklips in de Maan is, zegt Fader dit Tertre ,, van de Karaibett Jbrekende ibcelden zy zich in chtde A£aboya(dit „ is te zeggen de Duivel ) haar infk)kt. 't Geen oorzaak is dat zy „ den gantfchen nacht danflen , z6 wel bude als jonge , vrouwen j, als mans, met de benen dribbelende, een hand op 't hooft, en de andere op 't gat, zonder te zingen, maar een droevig en verfcliriklyk gefchreeuw van zich afgevende. Die eens Jiebben Ijeginnen te danifen , zyn genoodzaakt tot het aanbreken van den dag daar in tc volharden , zonder Jiet zelfs om de dringendfte nood te laten ftaan. OndertufTchen heeft een johge dochtereen kalebas, waar in enige kleine lieentjes zyn opgeiloten, in de hand, en die fchUddende tracht zy l»ar lompc Item met dit ve^- velent geraas te paren. , ; De Inka GarcilalTo zegt, dat de Peruvianenzich inbeelden dat de Maan dan in zwym vicl, en in gevaar was van te fterven. Zy vw- genoegden zich niet met vcel geraas te maken, met gebeden tedbeti en andere bygelovige plechtigheden om haar uit ix*^<» VO- NaUet Trait/, 7 *A.i83. ' vrcmt gCVOC" lendec Kiirai. benalc h« fi- le lips in. deMain ,. ■ -...I Carcii^- JoCom' ttttmt ReaUti W.i. Won- dere ge- baarden derPe- ruvia- nen deMaan inzwym viel,oin haar weerte doen be- komen. Vremd gevoe- len der India- nen om- irent den Maan-, xwym; lyma- , ken een groot geraas met ke- tels en trom- mels oni haarte redden. "4 ZEDEN DER WILDEN dptiti. 11. H. .^innc- Meld oit deopen< baring hier na iwc- aeode. Uitleg. gingdaar van. 'dien tyd leclen, en onderwyl de Tovereflen haar toverkunften pleegden, beeldden zy zich in de zelve met haar kopere inltru- mcnten, die van alle kanten weercalmden, te redden. Wat my aangaat, ik verbeeld my een overblyfzel van den Godsdienft der ICorybanten te zien in het geluid van dcze Cymbalen aan de Orgia, en den dienft van Ceres en Ifis toegewyd. Zouden de eerlle in- flellcrs van de godlyke piechtigheden gewild hebben dat de Zon en Maan-zvvymen tydllippen waren, die onder de duiftcre DenkbceU den van een Draak, welke de Zon en de Maan verllinden wil , den menfchen de pogingen in de gedacliten bracht , die de gecft der duiftcrnis aangewent heeft om hen verlorcn te doen gaan ; den goeden uitilag dien hy kreeg , onze eerfle ouders bedriegcnde , en de zege die een Verlolier j uit een moeder-maagt geborcn} op hem moeft behalenr 't Is zeker dac de H. Joh^innes ons in zyn Openbaring de zelfde zaak onder een byna dicVgelyk Zinnebeelu verbeeld , in die vroiiw met de Zon bekleed, die dc Maan opder haar voeten heefc, en ceii kroonmet twaalf ftcrren op heeft. Dcze Vrouw is in barensnood, de Oraak met zeven hoofden , en zo vclc kronen daar op , wicns ftaart het derde decl van de fterrcn des HemeJs met zich ileept , paft op het ogenblik dat zy haar vrucht aan den dag zal brchgen , om die te verllinden ; maar dcze Vrouw baart een zooh i die de meefter aller volkeren zyn moet. Deze zoon word ook tot Gods , troon gebracht , en de Vrouw in dc Wildernis geleyd , na de plaats die Goid haar toebereyd had. Wie is deze Vrouw ? Wiede Zoon? Wie de Draak ? Men kan het klaar uit het gevolg zien , want ilmks daar na word gezegt , dat 'er een grooc gevecht in den Hemel tufTchen Michael en zyn Engelen van de ene zyde , en den Draak en zyn Engelen van de andere zyde, voorviel. De Draak , het oude ferjjcnt , dac is te zeggen de Duivel en Sa- tan die al de Wereld verleyd, wierd \r verwonnen en voor al- toos met zyn gevolg uit den hemel gebanncn. Men zal zo veel te meer overtuigt zyn dat deze Draak , die vol.- gens het gevoelen der Indianen de Maan verllinden wil> in de . , Oud. "Vocant. Apud Laconas Rcgcdefunfto Icbctibus obtinnirc fuit vctcris inftituti... ^ris porro fonos, ceu rem potcntifiimani , multis rebus Gricorum veiutiiliflia adhibuifle palam ell. Cur vero a:ris diflbno crepitu deficient! lutlie jjuxiliarea- tur Amiqutores, quod 8c Manilius Hgniiicat, fed Sc Ovidius: 7e quoquc Luna trahoy quamvis Temefaa labores jEra tuos minuant. Alexander ctiam rationcm afFcrt cjusmodi \ xs 8c fcrrum inquit quatiunc mor- tales, quod indc abigi dxmonas crcdicum Ht , quo tempore fydcra lixc vim fuam au terras non perducant, qux hominibus profit, 8c improbos retrudat dx- monas. Moris hujus item mcminit Titus Livius, ab urbe condita i6. Campa- norum imbellis multitudo , cum aris crepitu , qualis in defedu Lunx filenti no£te fieri folet, edidit clamorcm. £t ut Plinium prztcrcam , ctiam Thcbiii- dosfcftoPapinius: Procul auxil'tantia gentes f ^acrefant. . t . . A, iw? Wiede Zoon? V A N A M E R I K A. II. BbE>K: ii^ Oudheid Diet anders als ecri iafbceldid vttn deh htlfchcn Dtiak was, om da« Hutarchus en Alexander Aphrodyfius getuigeh, dat de Oudcn hun kopere 'bekkens niet dedeii klinken, als in het ver- trouwen dat zy van de kracht dezer bekkens. hadden, om dequa- degeeiten, Duivels offchimmen teverjagen, dakr de Maan vol van wasof meegeplaagt wjcrd, en die gedurende haar zwyming cen gruwlyk gcfclireeuwmaaktcn. Dit gevoelfen endit gebruikvari de Oudlieid wierd niet ten ecrfteti » daar het Chriftendom aange- nomen wierd uicgerooit en afgfefchaft, gelyk wy van St. Maximus van Turin vernemen, dien die belachfelyk gevoeten der Chrifteneii van zyn tyd zo tot toorn verwfekte , dat hy eeri Leerreden over deze llof oplleWe , waar in hy de ^ek fcheert met het gefchreeuw en geraas dat hy hen onder een Eklips had horen maken, als of zy, zegt hy > ^den Schepper tvilden nulp tbebriengen, en als oiF „ God, die deHemellichtengemaaktheeft,met in Itaat was om ze „ te hanthaven en te befchermen. " Schdon de Kerk nooit de gevoelens der Ouden , die altyd niet bygeloof of dwalmgen ver- mengt zyn, heeft aangenomen, heefc zy evenwel zommige van de gewoontens der Oudheid geheiligt ; eh milTchien is het om deze reden dat zy een Vvet ingettelt heeft ohi de klokken tc dopen, om de Duivels, Geellen en alle de machten der Lucht , die ens iouden kunnen befchadigen , te verjagen. De meefte Wilde Natienhebben een gt^uwelyken afkeer van «ie llangcn^ daar 'er in legended weer andei'e zyn, die ze eten. Daar zyn evenwel byna eeen Wildtn of zy laten 'er enige iiguren van op hun lichaam prikken of fchilderen. Maar'tgeen hetato* raerkclyklle is , is dat de beenderen en de vellen derllahgeil by na in al de verborgentheden van hun bezweringcn gebruikt wor- den. Hun Priellers maken 'fer kranlfen en gordels van als de Bac- chanten, en fchikken'er zich med op; op de wyze als men onshec hooft van Meduza op het fchild van rallas afbeeld. Zy weten hec knnftje o6k van ze te bezweren, en het is niets nieuws hun llangen met fchelftaiarten te zien handelen, wier verrif zeer gaauw werkt, en dezelve in hun boezem dragto, als of zyw geen gevaar van te vrezen hadden. / Nu tot al deze Zinnebeelden van de Heydenfche Godgeleerfr-' licid wederkerende. waar van ik zo ^ven gefproken heb, geloof ik dat zo myn giflingen wel g^grond fchynen,men daar in der daad kan uithalen, 't geen ik ten eerften geoppert heb, te weten, dat het gene het voornaamfte in dtze Zinnebeeldige Godgeleert** heid der Heydenen is, een waar verband met het wezentlykftevan ons geldof heeft, de grond van onze verborgentheden by na te cnettiaal op den mifllag van onze eerfte vobrouders en deszelfs vol- doening ilaande. Ik beken dat de Heydenen htm gantfche Zinnebeeldige Godge<)>' leertheid fchriklyk hadden verwart; dat men natuurlyk eeri vrtat afgryzen heeft om een zp w,anfchapen Godsdienft, als de hurihe was,, en daar zy zelfs niet meer vaii verllonden, met een lo'i|;u!- vcren Godsdienftals den onzen te Wgelyken ; en dat men one vergelyking niet zonder ergernis zou kunnen maken > iomen hufi God- Plal.de fie^im wh* Lip> 00 Ate jf*»Jer Apbrodit til. I. prob. ^6. iiemtii. apreU. 43- D. Afai Mini, laurm, Homil. dedtfeait LVM. V.h Potttifi edidiia BtmtJki timdej ' Clnht$. ,\4- -lit. Sitoe, die met die vamde ecrllc Oudheid overeenkomen , ge- ly^ dat hy de Zon der gcrechtigheid » het lichtder Wereld, het Hetneh brood is enz. De bewoordingen waar van men xich be- dient om zyn HcyJigc moeder te eeren j fchynen 'cr een foort van Godheid van te* maken, en dezelve met God te verwarren ; vant de titel van Koningin der Engelen en ecn meniete andere die men ha^^: ^oefchryfc, komen op die uitdie men aande moeder derllcy- dej^che Goiden gaf. De kprk zelfs paft op haar in den dicnit van liaar jfeeftdagcn de woordcn van de H. Schrift, die ei^ehtlyk niet als de ingefcTiape Wysheid ;toekomcn , die de Heyclcnen oo'x in de geboofte van Minerva fchyoen afgebeeljd te hebben^ De vergcly- kmg die mep, van haar ipet liva maaiyc> waar van men haar ook den naam geeft, ter oorzaak van de overeenkomft die 'er tuirdien beyde is, zou gelegentheid kunnenTgeven, om ze beyde te ver- wafren, cnbaar,iiieen,en,^ zelfde perfqoa eigenfclmppen te ge- yen, |die tegenftrydig fchynen, gelyk lif aagt te zyp,, en moeder al- 1^ mepf9he;ni Eindelylf pntlei', yerfclieyde Zinnebeelden van den Qp4?dien^ (d^f e£;rfte tydcn, i>aft. men liaa^byzonderiyk 4ie van de- i« Godh^49(i t9C^ die h«u: («hyoen (g, vcrbceldea ; i^en fchildcrt .boa "' '■'''- VAN A M E R I K A. II. BOEK. H7 ^ros ttt.toL 9t ens dan 'nrx de eer- . I de laatftc jpecider en :onk«art in ioeren, en ot deze ecr- ; Denkbeel- len vinctcn , leelden ont- :rpen. liac- Zon, onxe op de zclfde Zon, ende I men tegen- lyn. Lven- ,n met on-ien hct weten , crgelyke ver- ven niet ver- aligmaker als , ter oorzaak « memlliely- een menfch , eid ; en de/.c ze dikwils af, gelyk ik daar zo even een voorbceld van asng en zy zal'U den kop verbryze- 9» len. ' Even eeris gelyfc alte de Zitinebeclden van den Godsdienft de Ichuld van onze eerfte Voorouders » en de voldpening die 'er voor moch gegeven worden tot hun voornaamile voorwerphadden,njoe* ilen ook op dit zelMe Voorwerp alio de wezehtlykfte oefFeningen van den Godsdienft flaan * en dit is 'er noch noodzakelyk om te bewyzcn. ACHTIENDE HOOFTSTUKv "^- , . > !isn"K- ■ i DE gewoonte die de Tybarenen hadden vaii als Jiun vrouwen irt de kraam waren gekomen tc bed tc gaan leggen , was een godsdienlUge oefFeningj die een natuurlyk verbafit met de erlzonde i'chync te hebben, en die een boete voor de ouders fchynt te zyn , tot verzoening van deze zonde ingeftek. Deie gewoortte word door die der Galibis, der Karaiben, der Brazllianen en andereWil- den van 't zuiderdeel uitgelegt. De ftrengheden van deze vrywilli- ge bcete « die in llreng vaften en vele andere bygelovigheden be- ttaat , beginnen zo dra hun vrouwen hebben verklaart dat zy zwan- ger zyn: maar zo dra zy verlott zyn, neemt zyn llrenge levenswy- ze veel toe» want de man dan zyn Hamak aan het dak Van zyn Jiut liangende , ver van zicli daar door zyn vrouw laten koelleren > felyk eenige Schryvers van de eene en de andere gefchrcven heb- en » begraaft zich daar in de eenzaamheid en iHlzwygenthiid , en onderhoud een zo ftrenge vaften van zcs weken i dat wann^er de- ze lyd verlopen is hy 'cr zo mager als een g^raamte uitziet, waar na hy genootzaakt is een zekeren vogel voor zyn opkonld om ttf brengen. Die heeft 'er de Hcer Biet van gefchreven. Vader du Tertre voegt 'er by , dat na de 40 dagen van deze lUenge vaflen verlopen zyn > zy een gaftmaal voor hun bloedverwanten eri vrinden aanrechten van de korften van de KalTou-broden die zy gedorende hun vaften licbben beginnen te eten 1 en waar van zy volgens het gebruik niet als de kruim mogcn eten. Eer zy aan 't eten valten kerven de genodigde de huid van dezen armcn bloed met tanden van een '^' Akoutii en laten iiem uit ullc dcleh van zyn lichaani de K ader , * Dc Akduti is volgcns de befchryving die *cr dc Hcer Rochcfbrt van maaMt, „ ccn dicr van ccn donkcrbruinc vcrf, !ict hecft borftclig , kl;uir hair , en een „ klcinc ftaart zondcr hair, het heeft twee tanden aan het oppcrftc kakebeen, ,, en twee Mn het onderlte} het houd het eetcn tuflchen de twee voorftc pOten, „ gelyk de Wezeltjes , hy maakt een geluid als of hy duidelyk Coiiyi zeyde. „ Men jaagt 'cr met hoixlen op, otn dat zyn vlccfchj fchoon het wcinig nn 'c wiM 0» s.: Gen. j. Vf. IJt Gods* dienftj- ' geoeflre< ningen. ■ . \ . ;• A Vremdtf leveni- wyze d«c mannen w«n- neer hon vrou* wen ill de kraam leggen. Blet, Voyage JtlaTtr- re Equi- Mtxisle , liv. 3. chap, til duTer. tre Hifl. Nat. da. AMtill. Iraiti 7. (hap. I, 84. ii8 ZED.EN DER WILD EN ■seen vallcn vanzct wtrken Sehou- eoie hebben , rechteii zy eea gaftmul aao. "fhtvtt p.916. duTtrtrt liCO titU' to. Si I ■ T... Utv.i\t.'v. -Ili.-.V .f.\. ,v i;v .'1-'.,;. > . \ . . adert zo dat %y , zegt by» van een zieken.door inbeelding cen we- zentjyken zieken maKcp. Dit is 't niet al.,,want daarna ncmcn zy zeftig of tachtig korreltjes piment of Indiaaofehe pcper* van do fterkitc die zy vinden kunnen » en na dje fyn geftoten io 't water gedaantc hebbeni wafTchen zy met dk gepcperde water de won> den en liuekens van'dezen eleudigen* dieoiiet veel minder ^yn lyd als of men hem levendig verbrandcie ; ondertuitchen roiig : by geen een woord rprcken>. zp hy niec ypor lafhartig en eerloos vvil uitge. kreten worden. , . Deze : pJechtigJi^id ge-eindigt zynde » breftgt men hem weer in zyn bed* <^ar by noch eenige dagen blyfc», terwyl de andere goede cier houdfn en zich o^ zyn koi'ten vrolykr maken. Zyn vaften duuic noch zes maanden, gedurende dewelke hy noch. gcvogelte Doch vifch eet» gelovende dat die het kin4 vm fcmdenf en' dac dit kind deel zou hebben aan al cie natuurlyke gebreken derdierenj waar van de vader zou gegcten hebben. Deze lange en 20 ftrenge vaften word niet als Voor de eerftge- boornen gehouden t voor de anderen > die 'er volgen mogen » ko. men zy 'er beter koop af. Thevet verzekert dac gedurende dezert tyd de Braziliaanfche vrouwen j die in de kraam leggen , een langer en ftrenger vaften als haar mans houden. Volgens Vader du Ter- tre worden de vrouwen van de Kaiaiben op de Eyianden met min- der ftrengheid eehandek. Ik we^t niec dat in Noorder Amerika du mannen in dit ituk die van 't Zuider deel navolgen i maar wac bun vrouwen aangaatf '( is zeker dat zy na haar kraam een dieet-hou. den • die t' enemaal na een boetdoening gelykt. Het iiulpmiddel in de wet der natuur ingeftelt om de vlak van de Erf^qnde uit te wi0en^ raakte niec alleen de Ouders van hec kind. Dit kini^f fchuldig door hec ongeluk van zyn geboortci moeil de ipisd^jc^ t idic by van zyn Ottders ge • erft had boeten. Schoon men niet wejec waar in dit geneesmiddel bellondi komt men evenwel pvereen dat 'er een was , en dac dit noodzakelyk was. Miflchien was beteenfoort van Doop enreiniging der Wet; in der daad, 't was e?n gebruik van byna het gantfche Heydendom » geiyk het noch dac van gancfch Amerika iS) de jong gebore kinderen in 'c wa« ter» en zplfs dikwils in bevrorc rivieren te dompelen , en die fciiynt my tjoe altyd als een oefTening van Godsdienll aangezien te zyn gc* weefi. Ikhalven dat was 'er een bellemde tyd om het kind een naam ce geven. Dit was een tyd van plechtigheid , waar toe de gantfche bloetverwantfchap genodigt wierd» en waar op men een gaftmaal aanrechttc , dat miflchien oorfpronkelyk een OHerande wa$. By verl'cheyde Natien , die de gewoome van befnyden iiad- den I , ■ \'-i ' ' ^-' - -t „ wild fmaakt , van vclcn zo gocd als ccn konyn gcacht worJ. Wanncer Iiy „ vervo\gc word, red hy zich in de holle bomcn , van waar men hem door rook „ dccc uitgaan , na dac hy vrcesiyk gefchrecuwt hecft. Als men hem jong „ vangt word hy licht tarn gemaakt, en wanncer men hem boos mAakt,zctzich ,} het hair op zyn rug te bcrgen, en hy fianc den grond met zyn achtcrlle orcu n gclyk de konynen. Hy is 00k van die groottc roasn- heefc kortc en rande oren, „ en zya tanden zyn %o fcbcrp aU cen vlym. Rnbtfut iiifl. Nut. des JJIcs ^ntilltii ch. It. art. 4. VAN A M E R I k A. II. BOEK. "> den, gelyk de Joden , of iets diergdyks, kofte het aan 't kind bloed , want dit moeft noodzakelyk op deie pynelyke operatie volgen. Dcze tyd was overal niet eveneens bepaalt. By de Hebreeuwen was het de achfte dag na de gcboorte, ten zy andere redenen de- le picchtiglieid drongcn uit te llellen. 'c Staat vail dat 'er iets diergelyks by de verfcheyde Natien van Amerika was en noch is , gelyk men uit het getuigenis van ver- fcheyde Schry vers , die het melden , lien kan. Ik zal my verge- noegen met te verhalcn 't geen 'er Vader du Tertre en de Heer Nikolaas Perrot van zeggen. » Acht dagen daarna ( te wecen na „ de zes maanden van deze ftrenge vaften ) vcrzoekt de vader een „ van zyn belle vrienden om Gevader van het kind te zyn , of Ge- „ moedcr, zo het een dochter is, die na een weinig op hun manier „ gefmult te hebben een weinig haair van het voorhoofc des kinds „ affnyden , het dik van 't cor doorboren , gelyk ook Jiet middeN „ fchot der neusgaten , ( daar men twee of drie draden van katoen „ doortrekt, uit vrees dat de gaten weer toe mochten lopen ) en „ de onderlle Up. Wanneer 't iiun dunkt dat het kind te zwak is „ om deze pyn uit te flaan, llellen zy het tot het einde van 't jaar „ uit, en houden zich tc vreden met hem een lok haar af te fny- ,) den. Dit gedaan zyndp geven Zy hem den naam , dien hy zyn „ levcn h.ng moet voeren , zy laten evenwel niec na *er andere aan „ te npmen, maar dcze blyft hun altyd by , en tot erkentenis fme- „ ren de budcrs van 't kind den hals en het hooft van den peter of ,, den meter met oly uit de Palmbomen. „ Wanneer een kind , zegt de Heer Perrot » 't zy een jongetje *t » zy een meisje , vyf of zcs maanden oud gcworden is , rechren de ouders een gaftmaal aan van 't befte dat zy hebben » waar by zy den Jongler met vyf of zes van zyn Lcerlingen verzoeken. ( De- ze Jongler is zo veel als eertyds de Priefters waren. ) De vader , des huijsgefms zich tot hem kerende, zegt dat hy genodigt is om , den neus en de oren van zyn kind te doorboren , en dat Jiy dit J, fcftyn aan de Zon of aan e^ nige andere gewaande Godheid of- „ fert , daar hy dc naam van noemt , dezelve biddende om deernis met zyn kind te hebben , en het in leven te fparen. De Jongler of Waarzeggcr antwoord vcrvolgens nagewoonte, en roept den geell aan , dien de vader uitvcrkoren heeft. Men bied hem en zyn Leerlingen etert aan , en zo 'er cenige fpys overblyft ftaat het „ hun vry die me£ na huis te nemen. Als men gedaan heeft met „ eten zet de moeder van liet kind den genodigden pekeryen i ke- i> tels of andere koopmanfchappen voor , en geeft het kind in han- „ den van den Jongler* die het aan een v^n zyn leerlingen vail te » houden geeft. Na zyn deun ter ere van den aangeroepen geeft ,, ge-eindigt te hebben , haalt hy een platten priem , die van een „ been gemaakt is , en een grote els uit zyn zak. Met de priem „ dv)orboort hy beidc de oren van het kind , en met de els den „ ncus. Hy vult de gaten der twee oren met kleine rolletjes van „ een fchors > en in de neus lleekt hy een entje van een vefer , die „ hy daar in laat ileken tot dat het genezen is met een zekere zalf K 2 daar it }} j> » Plcch- tigheid van het kind een uum (e gevcD. tula mimt. ,«.■;. Memti' reittkt- nufiritt du SitMr N.Ptr- rot. Afzon* derin- g«n der vron- vre II en jonge doch- tcrs.ieo tydeii harcr inaaiid* llooden. LaPott' rie,Hifl, JH'^' tncr.fipt, turn' 3. jiuttnio Unit ConqHifl Efpirit*. nldtlPa- raqnay nitr , Vo. jagtd* i'trft. liv, 4. en daar na zommige van haar vrin< den ter maaltyd verzoeken. Dc Negers v«n Guine en ^e Goudkuft in Afrika hebben een dier- gelyke wet van reiniging en afiopdcring yopr dc fexe ; ' maar in plaats van voor iedcr vrouw of vrylter een byzondere hut te bou- wen, hebben zy 'er een in'tgemeen, die als een groote zaal is, daar alle die gene die die ongcmak hebben zich na. to^ kui^ien begcven , en tc zamen leven. .j. • Zie hier wat de Vader Godefroy Loyer * in zyn Befchryving van ht-' Koningryk van Iflint verhaalt. ,1 Daar is een zeker aanmerkens- waardig gebruik, van alien cyden ondcr 4^ Negers van deze kufc ingeftek; te weten dat leder dorp een huisheeft van deanderc ontrent hondert treden afftaande , dat zy Bourmmon noemen, waar in zonder uitzondering al de vryfters ea vrouwen zich ge- nootzaakt zyn tc begeven , en van de wercld afgefcheyden te bly ven , tot dat haar reinigingen te eenemaai ophouden , waar na het haar vryfiaat tveer na iiaar jbius tc isc^^p. Me;) brengt iiaar ^■■. > H-i -nx ■.\:-A ■>'{ r 'tgeen » » n * Dc Befchryving van Vadcr Godefroy Loycr , mun^vk \«n de Preckheren , is te Parys in 1714 op4cr het opzicht vi^ V;iJer dc la PI.1 iiik van dc zelfdc Order, en Lcraar van de Sorbonnc, gedrukr. ' Order dfr ,icc, irmn* VAN A M E R I K -A. II. BOEK. m It xwa- n barer ; by dc ond ge- te xyn hutten melaats- gebruik zyn xc like reys : as daar aur aan « geweeft. ;vvonen , ide daar :t adem- ig a]s dat gene die r vanwy > dra zy gaan al- gcmaaktt Zo lang : drinketii W llrekken en offer j laar vrin* een dier- maar in te bou- al is, daar )egcven , yviog van unerKens- deze kuft de anderc noemeni xich ge- leyden te waar na sngt liaar 't geen Qi-dcr Jer bcc, iviun- >» »» 't gccn tot 's levens onderhoud nodig is » als of ly w- de pefc belmet warcn , en zy zouden om geen ding tcr wcreld , onge- mak, wanneei- hci liaar overkomt, durven verzwygen, want zy zouden 'cr het leven niet aibrengen » zo men mcrkte, dat zy iu „ dien tyd voor haar manncn Jiec eeten klaarmaakten. Ook doet ]\ men haar de * FetiiAe eeten i en zwcren dat zo dra zy 'er de „ minfte blyk van hebben zy het hare mannen zull^n openbaren > „ en zich in de Bournamon begcven. Het ccrfte dat de Karaiben en al de Wildei) van *t Zuiderdeel cadjn. s' morgens als zy opftaan doen > is zonder uitiluiting ( mannen eq i en der vrouwen elk in t byzonder} zich in de zee te gaan baden , of , 't wiWea, geen noch beter is, in eenige rivier, zo zy daar dichte by zyn. Dit ', Ichynt een Wet van reiniging tc zyn, die zy onfchenbaar onder- • > houden. , NEGENTIENDE HOOFTSTUK. MAar alle de vi^aarheden van den Godsdienft wierden klaarder en op een uitdrukkelyker wyzf in de plechtigheden en in de proeven der Inwydingen tot de verborgentheden uitgedrnkt, als inde Zinnebeelden en in enige afzondcrjyke gebrqiken, waar van vy gefproken hebben ; want Ichoon 'er gruwelen onder gelopenwa- ren en fchandelyke zaken, gelyk dc Phallen en Ityphalleji en ande- re ongebondentheden, daar men zich in deze nachc-ve^bpreenthe- den aan over gaf» men merkt klaar , dat dit ingeilopen misbruiken u aren , en die rechtdraats tegen den aart van haar inftcUing aanlie- pen, die een afllerving van zich zelfs, een Boeiedoening en een Heiligmaking was. Njjep kan geen omftandig verhaal geven van het geen *er in de In- wydingen omging, ter oorzaak van het onfchendbaar gehcym, dac 'er over deze zaak aanbevolcn was. De Ongewyde Schryvers t zelfs, wanncerde gelegentheid om'^ inh^n HiQorieti van te (j)re- ken , zich natuurlyk opdoct , blyven met eerbied flaan , houden^ zich aan een godsdicnAigc Ailzwygenthcid > en maken hun werk vaq deze zi^ken van Godsdiend verholen tc houden, waar ontrent onzc nieuwsgierigheid beter wenfchtc voldaah te zyn » en vofier gaandq K 3 ge- ... , . ,-. ..■'■ * Dc Fetiche is ccn fo^rt Vnn Talisman of iets dat ovcrcenHomt met dc Mam" Uu der Amcrikancn. Deze Afgodifche Ncgers van Afrika hebben vclc gebrqi* ken die na die van Amcrika zcer wcl gclykcn, voor al in znkcn die den God$- dicoft bctr^ffcn. Men zict ook een zelfde overeenkomft van Zeden onder eni- ge barbaj^rfchc Vplkcrcn van Ooft-IndicD met de Amerikanen> maar ik tie 'er f;cn da;ir deze overccnkomll volmaaktcr is als by de Barbaten van het Eiland ormoza, niet ver van China en Japan. Ik ftond'er ten uiterllenvcrzet over, cocn i)c de :l^fchry ving die 'er een HoUandfch: Predikant , Georgius Candidius {^cnaamt, van gcmaukt hccft,las. Als ook dc verzamcUogen van aanmakens« waardige en ftichtclykc bricvcn der Zcndclingen van onzc zamening. Het ver- lual van Candidiiis word in de Rcys van Rechteren na Ooltindien gevbnden. t yipttkiusy jib. 11. J!)deta,mrph.dt Myji.eriis, Quaeras forfitap fatisanxie, ftu- diofc Lc£t(|r, qiyd deinde di£^uin , quid fit^lum ? Dicci'em , H diccre licerct , cognQfccrcj, ill licerct audircj Scd parem noxam concrahercnt aurcs £c linguv tcincraria: curVofitatis. Inwyia- gen tot de Ver. borgcnt- heden. 131 ZLDEN DER WILDEN TwB vcr- I'cheydc 6tairn der In- wyin- gcn. Wat cr ill den Ibatvnn verioe- ning oiDjjing. Sfrengc ValUii. Midd-:- lendic zy aan- •gcmankt'word. Daar ^yn 'cr evenwcl ccnigc daar zy ons niet on- kiindig ingclatcn hcbben , zonder lich cvcnwd in ecn omllandig verhaal in tc latcn , dat het gchcim van dc/c Vcrborgenthcden zou hebbcn docn iiitlekkcn. Men kan uit hct gcen zy zeggcn bellui- tcn, diat dc Inwyingcn een rcdclyk langcn tyd duurden , en ver- Ichcydc taken behclsdcn , die men tot zekcrc hoofipunien kan brengen, die de Helling, die ik geoppertheb, bewyzen. Dc Jnwyingen hadden als twee veilcheyde llatcn. De ccrfte was een llant van \'erzocning, en de andcre een Aaat van lieiligmaking en Volmaakchcid : en miHchien waren het dcze twee ftaten die het onderlcheyd van 't gecn men {fe grute en dc kleine Verborgmhe- den noenidc, iiitmaakten. In dc llaat van ver/oening , die waarlyk een ftaat van boete was, hiclt men zich afge/ondcrt , en fprak niet : men vafte llreng : men fpecnde zich van dc gcoorloofdc huwlyks - vcrmaken : men deed bckentenis van zyn misdaden : men ondcrging verfcheydc reinigin- gen die den ftaac van een gcclllykc dood en ccn wedcrgcboorte verbeelden : cindeljjk men ondcrging ilraHen , d;t: een bocte fchy- nen tn een voldoening voor dc vooiJcdc zondeii. Voor deze Inwyingcn moclt men zich de be/lommeriiig van dc wereld onttrekken, die icmands aandacht , die men aan Gods za- ken fchuldig is, zou hebbcn kunnen aftrekken. Tot dit gcbruik waren 'er afzonderlyke plaatzcn gefchikt, daar men geen gemeen- fchap met de godloze wcrcld had, Dcze toevluchtcn waren na al- ien Ichyn of in de bolfchen die aan dc CiOclcn gcwyd waren, of in den onitrek der Tempels , ahva-r die gene , die cot den Altaar- dientl gefchikt waren , woonden. Het vallen wierd noodzakelyk in dc Inwyingcn tot de Verbor- gentheden vcreifcht-, gelyk uit het plechiige antwoord blykt , dat dc Ingewyde gcnoodzaakc was te gcvcn, Jejimavi^ ik heb gc- vaft. * Dit Varten was ten uiterilcn Areng, en fchoon men niet net wcetjWaarin het beftond, fchynt lict evei^wel dat hct op zom- mige plaatzcn zeer lang duurde ; dac men zich niet alleen van al wat leven had gehad onthielt , maar ook van vcle andere zaken, die eenigzins tot lekkerhcid kunnen ffekken. Dc Ouden ftelden vaft dit het Vaften, de zicl van dc fto'lykhcid los makende , de- zelvc bequamer maakte om met God oin te gaan. Hct zelve was 'er ontrcnc dc ICuishcid, die men ecn zekeren ge- fteldcn tyd moeft bewarcn. Men nocmde dat //; cafto tjfe , en de Ingewyde moeft ecn plcchtige gctuigenis geven , dat hy de- ze proef uicgeftaan had. De gene die cleze ingetogcnheid moeie- lyk viel , tuchtigden de prikkelingen van 't vleeich met dulle ker- ; .i.M .■ . ... -' vcl ....... ..v'-.,?ti\.' ' ;. - ''Vi i-ns r;' hmii ii> -.n^n'-i »'* mfJ^^''-- -'^^ p'-'* *?•■' * yfrttoHas, llb.^. Elcufinionirti veftrornm horas 8c drigincs prddurit iirbes Sc aiitiquaruni Elc^ia litrerarum } ipfa dcniquc fycnbola,' -^ux I'pguii, facrorum ia acccptionibus relpondctis. Jcjunavi, atquecbibi cycconcm , dc'gcfti fump-, ii& in caliithutn mHi, acccpi rurfus, in cyltulam mnduli. . Julius Firmicus , lib. de Errore Prof. Relig. In qiiodam tcmplo , ut in inte- j lores partes homo morkiirus poflit admitti, dicit, de Tympano manducavi, dc Cymbalo bibi, & rcligionibus fccrcta prcdidicj. Quod Grxco fcrttionc dicitur, VAN AMERIKA. II. BOEK. »3J » , ut in inte- vel te drinken : andere leyden onder hun matten kruiden i die zy geioofden dac de kracht hadden om de kuisheid cc bewaren. Dcze Wet was mccrder of minder uitgeftrckt na de plaatzen en de verfcheide flatcn dcr Ingewyden. Zonimige waren er niec toe gehouden als gedurende aen tyd hunner lnwyingen> andere on> derliielden hetliiin leven lang, maar de pricllcrs van Cybele wa- ren gedwongeil zkh te ontraannen. In de verzoeningen van b^zonderc misdadcnj en die onafhanke- lyk fchynen Van de Inwydingcn tot de heiljgc vcrborgentheden , mottften de fchuldigen toevlucht tot iemand nemen) die zezuive- ren konj en zv moellen ten minfle in 't algemecn hun misdaad be* kennen* Apollonius van Rhodus geefi *er ons een voorbeeld van in Medea en Jazon, diezich by Circe lietcn verzoenen. Circe de- ceive binnen ncbbende doen komen en genodigt om tc zFtten > wer- pen zy zich eens klaps met een drift op de haartdede neder, en blyven daar in den gewoonlyken ftant van iinekende perfonen leg- gen. Medea dekt met beyde' handen haar voorhooft , en Ja/on lieekt den degen , daar hy den ongelukk'gen Abfyrtus mc6 gcdood hecfc, in den grond. Gedurende ai dien tyd drajen hun dc ogen op een ongewone wyze in 't hoofc, en hccwezen ftaat woeft en verwildert. Aan dit teken begrypt Circe i dnt zy aan een moord fchuldigzyn; ende vreesvbor Jupiter, die de i'mekenden ondcr zyn befcherming neemt, noodzaakt haar, hen vojgens de gewone wyze te zuiveren. • Zy bereid ten eerften alles wat tot een oiferande nodig was. en laat een klein fpeen- varken komen. Na het zelve geKeclt ce heb- ben , befmeert zy met het bleed daar van de handen der twe fchul- digen , 't gecn zy met offerplegingen ter ere van Jupiter , wreker der moorden aan bloetverwanten gepleegt , en hun verzoende , verzelt. Haar Maagden > die haar gewoon waren in deze gelegent- hedenten dienil tedaan, nemen alles wat tot de verzoening ge- dient had, weg, en werpen het weg, onderwjrl zy op het Altaar heilige koeken in de vlam wcrpt , en gebeden uitftort om de gram- fchap der hclfche furien te flillen , om Jupiter met hen beide te verzoenen en, zyn gunft te gewinnen , 't zy dat zy hun handen in vremd bloed gebaad hadden, 't zy datzyze met dat van hun nabe- llaande of Medeburgers bezoedelt hadden. De plechtigheid ge-eindigt zynde , doet Circe hen op tronen 7.itten, en zicn recht over hen gezet hebbcndei doet zy hun ver- icheyde vragenj in 't algemeen over de reden van hun revs , maar noch nader over de oorzaak die hen verplichc had om zicn by haar te laten zuiveren. Medea verhaalt nan Circe het gebeurde , maar verzwygt evenwel de voornaamite omftandigheden van de dood van Aolyrtus. Circe , aan wie na alien fchyn de Goden dezelve ontdekt hadden, was daar niet onkundig in ; maar met medelyden geraakt over deze ongplukkige Vrouw , die vele tranen Aortte , ver- noegde zy zich met haar in t algemeen haar vlucht en misdadente verwyten , en joeg vervolgens hen beyde uit haar tegenwoordig- heid , en uit haar nuis , zonder hun enig ander quaad te doen. In de \'erborgenthcdea van Samothracie » moeflen die gene die "^ ' men wend dcD om gcdurende bun vcrzocningen dc zonden die i.y b«< drcvcn haddcn % ot ten minik dc voomaamile opcnbaren. Wy moeten hct btlluitcn uit liet gcen Plutarchus van Lyiamlcr vetliaalt. De Prielicr hem vcrklaart hebbende dat by l.cm de misdaad mocA bckcnncn, die hem bet zwaartt op 't ban ley, wilde Lyfander.die daar niet vioom genoeg toe was, uit hem weien of hy bet was of de Godcn die bet hem bevalen ; de PrieAer antwoprdde dat het dc Goden uaren. Wcl zeyde Lylander , vertrck dan , en ik lal bet den Goden openbaren , wannecr %y \ my vcrgen. De zclfdc Scliryver vcrhaalt noch cen of twee, diergelykc ftuJc. ken van ccnige Laccdcmonieis , die /icli tot de Verhor^entbcden iiercn inwyilcn , en die gccn lull bebbcndc om den hicfter hun /ondcn tc oi.enbarcn , wcigcrdcn te gehoor/.amen > of zyn Traag door dicrgelyke antwoordcn tc Icur ilcldcn. Dc Wallcningen en dc Reinigingcn warcn als eon foort van I'll^Rw." Doop, die de onreinheden van 't licliaam wcgnemcndc ter zelfder tyd cen Zinnebccld waren van de /org die men sv>n<^'<^nden moell om de 7.iel van dc fmeticn, die zy kon gckregen bebben, te rcini. gen, 7.0 dat zy als tot ecn nicuw Icven hcrboren wicrd. Dczc Kcinigingen bcllondcn in menigvuldigc afwairchingcn van bet gant- fcbc Ticbaam , of alleen van de bandcn. Zommige gcfcbiedden door bcfprenging, andere door indoiupcling. Mcngebruiktc liier niet alleen water toe , maar ook zout , bloed dcr nacbt-oiferen en vuur. Daar waren afwalFcbingen die tot vcrzocning , en andere die tot toebereyding diendc ; dc tcne vcrondcrlUldcii een vrywil. lige of zelfs onfchuldige misdaad, gelyk bet zicn of; aanraken van eenlyk, enz. De andere warcn maar cen tocbereydjng tot een groter volmaaktbeid; want hue zuivcr men was, dc zicl kon, vol* gens bet gevoelen der Hcidenen zclfs en moell zicb altyd meer en meer zuiveren , om zicb waardiger tc makcn om de Goden te na- deren. 't Was niet alleen dc Wet van Mozcs die dczc uiterlyke reini- gingen gebruikte, de andere Natien Jiadden 'cr ecn zeer groot ge- tal, die door de wetten bevolcfl waren, vooral voor de PrieAers. Die van Egypte overtroffen af dc andcren, want zy fchorcntothun wenkbraauwen toe, om minder fmeiten onderworpen te zyn, en om zicb met meer gemak tc rcinigen ; dezclfde beweegreden was 'cr in de Befnydenis. Maar daar waren in ""t beloop dcr Inwyingen noch hciliger en Sa* kramenteelder reinigingen, zo ik my zo durf uitdriikken, als dc ficwoonlyke, die men dikwils berliaaldc. * Tertulliaan gecft een Icbone getuigenis van deze Inwyingen , door cen foort van Wcdcr- {{eboorte en Doop, in de Vtrborgenthcden van Mithra , Apollo, fis en de Godin van Eleufina. Men noemde den gcnen , die de zorg Nationis Sacris quibusJam per lavacrum ini- Ipibs ctiatn Dei>s Ibis lavationibus cflfc- • Tfrtull. de BaptifmOi cap. f . tiantur, Iddis alicujus, auc Mithrx. runt , cxtcnim villas , domos , tcmpla , totafquc urbes afpcrginc circumlata: aqux cxpiant pndim. Ccrtc ludis ApoUinaribus & PcluHis ( Icgcndum Klufi- niis ) tir^ntur : idquc Tc in regenerationein , & impunitatem perjuriorum fuo- rum, agcrc prxfumunt. VAN A M E R I K A. H. BOEK. ^37 7org van dit foort \an Wying bevolcn was, <-'/<*•«'« of Nfatcr-plcn- gcr. De Verborgenthcdcn van Mitra vcrhccldcn nbch natuurlykcrccn gcelUykc dood, ccn loort van Wcdcrgcboortc tot ccn nicuw Ic. vcn, ot ccn loort van wcdcropftanding, gclyk dezelve 1 crtiilliaan /cgt, als Je andcrc Verborcciithoden. Dc ^cnc die lich deed in- wyden . niaakte mynen van do dood bovcn dc kroon le ilellcn, oin te betuigen dat hy gcen anderc kroon begcerde als cicn God /clfs, aan wicn hy ticb tocheiligdc, en die gene die hem inwydde, veins'- de ook hem op tc ort'crcn. Dit was maar een eenvoudigc en gccdlyke vcrtoninp, en Lanl- f)iidius verwyt in het leven van Kommodus a;in dczen Kcyrtr.dafc \y de Verborgcnihcden van ■* Miihra door een warcn manllag bc- Tocdclt had ; de%c wrbdaart /ich niet met een zinnebeeldige doodi in dc/e gelegcnthedengcbriiikelyk, vergcnocgendc. tindclyk , daar was een ^ecireling , mc men als een foort van voklocning kan aan/icn. Zy behoorde vxkerlyk toe de Vcrbor- genthtden \an Kleiiiina. Zie hier 't gecn 'er ons Pauiknias vart leert. „ By de Fencaten , /cgt hy , is eien fcenipel van Ceres , by- j, gcnaamt Eletijina •> daar de Inwyingen volkomen niet de zeltdfe „ plechtigheden gefchieden als die van Lleufina zelfs : en zy bcwe- ), rcn dat hy by nen is en niet te Elcufina dastr deze Iilwyingen in- „ gclleic zyn. « By dezen Tempel van Ceres Eleulina is een un- der gcbouw, daar men een bceldVan Ceres Cidaria bewaart. „ De ,, Priellefes dit Becld van de Godin op zekere gezette dagen ten tyden van dc grote Inwyingen dit bccid van de Godin by zich dragende, als naar zelfs verljceldende , ilaat volgens hetgebruik dat uy heningcvoert is, die gene met rbcden, die zich lacen in- vcyden. Dc zclfdc Schryvcr zegt dat te Alea, een ftad vSin Arkadietl , een Tempel van Diana van Efczen was, een ander van Minerva Alca, en een derdc van Bacchus, met een becld, alwaar men alle jaren fceften vicrde , waar in men jonge dochters tot bloedens toe geclleldc , op de zelfde wy/.e als men de jonge luiden te Sparte voor net Altaar van Diana Orthia deed ; 't geen my zou doen geloven dat dit ook een plcclitigheid van een fdort van Iitwyirig by de La- cedcmoniers was , dc jonge luiden die in hun mannely ke jaren tra- den te geelfelen. Niets zoo ongelooffelykcr zyn als deze tvrede geetreling, zozy niet door een grootgetal Scliry vers omllandiglyk befchrcven wiera, wier getuigcnis niet kan afgewezen wordfcn, en waar vftft verfchey- de als ooggetuipjcn fpreken. Dc Lacedenioniers vierden dan al!e jftfen een feed, 4««uf*f/K«olluit , eutn illic aljcjuid ad fpccicoi timoris vd dici, vd fibgi folct. hi. DeVct- borgent. ticdeh vun M(' ihta- Ttrlhil. dt li.ip- ff f. GeffTe- link; ill deViTT bii'KCut- htdcii vaiiE- leulitia. in ^ffur- Jit. p. T ■ i TeA*- PaKfan.: Feeffifr I re van Diana Urthia. i3« ZEDEN DER WILDEN PanfiH. inLaco- nieiif. Cictro , Tuftul. Inwyln- fender en 't be tc ^yn fbmtvafcigheid doen biyken. Zy fchattcn zich gelokkig in dexe pynlyke oeiFening te fterven , ter oorzaak van de ecr, dk; hun en hun geflacht hier door zou ovcrkomeft. Want zo 't gebcurde c!at 'cr een Irierf , voor dat hy het bepaaldc getal ilagen onifargen had , wierd hy op koften van 't gemccn begraven ; men droeg hem ten grave met een kroon op bet hooft , en men rcchte hem cen Aandbeelt op • dac hem een onfteifielyken naam deed behoiulen , een eer die een Lacedemo nier boven het kingtle leven ftelde. In de Invryingen der Luperkalen , wier Verborgentheden byna Aveneens Wai'en als die van Samochracien , en waar van 't gebniik door de Arkadiers , die Evander volgden , in Italien gebracht was, wierden de vrouwsperfonen ook met lere riemen geilagen. 't Geen Ovidius ons in het twede boek zyner feeftdagen op deie •wytc ditdrukt. yuffa fun terga FutlU Fellibus exacts penutienda dabant. Liet al het vrouwendom met dezc ruige repen Zich op den rugge zwepcn. , .:i. - . M-.iii :, . . ■ !) ^ , _ i.) IIOOGV. Wanr in detol- itiaakt- hcidhe. Iluiid De ziel tdt een nieuw leven Wedergeboren zyndc moe^ tot den flaat van volmaaktheid overgaan, bctekent in het woord r»AfTK,d»t men op dezc verborgentheden toepalle , ter oorzaak van de vol- maakthcden die zy geoordcelt wierden te gcven» of wcl tot wel- ke ly zich verlx)nden. Deae volmaaktheid beilond in een volko- men ontdoening van alle gevoclige zakcn , die men van harten moell verzaken : een ontbcring van het vcrmaak der zamenwo* ning ) in de cenzaumheid , van de gocderen der «arde , door de ^:.(ji. * Cicero Tufcul. quail, i. Sparuc pucri ad aratn Gc vcrbcribus accipiuntur , ut multus t vilceribuii liHigutt exeat ) nuununqii^ira cciani ^ utqinuD tbi tttem auidic- b:in). ad ncccm. Quorum non uioUu ocmu cxchmavic unquiBn ( Ted nc 'mjjf' ., ad ncccm. muit qiiidcm. VAN A M E R I K A. II. BOEK. '37 oeifening van een vrywillige armoede • aalinoezen vragende en van den altaar levende , volgens de belydenis die men 'er van Icheen te doen in de plechtige woorden de tympana manducavi : eindelyk men moeft de ziel in dezen ftaac van ongevoeligheid ftel- len , dat niecs ter wereld haar meer aandoen kon. Suidas zegt , niemant kon ingewyd worden , ten zy hy eerft de proef van ver- fcheide pynen had uicgeftaan « en wettige getuigeniflen gegeveri dat hy de volmaakten ftaat van heiligheid , eeh voimaakte onge- voeligheid vdor alles verkregen had > en zonder hertftochten was. St. Gregorius van Nazianzen fpreckt van deze proeven door het ftaal , door het vuur , cnz. die men in de verborgentheden van Mi- thra onderging ; en hy llelt daar vervolgens een fchoon voorbeeld \m de krilielyke ftandvafti^heid tegen m de perzoon van Markus van Arethufa, een eerwaardigen gryzaarc , die zich by de haireii liet flepen , met voeten trappen , in de goten werpen , en die alle foorten van onwaardighcden , die zo fchandelyk als gevoelig wa- ren, verdroeg, zonder het minile teken van misnoegen te doeri bl^yken. Deze verfcheydc proeven waren als zo vcle trappen , waar iangs men van de eene tot de ander moeft Ilygen. St. Qregorius de Na- zianzener telt 'er maar twaalf, maar andere tot vierentwintig toe> waar in men een onberoerlyke ftantvaftigheid moeft betuigt heb- ben ) om te betonen dat men emdelyk tot dezen i^aat van voimaak- te leerzaamheid gekomen was , dien de gefteltenis van een man vereifchte , die te eenemaal ingewyd en tot de gemeenfchap der Goden wilde toegelaten worden. Zy waren als een ^aac van opentlyken oorlog tegen zich zelfs en tegen zyne driften ; en 't. is miflchien om deze reden dat Tcrtulliaan de Ingewyden tot de Verborgencheden van Mithra de kry^shiecbten van Mitbra noemt ; maar krygsknechten met wier blindheid hy medelyden heeft , om dat zy ondcr het Veldteken van den Duivel in het leger der Dui- ftemiiren //; cajiris Tenebrarum j;elyk hy fpreekt , ftreden ; en om dat zy , om in de gronden der dwaling onderrecht te worden > zo veel als lilocdgetuigen leerden, en ondertiiflchen niet als apen van het marteldom waren. De Verleydende Geeft, die de ccrfte dorzaak van de verbafte- ring van den Godsdientt is, heefc de menfchen tot alle foorten van buitenfporigheid vcrvoert , misbruikende den trek zelfs. die zy na- tuurlyk voor de deugt en voor de heldhaftigfte d^pperheid gevoe- len, om het juk te bezwaren dat hy zyn aanbidders opleyde , en ze hier door in den jammerpoel te ttorten. Het lot van deze elendige flaven des Satans was zonder twylFel zeer beklaaglyk , dat zy tot zo duren prys in hun verderf liepen. Maar Tertulliaan * heefc wel gelyk geliad den moed van deze ar- ■i • -.'.'<, ■) • ..& i ,_._., . _ ■ ; . ,..,. xae * Tertull. de CoronA militis. Erubefcite cotntnilitones ejus , jam non ab ivCo judlcandi, fed ab ipfo Mithrae milite, qui cum initiatur in ipelzo, in caftris vere Tenebrarum , coronam intcrpoflco gladio Gbi oblatam , quafi mimus Mar- tyrii, de'hincc.ipiti fuo accomodatam, moncturobviimanuacapitepelierc, £c io huineruiD, fi'lbtte ovnsfcnti diceiu Mithramefle coronam fuam , atque ein- Suidat Greg. Nov am., Orat. 3; itdv.Jul. f.89. T*r$tiUi, MiUt. 138 ZEDEN DER WILDEN Vcr- fchcyde ttappcn iiideln- wyiii- gen. Die in 't geheel niet In- ge w yd waren vierden voot godloze men- fchen aange- zien en moch- tenin den Tempel van Ce- res nkt komen. 6m. 14. me verblinde menfchen in de vcrfchriklyke proeven die xy vrywil- lig ondergingen ; den dwaalwcg betrcdcnde , tcgcn de lafheid en de gcwaande te^rheid der Chriilenen te Itellen, die op de voetpa- den der /.aliglicyd geleyd zyndc door ccn vcrftandtgen en redely- ken Godsdienll , die hen ook niets afvergc als 't gcen hun krachteii dragen kunnen , en met de gezonde reden overcenkomt , evenvvel zo veel moeite hebben om zicJx van de gcringltc plichten van den Godsdienft te quyten , en zo dra zy zich hct minlie gcweld moe- ten doen, de Lcuwigheid voor niets rekcnen. 2^ckerlyk zal de Duivel , gclyk deze Kerkvadcr zegr , in den dag des Oordeels vcci voordeel op deze laffe Chriitenen Jiebben, om ze verftomt te ma- ken , door de vergel yking die hy zal maken van hct weinige dat zy voor Jefus Chriuus gelcdcn hcbiicn met het gene zyne Aan- bidders en zyn Slaven voor hem gelcdcn hcbbcn. Daar zal in der daad geen andcr Rechter van nodcn zjn om zc te verdoemen als een van deze verleydc Slaven. In de Inwydingen warcn als vcrfcheyde ti'appen , men vovdcrde alleen, zo 'tfchynt, zo Ibenge proeven ni'Jt af; maar ook vvicrd de wetcnrchap der Verborgenthedcn aan alien niet gtlykclyk me- degedeelt. De Waarzcggers , dc P^thonilfcn, de Prieltcrs der Af- fioden , die ftaats-halven een nader onigang met de Goden moeftcn hebben ♦ kochten ook hun wctcnichap door ftrenger proeven; de tyd van hun Inwying mocfc vccl langu-r zyn ; en wanneer zy zelfs ingewyd waren , warcn zv tot ccn ftrenger leven verplicht tcr oorzank van de waardighcid en hciligheid van huh Dienft.' Voor 't overige licten zy zicli alle inwyen. Op zommige plaat- 2en wydde men de kindcrcn in, nraar het fchynt dat de jaren van tnanlyivheid het mccft vercifcht wicrdcn. De gene die het in de- zen tyd verzuimt haddcn , licten niet na hct ten minfte voor de dood te doen. De gene de niet ingcw yd warcn wierden als god- loze menfchen aangezien » uit den 'I'cinpcl van Ceres uitgellotcn , en 't was hen op lyflitraffe verboden daar in te komen. De Oorlog een godsdienftige daad zynde, en vvaar in men meer gevaar onderworpen is als in de andcrc liaten van 't Icvcn, millen de Hcldcn en Oorlogslicden, niet zicii tc latcn ln\\ ydcn. Jazon , Kaftor, en Pollux, Herkiiles cnz wicrdcn in dc \'erborgenthedcn der Kabiren ingewyd , gelyk Diodorus van Sicilien ons leert. De- ze Schryver zegt dat een van de beweegrcdcnen hiinner Inwyin- gen was, dat zygeloofdcn in allcge.arcn den byftand der Goden nader by tc hebben , en dat "zy v.ich vleyden liier te heyliger en te rechtvaardiger door te zyn. Het fchynt zelfs dat men in 't gemeen het harnas niet dorft aanfchietcn , zonder zich eerft te hebben la- ten Inwyden. Daar is hierover een, plaats in de H. Schrift, die het fchynt te bewyzen ; want wanneer Abraham zyn volk verkoor om de ovcr- winnende Koningen van Sodoma te beftryden, zegt dc Vulgata dat de nunquam coronatur, idquc in fignum habet & piobationcm fui, ficubi tcn- tatus fuerit dc Sacramento j ftatimque creditur Mithrx miles, fi dcjcccrit coro- nam, fi e.im in Dco fiio cfTe dixcrit. Agnofcamiis ingenia Diaboli , idcirco quaedao) dc divinis aiFcdbaatis, ut nos de Utorum Hdc confundat & judicct. VAN A M E R I K A. II. BOEK. 139 tlat hy drie hondert en achticn van zyn cigc luiden tot het gcvecht uitkoor, trecentos decern tS oEio expedites FernacickSt maar enige >'' of van wic de Reysbelchrvvers de gewoontens verzamelt hebben j eer zy die te enemaal hadden laten varen. Ik zal byna niets anders doen als de woorden van myn Schry vers aan te halen, waar over ik my zal vergenoegen eenige aanmerkingen te makcn- De Scfaryver van de liifioric van Virginien geeft ons de vol- S 3 niaakde lap. 14. GtH. Toepaf- fing van het geen vande Inwyin- gen der Ouden gczegc is opde Ameri- kanen. \ Hiftehr. itVirg: 1^0 ZEDEN DER WILDEN traduite j(his im- primie d Crieant 1707. Inwyin- Kender Noor- dcr A- inerika. maakfte kennis van 't geen hicrontrent ondcr de Wilden van Noor- der Amerika gepleegt wierd, en helpt ons 't befl op \ fpoor otn eenvergelyking daar van met de Inwyingcn der ouden te maken. ,» De Indianen liebben Altarcn en plaatzen tot de Ofteranden J, gefchikt. Men zcgt zelfs dac xy zomtyds jonge kindcren offc- „ ren j maar ly loochenen het, en beweren dac zy zc nice van de 5, menfchelyke zamenleving afzonderen , als om ze den dienft van ,, Jiun God toe te wyden. Smith geeft ons de Bel'chryving van }> een dezer Ofl'eranden , die in zyn tyd gepleegt wierd ; op het y% verhaal van eenige perfonen , die 'er ooggetuigen van waren. Zie hier wat hy 'cr van zegt. n Zy befchilderden vyftien jongelingen van de welgemaaktfte, » die niet boven de ix of 15 jaren oud waren, met wit ; en na /e „ na buiten geleyd te hebben , braeht het volk den gantfchcn nior- „ gen met rontom hen te danlFen en te zingen » met fchellen van }i flangen in de hand , door, 's Achtermiddags plaatften zy ze alle M vyftien onder een boom, en men maakte onder lien een dubbde „ haag van luiden uit , die met kleine aan elkander gebonden ried- „ jes gewapent waren. Dan koos men vyf jongelingen uit , die ,) beurc om beurt een van dcze jongemaats gingen afhalen , hem „ dwars door de haa.5 geleyden , en lieni op hun eigen koften en „ met een wonderlyke verduldigheid van de rottingllagen , die J, men als hagel en zand on hen deed necrvallen , bevryden. Ge- ji durende deze wrede oeffening huilden de arme moeders fnot en „ quyl , en maakten matten , huiden , mos en droog hout klaar , J, om tot de lykdaatfy van hare kinderen te dienen. Na dat deze ,1 jongemaats dus door de fpitsroeden gelopen hadden , haalde men „ den boom verwoed omver, hakte den ftamen de takken inftuk- „ ken, men maakte 'er kranfen van om ze te kronen, en men vcr- cierde hun hair met defzelfs bladeren. n Myn getuigen konden niet zien -wat men met deze kinderen deed ; maar men wierpze op elkander in een valey , als of zy dood }, waren , en men vierdc ten groot gaftmaal voor al het gezel- j, fchap. n De Werovvans (dat is te zeggen de Priefter) na het oogmerk „ van deze O/Ferande gcvraagt, antwoordde dat deze kinderen niet „ dood waren maar dat de OkCe of de Duivcl het bloed uit de It linker tepel van die genen zoog, die hem ten deel vielen, tot dat „ zy dood waren; dat de vyf jongelingen de antieren in de Woe- ,) ftyne ncgen maanden lang bewaarden ; dat gedurende dexcn tyd ,1 zy met niemant mochten omgaan, en dat men uit hun getalhun 5, Priefters en Waarzeggers koos. ( Hier eindigt bet verhaal van j> Kapteyn Smith ). 9, Ik weet niet, vaart deSchryver voort, of Kapteyn Smith in ii dit verhaal qualyk onderrecht geweeft is, noch of dit fprookje „ van Okc , die het bloed uit de linker tepel zuigt , een lift is van ii den Geneesheer of Priefter, die altyd Geneesneer met een is , %i om zyn goeden naam te redden , zo 'er by geval een van deze n kinderen onder zyn tuchtte fterven komt. Maar ik zou ditlaat- fj fte eer geloven als die fchone Roman van denOkc, ten minften ,' - ' dc >» » VAN A M E lU K A. ll. B0£K. H^ en men vcr- »» de gefchiedenis van Kapicyn Smith fchynt niet anders nls cert vooi'bceld van hun bujcauaweriifg ( die \voord Jieeft dc zelfdc bcickenis als Liwying ) te zyn , en hy is met vcrgift ontrert ec- nige omftandigheden, als oni dat dezc plccluigheid hem tocn te encmaal onbekent was. J, Men pleegt dit werk gemcenljk maar eens in veertien of zef* „ tien jaren, ten zy hun jongelingen zich meermalcn in ftaat be* „ vinden, om dair in toegelaten te worden. Het is cen tucbt die „ alle hunne jonge luiden moeten ondergaan, voor dat zy in \ ge- „ tal der Helden o^ Coiharoufen van de Natie aangenomen worden, I, in plaats dat zo men Kaptcyn Smith gclovcn moet , zy niet af- T, gc7,ondefc wierden als om dc Priefterlykc Order tc vcrvullcn* Zie hier hoe men hitjcanimeen. „ De Gouverneurs van dc Had verkiezen de welgpmaaktfte en „ levendigfte jongelingen die 'cr zyn, en die cniggoed door hun „ tochten en met jagcn very.amelc hebben , om gebiifcanaweert te „ worden ; zo dat dte gene die deze proef weigcren te ondergaan „ niet langeronder hun landshii zoudcn durvenmyven wonen. Men ^ recht in 't cerft enige van deze gekkc plcchtighedcn aan , die de „ Kapteyn Smith verhaalt heeft, maarde voornaamftc is de afzon- 5, dcring van deze jongelingen in 't bofch , daar men zc enige maan- ,1 den opiluit zonder dat zy enig gczelfchap hebben , noch ander „ voedzel als een gekookte drank van eentge kruidcn nuttigcn < „ die de herilcns ontftdlen. In der daad deze drank, die zy If^i- „ fokkan noemen, by dc ftrengheid van hun tucht gcvoegt, maakt „ hen flapel gek, en in dezen drocvigen llaat volharden zy i8 of „ 10. dagen ; men bewaartze in een Iterke bellote plaats , die ex- „ pres rot dit gebruik gemaakt is , en vvaar van ik 'er een in 't „ jaar 1694 zag, die de Indianen van Paumaitnkic toebehoorde. „ Zy had de gedaante van een zuikerbrood , en was van alle kan- „ ten tralics gewyze open, om doorfpeling aan de lucht te geven. „ 't Was nocn geen maand geleden dat dertien jongelingen daar in „ Gebufcanaweert waren, en dat men ze in vryheid gcltelt had ; „ daarenbovcn verhaalt men by deze gelegenheid , dat dezj; elen- „ dige Wooden zo veel water uit den llroom Lethe drinken , dat ), zy daar door hec geheugen van alle zakcn , van hun vrienden , „ van hun gocd en zelfs van hun fpraak verliczen. Wanneer de „ Geneeshcren vinden dat zy genoeg van deze JViJbkhan gcdron- „ ken hebben •, vermindcren zy 'er allengsjes dc dofis van , tot „ dat zy ze weer tot htm vorig verftand gebragt hebben. Maaf „ eer zy te eenemaal lierftelt zyn , geleidcn zy ze in hun vcrfchey- „ de fteden. Na een zo wrede pyniging uitgcftaan te hebben « I, durven deze jongelingen niet t,cggen dat zy van de minfte zaak „ geheugen hebben , uit vrces d-^t men ze andermaal mocht Hufca' p n(K}€ren\ en dan is de handeling zo ruw , dat 'er weinig het le- t, ven afbrengen. „ Zy moeten ftom en doof woorden, en alles weef van Hieiiws „ aan leren. Ik weet niet of Jiua vergeteliicid gemaakt of we- „ zentlyk is , maar het is zeker datzy niets willen kenncn van 'C „ geen zy eertyds gewetcn hebben , en dat hun Wachters lien ver- zetlctl ..( • M4 ZEDEN DER WILDEN Aaii- mfrkin- ^Kn van oiizen .Schry- vtr f>ver dit vcr- ilMl. ,y zellen j tot dat ::y alles weer van nieuws aan geleert hcbben. li Eus bet^innen ze weer te leven , na eenigermaten dood te zyn j» gewecf\ , en worden manncn , vcrgetende dut zy ooit kinderen 9) geweell zyn Zo iemand onder hen in deze wrede oeiFening komt te Itcrven , beeld ik my in dac dan de fabel van Oke > die Smith verhaalt , tot een vcrfchoning dient j om het te verber- gen ; want , zegt hy , Oke moeft die gene hebbcn die Jiem ten deele vielen , en men zeyde dat deze opgeoffert waren geweel't. „ Myn gilBng is zo veel te waarfchynelyker, om dat ik vaft en zeker weet , dat Oke flan deze bujcanawdring altyd geen deel hecft. Inderclaad zo de Indianen vanPaumaunkie gecn twee van hun jongclingen van deze wrede plechtigheid , die zy in 't jaar 1604 oeltenden , weerom brachten ; van de andcre kant brach- ten de Appamatukken ( voor dczen een machtige Natie , maar die hedendaags zeer verzwakt is ) al de jeugt die zy in i(Spo in deze fchriklyke Leer gczondcn hadden , weder te rug. „ De moei:e die de OppalFers van deze jonge luiden aanwendcn is zo groot i en zy moeten allcs gedurcnde deze llrcnge tucht zo heilig verhojen houden^ dat zicli wel van dit ampt te quytcn een zaak is die de grootlle beloning verdient « en net zekerllc middel om tot de grootfte bedicningen van 't land te raken, zo dra die vergeven worden ; maar 00k kunnen zy vaften ftaat ma- ken van haaft na de andere wereld verionden te zulien worden, „ zo zy door lichtvaardigiieid of achteloosheid het minfte in hun plicht miften. „ Daarenboven het> ik aangemerkt, ^at die gene die men in myn „ tyd gelmfcanaweert had , fchone welgemaakte jongelingen wa- n ren , vol vuur , van vyftien tot twintig of vyfentwintig jaren oud }, en die voor ryk te Ijoek ftonden. Dit dee4 my in 't eerft ge-' SI loven dat dc oude luiden dezen vond bedacht hadden i om zich J, van de goederen der jeugt meefter te maken » nademaal zy in der daad dezelve onder zich omdelen, of zy fchikken %c tot ee- nig algemeen gebruik , en deze jongelingen zyri genoodzaakt op nieuws hun fortuin te zoeken. „ Dc Indianen betuigen een af keer van dit gevoclen te hebben , 9, en zy beweren dat men een zo hevig geneesmiddel niet in 'twerk flelt, als oih de jeugt van de quadc indrukzelen der Jdndsheidtc verloflen en van alle de vooroordden die zy aanneemt , voor dac haar reden iverken kan. Zy houden ftaande , dat dan in volie vryheid geftelt zyndc om de wettcn der natuur tc volgcn, zy geen gevaar meer lopen door de gewoome of de opvoeding verk7(l te worden , en d.it zy beter in llaat zyn om oneenzydig gcrecli- tigheid te plcgen, zolider enige acht op de Vrindfchap ofBlocd- verwantfchap tc llaan. De toepafling van het geen in den grond van deze vcrtelling be- llotcn lci;t, is, gelyk ik reeds hierbo^en gezegt heb , zo natuurlyk en gemaklyk, dat ik geloof dat ik die den lezer zelfs muet laten ma- ken. Alleen zal ik zeggen dat de Schryver ods, onder deze Wildcn, Stedcn, Gouverneurs, grote ampten} en grote goederen v^rbeel- dcndc, 3» J> » 91 •t »> 3J 3> 9* 31 3> V A M A M E k I K A. II. BO£k. Ui tlcnde, vcr van het denkbeeld afwykt , dat men 'er van geven moeft, nademaal hun Itedcn niet anders als ehndige Vlekken zyn* hun Gouverneurs , Hoofden j die weinig van 't overigc volk ver- fchillen, en hun grote goedercn niec anders als een algemene ar- moede , die overal uitblinkt. Dfiarenboven , zo het een algemene wet is dat zy alle zonder iiitzondering^fib/(/tw/rta'W/'/ofingevvyd moeten worden, gelyk hy het zegr, iprcekt hy dan zich zelven niet tegen met tc verzekeren dat de Gouverneurs de welgemaaktfte en de rykfte kiezen ? Hy kon zich ook vergil't hebben, vtrwarrende het verhaal van Kap- teyn Smith, waar in van een plechtigheid gefproken word, dewel- l de an* dere > die hun antwoorden , ge volet worclen. Maar na dat zy gezongen en gedanil en deze roncle plaats driemaal omgelo- pen hebben , zetten zy het op een rekken door 't midden der dichte boffchen , als tomeloze paarden ; dan verilyten de Vrou- wen het overige van den dag met zo en dcerlyk getier en gejam- mer, dat het 'er over been is, en in die woede pakken zy.de ar- men der jonge dochters aan , die zy met fcherpe mollelfchelpen doorkerven , zo dat 'er het bloed by necr loopt , dat zy met een tak van een boom in de luchc fpaccen, roepende tot driemaal toe, H^Tbyaf Thya, Toya. i J, Deze drie die het feed beginnen worden Jaonas gcnaamt , en zyn als de Priefters of Otferaars , daar zy geloof aan geven . ten dele , pm dat zy van afkomft toe de Oncranden gefchikt zyn , en ten delen 00k om dat zy zulke fchrandere Toveraars- zyn , dat wanneer 'er iets verloren is hec ten eerfle door hun middej weerom gevonden word. Na 't verloop van twe dagen komen die gene die in de boflchen gevlucht waren weer te voorlchyn » en op dezelfde plaats weer gekomen te zyn , beginnen zy lucht- hartig te danflen en hun Vadcrs te verblyden , die om hun te hogen ouderdom of wel om hun natuurlyke onpallykheid nietop dit feett genodigt zyn. De danifen ge-eindigt zynde vallen zy met zo vecl gretigheid aan 't eten, dat zy de fpys eer fchynen te vtrJlinden als te kaauwen ; om dat zy op den feeftdag noch op de twe volgende clagen» die zy in de boifchen doorbrengen* „ noch eten noch drinken. jean de Leri fpreekt in *t hondert van deze wrede kervingen die men in Hrazilien de jonge dochters, die huwbaar worden , aandoet. daar hy zelfs ooggetuige van geweeil is ; maar Jiebbende de reden van godsdienil niet gemerkt , die Jiet begin en de oorfproni; van deze plechtigheid is , bceld hy zich in dat het als een natuurlyk hulpmiddel in 't werk gellelt word, om haar te encmaal van deze foorten van ongcmakken te verloiren , waar toe het fchynt uitge- vonden te zyn. Maar hy is liier ontrent vergill, en hebbende de ware reden niet kunnen giflen , hecft hy 'cr een vcrzonnen , die zelfs niet eens waarlchynclyk is. Als de dochters der Karaiben op de Antilles huwbaar worden , doet men haar 00k de brozcn of ichocifcis aan , 't geen een Mare ftraf voor haar is, en doorboort haar zo wel als dejonpens de oreii. Ikheb de omflandighedcn van deze plechtigheid in een flandfchrit't van een Jezuiei gezien, die een Zendeling op de Eylanden gc- T z wecll t 'J* j> » 9> J> }> J> 31 3> 3> S> w 3) }> 3> 9> 93 33 33 »3 93 93 93 9) 33 93 33 33 '■\ Leri', Ihji.du th, 17, »<(« Z ED E N DER WILDEN / Kttbt' fir$t iiraU in Am. titles, p. 108. Inwy- ing van ecn Krygj. kiucht. Lit; 7. thtip. ic. Inwy; in^' van rcn Kapttin. weeft WAS', mawditiMaiidfchrift 'niet Wccr hebbende kunncn kry. gen, cden rk 'ef ben nittrekz^l tdt heb wlllen niaken, kan ik 'cr niecs mter van zoggen. De flr. Rochcfort gecft het Volgcn.^e verhaal \in dc wyie van cen jongman in den krygsdienft tc ncmeh: :.^ . jv ;^ j; ,^ .. i - ruTWEEENTW'INTiGSTE HdOFTSTUK. * XTT^"^ ^^ ^^ i^^$^ litiden !ih den rang van die gene die ten „ V oorfog niog«;n tjckkjen-aangenomen 2yn, moeicin ly in tC: i, igenwoordigheid van allc hiin vrinden en. magen, die genodigt „ Vorden om dc7,e plccluigheid by te woncn, tot krygskneciuen }t verklaart. wordch.' Zifeliierjdan de order .die zy in dezp. gel^- n jgfehtiwdcn voJgcn. De Vader die > oorhcen de Vergaderrng be- „ roepen heeft,;, 2o'et iyn zoon op een kldnfloeltje, dat in ^ mid- „ den van Tyh HitLof karbetigeplaatft is, ncer zitten j en na hen Vi 'i!h koVte woordcn al de plichccn van een ddelmoedig Karaibifch i„ Rrygsknecht voor geJiouden te iiebb«n, en hem te nebbendoen „ beloven dac :hy nooit iets.zal.aanvangen dat den ro^m ^yncr „ Voorzaten zou kiinnen bczocdelen, en dat hymet al zyfl vermo. ii gen de trade wrokltcn van -^huiuie Natie zal wr.ken, neeint Jiy a een zekeren roofvogel , die zy in hun taal Mansjcnis noemen, „ en die lahgen tyd ce voren tot dit gebruik by de hand is , by dc s, potcn, en hy j^eft 'cr ijn z6on verfcheyde flagon me^» tot dat f, devc^ldood is, cnzyn;JKX>ft te eeneniaal verplettert. Na dc- VV w jhiwe behandelii^,, die den jofigeling gants bedweln;»t maakt, „ vIJjBrot hy hemhetrgaiitfche lyfmet de tand van ten, iii,<:outi op, ^^ enom de womdien die by geroaajct hecft te genezen ,, dpmptltJiy i, den! Vogel in gepcpert water , en wryft 'er onhefqiiofc deze J, qoetibren niee, H ^n den gcwondcn een zeer ii^yige en fchcr- >i pe pjrn veroorziiakt , maar hy moet dit alles met een luchtig »♦ iiai't uirftaatn', zonder deti moiid tens te v(^rtrekkcn of enige pyn it te betbigeri. Daatrnadofct men hem iiet hart van dezen Vogel I, opetei!i'» en cm deze pJechiigheid te beiltiiten , lege mien hem in „ een hangmat, daar hy zo lang als hy is uitgeftrekt in, moet bly- ,^ ven leggen, tot dat iyn kraditen door 't vallen byna pitgeput „ *yn ; waarna hy van icder een vOor Soldaat crkent word , hy it kan zich in al d'e Vergaderingen van de Karbet laten vindcn , en H dc anderen in alle de Udrlogenj die 'ly tegen hun vyandcn on- ,» dernemen volgcn. . De Hr. Hiet in zyn tocbt van Frankryk dat onder de Kinie Icgt op hetLylani Kaycmicin 't j^ar ififi fprcekt dus van de Wyzevan ecn Ksipteyn ondcr dc Galibis, die de Karaiben van 't valle land zyn, te makcn. , ..-' . DRIRENTWINTIGSTE HOOFTSTUK. ' ' „ "TTOor eerft komt die gene die Kapteyn wil gemaakt wordcn „ V cerft in zyn hut , met ecn rondas op zyn hooft, flaande de „ ogcn tei' a&rde , zonder iemand aan, te zien of een wooi^d te fpre- VAN AM E R IK A. 11. BOEK. W „ fprcken , en wonder lets aan xyn vrouw of ItJnders tc la- „ ten blyken. Hy t£t zich in ecn hoek van de tent ter neer , tot ft dat men een kleine ^erfchan^ing rontom hem inaakt als een ge* „ vangcnis, daar hy Vlch qual^k in kan verroeren. Men hangt „ zyn bed boven tegen de hut aan, op dat hy tegen nlemand fpre- „ kc. Ily komt 'er niet uit als om lyn gevoeg te doen en cm de „ moejclyke proeven te ondergaan , die hem de andcre kaptcyns » „ xyngeburen, doeh gcvoelen. „ Tcntwedeh doet iY die reeds uitgetecrt is door dc }» Itrenge vaden die men hem heefc doen ondcrgaan , en dc gccl'< „ felllagen die men hem heeft doen gevoelen. Zy dragcn hem met ,> bed met al , dat zy aan twe bomen valk maken ) en waar uit ly II hem doen opftaan. Men fpreekt hem moed in 't lyf, gelyk in't „ begin, en om te bcproeven of hy dapper zyn zal , geett ieder ti een der Hoofden hem ecn ilag met dc zweep uic al zyn macht. f I Hy begeefc zich neer te bed , en men vcrzamelt een hopen zccr M Aerke en fUnkende kruidenj die zy rontom zyn bed leggen. 9 Men ilcekt 'er den brand in, dochzodat het hem niet raken kan, „ hoewel hy 'er alleen al de hittc van gcvoelt. Dc rook van „ deze Ainkende kruiden met de liitte van ^t vuur docc hem elen- dige qualen uitUaan, hy ishalf gek in zyn bed,daar hy al inblyfc legeen , hy valt 'er in zo grote ilauuwtens dat men zou zeggen dat ny dood was. Wanneer men hem in dezen fiaat ziet, geeft men hem te drinkenom hem weer te doen bekomen. Bckomen 9, zynde vermaant men hem op een nieuw om moedig te zyn , men verdubbelt zyn vuur , dat langen tyd duurt. J, Onderwyl dat Jiy al deze qualen moet lyden , vreten en zuipen de anderen als varkens , en hem eindelyk na aan zyn end zien- „ de, gebruiken zy een vremd middel' om liem weer te doen be- ., komen. Zy maken hem een halsband en een gordel van palm- „ boom, daar zy grote zwarte mieren in zetten, waar van eene fteek genoeg is om de pyn dric of vier uren te doen gevoelen. Men doet hem dezen halsband en gordel om, die hem haaftweer doen tot zyn zelven komen, ter oorzaak van degruwelyke fmar- tcn dieze hem veroorzaken. Hy ftaat op, en overend ftaande giec men hem een vies vol Palhwt dat een van hun dranken is , 9, door een Manar4 of zeef op 't hooft. Flux gaat hy zich in de „ naaAe fontein of rivier walfchen , en. weer in zyn hut gcgaan 9, zynde, gaat hy weer op nieuw in een afgezonderden hoek zit- ten , en op dat al de kmdercn van de hut en al de gene die daar in behoren, deze plechtigheid heugcn mogen , geellelt men hen alle zonder onderfcheyd, zonder zelfs de Vrouwen, zo zy 't 9} niet gaauw op een lopen zcttcn , tc ontzien. J, Men doet hem een nieuwe doch niet zo ilrenge vaften als de ,, eerfte was beginnen ; van de een of de ander Kapteyn van zyn „ buren, draagt zorg| van enige kleine vogels voor hem te dodjn. „ De tyd van dit vaften geeindigt zynde, word hy tot Kaptein uit- 9, geroepen, men langt hem een gants nicuwen boog en pylcn , 9, met alles wat hy nodig heeft. Dit is evenwel noch maar ecn minder kapteyn , want om een firoot Oppcrhooft tc worden, zyn 'cr noch A,eel ilrcngcr procven , die de Hcer Biet niet gewetcn heeft , die de Hecr Kochcfort maar even Jiceft aangeroert , en die ik uit de brieven van Vadcr de UNeuyiUe) c<;a Je/iuit , gehaalt heb, die eenigen tyd op het £y- land »» 3> » 3» 39 3» omeniyn- r, daar vy n , dan trc- ^ezer. Zy IS doordc n dc gccl'< n Jiem met aar uit ly gelyk in 't ;eett ieder ;yn macht. bopen lecr cd leggen. raken kan, rook van hem elen- 'alinblyfc ou leggen tiet, gee ft Bckomen ; te zyn , en 2;uipen end zien- i doen bc- van palm* van eene gevoelen. haaft weer ;lyke fmar- nd (laande ranken is , uch in de ut gegaan hoek zit- e die daar t men hen , 20 zy 't ften als de 1 van zyn tc doden. aptein uit- en pylcn , nt om cen • proeven , Rochefort ; Vadcr de p het Ey- land rKh*- -«»-»^*r^'Wv VAN A M E R I K A. II. BOEK. '49 J Utet l>t 14$ "fs^sS:^! .^■: land van Cayenne in de nabimrfchap dezer Volkeren gewoont heb- retde iiende , cclecentheid treliad heeft om goede bericiiten van hun ^'■'* Zeden tc krygen. Zic hier wat hy er van zcgt. V I E R E N T\V 1 N G S T E H O O F T S T U K. 3» )» » j> j» Mars DE Rcgering der Gayane/cn is ccnhoofdig. Zy hebben maar een CJpperhoofc, dien /y blindclings gehoorzamen. \ Is gemeenlyk de oudfle van de Natie dien men daar toe verkiell, zo hy andcrfins al de nodigc hoedanigliedcn heeft om deze waar- digheid ilaande te houden , dat is te zeggen , zo hy meed , kracht, behendighcid heeft ; zo hywerkzaam, handig, matig, vcrduldig is, ryk in vonden en krygsliilcn; cindclyk zo hy het land kent , en de wepcn wcet die na alle de Natien geleyden. In- dien de oudfte deze hoedanigheden oncbeert, verkiezen zy een ander , dien zy op een Itrenge proef ftellen , om verzekert te zyn dat hy zodanig is als zy hem begeren. Zy maken in 't eerft een begin met hem meer als ncgen maanden op een zeer llrengc vvyze te doen vaften , gevende hem dagelyks niec meer geers , als hy in iyn hand houden kan. Zy doen hem fcliriklyke zware pakken dragen; zy dwingem hem byna alle de r.achten aan den ingang van de karbet fchildwacht te houden. Zy zenden luiden om te verfpieden uit , na de naburige Natien ; daama wanneer die weerom gekomen zyn , dwingen zy den Pretendent de voet- llappen van deze afgezondene te volgen , om al de wegen te le- ren kennen. Daar is geen grenspaal of eenigfins bekendc fon- teyn, of hy moet weten waar die gelegen is, gereed zyndc om daar een bewys van te geven , met daar op het eerfte bevel een gebroken tak na toe te brengen. Eindelyk hy moet de natuur- lyke Befchryving van zyn gantfche land in 't hooft hebben. Om hem aan de pyn te doen gewennen , begraaft men hem zomtyds tot den middel toe in een neft dac vol is van deze grote mieren, waar van het fteken een koorts van 14 uren aan de Franfchen geeft, en men laat hem daar een geruimen tyd in; anders ver- noegt men zicJi drie of vierhondert dezer mieren in bladeren te wimpelen , zo dat het hooft van de eene kant , en het lichaam van de andere daar uitkomt; men naait al deze levendige blade- ren, tot halsbanden , armringen , gordels, kouflebanden en kro- nen aan malkander , waar ni^e men den nieuwen Koning op- fchikt , men kan giflen met wat pyn. Zo maakt men hem tot de koninglyke waardigheid bequaam. J, Wanneer men hem genoeg beproeft acht , vierc men de in- wying op deze wyze. De gantfche Natie by een vergadert zyn- de gaat den Pretendent zoeken , die een myl of verder ondcr bladeren verborgcn is, als om te kennen te geven dat hy dc Eerftaaten vlied ; of wel , gelyk my twe dezer Koningen ge- zegt hebben, om hem te doen verftaandat men hem uit net itof gehaalt heeft, om hem op den troon te vcrheflfen; 't geen door „ een andere picchtigheid bevelUgt v\ ord : want ieder een van de „ byftanders gaat op dc maat hem den voet op 't hooft zctten , ' waar Inwy- ingvan eeii Kaptcin Geiie< raal. 3) 150 ZEDEN DER WILDEN 5> J) 3» S> waar na men hem doet opftaan, en 2y vallen allc voor hem neer, en werpen hun pylen en bogen aan zyn voeten. De Koning zet op zyn beurt den voet op hec hooft zyner onderzaten ; dan ge- 5, leid men hem in zcgepraal weer na de Karbet, daar hy een groot gaftmaal door de vrouwen bereid vind. Voor 't eeten moet hy noch een proef van zyn behcndigheid geven, fchietende een pyl in een kopje van dc grootte van een ey , dat boven op 'c dak ., vail gemaakt is. Dit gedaan zynde dient henv ieder vrouw een :, kopje Oiiicoii voor, die hy gedwongen is uic te drinken ,-om te betoncn dat hy zo veel kracht heeft om te drinken als deriig mans , gclyk hy krachts genoeg gehad iieeft om zich dertig da- gen Jang met het voedzcl te bchelpen, dat een man gemaklyk in een dag op zou mogen. Nademaal hy genoodzaakt is'dik- wils te brakcn , gelykt dit maal eer na een harde pyniging als na een feflyn. Voor 't ovcrige volgen zyn onderaanen hem ge- trouwlyk na , en houden niet op van eten en drinken voor dat al de voorraad op is. Dc plechtigheid geeindigt zynde » word de nieuwe Kapteyn geoordcelt voile macht en een volltrekt gezag over de Natie te ,5 vieren, die langer niets als op zyn bevelen en door zyn bewe- 5, ging doct. Hy maakt Vrede en Oorlog na zyn welgevallen. 3, enz. Men moet zich inbeelden datalle deze (Irenge proeven, die men by deze woei'te volkeren moet ondergaan , om tot Krygsknecht , Kapteyn , en Opperhooft van de Natie toegelaten te worderi , niet als enkcle burgerlyke gewoontens zyn , en gebruiken door tic Wet- gevers ingeftelt, om het licliaam aan de moejelykfte oeffeningen te gewennen, en de ziel tot de hoogfle ondernemingen bequaam te maken , dwingende haar door deze vrywillige proeven om een moed te \'erkrygen die alles kan uitllaan. De Godsdienft is 'er ze- kcrlyk de grond van, gelyk die het in de Oudheid voor de krygs- knechten van Mithra was, voor de Lacedemoniers , die men voor Jiet Altaar van Diana Ortliia geellllde , en voor de Helden > die zich tot de Verborgentheden van Samothracicn of Eleufma lieten inwyden. Wy moeten van Jiet geen 'er by de Karaiben omging , daar wcinig fchyn van Godsdienit is, oordelen uit het geen 'er cm diergelyke voorwerpen te Peru en tc Mexiko gcoeticnt wierd , daar de Godsdienft zo kenbaar was , dat 'er milTchien nooit afgo- difche Natien geweeft zyn, daar de Hcydenfche Godsdienft bctcr bepaalt was. bchoon ik niet voorgenomcn heb van de Zeden der Mexikancn en Peruvianen te liandden , die door den Inka Garcilalfo , door Akofla, Lopes de Gomara, Oviedo, Herrera, en verfcheydc an- dere Spaanfche Schryvcrs befchrcven zyn , zal ik niet nalaten iiier icts van hun Inwyingen ten Qorlog te zeggen , om aan te tonen dat de Godsdienft de beweegreden van hun proeven geweeft /> si- de , men zich ook het zelfde denkbeeld van ale gene , waar van ik retds gefprokcn heb, moet maken. yvF. VAN AMERIKA. II. BOEK. «f^ VYFENTWINTIGSTE HOOFTSTUK. MEn liet tot deze Inwyingen van Peru niet toe als de kinderen die van de afkomil van de Zon A^aren , dat is te zeggen de 7,onen der Inkas, die een talryken wyd uitgefpreyd gellacht in den ftaat uitmaakten, en welk gellacht dat van de Koningen en de Prinffen van hun bloed zynde, ook boven Jiet gemeen moeft uit- maken doordeugden, die hun Hemelfchen oorfprong paften, en ver boven die van 't gros der menfchen uitAaken. Men begonze in den ouderdom van vyftien of zeftien jaren, en %y waren een te enemaal vereifchte voorwaarde om uit de kind- fche jaren teraken,om de eertekenert van den manlyken ouderdom te ontfangen , en deszelfs voorrechten te genieten , voor al om be- qiiaam te zyn om de wapens te voeren, en enige bediening in hct ryk te bekleden. Zv waren met een een zeer ftrenge leertyd, w^aar in men ze oeffende om alle foorten van ongemak uit te ftaan, en zich be- quaam te maken om al de wederwaardigheden van 't geval uit te llr.an. 't Was voor deze Leerlingen van het uiterlle gevolg met eren a deze proeven af te komen, want zo zy daar in enige zvt^akheid :.l iafhertigheid lie ten blyken , quam 'er hier door op hen en op hun naafte vrienden een onuitvi^isbare vlak. Ook hielden de va- ders , moeders , breeders , zufters , omen , en moejen van deze jongelingen niet op zo lang deze tyd duurde gedurige beloften aan de Zon te doen , die zy met oiferanden , vallen , tuchtigingen en alle foorten van Godsdienllige oefFeningen verzelden « op dat de Zon hun de nodige kracht en moed gaf, om met roem de moejely- ke baan van deze hevige proeven ten einde te lopen. . leder jaar dan of anders om de twee jaar koos men de jonge prinfen , die bequaam waren om ingewyd te worden , uit , en men 7ond ze in een huis.dat toe dit gebruik geheiligt was, onder het bettier van eenige ervare gryzaarts, die de meefters van deze nieu- welingen waren , en die lall hadden dezelve te beproeven en te onderwyzen. De proeven begonnen door etlyke dagen vaftens , om hen te Ie« ren honger en dorlt te verdragen. Men liet hen byna heleraaal uit- teren , en men gaf hun niet als op gezette tyden eenige handen vol Indiaanfch koren , en zuiver water. Men verdubbelde den tyd \an dit vallen ) na mate dat zy zich bequamer toonden om ze uit te llaan > en men liet hen dit zo ver uithouden als zy het zonder ller- ven doen konden. Op de zelfde wyze als men hen geleert had het Irchaam door honger en dorft te temmen, gewendemen hen ook het zeive door waken at te matten. Men fteldezc tien of twaalf dagen achter el- kander op fchildwacht , gedurende dewelke de verfpieders hen naarftig gingen bezoeken , en zo men iemand op zyn poll llapende vond, zond men hem weer te rug, zeggende dat hy noch te derachtig was om tot eer-llaten toegelaten te worden. V Inwy* iogeii vande Inkas van Pe« lU. CartHtip fo,deh Com- ment, Heal. Hi. 16, a;. kin- l$% ZEDEN DER WILDEN De ty(J dezer cerfte proeven verftrckcn 7,ynde , oelTende men hen in 't lopen. Men geleydle ze tot dien cinde na een nlaats die ondcr hen heilig was , van waar deze loop bcgon > en zicn tot aan den voet van 't kaileei uitftrekte, die 'er anderhalf myl ver van af- gelcgcn is , en daar een Aandaart gcplant was , dat een beloning was dien genen toegedacht , die 'er 't eerfte zou komen , die men ook -erkoor cm aan 't hoofc van de anderen te zyn. De laatfte en die gene die in Jiet lopen bezweken waren , wierden eerloos verklaart en met fchande weerom gezonden. DeOuders die dier- gclykcn fmaad vreesden, iiepen met hun kinderen,of plaatllen zich hier en daar op den weg , en moedigden ze door redenen die zy het bequaamfte dachten om de gevoelens van eer in hen op te wek*» ken aan. Men leerde hen ook met eigen handen arbeiden , alles wat tot hun nooddrufc nodig was tc maken , voor al hun wapens , hun fchoenen, en al de toerurting van een krygsknecht. Men leerde hen vervolgens zich van deze wapenen te bedienen, hen op alle krygsoelfenii]gen afrechtende , met de fpies te werpen , met den boog en ilinger om te gaan » zware pakken te dragen en alle foor< ten van proeven van kracht en behendigheid te geven. Zomtyds liet men ze tegen elkanderen worftelen. Zomtyds verdeclde men ze in twee banden, men liet hen een plaats aantaf- ten en befchermen, en in dit foort van geveciiten daar de verbit- tertheid en naaryver henaanmoedigdenj wierd hun toom dikwils zohevig gaandegemaakt, dat zy zich yiTelyke wonden maaktcn, waar van 'er eenige ftierven. Zomtyds een van hun meefters een ftok of een foort van piek nemende plaatfte hy zich in 't midden van hen , drajende dezelve als een molen , fchermende met een ongclootlyke vaardigheid en fnelhcid, houdende dan den een dan den ander deze ftok of piek tot voor hun ogen , als of hy die wilde uitboren , of op hun benen, als of zyn voornemen was die aan llukken te llaan. Die enigfms de ogen verblikten, of den voet te rug trokken, wierden ftraks buiten de proeven gezet ; om dat men zeyde dat indien zy zo zeer voor wapens fchriktcnj die zy wel wiften dat hun geen leed kon- den doen , zy Jiet gezicht van die van hunne vyanden niet zouden kunnen uitftaan , die niet trachten mis te Aoten » en die nergens op uit zyn als om het leven te henemen. Op andere tyden oefFende men hun gedult , op hun naakte ar* men en benen met grote tienen Ikande, om te zien wat figuur zy zouden maken als zy deze ilagen onttingen , en zo zy daar al te ge- voelig voor waren, zond men ze te rug, zeggende dat nademaal zy de flagen van deze tengereen brofle netjcs niet konden uitllaan, ly noch minder de quetzuren en hevige Ilagen, die zy van hun vy- anden te verwachten hadden, verduren zouiien kunnen. Gedurende dezen gantfchen leertyd oeflfende men ze niet alleen in den wapenhandel , maar men trokze in alle de deugden op die noodzakelyk waren om de verfcheyde bedieningen van den Ha-^t -wel te bekleden, en men l^erdeze alle nootdruften uitftaan, op dat zy door zich zelven al de eleoden beproeft mochten hebben , daar VAN A ME R IK A. II. BOEK. ffi ■i.»\ •-'. ,11 daar de volkeren aan ))loot geHelt waren « die zy haderhand recht moeften bewyzen en cen goed voorbeeld geven. De Meefters dezer Leeriingen gaven hun alle dacen leflenj hurt zonder ophouden voorhoudende , dat zy de eer hadden van van het gellacht der Zon te zyn ; Zy hielden hun zonder ophouden de deugden en heldendaden hunner Voorouderen voor ogen, hun Godsdienll, viooniheid, liefde voor de gerechtigheid , yver tegen dc ondeugt, hun dapperheid tegen hunne vyanden, hun goeder- tiercntheid en zachtmoedigheid voor hun onderdanen * hun gema- tigtheid in het RyksbelHer, hun teerheid voor de armen, hurt mildheid en Koninglyke pracht als waardige zonen Van de Zon ^ die gedurig haar Ichatten op 't Aardryk uitltort , en zich niet ver- toont als om gocd te doen ; en zy vermaandenze om van zo velci deugden niet tc ontaarden. De vermoede erfgenaam van de kroon , ver van deze proeven veri'choont te zyn , wierd noch met meer llrafheid als zyn mede-' leeriingen gehandelt ; zy zeiden , dat hy eer door zyn deugden moeft verdienen te heerfchen j als door een zwak recht van eerllge* boorte of ierflfenis , dat in hem geen perfonele verdienften onder* ftelde. Men liet hem op den grond flapen, vailenj waken > ar- beyden , zo veel als de minfte onder hen lyden ; men vernederdo onophoudelyk zyn hoogmoed , en hy was altyd 't flechtft gekleed 9 op dat , wanneer hy op den troon zou zyn , en met al den glans .. • "' van een God op aarden omringt , hy de armen niet met deh; nefc zou aanzien ; en dat hy zich erinnerende dat hy als een onder hen geweelt was, melydenzou hebben met deelendigen, wcldaden be« ' wyzen j en den naam vanHuacbacuyak verdienen, dien zy aan hun Koningen gaven ; een naam die Beminnaar en Weldoendur der Ar^ men betekent. Na dat men de loopbaan van dezen ftrengen proeftyd geeindigt^ had , verrichte de Koning de plechtigheid aan hen , van hiin de oren en neusgaten te doorboren. De voornaamile Prinfen vaft zyn Hof , die hem hiclpen , gaven hun de andere tekens van waardig- heid , dan wierden zy tot ware Inkas of Ware zonen van de Tjon verklaart ; en deze plechtigheid wierd met OlFeranden en andere vreugdetekenen, die gewoon zyn de grootfle feeften te befchynem bcHoren. De InkaGarcilalFojUit wlen ik't wezjentlykfte van ditverhaal ge- trokkcn heb , zcgt dat hy de meelle part van deze zaken had zien plegen* waar van hy de omllandighedeni voor zoo veel zy hem lieugcn kunnen, verhaalt ; maar hy voegt 'er by, dat het geen hy in z) nen tyd had zien oefFenen , maar een fchaduw was van 't geen 'er oudtyds gedurende de glansryke regering zyner Voorouderen omging. ZESENTWINTIGSTE HOdFTSTU K, J Z, tlEhalven de proeven die alle de Mexikanen van beide de kunoetl Inwyfh- Jj in cen zekeren ouderdom in 't algemeen in hun Tempels moe- gender ften ondergaan, waren 'er nocJi onder d6 Edelen voor vcrfcheydo ,5^^'? y % trap. ko. :.'/ m. tavrtd, ielu hMat t Lopez deCo* mora, Hiflor. Gtner. U. X. tap,. 78; «f4 ZXDE N DEK W I LDBN He So- lit, coH' quifla de iaNHf vaEJba- ma, la. »?>• 336. trtippeh van Veriieffing) waar langs zy klommen om tot den kd- ninglyken troon te geraken , waar van de waardigheid verkiesbaar en hiet er ffelyk was. Deze trappen van verheffing voor de krygs-> knechten waren als verfcheyde Kidderorders , en die door ver< fcheyde naraen en verfcheyde tekens of klederen van de Order on- dericlieyden waren. Deze Orders had den ook hun Inwyingen ; lie hier wat ik ^er van in de Schryvers heb kunnen vinden. Om TecuitJe gemaakt te worden, dat de eerllc Adel na denKo. ning was, moelt men uic het bleed van de voornaamlle Heren vnn 't Ryk zyn , en zich door voortreflyke daden beroemt gemaakt hebben. De gene die na deze eer llond , maakce zich daar van langerhand toe gereed, en verwittigde drie jaren te voren al zvn bloedvcrwanten, al zyn vriendeni al de Groten en Tecuitleit van de Provintie van zyn voornemen. Alle vergaderc, en de voortekens om een gelukkigen dag tc kiezen genomen zynde , verzelde het gantfche Volk den Proleliet na den prachtigilen Tempel van de Had, daar de voornaamflc Godheid van 't land geeerc wierd, diena het getuigenis van Solis, de krygsgod was. De bloedmagen, de vrinden en genodigde Heren leydden hem onder arm, deden hem de trap van den Tempel tot voor het Al- taar opklimmen, daar hy zich in een geflalte plaatfte die de gods* vrucht, de nederigheidj en hetgedult vereifchte. De HogePrie- fier ging zich voor hem vertonen wanneer hy in dezen ftaac was , en met een puntig been van een Tyger, of deklaauw van eenarent boorde hy hem verfcheyde kleyne gaatjes in den neus, daar hyeni- ge flukken zwart amber inftak, op dat de gaten niet zouden toe- lopen. Vervolgens hielt hy tegen Jiem een zeer hatelyke reden , waar in hy hem de fmadelykfte fcheldwoorden toeworp, en zich ftiet vefgenoegende met hem alleen met woorden te honen , lloeg by hem op een fchandelyke manier, en ontklcedde hem naakt, zo veel ahde gevoeglykheid lyden kon enzonder de fchaamte tequet' zen. De Profeliet dus ontkleed zynde week gams befchaamt alleen in een zaal van den Tempel, daar hy zich met bidden en andere godsdienilige oeifeningen bezig hielt, onderwyldat die gene die hem verzelt hadden een OfTerande pleegden volgens de wyze der Ouden ; dat is te zeggen een gallmaal met zang en dans en andere vreugde-tekenen vermengt , waar na ieder een na huis ging ■> zon- der een woord tegen den nieuweling te fpreken, dien men alleen in zyn binnekamer liet. Als het nacht wierd bracht men hem alles wat hy voor de vier dagen die hy daar verblyven moeft nodig had , eenige oude plun- je om zich tc dekken, een weinig ftroo, eenige planken om op te zitten, verwen om zich zwart te maken , priemcn om zich te doorboren en verfcheyde kerven op zyn lyf te maken ; wicrook en een wierookvat om de Afgoden te bewleroken , en men ftel- de hem onder 't bewint van drie ervare perfonen , om iiem te on- derwyien in 't geen een man van zyn ftaat weten moelt Zommi- ge dezer nicuwUngen brachcen dczen gantfchen tyd zonder eetcn en VAN A M E R I K A. II. BOEK. lyj en zonder de minfte ruft te genieten , door. Men gaf hun even- wel eenige koren airen * en een wcinrg water om zich in de uiterfle /wakheid te laven. Men liet hun ook toe te ilapen , mits dat het fll /itfende was. Buiten de gezette tyden deden de Wachters hun de lull hier toe wel ovcrgaan , prikkende hen met een Ibort van clften van zeer fpits hout , dat hen gevoelig genoeg trof. Ontrent (le middernaclit ging dc nroeveling de Afgoden bewieroken, en olVerde hun eenige druppels van zyn bloed ; hy gong ook rontom den omtrek van den Tempel , en op vier verlcheide plaatzen , hy Ipittc de aarde om- n begroef daar riet in dat met het bloed ge- verfc was d.' / . 'n tong, lyn handen 1 1 vocten enz gehaalt had. Deze vier dagen verlopen lynde verzocht hy verlof van den IIo- genpriefier om zyn proeven in dc andere Tempcls te gaan docn > en gong dus een gancs jaar lang van den enen 'I'empel tot den an- der, daar altyd nicuwe proeven uit te llaan vvarcn, zondcr dat hy in al dien tyd de vryhcid had om zyn huis te naderen , of zyn vrin- den te betoeken of van hen bczochc te worden , altyd genoodzaakt zynde den tyd met vaften, ccnzaamheid, en gedurige ftrenghcdcn door te brengen. Eindelyk het jaar verlopen en een gelukkigen dag in hun Alma- nak tot voltojing van de pleclitigheid uitgeKozen zyndc , quameit de Tecuitlen , de groten , dc bloedmagen en de vrienden van den nieuweling hem arhalcn, wafchtcn cnrcinigden hem, en brachtcn hem wefcr met ftaatfi na den Tempel waarin liy de eerftemaal ge- leld was. Daar fchudde men hem aan den voct van 't Altaar zyn oude plunien uic, men bond zyn hair in den nek met een rood leer, daar veffciTeyde fchone veren van af hongen , mien hong hem een 2eer fyneh mantel om , daar men noch een anderen koftelykcn overheenhong, dat het eige gewaad van de order was, men Itelde htm ook boog en pylen ter hand , en de Hoge-Priefter tegen den nieuvven Ridder een lange aanfpraak voerende over zyn pHclitcn , vcrmaande hem om gevotlens aan te nemen die met den ftaat , daar hy in opgevocd was, overecn quamen: een ftaat die hem ver bo- vcn het gros der mcnfchen ftellende ook ongemene deugden ver- eifchten, een buitcngewoncn yver om zyn Godsdienft en X'sidcr- lant en zyn vrienden te belchermen, en een onverfchrokken moed om 's lands vyanden aim te taften of hun te verftaan ; moetendc zich ten hunnen opzichte ais een Arend of een Tygcr aanftellcn j niet vergetende dat men iiem dc eer aangedaan had om hem den neus met dc bccndercn en klauwen dezer dieren te doorboren , om hem geftadig tc erinneren dat hy de navolger van hun moed mocfc zyn. Vervolgens verwiilelde hy hem zyn naam, en zegcndc hem. De picchtighcid uicrd met een grote offerande of prachtig fe- ftyn , met zang en dans in dit foort van feeften gebruikelyk , met iict gcluid der fpecltuigen en de toejuichingen van 't gcmeen be- Ibten ; waar na de gcnodigde Heeren met ecnige gefchenken van w'cgendcn nieuwe Kidder begunftigt vvicrden, en ieder een vcr- troK naar huis. V3 VIER- Xf« ZEDEN DER WILDEN Inwyin* cen der Koti!n« sen van Mexiku. Aton*, tap. 14. Ltfn di Cumara. M.T tap. 77. ZEVENENTWINTIGSTE HOOFTSTU.K. DE Inwyingen waren 00k zeer ftreng voor die gene , die tot de grote ampcen toegclaten wierden , gelyk dac van Opperhcer van \ gantlclie ryk , van de Koningcn die hem Ichatting becaaldenj en van de Kaciquen of Landvoogdcn. 't Zal gcnocg zyn kortelyks wat 'er ten opiicht van den Vorllomging, te verlialen. Ilet Ryk van Mexiko verkiesbaarzyndcjvergaderdenzo dramen den overledcn Koning de laatlle eer bewe^en had , de Koningen en Keurvorllcn , om uit de jonge Krygslieden een bequaam voor- werp uit te kic/en, om tot deze opperlle ^vaardigheid verheventc vvorden. Deze keur gedaan zynde, waren 'er twe tydenj die als twee bepaalde fcellen waren, die van zyn verkiezing, en die van zyn kroning. Op \ ogenblik van de verkiezing zelfs, en wanneer de verkoor- nc het aangenomen had , fchudde men hem byna gants naakt uit , en geleydde hem na den Tempel, van een grote^ menigtc volks van allerhande llaten van 't Ryk verzelt. Twe Keren hielpen hem de trappen opklimnien tot voor de Altaren. Twe Koningen of cerfte Keurvorilen gingcn voor hem, met detekens van hun waar- diglieid beklecd, en van cnige perfonen die tot de plechtigheid be- hoorden gevolj;t. De overige bleven uit eerbied onder aan de trap ftaan. De Koning opgeklommen zynde , bad den Afgod aan ,, ra- kende de aarde met een van zyn vingeren , en dien kulTend'e. Ily lei zich ver\ olgens in een fmekent polluur voor het Afgodbeeld neer. De Hogepriefter met zyn cieradenopgefmukt, van een grfiotge- tal Prieilers verzelt, die met lange witte hemden gelyk de Egypti- fche Priefters gekleed v/aren, quam het ligchaam van denverkoren Vorft zalven , en fmeerde hem met een vocht dat gants zwart was ; daar na befprengde hy hem etlyke mulen , en wierp hem een man- tel , die met doodshoofden bezaait was , op 't hoolt ; en op dezen ecrften , een tweden zwarten , en daar op cen blaauwen , alle , ge- lyk de eerfte, met doodshoofden bezaait. Hy hong hem enige ro- de fnoertjes om den hals met andere die kleinder waren , daar cni- ge Zinnebeelden aan vaft waren, die al hun verborge betekenis Jiadden. Hy lei hem 00k een vlesje met een poejcrtje, dat de kracht had om allerly foorten van betoveringen en bezweringen te weerftaan , op de fchouder. Hy bond hem aan zyn flinker arm een zakie met wierook , en gaf hem vervolgens in de rcchtc hand een reukvat. Dan ftond de verkore Koning op , zwaaidc den Af- god wierook toe, en ging zitten. Dc Hogepriefter hem op nicuws naderende , hielt een lange aan- fpraak, en deed hcjn een Ecd atleggen, dat hy den Godsdienft zy- ner Vaderen zou handhaven; dat ny de Wetten zyner Voorzatcn zou onderhouden ; dat hy den vyanden van den Staat een hevigcn oorlog zouaandocn, en dat hy zyn Onderzaten reclit zou docn. Vervolgens een verbloemden ftyl van fpreken aannemende , deed liy hem beloven , dat hy de Zon altyd klaar en helder zou doen fchy- VAN A M E R I K A. II. BOEK. '57 verkoor- lakt uit , jte volks Ipcn hem lingen of un waar- igheid be- lli de trap aan>.ra- [»de. Ily fgodbeeld fchynen ; dat dc wolken geen regcn meer zoudcn geven als 'cr no- dig was^ cndat het aartryk ovcrvlocdige vruthtcn zoii voortbren- lie nieuwe Koning dezcn Fed afgclegt hebbende , bcval zich aan dc Gcbcdcn van de Dienaars dcr Goden, en aan die van alle aanfchouwcrs. De zelfdc tlcren die hem geleyd hadden leyden hem op de toejuchingen van al 't volk weer om , dat hem alle voorfpoed toew cnlchte , en hem verfcheyde gelchenken aanbood. Men geleyde Jicm daar van daan in ccn afgezondert vertrek van den 'lempcl , dat voor hem bereyd was , en daar een bed klaar lag, en men liet hem daar allecn. Hy bracht vier dagen in deze eenzaamheid door , zonder uit den Tempel te gaan » zich met bidden > offercn , en andere Gods- dienlUge en boetvaardige oefFeningen bezig houdende. Schoon het hem vryftond vlees en andere gurecJuen , met zyn waardigheid over een komende , te eten, valie hy evenwel zeer llreng ; hy baadde zich drie maal 's daags om zich tc verzoencn , en cens des nachts in een grote kuip met water , daar Jiy van zyn bloed liet ondcr lopen , dat hy aan den God der wateren , na hem wierook aangeboden te hebben, ten oflcr |af; hy bewierookte ook cenige malen de andere Goden van dr fempel , ofFerende hun brood , vruchten » bloemen , Ipeceryeii , en priemen of elften , met het bloed zyner tong, zyner neusgaten, zyner oren, en in \ algemeen van alle de dclcn van zyn lichaam gevcrft. 't Is waarlchynclyk dat die aanftonds op het eerfte fecft , nament- lyk van zyne Verkiezing, omging, 't welke te onrecht van eenige fcichryvers met dat van zyn Kroning verwart is. Deze vier proef- dagen waren ook na alien fchyn het begin maar van de Inwyingen van den nieuwen Koning. Deze Inwyingen duurden buiten twyffel vecl langer , en fchoon de Schry vers 'er ons geen omfiandigheden van nagelaten hebben > kan men het vermoeden uit het geen ik reeds van de Inwyingen der Tekuitlen gezegt heb, en uit He woorden van Vader Akoila, die van Monte9uma fprekende zegt, dat hy voor zyn kroning het mecfte deel van den tyd in een afgezondert vertrek, dat 'er in den Tempel was , doorbracht , daar men zeyde dat hy gemeenzaam met zyn God omging , in alles , voegt 'er de Latynfche Overzet- ter by , een ingcwyd menfcb gelyk , aanmerkenswaardige woorden \ flerumque autem in cerio quodam Temp/i ntzj/ipuz/i kcoagebattubif ut fatna erat cunifuo Deo converfabatur , initiato per omnia Jmilis. Het kroningsfeeit wierd niet geviert voor dat de nieuwe Koning zyn proeftyd uitgeltaan heboende, een gelukkigen tocht tegen zyn vyanden ondernomen had , voor dat hy in pei foon eeni- ge beroemde overwinning behaalt , een wederfpannige Provintie te ondergebracht , en verfcheyde gevangens in zegepraal heroin ge- voert nad , die de verwachting moeilen hebben van ter eere van dit feeft opgeoifert te zuUen worden Op den aa% van zyn aankomil ging al het volk hem mcfi hopen te gemoet. Van de eene kant de Hogepriefter, gevolgt van ai dc Out^ardieo^uur^ s v^n de andere de Kiezers en de grote Heren. On- Vnrtlip. Amerita IndixOt- cid parte ixfol. 130. 1^8 ZEDEN DER V^ILDEN Aan- fpruak vande Koning vaiiTes- kuko aan Monte- cama toc» tit»' to. Ondertuflchcn wccrgalmdc dc Luclu van vrcugdc rocpen en van 't gcluid der fpeeltuigen , waar onder dc /.ecghafte Vorll, door zyn overwinningen opgebluzen , zyn openbare intrede deed , ver- zelt van krygsUeden die de gevangencn gcleyddcn en den roof dcr overwonne \ yanden droegen. Hy gong recht na den Tempel al- waar men t na geoffert en een vcrhaal van 7.yn heerlyke daden en dapperheid aangehoort te licbbcn, Iiem plechtiglyk en voor de eerite maal dc tekens van dc Koninglyke Tvaardigheid gaf. Men kleedde hem in een xeer kofielyk gewaad , men hong aan zyn oren en neusgaten zeer ryke gefteentcns, men gaf hem in de rechte hand een goude fiaf met een vuurfteen, Zinnebeeld der gerechtig. held , in zyn linke een boog met pylen > om te betekenen dat hy vrede en oorlog in lyn macht had ; en op /yn hooft een cieraad dat noch een kroon noch Koninklyke tulbant was, maar een foort van een My ter , van voren rond , die van achteren in cle lengte uic- liep een weinig van haar rondheid vcrliexende , en die met een punt na den top tocliep. \ Was de Koning van Teskuko die als eerfte Keurvorft hcc recht had om hem die op 't hooft tc zetten , de grootlte eer die een ondcrdaan hebben kan. De Monarch plaatfte zich dan op zyn troon j om daar cle hulde van al de Staten van 't Kyk te oncfangen , en om de aanfpraken die hem alle Gildcns deden aan te horcn. Dc Koning van Tesku- ko bcgon het eerile te fprekcn. Men hecft ons in de Hiftorien de Aanfpraak die dc Vorl't , vvclkc Montcfuma , laatllen Koning van Mexiko kroonde, deed, bcwaart. Zy is my v.o fchoon voorge- komen, dat, fchoon zy dit verhaal moet ver'engen , en miflchien zal (chyneu niet te pas te komen , ik cvenwcl vcrzekert ben dat men my dank zal vveten dat ik ze heel aangehaalt hcb , zo als ik ze in Vadcr Jozef Akofta , die van onze zamening is , gevonden heb. „ Jonge Vorft, het gehik dat dit Ryk heeft van U heden op den „ Troon zyner Vorften tc zien llygen, word men wel gewaar »i door de vaardigheid, waar mSe \vy uwe verkiezing hebben toe- „ eeftemt, en uit de grote vreugde die 'er het gemcen overbttuigt neeft. Deze vreugde is zonder twylfel wel gegrond , nademaal de llaten van Mexiko zo groot en zo wyd uitgctfrekt zyn , dat J, 'er om dit Ryk, dat .lis een gehele Wereld is, te beftierengeen » minder kracht en moed nodig is , als 'er in uw edelmoedig en „ groots hart gevonden word , noch minder vly t , bequaamhcid , M wysheid en voor/.ichtigheid , als gy hebt. Ik zie zonneklaar ), dat de Almogende deze Monarchy beniint , nademaal hy ver- }, waardigc heeft die met zyn levendigfte ftralen tc virlichten, om 91 een keur te doen die zo wel met ons geluk overeenkomt. Wie „ kan 'er in der daad met reden twyftelen of een Vorft , die ), voor dat hy tot de Regering quam de negen harten der Hemelen ,} door de levendigheid van zyn geeft, en door de verhevenheid }) van zyn vernuft had doorboort , om 'er de verholenfte fchoon- M heden van te ontdekken , nu hy genoodzaakt is voor het welzyn )t zyner onderdanen door de koninglyke plichten te waken, door- 91 driogendieid genoeg Jieeft om onder de zaken dcr aarde die ge- » nc VAN A M E R I K A. IT. BOEK. i^h ne tc ontdckkcn , die Jiun tot nut ftrckkcn kunncn ? >X'ic /on gcloven kunncn dat lict f;i Dots gemocd dat gy in /o vclc ;ian- /icnlykc gclcgcnilicdcn liclit lutcn biykcn, nu zal vertlaauNvcn^ nu hct nicer als ooii nodig is het te docn uitblinken , en dat hct in tegendccl niet met vcci meer luilier als in den voorlcden ty J „ /al Ichynen: Wic /.al zich inbeelden dat ondcr dc rcgering van ., ccn /o icciitvaardig en prachtig Vorll , de VVceuw en Wc/ert bclchermini; en oiiderhoiul ziillen ontberen ? Wic zal zich in- beelden dat dc grootheid dc/.er Monarchy niet met u tot haar iioo^lten ccrtoi) ral klimmen , nadcmaal dc Schepp.r in u zo \elc volmaaktlieden heeft vcrv.amclt , dat men u ziendc, zich verbeeld dat rn^n daar reeds toe gckomen is. „ Veriieugt Udan, gclukkigc volkeren , zodanig een Koning te J.cbben, die dc hoofipylaar en lUun van dc/en Staat zyn zal, die U voor Voogd en Vadcr zal vcrftrekken, en wiens vaderlyk gcmoed, aliyd over U bcwogen, vaardig zal zyn omzich tegen alies te wapcnen , dat dc ruU zyner waaide kindcren zou kunnen ftoren ; en oni Jiun zclfs allc de fchattcn , die daar in opgeilo- tcn/yn, medc te delen. Gy zyt vcrztkert van een Koning te heblxn , die zich van zyn opperrtc macht niet zal beditncn oin daar een misbruik van tt makcn, om zyi. dagen in een vadzii;c! Icdigheid tc llytcn, om zyn geluk te ftellcn in lekker te eeten en te drinkcn i om zich aan dc ondeugden en vermuktn over te pe- ven. Ver van daar , zyt vcr/,ckcrt dat in 't diepPtc van zvn flaap zyn h«it , om iiwe nooddrufrcn btkommert , hem dikwils 1, zallchielyk wakker maken; en dat op de prachiiglle m.ialtydcn t, dezezelfde waakzaamheid over iiwe nooddraften, hqm het gc- „ voelen van den Imaak en dc gocde cier zal doen verliezen. Heb >, ik dan geen gelyk van u geluk te wenfchen , en u te vermanen ,y dat gy u verhcugt dat gy een Koning hcbt ilie het zd waardig „ is ? lingy, grootmoedige Vortt , onze Koning en Meefter, hebc ,1 vertrouwen en mocd ; nademaal de Schcpper van 't heel-al een „ zo laftig pak op uwc fchouderen geladen hceft, wees verzekert » dat hy u de noilige kracJiten geven zal om het te kunnen uic- „ houdcn ; nademaal hy to: den tegenvvoord'gen tyd toe zo mild » en goedgunltig tuwaars gewceft is , kunt gy u wel vemekcrc ;, houdcn dat hy over u zyn dierbaarfte gavcn en zyn menigvul ,„ digl'te zegeningen zal uitltorten in dezen ftaat van de hooglte ), verheffing, daar hy u ingertclc heeft , en die ik wcnfch dat hy „ u met alle foorten van voordelen > een talryk gevojg van lange en , geluk kige jarcn doe genieten. Dc Koning dit llae van aanfpraken gehoort hebbende,antwoord- dc met achil Ruhcid, op een wyze die te kcnnen gaf hoe wcinig hy zich den llaat , daar men hem toe vcrhief , waardig gcloofdc tft zyn; hoe gevoelig hy was voor dc verplichting die hy aan die ge- nen had , die hem verkoren had ; en hoe hy voorncmens was zyn volkeren volgens de wettcn van zachtheid en billykheid ,te rege- ren: waar na hy met ftaatfi na zyn Paleys gebracht wierd , en van alle kantcn gaf men zich aan de vrcugdc , die een diergelyk fecrt vcrdiende , over W ACIIT- itfo ZED£N OCR WILDEN Inwyln- gcnvan dc oude Ridden ill Eu- icpa. ViiCam* ItClof. tltrh, MtUu Tine Ridder- yi'ii in hoge Mhiinj;. ACIITENTWINTIGSTE HOOFTSTUK. AL Wat ik van dc Inwybgen dcr Oorloji;slicden by de WUdc en befchaafde volkercn van Anerika veriualc licl) , muct die gc< ne, die ecnig dcnkbeeld van de oude Ridderlclup dcr \'olkcicn van ons Europa hebben , doen bevnttcn % dat de procvcn % wclkc die gene , die na dc cer ftuiuien om Kidilers gcinaakt to worden • on* dergaan mocilen • ten naallen by met die gene , waar van ik dc omitandighcden vcrhaulc hcb, ovei' ecn quamen* ten tyden dat de Vollveren nocli wocil /yndc* in dc duiUwrnillen dcr Afgodcry gu- dompelt waren. Ik ben lo vecl te betcr gegroad om deze vergelyking te maken , om dat Du Cange het voor my bcgoiuien hccft. w ant ter oor/.aak van het bad , waar in men de Kiddcrs voor bun aanncming doet gaan , merkt h y aan dat Jo/ef AkolU verhaalt , dat dc Mcxikaan* Iche Prieilers dc lunderen der Edelcn waiciiten en reinigden , voor dac zy hun de plcciuigheid bedicndcn om Jicn bcquaam te maken om de wapens tc vocren. De xelfde Schryver van deze Riddcrfchap fprckende , daar de. ze godsdicnli zekerlyk de) grood van \\ as , zegt nok ^t gcen ik zeir elders van ecnigc anaerc gebruiken ge/.cgc heb , te wcten ; „ dat de Kcrk alcyd cen voorzichtig huisbciticr ontrent hare kiiv ti deren gchad hceft. Hie noch teer in t geloofxyn, niet gelovcn. 3, dc datzy ccnskla)s de gewoontens kon affchart'eni waar in de J, Volkercn, in den iirhoot van 't Heydtndom opgcvoed « opge- „ bracht zyn , zich vcrgcnoegt had mrt al dcze gewoontens van M den ^eelt van bygeloof en alle afgodiichen dicnlt te zuivcren, M en zich dezelve cigen gcnuakt had, met zc tc hcitigen. Want „ gelyk ik aangemerkt heb ( gaat deze Schry ver \ oort , fprckende 3, van andere loorten van aanncming ) dit hceft /y in 't byzonder „ ten opzkhte van deze aanncming gcdaan , waar in het verbond J, door overgevin^ dcr Wapenen aangcgaan wicrd ; want dezclve „ van alie beideniche en barbaarfche plcchtighcid en gewoontens 9, gezuivert htbbcnde , hceft zy belalt , dat dc wapens door ecn 9, rriefter zoudcn gezcgent worden « en dat dien gcncn, die Rid- „ der zou geflagen worden , zich door waken en vaften tot dc^c j> daad bereid hcbbende , den dcgcn zou omgord worden geilu- 5, rcndc den tyd der heilige verborgenthcden , cnz. Deze Ridder-ordc was in zo hoge achting, dat dc grootftc Ko- ningen en Vorften zich tot ecn Lcr rckenden daar onder te beho ren, en vrywilUg al de nodige proeven uitllonden om daar toe gc- raken. Hedendaags noch w widen onze Koningcn by de plcchtig- hcid van hun zalving tot Ridders gewapenc. llec Ichynt dat men in de oudheid twe I'oorten van perfonen ont- dekt, die daar toe verheven wierden. De jongelingen van den cer- flen Adel, die den ouderdom van ii. jaren of daar ontrent bcicikt hadden, dien het tot noch toe niet vry geiiaan had den degcn om te gorden , enigen veldilag by tc wonen , en die noodzakclyk toe \ulkO' VAN A M E R I K A. II. BOEK. i«k volkome manncn "* door de kryasplechtighcden moellen vcrklaant wordcn; en andcrc die gedicnt nadden en dc Wapcns voor den \orll gcdragen, en dieenig beroemc Kidder zeven jarcn lane ge- volgt liaddcn; of wcl die gene die /.ich door cnige roemrucntigc daad liadden bekcnt gcmaakt , gclvk » door in cen twegevccht „ met allc lievighcid gevochten tu hcbbenj zo met houwen alsmet ., liorcn: met dellompe puntgctournooicenzyn vyaoduitden zadcl „ gdichc of doorilotcn te heoben: hct ecrll in de belcorming van „ ccn plaats op de Itormladder gcftegen ce zyn: het ecrft door de jj brcs of de myn in dc ftad gekomen of \ ecrft iA een vyandlyk •„ fchip ovcrgelpi ongcn te v.yn , en zich daar mcciler van gemaakc „ tchcljbcn: in ee)i vcldllag den Standaarc van den Veldovfrfte 5, van 't vyandlyke leger vcrovert , of enig kr/gsaevangeh van veel „ aan/icn gcmaakt te hcbbcn: hecleven aan 7 ; n Vorll of Genciaal „ gtred te Dcbbcn , en/,. De ecrftgcnocmde vvarcn onder de verfcheyde namen van /«- fmiSj Failcts^ DamoyjcU, Bm belters en Ecuiers bekent. Niet al- Icen mochtcn zy den dcgen niet aangorden, ol de wapcas vocrer , zich l)y cen vcldflag laten vinden om daar te ftrydcn ; of in hi. r )ongl'pcl ftekcn; maar zy mochten aan de tafels der Ridders ^it t ctcn • noch zicli in de zclfde verwen kleden^ zy waren verpliclic acliter lien te ftaan. Daar waren 00k ftrenge proeven t i ,~siergaan, en fchoon men niet weet waar in die bclionden, is hec venwel zeker dat 'cr waren. Want in dc Roman van Perceforeft leeft men in hct 4de. boek , daar hy van de proeven m^t de fchildcn en met dc ftokken fpreekt ; „ dat Blanche de Toveres de jonge Bachelicrs „ die na de Riddcr - orde Itonden deed oeffcnen » om uit allc deze „ dc bcfte te kiczcn en ze te doen vechteni daar na d'^n cen tegen „ den Ander, om te wcten wie zyn makker zou overwinnen , en „ wie de volkdmc wapcnrufting zou wegdragen , die zy aan den „ genen , die hct \ bel'tc maakte , gaf. Het blykt hier evenwel uit , dat deze proeven in ccn (Irenge Leerwyze beilonden , die men over hct Oorlogs-ambacht op akademien neeft , die een wei- nrg llrafFdr waren ais dc hedendaagfche ; men mocft zelfs in deze oert'cningcn uitpjcmunt hebbcn, want meii \'?'*hief niemand tot de- ze Eretrap, of hy mocft het wcl vcrdieii! h.obcn f, enna dat men vcic proeven gegcvcn had , dat men *er den roem volkomeh van zou Itaandc houden. Ik geloof evenwel dat hoc ilreng deze piroe- vcn ook mochtcn zyn , de kerk ze v ; ,;1 verzacht had , in vergely- king van 't gcen zy geweeft waren ^ voor dat zy 'er zich mee ge- mocit liad- Want Ingulfus ^ vnn de inwying tot Ridders volgens ♦ t.amhertus yfrJcn/s apuJ L^ngium. P'erh. Ahpa Militaris. fei militarctn non rcpcrcuticndus dcdit alnpiim } & tnilitaribus cum in virum pcrfeAum dcdicavic Sacrninemis. t Per arma poflc fieri filium , grande inter gentcs conftat efle prxconiiitn , quia non eft dignus adoptari, nill qui fortillimus merctur agnofci. Setlsttr. Uh. 4. Ep. 1. S Ingulpbus apud Liingmm loco cil. Hanc confecrandi militis confuctudinem Normanni ubominantcs , non militem Icgltimum , fed focordcm cquitcm & qui-« titcm dcgcncrcm dcpmabant. J*u Coltm- Utrt, d'btn- ntMr, 7»m,k. /m de /« Ltlomk. Thtttrt ntnr. torn I. *. 14. f,ix6. >i; 1.^/, In tyden van Oiirlog 7ag mcD de ilreng- he.icii van de plcch- ii^heid dfior de Vinge- ren. Ridden van't bad> tvaarom aoge- 164 y- K D Y. N I> E R W 1 L D E N ik -wyie dtr Chrirtenen fprekcncte, rcgt „ dat de Normanncn of ., de volkercn van 't Noonien een atfchrik hadden van deze in- -, wying, en dar zy ccn Bidder, die op dc/.c wyzc ge/lagen was , „ a!s in de Ridderorde ingcdrpn^n , afe ecn blodaart , en als een „ verwyft menlch aanzagen'i dio \«an de oude d^pperheid ontaart ?, was. DeDambyfcIof jonkerdie deri tyd zyncr eerfle procvcn ge-ein- digt had, quam rich voor den Koning vertonen, ofwel ging in verre linden eenrg groot Vcnil of Ridder van grooten Naam op- zoeken, die htuzelfs wifde adottber Chevalier by na als of men leyde tot xobn aannemcn.. W$nt de Nieinve Ridder ging een ver. bond en een foort van vcrplichtihg van een zoon jegens zyn Vader aah met dien g;enen» die hem de eer aandeed van hem te wapenen, en hy hingt vdoral een zekerca tyd^ van vyn voiUrektc bevclen af. Hierom de Koningen wyslyk lievolen , dat hun onderdanen geeii RidderonJc uit handcn van eenig uithecmfch Vorll , zonder un duidelyke toelatinj:;, zduden aannemen. By 't aannemen ^^n dcze Riddcrs , vvannccr hct in tyd van Oor. log gefchiede , zag men dc ttrcnghcdcn van de plcchtighedcn door de vingeren , wnar van men" met als de wc/entlykfle verrichte, voor al op *t tipjfi van een vcMllag: maar in tyd van vrede moeft m^ de gantfche order van hct cercmoniccl vogen, dat zeer lang en zeer duirter was. De voornaamftc van deze plfchcighcden !)cftonden in 't bad, daar de Kidder m ging, 't gcen deze Ridders den naam van Rid- ders< van 't bad deed gcvcn; in het intrekkcn in dc zwarte kamer, waar iri by xich Ihaks daarna onder de bewaring van twe Ridder- Gourviemeurs ftcildc , die hem moeften onderwyzen, in het vaften; in het waken met voile wapenrufting, dat hy in een kapel deed, daar hy den gantfchen nacht, die voor zyn Aanneming gong, met bidden door bracht •, in de belydenis zyner zonden , en net H. Nachtmaal; in den Eed dien hy alley van God, zyn Godsdienft, zyn Vorfc, en de geftrengfte yi'etten van de Ridderfchap getrouw te zuHeo zvn; in & wapcn-zcgening j de krygs oorvyg; ir. het rid- derflaan, t gcsn met een flag des zwaards in den nek gefchiedde; in hct gcwaad van de order » en in de wapenen waar mee men hem van hooft tot voeten wapende, welke zaken alle een verborgen 2in hadden, die op den Godsdienft lloeg, op den ftaac dien hy aan- Ta»rde, ien op de verbinteniiren die hy op ftraf van afzctting en eerloosheid aaogong- Meti kan in du Cange en in andere Schryvers, die van de oude Ridderfchap en dc wapenkunde gehandclt hebben , een omfcandig verhaal van alle deze plechtigheden , van alle deze Wetten en de bctekenis dezer zinnebeelden vinden. Ik heh *cr genoog van gezegt om te bevcfligen 'tgeen ik in't be- ffin gedreven heb, dat een van de eerlle eigenfchappen waar on- 3f r de Menfchen huldc; aan God gedaan hadden » die van God der Heyrfcharen zynde, zy ook van den Oorlog een der grootftevoor- wsipm na den Godsdienft gesaaakc hadden , en een van zyn zwaar- VAN A M E R I K A. II BOEK. i6f 4waarRc oefFeningen. Laatons nu tot onze "Wilden wedcrkeren, ^^ en tot de befchouwing van hun Prieftcrs, dienader tot den Gods- ca^lj, dicnll bchoren, waar van 2y de Uitleggers zyn. ^.(h.ix. De Schryver van den tocht na Vrankryk onder de Linie be- f- 3^f' fchryft ons dus de wyze hoe de Karaiben een Prieller maken. NEGENENTWINTIGSTE HOOFTSTUK. „ T^E gecne die dan wenfcht Piaye dat is tc zcggen Priefter of 5, JL/ Wigchelaar te wordcn , word voor eerll by een van deOu- y den beflelt. Hy blyft daar zeer lang am van hem onderwezen te „ wordcn > en als zyn proef te doen, zomtyds tien jaren achter J, een , gedurende dewelke hy hem z6er naarl'tig oppaft. De Oude „ Piaye neemt hem naauw in acht, om te zien of hy de liodige 3, hoedanighcden van een Piaye heeft. Zy VerhefFen hem niec tot „ deze uaardigheid, of hy meet xy. of 30. jaren oud zyn. „ Wanneer de tyd gekomen is om hem de proeven te doeri ori- 5, dergaan , doet men hem eerft met zo veel en meerd«r ftreng- 3, heid ais de Kapteyn valten; w^ant hy eet een jaar lang niet als ge- „ kooktegcers, en weinig kaflau^ 'c geen hem zodanig uitteert dat „ hy een geraamte gelykt, die niet als 't vel over de benen heeft, „ en by na zonder krachten. De Oude Piayen vergaderen na de- „ ze lange vaften , lluiten zich in een hut op , en leren den nieu- „ weling de wyze om den Duivel te roepen en hem raad te vra- gen= In plaats dat m«n den Kapteyn geeffelt , doet men dezen 20 leer danl'en , dat hy 'er zo moede van word ter oorzaak van de zwakheld die hem het vaften veroorzaakt heeft , dat hy gantfch van zyn zclven en in zwyn op' den grond neervalc. Om hem wecr tc docn bekomen doet men hem gordels en halsban* den van dezc grote zwarte mieren om, die zo veel pyn maken. Men opent hem met geweld den mondt , en zet 'er een foor t van een trcchtef , gietende hem daar door een grote kop met vocht, die uic de tabak geperft is, in de keel. Dit wonderlyk gcneesmiddcl doet hem van onderen en boven afgaan , en doet hem bloed lozen. Dit duurt enige dagen. „ Na zulke hevige middeien , en zo ftreng vaften word hy Piaye „ gemaakt, en heeft macht om ziektens te genczen en den duivcl te bezweren. Maar op dat hy het doe gelyk het behoort , legt men hem een vaften van drie jaren op. Het eerfte jaar eet hy geers en brood ; het twede eenige krabben by lyn brood , en „ net derde jaar eet hy eenige kleine vogels. Zy zyn zo naauw- „ keurig om deze vaften te onderhouden , dat fchoon de andere „ in hun vergaderingen drinken en goede cier maken, deze daar< „ om niet een hair te meer drinken; zynde van gevoelen dat zo „ zy hun vaften braken zy geen macht op de ziektens zouden heb*. „ ben noch op de Duivelen om hen te doen verfchynen. „ Deze elendige fchepzcls zyn genoodzaakt zich van tyd tot tyd van eenige zaicen te onthouden, en dikwils deze lelykc Tabaks drank redrinken. Zy drinken 'er zomtyds zo veel van als e^n grote drenkaarc wyn kan laten. Hun maag eeweat zich zonder W 3 twyflW j> ;i }i Inwyiiig van ecu Priefter by de Zuider Amerl- kanen. 154 Z E D E N D E R \V I I. D E N lib. 9. p- 380. Hilt. J\lor. dt tm In- tiMSyi f. tap. 26. Lettrei edifioH- iet. Re- tatian de la Mif- fin dti Mixes , Reemetl .I0» I, twyflcl aan deze foort van drank , nademaal zy dien vcrdrageii „ kan. In de plechtigc woordcn van de Inwying waren de Inc;e\vydc genoodzaakt ce vcrzckeren dat zy ecn zekeren tirank die C^ceo ge- noemt wierd > gcdronken hadden , Cyceo/iew ebiht. Ik weet niet wat drank dat mocht zyn, maar nademaal hy ondcr dc proeven gellelt wierd » veronderftel ik met rcden , dat hy zo moejelyk moelt zyn om te drinken, als iiet overigc moejelyk was om uit tc ttaan ; en dat by gevolg deze drank van dien genen veffchilde , daar Atlic- neus onder den zelfdcn naam van fpreekt, en die, volgens de Aan- merkingen van Dalechamp over de^en Schryver, uit meel en dik- ken wyn te zamcn geftelt was , of wel een mengelmoes van vcr- fcheyde kruiden* en, volgens anderen, wyn met lioning'gcmengt. 't Geen my dus doet oordelen is dat dcze Tubaks- drank , by dc Kara'iben niet alleen in'gebriiik is, maar in \ gemcen by al de Na- tien van Amerika , by wie de Tabak te bock ftaat als met zcer zonderJinge krachten en die een wezcntlykc overeenkomll met den godsdienlt hebben , begaaft te zyn. Deze drank had noch iets afgrylTelykers by de Amcrikanen , want onder den Tabak mengden zy flangtn , faiamandcrs , fpinne- koppen , rupzen , wormen en andere ichudclyke diertjes , manr waar van de Tabak het vcnyn wcgnam. Zy \crbranden dit alles tot aflchen op het Jieilige Vuur dat zy voor hun Afgod onderhicl- den, en maakten 'er naderJiand ecn diank af, dien zy in hun Tcpi- pel bewaarden, en dien zy het voedzel di.r Godeii, hun Nektar en Ambrozyn noemden. Akofta , die 'er het verhaal van geeft , zcgt dat zy 'er zich med fmeerden , vaftftellcnde dat de Tabak , die daar ae overhand in hielt , de kracht had om de ongcregeldc drif- ten en de begeerlykheid des vleefches te doen dempen. Zy dron- ken 'er ook van , en fchoon hen dat tot gek wordens toe den kop op hoi hielp , geloofdcn zy dat liit hen bcquaam maakte om Godlyke ingevingen en verrukkende gezichten te hebben. ^ D E R t'^I G S T E H O O F T S T U K.' DE Natien der Moken •, in lict midden van het ^uider Ameri- ka aan dit zy der Bergen van Peru en Chili , de Andcn ge- naamt , gelegen, en de Natien van de rivier dc la Plata , hebben ook zcer ftrcnge proeven voor hun Priefters of Waarzeggcrs. „ Men vind onder de Moxen, zcgt Uibanus de Matha, Bilfchop I, van de Vrede, twee foorten van Dienaren om de zaken van den 1, Godsdienft te vcrhandelen. Daar zyn 'er dat rechtc Fovcraars ti zyn , wier enigfte werk is den zicken te herftellcn , andere xyn ), als de Priefters die gefchikt zyn om dc Goden te bevredigen. I, De eerftgenoemde worden tot dezen eerrang niet verhe > en als ,1 na een ftrenge vaftcn van een jaar, waar in zy zich van vleefcii „ en vifch onthouden. Zy moeten bchalven dat van een Tyger n gewond en zyn klaauwen ontfnapt zyn ; dan eert men hen als «, menfchen van een zondcrlinge deugt , om dat men oordeelt dat D zy van den onzichtbaren Tyger ontzien en begunftigt zyir, die » •: .. 'hen VAN A M E R t IC A. It. BOEK. >1M9 »» 5» , hen tcg^ het geweld van den tidlnbaren Tyger, waar t^en ly geftreden hebben j befcJiermt heeft. „ A Is zy lanren tyd dexe bediening bckleed iwbben , doet men ze tot het Hoge Prieftcrfchap opklimmen , mdar om aich dat J, waardig te maken, moeten ly noch ecn heel jaar met de lelfde „ Itrengheid vaften , en dit moet hen van baiten door een raager ;, en ongedaan wezen aan te xien zyn. Dan dnikt men enig? zeer ., bytende kruiden uit ,om'er het fupuit te krygen,dat men Jiunop „ de ogen druipt, 'e welk hun zeer wrede pyntn veroorzaakt, en „ dus drukt men hun_het teken van 't Prielterlchap in- Zy bewe- „ ren dat door dit middel het gezicht opgeheldert word , 't geen „ Jien aan deze Priefters den naam van TiSauraugui , dac in Jiun „ taal een die klare ogen heeft Ijetekent, doet geven. De Schryver die cen Reystochtm Weftindien onder den naam van Franfois Coreal heeft in 't licht gegeven , drukt zich dus op 'c fluk van de Indianen van Rio dc la Plata uit : „ om Prielier of Ge- „ nccshcer onder i.en te 7,yn, moet men lang en dikwils gevatl 3, hebben; men moet djkwils tegen wilde dieren gevochcen hel> J, ben , voomamcntlyk tegen Tygers* en daar van gebeten of ten J, minftcn gekrabt zyn. Daar na kan men de Priefter-orde verkry- „ gen; want by hen is de Tyger ecn byna Godlyk dier, en deop- „ legging van zyn heilige klaau Wj is by hen van zo veel waardy ais „ by ons de Dokters kap die men op de Hogcfchool van Salaman- „ ka ontfangt. Vcrvolgens druipt men hen het fap van eenigf 5, overgehaaicle kruiden op de ogen , en dit is de pricfterlyke zal- 3» ving, waar na deze nieuwe PricfterS de geeften van allc tofcely- „ ke en ftoflyke dingcn weten te beVredigen , geheime omgang met deze geeften te hebben , en deel te nemen aan hunne kraeh< „ ten. " - - .'"". .■■:•'•-'■• J) liii EENENDERTIGSTE HOOFTStUK. DE Iluronncn , dc Irokoizcn en de Algortkj^eH hebben (Jdk hunne Inwyingen ,'die zy noch plegen, Al wat ik 'er van weet* is , dat zy met de mnnlyke jarcn beginnen*, dat zy in de boirchen wyken, de jorgelingcn onder het bcltier van een C^iiden rf van een Pricfter , en dc jonge dochtcrs onder iiet opzicht van een Matroon» Zy brengen dicn tyd met zeer ftreng vaften door, en zo lang als hun vaften duurt beftryken zy hot aange7,icht , het bovenftc van de fchouders en de borft met zvvart. In "t byzonder letten zy zeer naauwkeurig op Jmn dromcn , en doen 'er eert getrouw verhaal van aan hun Opziencrs. Deze onderzoeken zorgvuldiglyk het gedrag hiinner leerlingen , en plegen dikwils raad over 't geen hen aangaat of hun ovcrkomt met de oude mannen en vrouwen , cm hicr op te belluiten wat zy voor hun O'iarcn of hiln ManitoH moe- ten nemen , v aar van hot geluk van hun leven af moet hangeil. Zy halen 'er ook gevolgcn uit om tc weten waar toe zy in 't ver- volg bcquaam moeten zyn ; zo dat dit als ecn proef is ofii hun be- roep tc kennen. Ik twyfiel niet of hun Inwyingen en hun Pfoevert waren byttl even Mux Im' del 0(- cid.jt' toHd* fart, 'h lO p^ 241. Iiiwylil. gf n dtt Moeile Volke- ren van het No(ir- dcr A- J 66 Z E D E N D E R W I L D E N Reliitiolt de la No/iv. trnnfe pour I'Ah 1634, /. 84. .8f. eens als die van de Volkeren van Virginia , waar van wy in 't cerit gefproken hcbben; maar \%y dat /y reeds veel van hun ge- woontens verloreh jbadden, toen dc£uropeanen omgang met hen begbnnen te krygen j 't zy dat iy hun verborgcntheden zorgviil- diglyk voor dezelve verholen hidden > die ecn alzo onfchendbaar feheim vereii'chen als die der Ouden , nademaal zy valUlellcn , dat un proeven zonder dat vruchteloos en van geen kracht zouden zyn y 't zy eindclyk dat de Luropeanen niet oplettcnd genoeg ge- vveeit zyn om ze .te onderzoeken, of fchrander genoeg om den aart van 'c geen zy hen zagen doen wel te doorgronden, wy hei)- bcn 'cr geen omiiandig vcrhaal in de oude befcliryvingen van , cii daar zyn niet als eenige algemene voetllappen en kennUren overgc- bleven, maar die evenwel genoeg zyn, om 'erredcjyk waarfchy- neiyke giilingen iiit op te maken- Vader le Jeiine en Vadcr Brebeuf maken van hun vaften en af- zonderingcn gewag. De eerfte fpreekt aldus. „ Zy onderhouden zomtyds een z,cer ilrenge vaften , niet alle , „ maar zommige die graag lang willen leven. Myn huiswaard ziende dat ik in de Vaften maar eenmaai 's daags at , zeyde te- gen my , dat zommige onder hen vaften om lang te leven , maar hy vocgde'er by, dat zy zich elk alleen in een kleine apart e J, hut begaven, en daar zomtyds in acht of tien dagen lang niet 3, aten of dronken. Andere hebbcn my gezcgt , dat zy als ge- 5, raamtens uit deze hut quamen , en dat men ze daar zomtyds „ half dood uitdraagt. ik heb nooit grote vafters gezien , wd „ grote vraten. 't Is waar dat ik deze buitenfporigheid gemaklyk „ kan geloven, want alle valfche godsdienilen zyn vol kinderacli- „ tigheden> of buitenfporigheid, of vuiligheden. ;, „ Ik heb, zegt de zelve Schryver , den Toveraar een andere „ godvruchtigheid zien plegen , die ik gelcof dat alleen aan die „ van zyji beroep eigen is. Men recht hem een kleine hut op, „ ontrcnt een fteen worp of twe van de anderen afgelegcn. Daar i, begeeft hy zich in om acht of tien dagen, mccr of min, alleen „ te blyven, dan hoort gy hem nacht en dag fchrceuwenentieren, « eo op zyn trom llaan. Maar Jiy is zo alleen niet of andere hclpcn J, hem zingen, en de vrouwen bezoeken hem. Daar vvorden grote „ vuiligheden gepleegt. Vader le Jeune verftond zeer wcinig van dc taal der Wildcn , gelyk hy zelfs bekent. Hy verhaalt wel wat hy gLzien heeft , maar hy was genoodzaakt na de antwoorden , die men hem op zyn vra- gen deed , te llaan. Op deze wyze verhaalt men dc yakcn eer zo als men ze begrypt , dan zo als zc in der daad zyn. De Wilden kunncn hun Eenzaamheid wel misbruiken , om hun gruwelen te bedekken. De Ouden hcbben het 00k in hun Baccha- naal-feellen zo gemaakt,maar dan is het een misbruik dat tegcn den aart van hun afgezondert leven zelfs ftryd, waar van de kuilcIiliciJ een van de wezentlykftc voorwaardcn is; want behalvcn het geen ik Van h^n Veftalen en hun Kluizcnaars gezegt heb , is het zckcr dat zy onder hen eenzekeren ryd hadden 3 die aan de ecnzaafn! cid gewyd was en noch is. i VAN A M E R I K A. II. BOEK. W Zy hebben een groot gevoelen van den maagdelyken ftaat, en by alle de Wilde Natien is 'er lets of in de Zeden of in de Taal , dat de achting , die zy 'er voor hebben , beruigt. Het woord dat cen Maagt in de Abenakifche taal betekent is Couffibouskonet \ geen na den letter overgezet zeggen wil, ecu vroiiws perzoon daar men cer- b'led voor becjt ; van Coufjihan » dat niet alieen ecn eerbied van in- nerlyke achting, maar een dadelykc eerbied en die uiterlyk betuigt word , te kennen geeft. Het woord Gaouhinon dat in delrokoifche fpraak een Maagt beduid , is zoodanig dat men de kracht van deszelfs afleyding niet meer weei. Zy fchryven aan de maagdom en aan de kuisheid zckere byzon- dere hoedanigheden en krachten toe , en het is zeker dat zd de kuisheid hun als een wczentlyke voorwaarde toefchynt , om eengoe- den uicflag te geven aan 't geen Jiun bygeloof hun inboezemt » zy die zeer zorgvuldiglyk zullen bewaren « en in 't minfte deel niet durven fchenden, uit vrees dat hun vaften en alles wat zy buiten dat doen mochten door dcze breuk te enemaal vruchteloos zyn mocht< Zy flellen vaft dat de liefde voor deze deugt zich tot het natuur- lyk gevoel der planten uitftrekt * zo dat 'er onder haar gevonden worden die met fchaamte aangedaan zyn als of zy bezielt waren ; en dat om in do geneesmiddelen te werken, waar in zy zelfs geen toe- vlucht tot den dokter ncmen , zy door kuifche handen wi!len be- rcyd worden, zonder 't welke zy geen kracht tcr wereld zouden hebben Verfcheyde Wilden hebben my dikwils ten opzichte van hun ziektens gezcgt, dat zy wel geheimen widen om ze te gene- zen , maar dat zy getrouwd zynde zich daar niet meer van konden bedienen. Vader lirebeuf fpreefct dus vaft hunne Priefters. » Eertyds quai- „ men deze Bedieningen van ^rendiouann ( dat is te zeggen Prie- „ fters) duurder te (laanals tegenwoordig. Hedendaags hebben zy „ die met braaf te gafiereren. Een tyd was 'er, dat zy dertig vol-' llrckte dagen in een afgezonderde nut moeften vallen, zonder dat „ 'er ieraand mocht by hen komen als een dienaar , die , om -waar- „ dig te zyn van daar hout te mogen brengen i zich zelf Jiier toe „ met vallen bereydc. «• Dat is te zeggen dat ten tyden van ■\''ader Brebeuf zy reeds veel van hun gebruiken verloren hadden , of dat Vader Brebeuf zelfs al- les niet begreep wat 'er voor zyn gezicht omging. In der daad , alle dcze gaftmalen , waar van hy fpreekt , ftryden niet tegen het vaften van dien genen, voor wien zy aangerecht zyn. Hy haalt ons ook een voorbccld aan waar van hy ooggetuige was, en dat zeer na komt aan 't geen in de oude tyden gefchiedc , nademaal 'er van een Wildeman gehandelt word die gedroomt had, zegt hy , dat hy ui' rendiouann zou zyn, als hy dertig dagen gevaft had, en die al dien tyd de gantfche Natic in beweging hielt. „ Hy valle 'er achtien , „ zonder iets anders als Tabak te eten. Vader Brebeut meende dac iiy gek was , en dat dezc Vaften hem verdcr ftapel gek maakte. Evenwel waren 'er verfcheyde feeften om zynen t'wiJ , en op Jiec laatfte, waar van hy zich verfchoont de omftandigheden te verhalent X ver- » Zy heb- ben grn- teach- vuordeii tnaagdC- lyken Aaai. En fchry- ven daar by- zondere hoeda- nighe- den aan toe. Selathfi dela Nauvelli France , paurl'am 1636. 1 part, ckf. Plech- tigheden om Prietter te wor- den on- der hen. m ZEDEN DER WILDEN DeWiU den heb- ben vecl van huD flrenge ge- woon- tensver- ]oren. Vinde Th«iir- giaofde geiiKen> JblMp met de Godco. Pauftf niat in Boeoti' til, p. Vit 3'4- Dio Cbryfofl. Oral. 11, p. 202, vrezende dat hy te Itnkwylig zou vallen , voegt hy 'cr by ^ dat hy n volllaan kan met voor Het tegenwoordige in 't algemeen te 7eg< n gen ) dat Doott de razende nacchanten van den ouden cyd ices It dollers in haar Orgia aanrichtten. Deze Wilden heNien zedert dien tyd noch meer van hun ge- woontens verloren ; zy bekeniien Jiet zelfs en beklagen 'er zich over ; want in de ongeiukken die hun overkomen zeggen zy dat zy 'er niet over te klagen hebben > en dat hec een Araf is * cm dat zy het gcbruik van hun afzonderingen en hun vailen hebben laten va* ren. TWEE END ERTIGSTE HOOFTSTUK. DE verzoeningen en al de proeven der Inwyingen de ztd van alle bederflyke i grove , en vieeslyke zaken nebbende los gemaakt, -wierd deze ziel , van al het aardfche > dat zy door de belmeeheid der zinnen gekregen had , gci.uivert zynde , en eniger noaten tot haar geefielykenatuur weder^ekecrt, tot de inncrlyke gemeenfchap der Goden toegehaten i die zich aan dezclve op verfcheyde wyzen openbaardenj of in dc dromen, of in de befpiegeling j of eindelyk in de geheime verborgentheden van de Theurgie en de Wichelary. Di£ was het voornaamfle oogmerk van de inwyingen der Orgia , waar in men daar ook enige Zinnebeelden of wezentlyke proeven van gaf. Want na eenige dagen een afgezondert leven geleyd te hebben > gelyk die gene, ctie zich bereyden om in het hbl van Tro> phonius, waar van Paufanias fpreekt, te dalen j na in deze afzonde- rioj^ verfcheyde foorten van Verzoeningen te hebben ondergaan t na m de wateren van den vioed Hercvnas gewaflchen en herboren te zyn , na verfcheyde offeranden gedaafi te hebben , om der Go* den gunft te winnen , na de Cyceo gedronken te hebben, of de wateren van Leth^ en Mnemofyne, waur van het een de eigenfchap had om al het voorledene te doen vergeten , en het andere cm het geheugen te verilerken, om aUes wat men op nieuws leerde te kan- nen onthouden ; na in alle gronden onderwezen te zyn , die de vooroordelen van de kintshcid moeilen verbannen , en na de gehey* men van deze verborgentheden doorgrond te hebben ; na alle deze toebereydzeiefi, zeg ik, daalde men in hec hoi van Trofonius , of in eeniganderdiergelyk heyligdom, daar men onder taftelyke en raadzelachtige beelden i die niet als verborgc vertoningen waren , of die wezentlyk door tovermiddeien gefchieden , gepordeelt wierd met de Goden om te gaan , en van hen zaken te leren , die de snenfcii Jiet noodzakelykfte weten moet , om zich tot zyn eindc to befiieren. Dio ChryfoiloHMis verbeeld ons een man die in dczen flaat van een verborgen verrukking ingewyd iS) in wiens oren zich verfchey- de fiemmen laten Jioren , voc^r wiens (^en zich verfcheyde vertonin- gen op doen , waar in de verborgenftc zaken van de natuur klaar verbeeld worden ; die beurt om beurt nu t Ikht dan dc duillernif- fen geniet , en dien eindelyk verfcheyde wonderlyke zaken over- kooocn. Apulejus na dat hy iogewyd was » veihaalt bet zelfde van ./ zich '-"''iisiaailjtsi'- 3fe**SKI =-:&!.-*«S> : VAN A M B R I iC A. II. BOEK. ti^ rich lelvcn. r» Ik ben, « naby aaAgcbeden. I%to en zyn Aanhangers l|adde» zoer v«el op Inet de gewaand« kracht der inwyingen van de Orgia en de VccoorgeatJie&n van di,; Gemeenfchap met de Goden. Zy g«loo£den dat door derKelver krachc dg ziel gCMiiveit wiord, en dac de cover lofleranden dezel* ve bequaam mavktcn ore den indruk tA^t mindere Gceilen te ont« fangeH) door Wkcr iiiiddet zy tot het gczicht van; de opperile Go- den die van den eerlteti raAg waren geloofiden te kpmea Maar de Orgia by na al de verbaiieringen van nee Heydendom voor Plato's enzyner Leerlingcn cydbntfahgen hebbende, li^bben de Keokva' ders zicfa toegekfgc om al de Platonifche denkbee|den over di£ ont*> VKerp om ver te gojen , en em te hewyitn dat de gantiche Qodly- ke werking van dc Theurgy niets anders was als de vervbpkUe tc* very , door alle godlyke en menirahelyke wetten verboden^ dat de wonderen, welke die gene zagen die zich door bezweriogen en tovero^eranden gezuiv^rt hadden > zclft verondevAelB zynd^ dtt ^d geen bedrog van de kant Air M^ntlchen ondcrliep, ntet als ka^Mr^ ch^ingen van Duivelen en de Geelicn der duiAernilE.-o « mEofle-* Ien des lichts hervormt, wareni om de aanbiddingen tn de hoJ^) die men niet ab aan den Waren God verfbhuldigt ivas* na zidi te ti-ekken. T Niets gee^c ons Hlaarder te ketinen » wat gedadioea de Hoydeneii hier omrent hadden, als de plechtigheid die de Inwyiogen der Karaliben befluit, en die als de laatlk hand aan dc proeven lege » die 'er om ecn Piaye of een Prietter te tnaken nodig zyn. Ik heb de befchryvingt die ik ^ep van geven »|1, nit Vador du Tertre getrokken^ enjuit een omlUndiger met de hand gefirbnsven verhaal van Vader le Breton > een jezuitifch Zendeling^ ^e ver> fcheyde jaren onder de Karaiben van het Eyland St. Vincent had tloorgcbracht » daar hy noeh was, toen hy dit werkje opftelde > dat my xitedegedeelt is. Meiam. U.pt^ fim. 110. lo, it Civ, Dtttap; lo. ^ DRIEENDERTlOS-rEttOOFtSTlJK. . hi n-j • • NA dat dan de jonge PfofeHett die Priefter wil wordeit^ de lange loopbaan van verfclieyde proefjaren onder het be^ier van ecn oiid Piage» di? 'er zodanig de meefler over is* dat zyn tiaafte blbedverwanten en vpbdeft hem niet mogcti komcn zien of fnreken, ten ende is; na d^ (irengheden van de^en vervldektcn orank , die uit de Tabak geperft word , van dit vreeslyk vaften < en van deze menl^vuldige aahvallen uitg^ftaan te hebbent die de an- dere Prieftcrs hem by naclit komen aandoen^ kervende hem het gantfche )yf met tanden van een Akouti, die zo fcherp all een fchcermes zyn y om hem tot deze vry wiftige kervin^n te gewen* nenj die zy zich zelven in zommige gelegenthede« iqoetfn daii< A » doen Laatfld lii- wyine van e^-n Karti- bifch Snellen 170 ZLDEN DER WILDEN brcngt hy deze woorden met een bcvcnde ftem voort : ,; Gecft > „ die my wel onder uwe befchcrming nemcn wilt, begunl'tig, bict It ik u, myn voornemen: zonder uwe hulp ben ik verloren , laac M my niet elendig fterven, en betoohu genadig aan myn verzoek ,1 op dat ik u t'elkens als ik u hebbcn wil , eh dat zulks voor'twel- i) zy h myner Natie nodig is , berocpen mag. 5, Schep moedj antwoord de Geelt, wees my getrduw, ik Ml „ u in alle uwe cocliten te Land en ter Zee niet vcrlaten , en ik „ zal in alle de gevaren, waar in gy u bevinden zult, op uw zydc „ zyn ; niaar wect ook dat zo gy my niet getrouw en ua myn gc- „ noegcn dient, gy geen dodelyker vyand zult hebbcn als my. Dit gczegt zynde vtrdwynen de Gecften , docnde de hut en dc gantrche buiirt door een gru welyken donder kf akcn ; en fchuddcn , 't gcen deze twee arme llaven van den Satan byna van fchrik doct fterven. . Dan komt men zonder tyd-verlies uit de naburi^e httttcn met licht toefchicten , men loopt met hopen in dc terit daar deze vcr- toning voorge\ alien is, en men draagt deze elehdige fchepzels die men lialf dood , en byna zonder gevbelen op den grond leggcn vind, in hun bediien wcg; Jiun magen en vrienden ftellen alles in 't werk om ze wcer te docn bekomen ; men legt ze voor een groot vimr, en om e'en honger, dien zy dbor lang vaften geledeh hebbcn, tcver/laan, gecft men ze braaf te cren en tc drinken. Maar wat men ook doen mag, men heefc mocite om hun gekrenktc hcrilens van dc indrukzelen tc genezen die 'er de Duivcl in gelaten heeft ,' waar aan zy zo llaafachting niet verbondcn zyn als om dat zy , na' X J hun Zamtn- fprnak , luirchen den toe- komcn* den W«jr. CI) rftfti If* 2 E E N D E R XI « D E ^ hun zcggcn > dikwils fchriklyke uicwerkingm v»n lyn tyranny be< Aitf tiicrkcni wurdi- M itek- J(cn v«(i deOad. hcyd in I'eln- wying van cen Kir»i'- Mfch PiicUcr. procven. ") VIERfeNDERTIGSTE HOGFTSTUK. IN dit omrtandig verhaal van dft laatfte Inwying der Karafbcn kunncn de geleerden verfcheyde zonderlinge en aanmcrkcns waardige trckken van den Godsdienfc der Heydcncn ontdekkcn. Dcze trckken zyn de tekcns van dcs (jecils tegenwoordigheid iict Epulum deorum of hct Gailmaal der Goden: hut leWflenmm of toe< bereyde bed voor dc Godheid: de ofterande van broot en >vyn: het neilige brood de geeilelyke Wan: de naeenuakte Hem der Godlpraken > en een manier oin ze onmiddelyic en onafiiankelyk van cic PytlionilTcn, de Waaneggers en de Afgoden te gcvcn. De Duivelf die een gceft der Duillcrnillen is, fcheptc geen be- hagen als in donker, en gaf /yn (3rakels in holen en rotzen , in dc duillere hoekcn der Tempels , daargeen liclic kon by komen, of wel in den naren nacbt zelfs. Allcs wat zyn tegenwoordigheid te kenncn gaf, baarde fchrik. De aarde loeiae omier de voetcn \ de laurieren wierden hcvig ge. fchut ; de Tempels of de holcn bcefden cot den grond toe \ de coekykers wiercien met fchrik bevangen ; de Waarae^ers en dc PjfthonifTen zdfs vreefden ten hoogften voor de inblaztncj van den Oeefc, die al haar bulzen vervuldef en haar vcel deecl uitftaan. Lukanus gecft ons de gewone tekcns van des Gods tegenwoordijr. heid te kennen, door net gebrck van deze zelfde tekens die in dc gelegenheid, waar van hy foreekt, nict verfchenen zynde, teken« nenMven,dat de Waarzeglter de Toekykers bedrogen had, vre« zen^ voor hec geweld en de ftuipen die de geefc van Pyth'on in boar verooriaken moeft. Nbfi rupta trementi Verba finot tiec vox antri complere capacis Suffic'iens fpatium , miloqiie horrare cnmarum Xxcuffa taurui , immotaquc culmina Templi , $ecurumque ticmust ver/tanij'c credere Pbabo Frodiderant. • De Ouden waren innerlyk overtulgt dat de Goden deel aan dc ofTeranden namen , dat zy zich met net viecs en bleed der orteran- den verzaadden; dat zy met vcrmaak tot den rook van 't gebraad, dat men hun olferde , opfchoven. Hierom waren 'er feeftcn inge- ftclt die men het gaftmaal der , Goden , Epulum Deorum noemde, beftaande in pracntige maaltyden die him aangcboden wierden. De gene die de zorg haddcn om deze maaltyden te bereiden, en. die 'er het befte deel van opaten, waar aan de Goden niet geranlvt haddenj wierden Epu/oncs genoemt. De Kcrkvadcrs hebben de Heydenen fchamperlyk over hunne Godhcdcn uitgclagchcn , die aliyd de ogen op het Aartryk geveftigt hadden , en den neus in de luchc , om te ruikcn waar de geur van 't gcbraden vleelch vandaan quam , VAN A M E R r K A. II. BOEK. lyi' quam, en die hclctochten n« Ethioplcn en amlcre pfaatrcn dcdcn , om den rccik van de gebradc houtcn en de gckookte fnyztn op te Inuivcn. Dcjodcni die altyd geneigt /yn om gclyk de Ilcydencn te dcniicn , wnrcn nict vremd van ccn dcnKbei.il , dat dc Gods- dienft zo weinig voej;de. 't Was om iht te verbctercn « of om to tcgcn dit denlcbectd te wajienen dat God tepen hen /eyde , dac hy geen vitelch van ftlercn ercn, of gecn Boldtenbloed drinlccn /al. maar dat hy wil dat men Jicm dank oHlren zai en zyn gcloficn bctalen. (lelyk iKt (le gewoonte dcr Ouden was op beddrl(ens le^gende te ctcn . gcFyk het nocli de gewoonte der wilclcn van 't Zuiden is, die, fchoon zy kleinc lloelcn met drie voctcn hcbben, gelyk de dricHalletjes der Schocnmakers, waar op zy gemeenlyk etcn, ook dikwils hun maaltydcn in hun Ilamakkcn leggende houden, gelyk ook die van Noord Amerika , die op de z^lfde matten « waar op zy flapen, zitten en cten k zoo w;is het ook htt gebruik bcdden voor'de Goden en Godinncn te bercyden , tot wicr eer men het gaftmaal aanrechtte ; en om deze reden noemde men dcze feeftcn zelTs Lefli- flernia. Daar waren beddcn van verfcheyde foorten: daar waren 'er die iiongen* gelyk de hangmatten op de Schepcn, en de watte bed- den der Karaioen: daar waren 'er ook andere, die men op dc ge- denkmunten afgcbceld zict , en die niet qualyk na de matten der Irpkoifclie hutten gclyken : Zommige hcbben pemeent dat men de beeldcn der Goden op deze bedden ley ; andere , dat men zich vergenoegde met dezelve voor dc Afgodenbeclden op te hangen of te fpeyen Men liet ccn Lelti/lemium om verfcheyde redencn aan- recliten maar bo\en al om de Goden te bewegen dat zy zich door buitcngewonc tekens verklaarden ; Prodigiorum procurandorum caw fa , zcgt Titus Livius. De Offerande van brood en wyn of van 't water by de volkeren die het gebruik van den wyn met wiften , is een gants geeftelyke oflerande, en die wel in de oudheid uitgcbeeld is Zy is een Zin- nebeeld van de Eucharifty in de wet der Natuur geweeft , gelyk lulks uit de offerande van Melchifedck blykt. St. jfaftyn , Tertul- liaan en andere Kerkvaders verzekeren ons , dat dc Duivel , die een aap van dc Godheid is j ook een duidelyk Zinnebeeld van dit H. Sakrament in de verborgentheden van het Heydendom had. "i Is dit brood zonder t wyft'el , waar van Arnobus foreekt, en dat men het kuijfche brood noemde , om dat gene als de Priefters « wer* kelyk met den dienfl der Altaren bczig , de ingewyde gedurendc den tyd hunncr inwyingen , en die gene die zich door een zekcre zuiverheit van hart en Hchaam bereyd hadden , daar van mochten eten : gelyk het ook van de Toonbroden vcrhaalt word , die de Priefler Abimeiek aan die genen » die David vcrzeldcn , uitdeetde* toen hy voor Saiil viuchte , na dat deze Voril hem verzekert had dat hy en zyne luiden eenige dagen gevall hadden. De Wan is hedendaags van gedaante als een tiene gevlochtc korf met twee oren , kroro en van achieren rond toelopende , maar wiens holligheid mcrkelyk na voren vermindert,in de gedaante van een fchulp. Hy dient om 't gedorfchte koom tc zuiveren > met fact te PJJm, JO. Ui. Jmh. jUJlor- phium ,' dtUan veitrkmi :ap, lo. Titui LU il. lit. s. 174 ZEDEN DER WILDEN te fcliudden en in de hoogte tc werpen. De Wan was een geeftc' lyk Zinnebeeld in de Verborgentheden van Ceres en Bacchus. Dc Ouden hebben ons defzelfs gedaantc niet wel befchreven > noch ont> ■wonden wat dit Zinnebeeld betekende. Zommige hebben gedacht dat het den Ingewyden vertoondc dat zy hunne zielcn van alle on- Tolmaakcheden moeften zuiveren , gelyk men het koren met het te wannen van alle onrcinigheden zuiverc » die onder het goede graan gevonden wordcn. My komt het evenwel waarfchynelyker voor, dat de Wan een foort van een Altaar was , van tienen en ried ge- maakti gelyk deze platte tafcltjes van tienen en bladeren van Palm- bomen, die delCaraiben Matatou noemeni daar zy ook een foort van een Altaar van makcn» waar op zy de Kaflouvibroden en den beker met OuicoUt die zy den Duivel opofferen plaatzen. Dit ge. voelen word door Junius Phylargirius* Nonius j Papias, en Serxius begunffigt. De woorden van dezen laatften voer ik hier onder aan *. De Duivels » *t zy dat zy hun Orakels in de bezweringen door han eigen mond , of door dien van de W aarzegders en Waaricg. gersgaven, deden het met een nagemaakte en onnatuurlyke Hem. Men kan het uit de Verzen van Lukanus, die ik heb aangehaalt,en uit verfcheyde uitdrukkingen van andere Schryvers, die of een foort van gebrom of een m yze van piepen te kennen geven, beiluiten. VYFENDERTIGSTE HOOFTSTUK. V DE grondflag van alle de bygelovio;Iieden van *t Hcydendom is deze nieuwsgierl.'e aart gev;eeit, die de menirchen aanport* om tot in het toekome> de te willen dringen , of in het gcheim der Shaken die God in dc fchatkamer van zyn Wysheid heeft willen ver- bergen , en wier kennis boven de krachten A^r Natuur zynde niet als uit hem zelven tot ons kan komen , door een uitwerking van zyn gocdheid j wanneer hy den menfchen een zondcrlinge gunft wil bewyzen, of van de kant van de Engelcn der Duillernis ; door zyn Goddclyke toelating , en uit hoofdc van de macht die hy hua daar toe gelaten heeft. In het Oude en het nieuwe Teftament lezen wy dat God zicli dikwils aan den menfch in dromen geopenbaart heeft , voor al aan vrome en deugtzame luiden. In het bellier van zyn uiiverkoren Volk had hy zyn Profeten » door zyn geeit ingcblazen » daar het volk in al zyn zwarigheden mec ging raadplegen • wanneer men ver- lore zaken weer wou vinden> gelyk wanneer Saul na Samuel gong, om de verlore Ezellinnen van zyn vader weer te zoeken ; om den uitilag van een oorlog te wcten » gelyk 'er van jolafat, Koning van Juda verhaalt word; die na een Profeetdes Heren zocht, omhem over de uitkomd van den ftryd tc ondervragen die de Koning van Ilrael en hy tcgen den Koning van Syrien moeflen leveren : om de gevolgen van een ziektc teweetcn» gelyk 'er van Jeroboam aange- tekendlaat) die zyn Vrouw uitzond om over zyns Zoons ziekte . , ; . ■'. • . ,', -, . Tiec • Servius in Getr^, p. 7j. alii myftlcam fie accipiunt utvannum, vas vimi- oeum latum dicant, in quod ipd optiti capiicitatcm congcrcrc rullici primicias ^^[Agum foleaot, S( libcro 6c libera: (acrum faccrc, indc Mydica. VAN A M E R I K A. II BOEKi ' iyf met een Profeet raad te plegen , die haar den dood van dit kind voorzeyde. Het omhangen van den Efod , de Urini en de rummim deden wire Godfpraken geven, en de H. Schrift leerc ons, dat David lich met een goeden uitflag van den eerften bedient heeft , om God over twyffelachtige zaken raad te plegen. Daar waren ook onfeylbare lezweringen, om de verborge zaken, zo wel als Gods wil te ontdekken) gelyk zulkshet voorbeeld van Achan bewyft, wiens diefftal de vloek des Ueren over Ifrael gehaalt had: om de ontrouw der overfpelige Vrouwen te bewyzen enz. De duivel , Gods eer en des menfchen gcluk benydende , heeft a!tyd geloert om den enen den dienfc , dien men hem verichuldigt is, te ontroven, en om den ander verloren te doen gaan» met zich van hem te doen aanbidden. Hier toe heeft hy Altaar tegen Altaar opgerecht , en zich toegelegt om den dienft , dien hy zich wilde doen bewyzen, door de uitwerkingen van een meer als menfche- lyke kracht te hanthaven , die door haar uitgerechte wonderen den menfch beguigchelden , en een navolging en naaping van die gene waren, waar v^n God aanzyn Volk de onfeylbare getuigenilTen, door de taftelykheid der Mirakelen , die hy voor hem uitwerkte , gaf. God om den ongelovigen menfch te ftraffen,of cm den gelovi- »en zclfs te beproeven , heeft den Duivel niet in zo naauwe palen )elloten als hy wel kon en in de wet der Genade doen moeft. Hy leeft liem enigermaten de handcn vry 'gegevcn om den menfch te Dcproeven , en om te trachten hem te verleyden , en de Duivel Jieeft 'er door onze fchuld wel zyn voordeel mee gedaan. De Ster- rekykery, zegt Laktantius, de Vogelkykeryen , de Orakels, de Zwartekun(l,ende Tovery zyn lagen van dezen bozeu geeft, waar door het hem waarlyk gelukt is , de Natien met zich te flepen, en 'er zyn Haven af te maken. Wie ook de Zoroafter der Ouden mag geweeft zyn , hem fchryft men den oorfprong der Tovery toe< Volgens de getuigenis v!in Berofius , had Noah het ongeluk van de Wereld weer op een nieuw door een zyner kinderen verleyd te zien, dien de zondvloed, waar uit hy zo wonderlyk gcred was, niet deugtzaam had kunden ma- ken. Na mate dat deze Heylige Patrii^rch arbeydde om den Gods- dienft te veften , verdort Chain van zyn kant de menfchen , leer- de hen de Duivelen bezweren, en verbond-ze door de verlokkin- gen van de Tovery aan hun dienfl; en dezen booswicht moeten wy als den vinder van deze vervloekte kunft aanzienj die als de kanker aangroejende , alle de Natien befmette. Wat 'er ook van het gevoelen van Berofius zyn mag, waar van de al te grot.e oudheid ook verdacht word , net is evenwel ze- ker dat in de eerfte tyden de Duivel overal zyn Orakels, zyn dienft , zyn verborgentheden , zyn Priefters , zyn Geeftdryvers had, en dat de menfchen door de onwetcntheid of door hunne hartstochten misleyd , zelfs de ftrengheden van den Godsdienft en moejelykfte deugden , of ten minften den fchyn en de uiterlykhe- dcn van deze deugden, die op 't oog het fchoonfte waren » daar toe deden dienen. " KoH, z3. Des Duivets liften omden Menfch tebe- (;aiche« len. God last den Duivel toe den Menfch le be- proe- ven. Dir.Infl. Zoroa- fler,uit- vinder der To- very. Berofius fchryft die aan Chaio toe. ZES. tyd- ZEDEN DER WILDEN ZESENDERTIGSTE HOOFTSTUK. Ver' fcheyde foorten van Wi«- chelary. Ciem. uilex. Strom. M.i, PaufM. niai in P/bueieil , in hef- ftn,f. 130. DeVol- keren van A- merika gevcn *eel ge- loot aan dromeu. 35 )» 3> 3> SChoon alle de Volkeren zlch op cle Wigchelary toeleyden , wi- ren 'er evenwel verlcheyde wyzen om daar toe te geraken , die ieder na 2yn fraaak volgde; „ Want onderwyl dat de Kariers, 3, volgens net verhaal van Klemens van Alexandryen , zich toeley- „ den om uit de Starren te voorzeggen ; de Frygiers uit de Vogcl- „ vlucht; de naburige volkeren van Italien uit de ingewanden der hlachtoflers ; onderwyl dat de Ifauriers en de Arabieren zich aaii de kennis der Voortekens overgaven , leyden zich de Telmif. iiers , Volkeren van Lycie voornamelyk op dat loort van Wig. chelary toe , dat door dromen gelchied. „ 't Was Lykus, Zoon van Pandion, wr'ke cen der TelcJiyneti van Rhodus was, dieal zyn krachten infpande om onder de Ly- ciers den dienft van Apollo , de Orgia van Bacchus , en de ^1 ote Godinnen in te vocrcn. Paufanias regt dat het cen uitmuntent Wigchelaar was, dat men van hem enige Godfpraken bewaarde, en dat het niilfchien dczelfde was , dien de Lyciers naderhand on- der de gedaante van een Wolf en den naam van den Lycier Apollo aanbaden. Zo de Irokoizen van de Lyciers afftamden , zouden zy van hun afkomft niet ontaart zyn ; want zy hebben het breed op met hunl\c dromen, maar evenwel hebi^en zy Jir nlct a'leen, en deze verzot- heid hebben alle de andere volkeren van Amerika met elkander ge- meen, die behalven dat niet veel weten wat het is uit de Staricn te voorzeggen » en die niet veel acht op de voortekens fchynen te llaan, die uit het vlicgcn der \'ogclcn of het bcicliouwen der inge- wanden van de flachtoffers gchaalt w'orden, zo men 'er die vaa Peru en Mexiko ran uitzondert. ZEVENENDERTIGSTE HOOFTSTUK. Denk- bectd van de Ziel. MAar nademaal de ommegang der menfchen met de Geeflcn, en alles wat van de Wigchelary afhangt, ten kennis van de ziel en haar Natucr veronderllclt , moct ik hier voor alle zaken zeggen, wat 'er de Ouden van gedacht hebben, en dc Wilden er hedendaagb van denken. Ik laat my hier in geen oordeelkundig ondcrzoek in van dc vcr- fcheyde gedachcen die dc lleydenen over de ziel en haar bcllaan gehad hebben ; of zy rechte denkbeelden van haar onftotlykhcid , onverdeelbjiarhcid en onftertlelykheid gehad hebben. Het dcnk- beelt van don Gceft boven de zinnen zynde, en dc zinncn c ciiwcl altyd veel deel aan de wyze van denken der menl'chen gehad hcb- bende, kan het bezwaarlyk anders zyn of dit denkbecld moct de verbeelding zecr vcrballert zjn , en zy moetcn zich den Cecil onder tailelykc denkbeelden algciciictll hebben , die de ligciia- melyk- VAN A M E R I K A. ll. liOEK. m melvkheid, verdeelbaarheiden andere eigenfchappen van dc Srof- lykheid onderworpen waren. Maar laten deze Dcnkbedden recbt of onrecht geweeft zyn, ten minften is het waar dat zy in den Menfch van allc tyclen cen ziel erkent hebben j die weiently k van het lichaam onderfcheyden was : een ziel, die een gants fyne en dunne zelfltandigheid was, bovert hec gecn zy onder den naam van cnkele Itotlykheid verftonden : een ziel , die van de zcltde Natuur was als het geen zy Geeflen of Ge- nicn noemden , en een uitvlocjing of een decl zelfs van de God- licid: een ziel, die in den Menfch den oorlprong van het leven^ van zyn gedachten , van zyn willen en van alle zyne Werkingcn was; cindelyk :en ziel, die lyden kon dat het lichaam verloren gong, zond'er dat zy zelfs daarom verloren gingj en die het ftof van Jiet graf overleefde. Ik geloof wel dac ten Irokois of wie van de Wildert het ook zyn mag zeer verlegen zoii ftaan om net tc zeggen wAt zyn ziel was , en daar een klare en duidelyke befchryving van te geven. /y ma- ken ze evenwel zo geeltlyk of milfchicn noch geelllyker als wy. Zy vergenoegcn zich niet, met dezelve als een zelfftandigiivyd , die bequaam is om te denken, aan te zlcn, maar zy verwarren ze zo- danig met de gedachten, dat zy nict andcrs als de zclfde bewoor- dingen hebben, om bcydc dcze zaken uit te drukken-. Deze Woorden onder de Irokoizen zyn Gaim/^otirha en Er'ioita, Schoonzy ze zonder onderfchcyd gebruikcn, om dc Werkingen van de ziel uit te drukken , ilaat evenwel Jict eerfte tigend) k op de werkingen van den Geeft en van het vcrfcand , en Jiet andere dicnc om die van het hart en de wil uit tc dmkken. Deze Woorden komen dikwils in de gcmeenzamc rede te pas , en men moet zich daar in niet misgrypeu In zommige fprfelv';^ -- yen word het woord gebruikt om de dad'^lvke gedachten re bete- kenen; de/c gedachten die de cen op de ai\ii r volgtri, en die van de ziel haar gcdaante hebben gckregen ; i i andere betekcnen zy de liebbelyke of inwonende gedachten » r'e zelflUndii;heid die de oorfprong van onze gedachten is, "t. well, ic ziel 7elf is. Wanneer zy andere bewoordingcn gebruiken,vvn het eigentwV; niet als om- fchryvingen, die de ziel door haar a.-dcre bfv|via;imhederi befchry- vcn, gelyk wanneer zy zcggen dat het is waar door v y ons bewe"* gen , werkcn , leven , en zo voort. Zo zy zich gelyk Kartefius ontrcnt dc ziel der Menfchen uit- dmkken, zy verfchillen veel van lu?m in gedachten over die def Beeftcn. Ver \an \r zelfs bewccgzels en konltwerktiiigen van te maken, oordelen zy uit derzclver werkingen dat zy veel reden en verlland bezitttn. Zy vcrbccldcn zich der/elvcr taal 'e verllaan, y.y doen zc hun lichamcn overleven , en /.y gcloven dat ieder foort in den Hemel of in het land der zielen de Afi<:haduv< ing of de Ichets van alle anderen, die onder dit foort begreprr. worden , hceft: ''t geen op de Denkbcelden van Plato uitkomt. Maar even- wel llellen zy dat de Menfchen dc andere dieren ver ovcrtref- fen. t Is door een gevolg der dwalipgen van 't Heydendonij en vdn V a de Zv f,t- bniikeik dcielf. de woor- den ont deGe- dachierl en de ziel uit te druk* keu« Zy (chryi veu dfrt Dieren reden en verflatil tue. Dit \i cen ge* 178 2 EDEN DER WILDEN vnlg dtr dwalin- Heii van •j Hey dt'ii- co:n. DeE- lurcii be)»r<)c- xi'ii de enaiice- ic die- rtii met vicl vlyt. De ziel derWil- d^n liccft veel meer vryhcid . als de Olive , en gaat zonityds om een luchtjp. Droe- v\^ om- komcn van Hermo- timus v.m inciitii. tatih de I rut. Ttrthl- I: an. Je mmm.x , t.v;. ^^. VVi.:- diclary door lift Dro- fiiCM, de verbaftering van den Godsdientt , dat onze Wilden , in navolging dcr Oudcn, de /iel dcr beellen toe ccn geelt gemaakt hebben, en haar een loort \an onlterftclykheid cocgefclireven, gelyk zy aan hun /iel doen. De Ileydenen in der diiad Ichynen vallgelleit teheb- ben dat de ziclen dcr i^eellen Juin Lichaamen overlecfden, en pen eige plaats hadden in 't geen wy de Helden-Dichtersnoemen. Zon- der twyfFel is hec om dc/e reden , dat zy grote zorg droegen voor de begiflving van die gene, die /y lief gehud badden. Men ontdckt noch dagclyks in tgypte ondevaardfche graven en holen, vaar in men een hopen lykbuiVen van mumien van Vogels en andere ibor- ten van dicren vind, die in /.wachtels gewonden en met zo veel ifcorg en toebcreydyxlen gcbalzemt zynj als men voor de lyken van nienfclien aaiwcndde. Schoon ik niet geloof dat deze dwaling /o gemecn ontlcr de Latyncn gewcell is als onder de Egyptenaren, yind men "cr cv'cnwel noch cnige ovtri)lyfzelcn van in cenige Afch- bnilen van vogels, en in enige Graffchriften van dicren daar zy vcel van gclioiiden hadden. Men vind "er een op een NachtegaaU dat zcer apnmcrkcns waardig is, in de reys van den Hr. Milfon door Italicn. De /iel der Wilden 1 angt lang zo veel niet van hun lichaam af , als de onze, en nccmt veel meervryheid; zy vcrlaat het, wanneer zy het raadzaam oordcek, om in de ruime hicht te zyn, en een ■\vandeling te doen waar heen zy wil , zondcr dat zy daarom de be- (tiering daar van verlieft, en op'ioud het zelve te beziclen. Grotd reyzen koUen haar niets, zy zweeftdoor de lucht, trekt over zee, en dringt in de ontoe^ankelykfte en de dichtgellotenfte plaatzen door, niets ftuic haar, k. dat zy een geeft is. Een zo buitenfporig gevcelen qiiam eertyds Hermotimus of Her- modorus van Klazomencn duur te ftaan. Hy was zomtyds flaaiiw- tens onderhcvigj die hem een geruimen tyd dood deden fchynen. Het gerucht gong dat in dit foort van I'aap zyn ziel Jiet lichaam verliet, en een wandcling deed. Zyn Vrouw zelfs opcnbaarde dit geheim, waar van zyn vyanden zich bediendcn , want hem in de- zcnlaat vcrmft hebbende, haalken zy zich om hem de laatfte ecr te bewyzen, en verbrandden hem Icvendig, zonder dat dc goede vrouw , die haar man niet al te zeer beminde , lich daar tegen llel- dc. De Inwoonders van l\lazomenen rechtten een Tempel voor Hermotimus op, om hem te vcrtroollen, en zy heten een [^cbod iiiigaan , dat geen Vrouw daar in zou mbgen komen, om iiem over den misilug tc wreken, die de zyne begaan had. ACHTENDERTIGSTE HOOFTSTUK. DK7C grondleer, die by onze Wilden noch verder uitgeftrekt is, maakt dat zy 't gruwclyk breed met hun dromen ophcbbcn. Nadcmaal zy de Natuurkunde niet genoeg verllaan om ze te kun- nen uitleggen , beclden zy zich in dat in der daad hun ziel , het hchaam in een diepcn llaap begraven ziende , zich van dezc ou'cn- blikkcn bcdient om een wandeling tc doen, Avaar na zy wccr in kaav ytrblyfplaats keert, of weJ ilat de geeft, met wien zy gcmccn- ■• fch;ip zit erter vi V A N A M B R K A. IT. BTDEK: tt^- fchap hebbcn , de ziel onmiddelyk in een foort van verrukkio^ aan- klevcnde, haur te kennen gectt vvac zy vveten moet. Als zy wak- ker worden geloven zy dat de ziel wc/entlyk allcs gcv.ien heelt , daar zy in hun dromcn om gedacht hcbben , en daar gaan zy na te vverk. Alle dromen 7.yn niet even eens, De ccn houd mcer verbor- f^entJieid in als de andere. Daar 7.)ti 'er die een foort van nood- fchikkelykhei'd inhebben, en ilie voor hen van het uiterlle gevolg ryn , oni h.et N-tiband dat liet geen zy gedroomc licbben met hun Icvcn hccfp , pm dat zy geloven dat het leven daar zodanig aan verlinocht h, dat het v'olkomen van deszelfs bezit afhangt, zoten cpzichte van zyii duur, als van de om(landic;heid dcs tyds en der y.aUcn, die het zelve geliikkig maken kunnen. Wannecr zy deze iioodichrikkelyke zaak ge/ien hebbcn, moeten zv ze hel)l)en het kolle wat het kollc, en zo zy gelukkig gcnoeg zyn om die te vcr- krygcn , bevvaren zy ze zo dierbaar als hun Icven zelfs. De gene wier leven aan cnig onbezielt wezen hangt , zyn minder te bekla- gen als die gene die het van het noodlot \ an enig dier docn nf han- gen; want dit te Iterven komendc, lopen v.y het zelfde gcvaar, en 7,v geloven zo vail dat zy niet lang te leven hebben, dat verlchey- de inderdaad het Orakel van hun inbeelding hebben waar gemaakt, korten tyii d^ar na gcflorven zynde,' ohi dat zy daar valt geloof aan I'ocgen dat zy niet lang leven kdrtrien. . , ' Dit \erband van zaken, %velke, Ichoon den menfch vremd zyn- de everiwel eeii zodknige vcrknochting met zyn leven liebben , komt van een bCwegJiig van de zibi, van een geheimc drift en een iiatiiurlyk vtrlangcn, di6 de zelve na deze zaak doet haken,, eaon- der haar fech evenredigheid en een fympaty maakt, uaar van of de rull in der/.eher bezittirtg, of ccn ongeriil'theid in derzelver ontbe- ring afhangt J vveike hiaakt dat de ziel ontroert word, en dat zy. in het lichaani dat zy bezit onverdUldig wordende j hem verfcheyde 2iekrcns en dikwils de dood zelfs verOorzaakt. Die verlangcn vcrfchilt van deze voorbygaande en vrywillige ver- iafigcns, die een kcnnis van het voorwerp, waar na de wil Urekt, Vcronderilellen. Dit is ingelchapen, huisveftende in de ziel, en vcrondetlleit gcCn keitnis in die perlbon zelfs , die zo veel belan^ heoft om te wetcn wat zyn ziel wenfcht, en die het evenwcl ge- maklyk gebeuren kan dut het niet te weten krygt, zo zyn ziel zich in \ dromcn niet vcrkldart. , i De gevolgcn waar aan men zoii bloot geftelt zyn, zo men de 2,icl in haar wil net involgde, verplicht hen om hun droroen met vlyt gade te l^aan , en noodzaakt den dromer niet allecni, maar ook al zyn landshiiden om hem allc voldoening te verfchniTen ,. die hy tot vervuUing zyner dromeh begeren kan ; zo dat zy in deze gele- geniherlcn niet alleen niefs van 't begeerde afllaan, 'tgeendegroot- Al- fchande zou zvn, hiaar zy komen zclft iemand in zyn vcrniaak te gemoet , en offeren hem bet dicrbaarflc dat zy hebben op. . Een oud Ze4ideling heeft my verhaak, dat een van deWildenge- droomt hebbende dat het geluk van zyn leven af hong van het be- zit ertef vrouwe, dife aan een van de voornaamften van 't dorp," Y 3 daar Alle Dro. . 1 men lyn niet evtn- cciis. Zyine- nuiidat w.i.ir vnii zy *^'=" ic (Irnon't lic.i'i>eii ten vcr- hand I met hun leven het ft, CM tllf- ten nii^c vnor vy hc( txl)- beii. 1 ■ .*» \Zoii-. Icliande cnJer ., hen zyn it'maiiU hetKc- druuni- de te wei^e- rcn, Si i8e ZEDEN DER WILDE N tartb. in Catm. Hoeiy die dro- mcn zomiyds (lour cen vondtc leuraei- len. Onder 4itdro- men fpee!t veeltyds veel ichel- mmj. I Voor- K beeld 1; hiervan- Een Wilde Man en ten Franfch IWan dromcn { omftrjd. daar hy woonde , getroud was t hy hem het zelfde voorftel Uet doen, dat Hortenlius eertyds aan Kaco den Uticenfcr doen dorll. De man en de vrouw leefden in de groQtlie eendracht en hielden veel van elkandcr ; het fcheyden viel beyde zwaar , cvenwel dor- ftcn zy het niec weiKeren. Zy gongen dan van malkander. Dc vrouw ging een nieuw verband aan, en de verlaten man veraochc zynde zich elders te voorzien , deed hy het uit toegeventheid , en on» alle vermoeden te benemen dat hy noch op zyn ecrtte vrouw dacht. Hy nam zc evenwel wederom na de dood van dicn genen^ die ze gefcheyden had , die kort daar na voorviel. Zo het moejelyk is den droom te vervuUen , en dat defzelfs uit- voering droevige gevolgcn met zich fleept , of vol vremde grillen is, zoeken de vrienden van den Oromer dien te leur te ilel]cn,n]ec de verlangdc zaak na te maken, of zich op de eene wyze of dc andere te gelaten als of zy dien vervuldtu. Ik heb in cen licfchry. ving gelezcn dat een Wildemaij gedioomt hebbende dat Jiy door de vyanden gevangen was , wilde dat zyn vrienden den droom zou- denwaar makcnt mt;t hem als een krygsvyiind te verraifen en als een flaaf tc handclen. Hy lict zicli een genumen tyd zeer wel branden, en meende dus de voorzcgging van een zo droevigcn droom te ontzc .luwen. Wanneer men , als zy ieis verdrietelyks gedroomt hebben , dat men niet graag vervult zou zien , hen liartnekkig daar op ziet llaan, voegt men geichenken by de gewone wyze van dezc buitenlporige dromen tcleur te ilelleni omhier door hun boze wil te vermur- ven. Maar deze vemoegen zich hier niet altoos med. Een Wil- deman > boos zynde dat men tegen zyn dank aan een flaaf in zyn hut het leven gefchonken had , behielt hier over een dodelyketi haat tegen hem , dien hy verfcheyue jaren fmoorde. Eindelyk niec langer veinzen kunnende , zeyde hy dat hy gedroomt; had dat hy menfchen-vlees at , en kort daar na verklaarde hy dat het van 'c vlees van den voomoemden flaaf was. Men zochc te vergeefs de- zen wreden droom tc leur te ftellen, men maakte verfcheyde men- fchen van deeg, die men onder dc afch braadde ; hy verwierpze, men liec niets na om hem van gedachten te doen veranderen , hy iiet zich niet bewegen , en men moeft den flaaf den hals breken. Deze vryheid die zy hebben om alles wat zy wenfchcn te vra« gei -n te cdangen , uit eerbied voor de dromcn , raaakt dat 'er dikviiis zyn die daar ;-en misbruik van maken, en llouc eillchcn 't gc-<.i'. ^y met wakenci. ogen gedroomt hebben. Een Wilde man, eer« Franfchman die flaaf onder hen was,een fraai dekkleed, en dat beter als het zyne was, hebbende zien hebben, droomdcdaar aan- ftonds van , en vroeg 'er om. De Franfchman die met zot was gaf het goedsmoeds , ilaatmakende van zyn garand wel te zullen krygen. Wcinig dagen daar na ging hy na de hut van denDromer, en een fchoone buttclslere rok gewaar zynde geworden , veinsde hy daai- van gedroomt te hebben; de Wildeman gaf zc over /on- der zich te laten bidden. Dit over en wcer dromen duurde eeni- gen tyd, de Wildeman droomde altyd , en de Franfchman cited Jiem befciieid, ponder zieh in hec vogrwerp van zyn drvom te ver- grypeo. iiu* VAN A M E R I K A. II. BOEK. 181 Eindelyk wierdhet de Wildc eerft moe. Hy gingnadenFranfch- man toe , en ging een vcrdiag met Jiem aan , dat zy niet mcer iliomen vouden van hec geen den een of den ander toebehoorde. De Franicliman was te vrede , maar verloor meer als de Wilde door dit verdrag. NEGENENDERTIGSTE HOOFTSTUK. BEhalven dcze vryheid die ly Jiebben om in 't byzonder al wit het voorn^ip van hun dromen geweeft is te eilFchen) hebben /y noch een algcmcen fccll , dat als het feeft der dromen of der wenfchen is. Het gelykt enigzins na het cud gebruik der Oofterlingen , van clkander door raadzels en verblocmde Zinnebeelden te ondertaften> en is ter zelfder tyd een gevolg van de Bacchanaal- en Saturnaal- feeften, waar van vvy een overblyfzel in de mommeryen en verkle- clingen van den \'.altenavond-tyd behouden hebben. Het begint ontrent op den zelfden tyd , en duurc zomtyds drie of vicr weken na den ander. Onze Wilden noemen het Onfiotiboiiarori, de Gek- beidof Zinneloosheid, om dat zy dan waarlyk gek fchynen en een flag van de molen te hebben. Hot gantfche dorp vervalt tot een i'oort van uitijnnigheid. leder verkleed zich op zyn manier. Zy makcn niomaanzichten van fchorilen van bomen , gelyk die daar * Virgiliiis van fpreekt, of van een zak, daar zy op de plaats daar de ogen en mond llaan , gaten in fnyden. Zy befchilderen en klee- den zich op een gants koddige wyze. In deze toerulling lopen zy als zinneloze van de eene hut na de ander , alles brekende , aan ftukken llaandc en overhoop werpende, zonder dat'er iemandiets tegcn zcggen kan , of zelfs eens denkt om 'er over te klagen. De vcrllandigften evenwei begeven zich op 't land , want het is een t}d waar van men zich bedient om zyn haat en byzondere wraak tc voldoen. Zy Ichreeuwcn zo hart als zy kunnen dat zy gedroomt hebben , en laten die gene die zy ontmoeten raden , wat het voorwerp van hun dromen is, die ten delen in de verfcheyde Zinnebeelden van hun bceldfprakige vcrmomming uitgedrukt wor- den, en ten dele door cnigc raadzclachiigc woorden, die zy on- der hunne gezangen mengen. Die het gcradcn hceft moet betalen en dc wenl'ch van den vcrmomdcn voldoen, 't gcen zy met ver- maak doen, iedcr het zich tot ccr rcktncnde, dat hy hun zwarig- heid lieeft kunnen oploden. Men bclaadzc ook met allerhande {ooiten van gcfchcnken, en men zictzc weer heen gaanmet bylen, keteJs, porctlcin, huisraad, met ccn woort met alles wac hun ga- ding IS, hcladcn, vooral met Ipyzcn, daar zy zich op \ feeft m^e vrolyk maken , 't welk eindelyk eindigt met , gelyk /y /oggen , de j;ekheid iiic hcc dorp te jagcn , ten naaltcnby gelyk het gemene volk in Europa den ryken jood bcgraven. Na het feeft ^eeft men icder w^erom dat hy gegevcn heeft, \ geen de oplollmg van 'c raadzel was. Nade« Feeft der Dro- men. Hoe by de Wil- den ge> nuemc. Georg. 2. Zy laten dfgcne die ze ont- moeten radcn wat het vocr- wcrp vail hua dromen * f^irg. HI', t Geoig. Oraque Curthiius fumunt hirrtndu cava/y. l9% ZEDEN DER WILDEN Des fchry- vers ge- voelen waar dit fceft zyn oor- fproiig van heeft. Oiaren wat is. Nademaal de meefte feeAen dcr Wilden by nacht geviert wor- dcii) en dat men ze op die fi^efldoor hcc dorp en in de hutten ziet lopen met brandende nouten of fakkels van ichorfTen van berken- boom in de hand, heb ik enig vermoeden, dat die zyn eerllen oorfprong aan de razende danllen die men ter ere van Bacchus , Pan, Ceres, Vulkanus, Prometheus, Minerva enz. vierde , en men het feeit der Fakkels of der Lampen moemde , waar van wy ver- fchcyde overblyfzels in de oude gedenktekens vinden , en in de ScJiry vers, die 'er onder verfcheyde namen van gefchreven hebben", en waar van men den oorfpronc tot zo hoge tyden brengt dat men 'cr de inftelling van aan de Goden toefchrcef, of wel aan de eerfte bewoondcrs. De beroemdfte dezer feeften warcn de Panathenea te Athene, ter ere van Minerva ; de Luperkalia te Rome ter ere van Pan, en het feeft der Lampen inEgypte, ter geheiigenis van Ifis. Ik twyffel niet of het feeft der Lantaarnen , dat met zo veel ftaatfi by de Chinezen gcviert word, en waar van wy zo een Jieeriyke befchry. ving in de gedenkfchriften van Vader le Comte hebben, is ook een overblyfzel van deze Heydenfche feel ten. Schoon ieder in 't byzonder de vryiieid hecft om op zyn gemak te dromen , en door de Dromen kennifle krygen kan , die zyn ziel of de geley-geeften hem tot zyn eige belang ontdekken ; meet evenwei de ziel eerft door de proeven der Inwyingen , door het vaften , door de kuisheid enz. bereyd zyn , dat zy deze verheve en gewichtige kennille , waar van iiec Icven af hangt , ontfangen- Zy moet eerll van de ftottykheid en de zinnen ontbonden zyn , daar de vermaken en de nootdruften van ^t ligchaam haar ingedompelt hielden, dan krygt zy een fcherper gezicht, en van naby met de geeften omgaande , ontdekt zy door liun middel deze wezentlyke zaak, die met al haar wenflcher \erknocht is, en die de Wilden hun Oiaroii noemen- Deze Oiaron , die hem in een van deze verborgene dromen ver- toont word, bellaat in de eerfte bagatel die hun door de herilcns wclke door den flaap onthutU, of door een lang vaften ontllek zyn, fpcelt. Een riet , een mes , een berehuit, een plant , een dier, met een woord wat het ook voor een ding zyn mag, is de Otkon,deOkkiyde Manttou , dat is te zeggen de Geeft: nict dat zy geloven dat het wezentlyk een Geeft is , maar eer een zinnebeeld daar van, het tekcn van 'c verdrag of de geeftlyke vereniging die 'er tulTchen hun ziel en dezen Geeft is, die zicli aan hen verbind, door wien zy alles moeten weten en allcs uitwerken ; want iiic kracht van deze Oiaron kunnen z j zich herfcheppen , van cic one plaats na de andere voeren , en doen wat hun lull. Het denkbcelc dat zy hier ontrent hebben , komt met dac geen dat wy van de Wecr- wolven hebben over een. De Oiaron is het beeft dat hun in hun rey- zen en bezweringen behulpzaam is , 't zy dat zy deze tochten we- zentlyk geloven te zyn, 't zy dat zy vaftftellen dat de ziel zich al- leen los maakt , of dat de geeft volgens iiun mening en wenflchen Ce werk gaat. Alle beiitten zy deze kracht niet even fterk, zy geloven dat 'cr men- VAN A M E R I K A. II. BOEJC. 183 ene,ter , enhec twyffel i by dc befchry. . is 00k dc cne lenkbcclc ]e Wecr- |hun rey- iten we- zich a!- mflchen dat 'er men- Menfchcn /yn die van dc geeften meer bcgunftigt wordm, die Deeene mcer \ciliclit z^n als het gemecn, wicr /.iel niet alleen 'vat hen Mcnfth iterfoncel betrett gevoelt, maar die de /.iel van amleren tot in den JJ|"^^ grond bclchouwen ; die door het kleed dat de/elve bedckt door- van de drm^cn, en daar de natuurlyke en ingeborc driften die 7.y heeft Geeflen cewaar worden, fchoon deze ziel /.c zelfs noch nict gemerkt heeft, ^8|^|" of noch door geen dromcn verklaart, of 00k dat die gene die de^C (Iromen gchad hebben, dczelve te enemaal vergeten hebben. Dit hcei't hun licn naam van Saiotkatta door de Ilurons , en Agotfiti' mibeii door de Irokoixen doen gevcn , dat is te zeggen zkiiders^ om dat 7y de Mcnfchen in hun binnenlte y,ien. De H. Schrift geeft ^ ^ den v.elfden naam aan de Profeten des Keren. Maar nademaal ^y chen by de^e kennis van verborge zaken,de macht voegen van noCh an- dere wonderen door ^t middel van iiunne gezangen en razende danllen te kunnen uitwerken, geven zy hun ook den naam van xylrendiouannen % dat is te zeggen goddclyke zangers, dien de blin- de Oudheid aan Orfeus en alTe die gene gaf , die den Ge^ft der voor/.egging hadden. Eindelyk « de omgang die zy met de geeften iiebben > iieeft liun den naam van Agotkon doen geven , geFyk de Agoi- geellen van den tweden rang ook genoemt AYorden» njet wie men ^''.*' veronderftelt dat zy een naauw vcrband hebben. De namen van flw';' ¥\ayen-i Boyeiy Payes enz. die men hun by de verfcheyde Volkeren Paycs ' van Amerika gecft , komen op de zelfde betekeniflen uit. '• / '^ als dc an* der. Saiokat* ta eit ' Agot- liiina- chea wat voor men- Tcheii zyn. VEERTIGSTE HOOFTSTUK. V 1 • DE Wigchelaren zyn in alle tyden van het Heydendom als Wy- zen aangczien gcweeft, die kennis van Goddelykc en men- iciielyke zaken hadden, die de kracht der kruiden, ftenen, meta- len , en alle de verborge krachten en geheimen der Natuur kenden; niet alleen doorgronddcn zy de harten, maar voorzagen het toe- koraende, zy lazen in de Starren, in de boekcn van't noodlot, ert ondcriiielden een gehcime omgang met de Goden , die de overlge inenfchen niet waardig m aren ; 't geen by een ftrenge levens-v/yze tn een gclchiktheid van zeden, ten minlien in fchyn en buiten op- I'praak gevocgt , hen by al de wercld gcacht maakte , die met hen als Godlpraken of werktuigen van de Godheid raad quam ple- gen. Dc Arendioitanneii of Agofiinnachen , opvolgers van deze Wigche- laars , zyn ook buiten-gemene menfchen , die him ftaat in aanzien brcngt , en die men over alle zakcn komt raadplegcn , als of zy de mond der waarhcid waren; want niet alleen leggen zy de dromen en de gehcymc wenfl'chen van dc ziel uit, maar daar is niets daar hunne weteni'chap voor iluit. De Voorzeggingtn van het toeko- mende, de uiillag van een Oorlog, van een reys, de verhole oor- /.aken van een ziekre, 't geen ten gtlikkige jacht of vifchvangit maken kan , gcilolcn goederen , tovcryen en bezweringen , cinde - lyk alles v\at de Waar/cggery aang.iat, Jioort volkomen ondcr hun j;el)ied , en meet door hun handen gaan , op dat zy de brort' van 'f 4iiiiad mogcn ontdekkcn, lict bczwcren, atkercn, en daar de no- Z ' dige Dus wordeii degeou grni'.anit die oin« met de Geefteu hebben. Attn- tiieuan' tten cil y1gof/in- nmi..>t de To- very eii ringcfl. dige hulpmldddcn toe vcrfchalVen. Ook larenzy niet na hun nering wcl te doen geiden. Zy hcbben noch ccn andere foort van buitcn-gcmene perfoncn, die -ly ook yJgotkun oi Gcellen iioemrn Dit zyn de gene die ie. mand bciovcren. Daar zyn ^cr veel v-in &,\ foort, 20 wcl mannen als vrouwen. De laatligenoemde worden vooral vcrdacht gehouden zich met dit nmbacht te bemoejen » 't wclk gcen andcr oogmcrk hebhcnde als quaad ce doen en te veroorxakcn , ha:ii nic afgryzen doet aanAten , en haar noodzaakt /ich om haar boze ilukkcn te vcrbeigen, en de Pricfters in achtii brengc, wier voornaamfte bc/igl)eid is dczc betoveringen tc oncdt ken daar de Autcurs van aan te wyzcni m daar in te verhelpen. i-i .n \ Js een lift \ n de Godver/.aker,s tn een uitwerking van \ On- geloof, dat hed.ndaags in de v ereld zo fchriklyk toeneemt, dat zy enigermaten uit het denkbeeld van die gene zelfs, die voor Gods, dienlligwillen doorgaan, het vermoedenuitgewifcht hebben dat'er inenlcHen zoudcn gevondcn wordcn ) die door bezweringen of To* very omgang met de Duivelen hebben^ < Men heeft dit gevoelen voor een zwakheid van herflens uitgekreten « die men niet meer als in de vroutjes en H gcmene volk of in de Priellers en geeftelyke perfonen dulden kan, die men veronderil^k bclang te hebben om dcze dromen van 't gemcne volk , die ccn wys man niet zou dur- vcn Itaande houdcn, te voeden. Om evenwel dezcn Gcelt van ongclovighcid in tc voeren.moeten deze zo genoendde Vngeeften in 't midden van \ licht alwillcns blind zyn; zy moeten net oude en Nieuwe Tcltament omvcr wcr- pen , en de ganti'che Oudheid der gewydc en ongewyde Hiltoric ty'genfpreken. Men vind overal getisigeniiren van dezen omgang der Menfchen met de Godheden van 't Heydendom ,' of om beter tc fpreken met de Duivelen; en vcr dat de Heydenen zeHs ooit gc- tracht hebben dit gevoelen uit te roejcn , begonnen zy in tegen- deel , zo dra het Chrillendom opquam , zicii te beklagen , dat deze omgang zo klaar en menigvuldig niet meer vras : waar door hun Goden groot na^eel tocgebracht wierd , die van alle menfchen ver- iaten wierdcn , gelyk zy zelfs al de wereld fchenen te verk- ten. 't Is waar dat 'er ten alien tyden ongclovigen zo wel als ccnvou- dige en al te lichtgelovige luidcn geweell zyn. Maar de opgebia- 2enheid van 't ongeloof in de ene, en de dwaze lichtgelovigheid in de andere moet de waarhcid niet benadelcn. ''t Is ook waar , dat 'er onder de Pricfters der Afgoden , die meer verband met de mee- fters die zy dienden hadden , en die bclang hadden om hun naam door wonder\»'erken l^aande tc houden » iiltyd grote bcdriegers en rechte quakzalvers geweell zyn, die het gebrck der Duivelen, ■wanneer deze zwegen, vervulden, en de menfchen beguiclieldcn en een rad voor de ogen draaiden ; maar dit was zo algemeen niet of daar was ook enige wezentlykheid , ware betoveringen en be- zweringen J ware Gceftdryvers , luidcn die door den Geeft van Python yerrukt wierdcn , die de levende en bezielde werktuigen VfZKiit WMr door de Duivels hun Ors^kels gavcn. Men zou de ' we- VAN A M E R I K A. II. BOEK. i8j ' f'gcn hun zclvcn aan , om Cj( dsdienft die zy vcrkon- ingen van de nieuw cnt- wcrcld voor a1 tc zot aanzien , indien men wilde vcroiulorftellcn diit /,y enige ccuwen lang zich door ecnigc Googchelaars had latcn bctlriegcn. 't Geen ecrtvds gcfchicd > is en zelfs to met getuigen verfterkt wns , kan noch hedcnd.iags zonder tcgcnftrydigheid gcfchlcdcn. 'Schoon na de komll van Jcfus Chriilus dc Orukels iiadden begin- ncn op tc houdcn, en dat de Duivels vcel van hun macht vcrloren daar i>ct Cliriltendom wortcl I'choot , hicldcn/e evenwel niet vol- komen op , en de kcrkelykc liiftoric verfcliafc ons vele voorbeel- den van dcze oude omgang met de Geeftcn dcr Duifternis ; die de Heiligcn en dc Opvolgcrs der Apo't ) dikwils gcnoodzaakt heb- ben a;m dc waarlicid rccht tc be\v\ tot ecn getuigcnis te ftrckken u.ii digden. Hedendaags zclfs gevcn ons de '] ^ dekte landen, daar dc Afgodery in m luar '1-acht is , te kennen, liar God noch toelaat dat de Diiivel daar op cen gevoclige wyze over dc Ongelovigen zyn macht oeffcnt ; dac hy Orakels door den mond van ecn dc/xr ongclukkige fchep/els geve , dicn hy de ccr die hy hem aandoet van hem tot zyn werktuig te gebruiken , diiiir doct komen te ftain : en dc Zendelingen hebben dikwils de vcr- troo'ling gehad van te vernemen , dat hf.t enkele bywezen van ecn Chriften hem verllomt , en dc uitwerking van de bygeloviglieden van 't Heydendom gertuit heeft. Wat dc Wiiden van Amcrika aangaatj men heeft 'er verfchey- dcntlyk van gel'proken. Die gene die Befchryvingen van 't Zui- dcr-Amerika en Mexiko gemaakt hebben , zeggen alle zonder uit- v.ondcring, zelfs dc Frotelianten , gelyk de Prcdikantcn Leri enRo- chcfort, dat dc Duivel onder verfcheyde gedaantens verfchynt , dat vy met hem wc/cntlyk omgaan, en dat zy hem veel meet vre- zen als men denken kan , om dat hy over lien veel wreedheid oef- fent, dac liy ze gruwelyk flaat en dikwils zichtbare tekens van de Ihgen, die hy hun gcgeven heeft , overk it. Ik weet geen Reysbe- fchryver , die anders van de Mexikanen en de Zuider-Amerikanen gel'proken heeft. Men vind'cr ook enige die hetzclfde van de Barbaren vanNieuw- Vrankryk zeggen, en vvy lezen in de eerfte befchryvingen dat de bcrocmdc Memljertou , Hooft der Sourikezen > ( door de Rey- zen van Cham[)lain , Lefcarbot > en Vader Biard bekenc ) en die ecn zo voornaam Wigchelaar geweeft was , bckeerc wierd , en voor reden van zyn bekering bybracht , dat de Duivel , die hem dikwils verfchenen was, noodzakelyk een quaad meeller zyn mocrt , om dat liy hem nooit als quade werken bevolen had. De meefte Schryvers fpreken evenwel anders van de Wilden van Noorder-Amerika; de Zendelingen van Nieuw- Vrankryk , die hec mceft van dit foorc \ an Priefters te lyden hebben gehad , dewelke de volkeren in hun oude bygelovighedenonderhouaeride, degrooc- de hinderpaal aan hun bekering toebrachten, wenddcn dadelyk veel vlyt aan om te onderzocken of de Duivel enig deel in hun bc- zweringen of andere bygelovige oeffeningen had ; maar wat moeite Z X zy Df9ra kch hieldrri- nadc kuiiilt van Chririut niet vol- koinca op. Eniyn in de hiidrn daar de dery hcerfcht noch niet op gehoii- di-n. Dckf- ring van Mem- berton , Hooft der Sou • rikcien. 18^, IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT-3) // W ^ .^. ^ 1.0 I.I :^ li£ 112.0 IL25 nil 1.4 1.6 '/ aC'' f 1/ <> HiotDgraphic Sciences Corporation 23 WEST MAIN STREiT WEBSTER, N.Y. 14580 (716) 872-4503 ^ ^. '^ 4^ "9) 4r 1^5 Z E D E N D E R W I L D K N Schry- vcr \vil dat zy evenwel enig onderfcheyd Hellen tuflchen de Geeilen, v^aav med zy geloven dat de zelve omgaan> zo dat zy deaken datde goedede ooi'zaak van de wonderen zyn 9 die hun Friefters iutvQepeiv» en dat de ouade in tegendeel de toverycn en bezweringen veroorzaken, De Ouden waren van het zelfde gevoe- len } w4nt fchoon wy al de wetkingen van de omgang met de Go- den als een werk van den Gee^c d^r duifternis moeten aanzien* zo \cclals de zwane kunft > fchynt Jiiec evenwel niet dat de Ouden ..... ^.^. VAN AMERIKA. II. ioEK. 187 die Gevoelen van hun omgang met de Goden ludden- Deze word met grote Loftuitingen gevierdi zy wierd inde Inwyingen geleert en was de vrucht van de jnoejelyke proeven , die de gene die zich lietfcn inwyen moeften ondergaan; in plaats dat de To very met zuik een afgryzen wierd aangezien , dat gelyk men een reyn en zuiver iiart moeft hebben om tot de Inwyingen toegelaten te wor- den, dezeonder de gruwlyke zon>Ien gerekent wierd, waar aan men maar bchoefde Ichuidig of zelfs van verdaciic te zyn, omvoor altoos uit den Tempel van Ceres en hare verborgentheder uitge- lloten te zyn. Heliodorus heefc zeer wel deze twc foorten van Tovery der Ouden onderfcheyden ; zie hier hoe hy over dit voorwerp een E- gyptilcii Piiefcer doet fpreken: ,• Vele beelden zich in dat de we- „ tenfcliap der Waarzeggery by de Egyptenaren over al de zelfde J, is in de gene die 'cr zich meebemoejen, en zy zyn in ftakgrote- „ lyks mis ,, wiint daar is een gemene tovery , die om zo te fpre-; „ ken altyd, langs de aarde kruipt, ilaafachrig aan de fchimmen jj der doden verknocht is, en gedurig om de lyken waart. -Xy is „ altyd ontrent de kruiden bezig, en geeft zich tie ^xiemaal aan de „ bezweringen over, hebbende uit zich zelven geen goed einde, „ kunnende de gene die zich daar op toeleggen daar niet toe bren- „ e;en , en zich in tegendeel dikwiU in haar gronden vergilTende. „ /Ly laat nict na enige wonderen uit te rechten, gelyk als ichim- 5, men van zaken te vertonen, die niet en zyn, als of zy 'er we- „ zentlyk en;in der daad tegenwoordig waaren; de menfchen in „ de vervvachting van 't geen zy hoopten te leur te ftellen , vin- „ dcnde alio dagen nieuwe misdaden uit , en zonder ophouden de „ vuillte driften koefterende , met de middelen te verlchafFen om „ zich in defchandelykfte welluften tc dompelen. „ „ Maar de andere , die de ware wysheid is , waar van deze eer? „ fte te vergeefs eehgewaanden luifter, om zich te vermommen, „ traciit te ontlenen, en waar van wy, Priefters en alle die van „ Priefterlyk gellacht zyn , van der jeugt aan ons werk makenj :, verJieft zich door de Bcfpiegeling boven de hemelfche zaken ; „ zy verkeert gemeenzaam met de Goden ; zy heefc eniger maten ,, decl aan de Godlyke Natuur; zy legt zich op de kennis van den „ loop der Starren toe, en haar voordeel doende met alle de ken- I, nis die zy verkrygt met het toekomende te dporgronden, legt » zy zich toe om van des menfchen leven alles wac ae ziel en lic- » haam fchaden kan te weren , en ter zelfder tyd wend zy al „ Jiaar pogen aan om dezelve tot het goede en de deugt te geley- ,) den „ De zelfde Egyptifche Priefter Chariklea het verzoek afllaande dat zy hem deed van over het noodloc hares minnaars met een To- veres te mogen uaadplegen, die zy in de nare nachc haar, bezwerin- gen zien doen , geeft haar te verllaan hoe groot een afgryzen men voor deze zwarte kunft hebben ihoeft , zeggende » dat het een „ godloze en vervloekte daad was , waar van 't gezichc zelfs ver- „ boden was, ten zy men gedwongen was dezelve aan te zien>,, ), gelyk hy zelfs in de tegenwoordiM omftandighedcn was. Want, ^ 3 voeg- Uelioelir. Ethitp, Lit, 3, Hilt. Aithiei hiot:, '. 6, «88 2EDEN DER WILDE N >» Hun be- Iwcrin- uen en hulp- midde- Icn daar tegen %yn van deft icl- veikaart als die derOu- deni Hoede vremde geed de Jon- glers handelt. voegde hy 'cr by, hct is den Priefteren nice geoorlooft in ditflag 5, van bezweringen vcrmaak tc ichcppen , nodi dezelve door hua ,1 tegenwoordigheid voorgoed te keutcn, nademaal de machtdiezy „ zelfs hebben om vvonderen uit te werkcn en de tockomende din- gen te voorieggen, hun door de heiligheid der wettige OfFeran- 9) 5, den overkomt , niet uic de heyloze bezweringen en de godloze 3, opdadng der Schimmen , gelyk die gene docn , die als de/e elen- „ dige Egyptifche Vrouw, die hetgeval ons doet zien, altyd ront- 5, om de graven wdrett. EENENVEERTIGSTE HOOFTSTUK, . HUn Bezweringeh en hulpniiddelen tegen de bezweringen zyh van den zclfden aart als die der Ouden , en hebben dezelfde onevenredigheid met bet quaad dat zy willen veroorzaken of gene» zen. De kruiden op zekere tyden van de Maan en op zekere uren van d:n nacht te plukken , duizent bygelovige plechtigheden voor ofonder 'tplukken waar te nemen , onder net plukken verwardc toverwoorden te gcbruiken , figuren van deeg of van bladeren van Indiaanfch koren , of van watten te maken , die de plaats van de perfoon , die de bezwering aangaat , vervuUen ; dezelve met door, nen te prikken, of met kleine pylen te fttkcn, na dat de figuur groot is; te geloven dat de/e dus toebere.yde bezweringen door de enkele beftiering van de wil haar uitwerking kunnen hebben, met 2e onder de deur-drempel , onder een mat of zelfs in de graven te begraven; dit alles zeg ik, hoort onder dezc bezweringen, en is als de wezentl ykc eigenfchap en een te enemaal noodzakelyke voor- waarde daar van. Dit is met een zo gelykvormig aan het geen wy van de Bezweringen der Ouden lezen , en in dc boeken , die van de zwarte kunft handelen. vindcn, dat onze Wilden ze niet beter zouden kunnen navolgen , al hadden zy die vlytig gelezen. Vader Gamier had verfcheyde van deze lover-figurert , die de Wilden, Melke hy bekeert had, hem hadden ter hand sx. llelt. Op een tyd verwekte ik in hem eennieuwsgieri|;heid die hy noch niet gehad had , en ik bad hem dat wyze te zamen mochten on' derzoeken. Daar waren 'er een hele party; 't waren pakjes van gevlochte hair , beenderen van flangen of vremde dieren , brok- kenyzer of koper , figuren van deeg of van bladeren van Indiaanfch koorn, en 'heydc andere fnuilteryen van dien aart , die door haar zelf |^, overeenkomft met de uitwerking kdnden hebben die men er van verwachte , en die niet als door een bovenna- tiuirlyke kracht konden werkcn, uit iioofde van enig opcntlyk of ftilzwygent verdrag. De Prietters Iiebben noch iets goddelykers in zich. Men ziet ze klaar in deze verrukking vervallen , die alle zinnen bind en ze als opgetogen houd. De vremde gecrt fchynt ze op een tailelyke wy- ze aan te grypen, en zich meelTer van hunne buizen te makcn, om onmiddelyker in hen te werken. Hy doet ze in razemy en al de geweldige ftuypen van de Sibil vervallen ; hy fpreekt uic de dicpte •• • ' . ' ■ ' van y A N ^A M E R I K A. 11. BOEK. rtp \ dit flag Dor hun htdiezy nde din- Offeran- godloxe e/e elen- tyd ront- ingen lyn I dezelfde 1 of gene- Here uren ;den voor vefwardc ideren van ats van de met doof' c de figuur en door de ;bben, met I graven te igen, en is elyke voor- ;t geen wy die van de niet beter ten. irert , die r hand ge- iie hy noch kochten on- jpakjes van Iren , brok- , Indiaanfch , die door ien hebben bovenna- jpcntlyk of fen liet ze id en xe als ^llelyke wy- lakcn, om en a\ de de diepte van van hun borft, 't geen de Pythoniiren den natm ran Buikfpreek/iers deed gcveii , hy Uchtze zomtyds in de luchc , <^ doet ze groter Ichynen ak hun natuurlyke geltalte is. In deze Jftaac van geeltverrukking fchync hun geeft in di^n die ze bezit verllonden te zyn, zy zyn hun zelven I'iidt ineer miefter , ge- jyk deze-Waarzeggers d^r jamblichius van fpfeekt, in wie de yremdegeeft zodanig.werkte, dat ze niet alleen zich zdven niet kenden jnaar geen gevoel Jiadden , en geen leed ontfing^n van al het quoad dat men hun in dien tyd aandoen mocht ; zo dat men hen vry^ocht met vuur brandenj met gloejende fpeten dootbotren* hen met bylen in de fchouders hakken , en de arraen me^ fcheer- meiren a£fiiydeii. In der daad in deze verrukkingen ziet men z6 yuur inilcdikcn, over gloejende kolen gaan, zonder daar leed van te krygen; gelyk die gene daar VirgiUiis vanfpreekc, die van A» polio op. den berg Sorakte bezeten waren; of gelyk die g^ne daar Strabp tan gewaagt , die door inblazing van :de Godih Ferbnia waar zeydcn; of gelylp de vrouwen vanCaftabail in Cilicien , waar vande zelfde Schry ver fpreekt v die aan Diana Perada toegewy^ waren. Bebalven dat Aeken zy lange ftukken hbut in huh keel, zy fpelen met levende flangen in hun borft, en doen duizent ahdere zaken die ongelooflyk fcliynen. - Terwyl zy deze wonderen uitrechten zien zy de zaken binnen in zich. .t6lven , of ze worden hun van buiten op oneiildig vele wyzen vertoont: want zy hebben byna dezelfde wyzen van waar- zeggen door de ryromancy , Hydromancy en andere, die men in de Schry vers kan zien die van de Toverkunft en Waarzeggery ge- handelt hebben. De geeil werkt ook in hen gelyk in de oudheid op zekere fehens , gelyk het geluid van kopere bckkens of enig ander fpeekuig, zekere dranken, de wigchelroeden, het meel, de rekeningen en diergelyke w^aren. Een Franfch Ofticier , die de Huronfche Taal zo goed fpreekt als de Huronnen zelfs, onder wie hy van jongs af verkeert heeft , en die zeer wel den aart der Wilden kent , heeft my een geval vcr- haalt daar hy by geweeft is , en dat ik hier zal aanvoeren om dat het zonderlbg is , en van de andere kan doen oordelen. Enige Wilden, die belang hadden in een party van zevenOorlogsknechten van hun dorp , daar al de wereld om begon bekommert te zyn * baden een oude vrouw onder dc Wilden , dat zy voor hen haar be- zweringen doen mocht. Deze vrouw was in grote achttng , en men had verfcheyde van haar voorzeggingen waar bevonden : maar men had veel moeite om haar hier toe te krygen , fchoon men ze rykelyk betaalde , om dat zy veel lyden moell. Nademaal zy ge- negentheid voor my had, zeyde de Olficier , en dat zy zelfe eer- tyds voor my waargezegt had , voegde ik my by de Wilden , llaande evenwel weinig geloof aan dit ilag van zaken ; ik bad haar zeer emftig, en brachc te weeg dat zy het aannam te doen. Zy ma^kte een begin met een plaats te bereiden , die zy fchoon veegde* en met fyn gebuilde afch of meel beftrooide (ik weet niet meer welk van twe het was ). Op dit ftof ley zy als op een Lant- kaart, enige kleine takkebolfchen , die verfcheyde dorpcrfvan ver- fcheide JEmiid. 9. IV*.. /;*. 7. cap. X, Sirtiio 10. id. hb. 12. f. 370. ■■■ 1 v.- -II -v' 'A- Znn> derling feval oor een Fran fell Officiet aan den Schtyver vcthaalu JfO ZEDEN DER WILD EN f / .1: .w tkn-J, .»t am'. fcheyde Natien verbeeldenj nemende volkbmen W^I-Kuirteggineen dc flrek^nvan deh wind in aciit. . Daar na kreeg zy ylFelyke Aui- pen, wanneer'wy klaar zeven vonken uit de rysjes, die ons dorp verbqeldden » zagen uitgaan j een weg op deze afch of dit mcel banci\) eirvan't eiiedorp toe het ftnder gaan. . Na €cn geruimen tyd in een van dcze dorpen verdwenen te zyn, quaroen dczc vonken wecr negen in getal te voorfchyn> baanden c^itt iHe;uwen ^veg onj wecr te huis te Komen, tot dat zy eindelyk dicht liy bet dorp of de takkebos Aand hielden* daar de zeven eer« fie eerit u^gegaan waren. '1 oen gooidede Wilde vrouw, die al« tyd in razerny /was, al de takkeboilcn door een, en trapte den g^ntfcben grond dien zy toebereyd had, en daar deze vertoning voorgcvallen \vas, met voeten. Vervolgens gong zy zttten, en na dat zy tot Iiaar zelven gekomen was, verhaalde zy alle de byzonde* re bejegeningen die deze krygsknechten gehad hadden, den weg tlien zy iudden gehouden, de Dorpen die zy doorgetrokken wa< ren» en bee getal der gemaakte krygsgevangenen ; zy noemde de plaats daar zy op dat.qgenblik waren, en verzekerd^ dat zy drie 4age|i daarna weer in 't Dorp zouden komen; 't geen door de sUiu^omil der Soldatpn bewaarneid wierd* 4ie van ituk tot fiuk '( gezegde (jeveltigden. " . • n"^' ' ' DeA- I cnakif CI) de Al^on- kyiicn y.tcr(oi iiel^yro- iijancy of Waar- •iopr '1 vuur yen. iSeeftig iiiit- v.oord van een \ViIde Vrouw Zeiide- lii'g- T^EEENVEERTIGSTE HOOFTSTUK. Dfe Abenakezen en de Algonkynenzyn zeer tot dePyromany of W^aarzegging door't Vuur genegen. Zy maken een kool van ' cederiiout, die zy flampen, en zo fyn als gruis maken. die poejer leggpnze op een zekere manier en Iteken 'er den bratfi n , uit den lovp van 't vuur waarzeggende. Schoon hedendaags d#Abenake< zen alie belydenis van den Chriflelyken Godsdienfl doen , laten zy tiiec na noon zomtyds toevluchc tot deze kunll te nemen , die zy van imn Vaderen onifangen hebben. Zy biegten het evenwel, om 4en af keec dien men hun iiier van ingeboezemt hecfc ; maar daar worden 'er eenige gevonden , die zicn tracluen te verfchonen, als of 'er niets berilpelyks in ftak. Een Wilde vrouw zey tegen een Zenddingy die haar poogde te doen begrypen wat zonde zy deed; ik heb nooit geweten dat 'er enig quaad in ftak , en kan het noch 3ualyk begrypen ; hoor , God heeft een byzondere verdeling on- er de menibnen gemaakt : U Franfchen iicefc hy het fchryven ge- geven , waar door gy zaken, die ver van u af gefchieden, te we- ten krygt, a's of gy 'er by tegenwoordig waart ; wae ons aangaat, hy heeft ons de kunft geleert 01ft door het vwir de afwczige en yerre zaken te weten ; veronderftel dan dat het vuur ons bock of ons fchrift is; gy zult niet vinden dae 'er enig ondcrfcheyd of mcer quaad in 't een als in 't ander fteckt. Myn mocdcr heeft my die geheim in myn j^ugc geleert , gely k uwe ouders u lezen en Ichry- ven leren, ik heb 'er my nicnigmaal met een goeden tiiiflag van bedienc, voor ik Chriften wierd , ik heb het naderlmnd zomtyds met den zelfden uitilag gedaan ; ik kon de verfoeking niet weer- ftaaU) nuuM^ zonder te geloveo dat ik enige zonde beglng. VAN A M E R I K A. II. BOEK. I9r De twede zaak, die my heeft doetv verflek i}a^n« is het uUerfte vcrtrouwen daar zy aUe in zyn van de n^acht diet dc Duivel op hen heeft, van de jtracht der beiweringen,i?n van de macht dje huh Waarzecgsrs hebben om die gene te ontdekken, die dezelv^ge- daan hcbbcB. Is het wel waarlchypeljk, dat ,xy, (Van hun oqrfp^c^g atop deze gevoelens verllingert zynde geweeft, het beiirogniet^ouden untdekc hisbben} zo hej:ander$ niet was? Elk Tandfze Nation V9i- nig in getal zynde, is hetfbedrog tc,lifihj:er te raeri^enj en eindelyk devef^ndigften daar van verwit- tigt zynde, zou die meer als genoeg geweell zynom een diergelyk vooroordeel uit te roejen. Maar die ficlpof is zo algemeenen zo m- gewortelt, dat 'er gecn eene natie in gantfch Amei:ika is, die niet haar Waaraeggers of Jonglers heefc, geen eene, die niet voorde bezwcringen vreeft, geen eene, daar lemant weigievt zyn toevlucht tot de Waarzeggers tef nemen, en niet graag al de proeved der Inwyingen wii ondergaan , om zeifs ecn Wigchelaar te wor- den. In Zuid-Amerika vreezen alle de volkeren voor den Duivel, en nadcmaal het vuur iets heiligs en godlyks by hen heeft , en dat zy het zedert onheuglyke tyden gewoon zyn als een krachcig hulpmid- del tegen den aanval der boze geeften aan ce zien, dragen zy zorg om den gaiufchen nacht rontom hutuie Hamakken een vuur te la- ten branden, de Waarzeggers zelfs, behalven in hun bezwerin- gen, zouden geen ,een flap in duilter durven doen, zonder een brandendc toorts van dat hout in de hand te hebben , dat men om deze reden A^tfr^/rff-^otf/ noemt, diinder om hen te geleyden, als om zich voor de ontmoeting van boze geeften te hoeden. In 't algdbqipn zyn alle deze woefte Natien gedurig op haar hoe- de tegcn dfe gene die haar zouden kunnen met de ogen of ander<> zins betoveren; f-Y hebben duizent kinderachtige Bygelov^heden om de iiitwerking van deze bezweringen af te wenden, en zich daar van te bevryden. Men kan ook in 't algemeen zeggen dat men gecn erger naam by hen kan hebben als te kunnen toveren, en dat dit gerucht over al in de meeften die ^er m£e befchuldigc worden met de dood gellrafc word. In iiet land tier Irokoizen veroorzaakt dit gevo6len van bezwo- ringen dikwils drocvige vertoningen , en wanneer men de zaak wil onderzocken is de menigte der befchuldigingen zo groot, dat xy genoodzaakt zyn gefchenken te doen en fnoeren porcelyn te gojea om ze te doen opnouden. Onder die gene die Chiiftenen ge wor- den zyn moet men het voor een heldendaad aanzien, wanneer zy in hun ziektens geen toevlucht tot de Waarzeggers genomen heb- ben , voor al zo 'er enige fchyn is , of dat een oroom emg vermoo-. den van Bezwering heeft doen ontllaan. . Schoon ik niec graag hun verdichtzelen , die my door hun bui- tcnfporigbeid ergeren , verhaal , moet ik 'er evenwel een veilteUclii, dat ik uit hen zelfs gehoortheb,. en dac ons klaarderhec^eniMieelt dat zy van de bezweerders hebben zal doen begrypQB. >Uc tod diier na van de wyze fprdcen hoe de Waarzeggers die trath^ te gnie* zen, als ik vaQhunmedecynenf|>reek. i^- ^ . A^ paar ■.I De Zuid Amcri- kanen vrnen alle voor den Duivel; Beiwe- ringen byde Irokoi* : len zeer gcmecn. #: Ipt, ZEDEN DER WILDEN ShtHHOM' iouirttfi ecu be* roemt Kluitf naar. Danr wis eertyds onder hen een beroemde KluizenatT) Sbonnon- kouiretji, of de Man met zeer lang hair genaamt , wiens gcheugenis noch in achting is. In zyn tyd w ierd het dorp, waar in hy gebo> ren was* van een grote fterfce aangetall, die de voorhaamfte lioof- den de een na den ander wegrukte. Alle naclicen ^chudde een Uil, overde tenten vliegende , zyn vlerken met grootgeraas, en gaf verfcheyde nare fchreeuwen , 'c geen de onrull en de vcrila- gentheid vermeerderde. Men twyfTelde niet of dit was de Oiaron, of het beell van deh genen die de bezwering deed , maar men wift niet wien men daar me6 befchuldigen zou , om toe den oorfprong van hec quaad te gaan , en de \Vaarzcggers , die men om raad yroeg^ vonden in hun kunft geen heul. In deze grote verlegenlieid zond de Oudraad drie van de voor- nnamften mc hun lichaain aan Sbonnonkouirctfi af , om hem te bid> den dac hy medelydcn met hen hebben mocht ; zyn llaat Hec hem niet toe om zyn kluis te verlaten , en hy kon nooit beiluiten cm daar uit te gaan na het dorp ; hy liet zich evenwcl enigzins bcwe< gen, en hv Aelde den Afgezanten een dag, om zyn laacfte befluit .' te komen horen. Zyquamenop den gezetten tyd weerom. De ' Kluizenaar liet hun drie pylen zien , die hy in hun afwezen ge. ina en geqiletll wierd , licp. MetiHooH- te daar een vUur tegen aan » en de rook haar hebbende gedwon- gen daar uit te komen , bracht menze om hals:. De Agnieze Irokoi- zen tonen den ingang van dit hoi, dat zeer berookt ivS, nocli als een eclit getuigenis van de waarheid Van dexe fchone fhbel. De naam van Sibonuotthouiretfi die eeer latig iEw/rbctckent, doet my geloven dat deze man als de Boetelingen in de Indien leetde > die hun hair laten groejen, en het verfcheyde varoen lang liebben, zo dat het een zware laft voor hun hooft is. Daar lyn 'er van dit flag in Amerika, en zy waren van 't getal van jdie gene,, die zich dls Vrouvt^en klcedden. AkoAa verhaalt hec zelfde van de Mexi- kaanfche Prieften. - , Het fchyht dat men iiit dit alles kan belluiten dat dit overblyf/e- len van de Afgodery zyn j en een gevolg van de verleyding d^r nenfchen, die door de oeguichelingen van den Duivel of door de bedriegeryen zyner Dienaren bedrogeh wierden. Deze Vrouwen die van Tovery befcliuldigt wierden zyn 't g$en Kanidia by Hbratiusj de Huiswaardinnen van ApulejusenLuciaanj de vergifmengfters van ThelTalien onder de nairien van LamUy Sa- fa-i Venefica waren, die van de heydenen zelfs vervloekt wierden, )e Waarzegi^ers in tegendcel en de Pythoniffen '?:c in hun ampten gcbruikt en gecert wierden, zyn, ^clyk ik rewii gezegt heb, \ geen Orfcus, Mopfus, Thamyris, Luinolpus Kak las, de meelle l-riefters en Priellereflen dcr gewaahde Godcn waren , en die gene die in de Schriftuur Magi en Ar'toli genoemt worden, die de Hey- denen ook onder de verfcheyde namen van Priefters , Magen, Chaldeen, AruJ^'tces of Ingewandwikkers, Hierofanten, Saliers, Druiden en meer diergelykc kenden , wier beroejp langeri tyd in groteeer geweeft zynde, met den dienft der Algoden begon te vallcn , toen het Chriftendom uit hun puinhoop ryzende voor de ogen van 't Volk de Ydelheid van hun gewaande Godheden ont- dekte< >■ "••■ »t»v.,. - ...^t.^, i,.,., ^, ...^ . •_ ■>-.i ^<-' ^i-' DRIEENVEERTIGSTE HOOFTSTUK. VnA\ .- 4A Hifl. Moral. en de liel , in haar Eeuwigheid befchout , vas. In der daad dezegeeftlyke dood der Inwyingen, deze vefzoenin. gen, dnc louteringen, het tvoe-rotpen der Bacchanten, dac cen -waar gehuil was , zo wel als de trancn die men in de verborgent> heden van Atys, Adonis en Oiirisfione, zelti de zinnebeeldige fa- belen van Adonis en DUris, dood en weer opgewekt; de weder* seboorte , het nieuw leven der Inwyingen , de prow'ven van ftreng* neid en bocte, de Ihat van volmaaktheid, dien men in de^grote verborgentheden onderwees; die alles, zeg ik, ce zamen gevoegt zynde, kon dit vergankelyk leven niet alleen tot voorwerp heb< ben, voor 't wclke alles vrucht-en zinneloos zou geweeft zyn, zo alles met het zelve vergaan moell. De verborgentheden dan en haar Inwyingen (Irekten de gedach* ten van den menfch tot na de dood uit , om hem een gclukkiger cinde te doen beogen, tot hec welke dit, dat verganklyk tn Aerf< ]yk is , maar tot een doorgang en voorbereyding llrekte. De Heydenen zelfs hebben zich wel over den zin van deie ve^ borgentheden , en het oogmerk, dat zy hadden, uitgedrukt. Plato verzekert dat die gene die zonder gezuiverc en ingewyd te zyn ter hellcn vareh , daar in de llik en de modder begraven wor< den; daar in tegendeel de anderedaar by de Goden wonen. So« foklcs verklaart dat de gene die ingewyd zyn alleen in de Hel eea gelukkig leven hebben > en de anderen ni6ts als elende en pynen. Ifokrates en Cicero zeggen ook duidelyk uit , dat die gene die deel aan de Inwyingen hebben , vertroollender hoop van een zach. ter duod en een gelukkiger einde l.cbben. Maar hier toe moell men zelfs de inwyingen ondcrgaan hebben , haar waren zin bevat- tende. Want de Inwyingen , gelyk Arrianus zegt , wierden eerft van vrucht, wanneer men ze deed in de gedachten der Ouden, die dczelve ingeAelt hadden om te leren , en de Zeden te verbeteren. Al deze getuicenilfen van Heydenfche Schryvers doen ons ge- nocg de heylige beweegreden van die gene hevatcen, die deze ocf- feningen van Godsdienit ingellelt hadden , voor dat de Afgodery en de Bygelovigheid dczelven verbafterden , en wie waren de ge- ne die ze ingerfelt hadden , zo niet onze eerfte Vaders zelfs , die niet onbewuft zynde van dat geliikkige leven , waar toe een verlof- fer hun den weg banen moeft, hun boete en al de werken van 's menfchen leven door GodsdienAige plechtigheden invii'yden, die alle op die einde uitquamen, 't geen voor hun gantfche nakome- h'ngfchap vanzo veel gewicht was om het te kennenj op dat zy daar toe geraaken mochten ? i « i 'c Geen VAN AMERIKA. 11. BOEK. 19; , ""t Gecn ons Gcloof ons wegens ons uiicrfte end lecrt» is, dat wy voor God gefchapen zyndc allc nu hem liaken mocten, en ons met hem, tils bet middelpunt van ons geluk » verenigcn : dat de Menich uU het ftof gchaalt zynde , tot ftof moet wcderkercn • niaar dat zyn ziel , uit dcr aarc onfterffelyk , nict zo dra van de bandcn, die haar aan'tlichaanivcrilaaft hidden , verloft is , of zy w ord voot" den Rechterftoel van den opped'ten richter gebracht , wclkc de gene , die in de londe geftorven zyn , tot de eeuwige vlammcn veroordeelt , en die eeuwiec bcloning2n voor die cene bcrcid , die rcchtvaardig geleeft heoben , na dat ze cvenwel de lichte fmctien zullen afji^wailchen hebben, die hen, om de waar- heid te zeggen , Gods vyanden nict maken , maar die voor hun noch voor cnigen tyd deze plaats van welluften gefloten houd daar nieis befmets en onzuivers in komen kan. * Dit zelfde geloof gccft ons 00k te kennen , dat de Ilcmcl doot de verdienften van een Verlofler geopent zynde , voor wicn deze poorten der Ecuvvigheid zich openden , wanneer hy daar in Zege- piaal inging, verzelt van de zielen der Rechtvaardigen , die in het Vooiburg van de Hcl tot den gelukkigcn dag van hun verlofling opgefloten waren gewecll; de Ilemel op een nieuw aan het einde der Eeuwen zal opcngaan, om den zclfden V'erloirer te doen ver- fcliynen , uit kracht van wiens verdienllen al de menfciicn hebben kunnen zilig worden , en die dan komen zal om de levenden en de doden te oordelcn , die in hun eigen vieefch opftaande met een nieuwvonnis van Zaligheid of verdoemenis een nicuwe beloning in de gerechtigheid zulien ontfanffcn , die men voor 't oog van 't hcelal aan hunne deugden bcwyzcn zal , of een nieuwe ftraf in de verwonderlyke vernedcring, die zy genoodzaakt zulien zyn te on- dergaan , met de dodelyke verwyien, die hun misdaden zuUen ver- dient hebben , aan tc horcn. VIERENVER.TIGSTE IIOOFTSTUK. HOe zccr deze waarhcden in de Fabelcn der Dichters en in de verfieringcn der Wysgeren vermomt zyn , men ontdekt 'er cvenwel byna al den grond van deze leer in, die men,zo 't fchynt, uit de Dichters hcl, de llrafhcid haier Kechteren , de verfcheyde gradcn van pyn, dc ovcrblyf^elen van loutering doorlucht, water en vuur, waar van dc vromcn zelfs niet bevryd zyn , uit de wel- luften der F.lizcefche Veldcn, de vcrgodingen van Goden en Hel- den, het gcvoelen van de Zielsvcrhuizing in andere lichamen , na een langen omloop van eeuwen halen kan. Deze denkbeeldcn in der daad zyn als een gevolg van dc klare kennis die men van de Natuur van de ziel en haar onllerllelykheid gehad had; en van een wetgever die het goede belall en het quade verbied , die belonin- gen voor de vromcn en kaftydingen voor de Godlozen bereyd. Als men ze maar een weinig wil doorfnulFelcn , zal men zicn dat'zy uit de zuivere bronnen der waarheid gefchept zyn , bronnen die nadcrhand door de onwetenheid zyn verdorven ; maar dat zy zo- danig nict hebben kunnen vcrbailert worden , of de waarheid A a i breekc Wot nns ^t' loot ons wcKcns oils uU terlte end Iccft. Dich* k9^ ZEDEN DER WILDEN De Wildfii flellen vail da de ziel oMlerf- lyk is. Waar deie Fabel hur OOP l>roiig vtnge- krcfjen bad. Det Schry- vers gc- V(Klcn hicr om- treiic flatie had hanr H.I, die ie na h.i3ri'ige linlyk- heid be- fchfecf rr. plaat- fle. brcekt noch enigzins door de nevdeii) waarmed zy omtogcti was, been. Allc dc Wilden flellcn vaft dat de Zicl niec met hec lichaam fterfc I en zy veriinncn ccn zielenveld » dat de Irokoizen en de Hu- ronnen Eskennanne ol hct land der Voorvadercn nocmen > \ welk tc enemaal na de hel tier Dichteren gelykti De/.e haddcn een ondoraardlche plaats uitgedacht , daar de zie* len zich , na dat zc uit het lichaam gefcheyden waren , na toe be* gavcn. Deze,dic men den laatfcen plichc bewezen had , moeften den Avernus of Stix in Cliarons bootjc overvaren. Zy ondergin> gen het oordcel van drie gevrecfdc Rechters , en zy wierden vol- gens dc verfchcyde graden van hun Misdaden in verfcheyde plaac< zcn afj^ezondert , die tut ftraf der fchuldigen gefchikt waren , ofzo zy onlchuldig waren) gingen zy een zoete ruA in de Elyzeefche veldcn gcnictcn- Dezc fabtl , zeggcn de Schryvers, had haar oorfprong gekregen van 't geen 'er in Kgypte ontrent de lyken gepleegt wierd. Nadat men zc tot dc begraving coebcrcyd had , zette menze op den Nyi ih een fchuit, waar van de fcnipper in hun Taal Karon hiecte. Voor dat men de lyken in hct grat ley, maakte men ordentlyk hun proces op Dc Rechters die gelchikt waren om de befchuldigin* gen aan tc horen > onderzochten (Irengelyk wat ieder tot laden van de overledenen in te brengen had, en gaven na dit onderzoek de Uit(t>raak, verwyzende de aanklagers tot zeer gruwelyke ftrafTen, zo zy valfche befchuldigingen in brachten , of den befchuldigden de liegraaifenis weigerende , zo de misdaden, die men hem opley, na rechten bewezen waren. Dezc gewoonte der Egyptenarcn , waar van , gelyk wy reedj dangcmerkt hebben , de gantfchc GodsdicnA beeldiprakig was, kon zeer wel een zinnebeeldigc figiiur zyn van 't eeen ontrent de zicl voorvicl, welke op het ogenBlik van de dood zelfs, voor de rechtcrftoel van den geduchten rechter verfchynen moet , om daar de uitfpraak van zyn llaat voor allc Eeuwigheid te ontfangen. Het is zelfs zeer waarlchynelyk dat het volk zo niet te werk ging als 6m de gemoederen fterker aan te doen door een vonnis dat veei mcer te vrezen was als dat geene waar van zy het voorbeeld gaven, een oordcel over den flaat van een lyk vellende , waar aan het van wcinig gewicht zyn moet op wat plaats en wat wyze het ver- tont. Hel is ook waarfchynclyk dat de Egyptenaren allcen dit gebruik niet hadden , maar dat hec alle Natien gemeen was , waar van 'er geen een is die niet een denkbeelt hebbe dat de ziel het ligchaam overleefde, en die niet een Hel bcdacht heefc byna gelyk die der Dichters die ieder na zyn zinlykheid op verfchcyde plaatzen gc- ftelt heeft. "Want niet alleen in Egyptc had men net Acherontifch meer, dc hellchc Rechters, en de ftromen daar de Goden zelfs voor vreefden. Men plaatlte ze by Theben in Beotien ; te Tartcfle in Spanje , by Kumen in Italien , op dc Brittifche en Kanarifchc of gelukkige Eyianden die dus genoemt wierden, om dat men gcloof- oe dat %y de verblyfplaats van een gelukzalige oi:^erifelykheid wa- r6n. r Het VAN A M E R I IC A. II. BOEK. 197 Het fchynt cvenwcl dat de ware gelukkige E^landcn dcr Oudcn dc tylandcn van dc Cgeefche zee waren , door den naam van Ely- •/cefcne Vclden betckent , om dat deze Eylanden de kindcrcn van Elifa , klein/oon van jftfef , waren ten dccl gcvallcn. Met Eviand van Krcta, dat 'er het voomaamlle van was, wicrd het Eyland da- Ge/ukzali^en gcnocmt. Minos en Rhadamantus , die daar gcrc- gccrt hadden « waren om deze oorzaak Rcchtcrs der Het. De Le- thus en andcre hell'che flroomen waren rivicren van dit Eyland. Kyndelyk de Gelukkige Eylanden waren die gene, daar Rhea Ju- piter gel)aart had , dten de fabel in Kreta doec geboren worden en itcrven, daar de Kretenzcrs een gcc'uimeA tyd zyn graf getoont hcbben- i a i De Wilden plaatzcn het land der Vooroudcrs of der zielen nade knnt van 't U elten* daar zy beweren van daan gekomen te zyn. tls, zeggchzy, een zeer wyd afgelegen land en daar ieder na zyn dood gcnoodzaakt is zich na toe te begeven » langs een zeer langen en moejelyken wcg, waar op men veeite lyden neefc ter oorzaak van de Kivieren aie men moet overtrekken over boUWvallige en zo Imalle bruggen , dat men een geeA moec zyn , om zich daar op te iiouden; 00k vind men aan 't end van de brug een hone, die als een andere Cerberus hun de doortocht betwiftt en'er verfchcy- de in 't water doet vallen > dat door zyn fnelheid Iiell van den eneh afgrond in den ander Ilort. De gene die gelukkig genoeg zyn oth 'er over te geraken, viri- den op hun aankomll een ruim en fchoon land , in \ midden van 't weike een grotc hut is, waar van Tbaronbtaouagon, hun God, een gedeelte , en yltaentfik , zyn groot-moeder , het apdere bewoont. Het vertrek van deze oude vrouw is met een oneindige menigte van porceliene halsbanden , armrin^en en ander huisraad beliiingen , die de dodcn , die onder haar gebied zyn , haar op hun aanko'mfl vereert hebben, %yitaentfik is de eigenaarller van de hut , volgens den ftyl der Wilden; zy en haar kleinzoon regcrcn over de fchim- men, en hun vermaak bellaat in dezelve voor hen tr doen danflen. Daar zyn oneindig veel overleveringen over het zielenveld. Maar 't geen ik 'er van verhaal , is de grond waar op al het andere Uit- komt. Deze fabel of het verficrc verhaal van het land de.r Voorvaderen', word door een andere fabel beveiligt , die byna t'eenemaal na die van Orfeus gelykt, die ter helle daalde om 'er Euridice zyn Vrouw tilt te halen. Zy fpreken van een jongelina, die over de dood van zyn zufter, die hy met de uiterfte tedcrheid bemint had, wanhbpig was. Het denkbeeld van de overledene quam hem gedurig in den zin. Hy befloot dan haar tot in het land der Zielen te gaan zoeken, en hy vleydde zich dat hy ze weer met zich zou kunnen geleyden. Hy had een lange en zeer moejelyke reys, maar hy quamallc hinderpalen te boven , en Aond alle zwarigheden uit. lilindelyk vond hy een ouden kluizenaar, of wel een geeft, die hemna zyn on; derneminggevraagt hebbende, hem aanmoedigde om die te ver- volgen , eiiTiem de middelen aanwees om daar in te flagen. ' Ver- ve^ Wa« de Wil- den het land dec Voor- oudtri ot der lielen plaat* zen. trthtmf. Atlaihm ' dtU No$tv> Vriuti pour (Am tb- 1. f. 7f. kp8 Z E D E N D E R W I L D E N ■1 »>■ Ver. fcheyde foorten van woou- plaatzen iahet 2ielon« vdd. vblgen^ gaf hy hem een kleine lege kalebas^ om'er tyn zufters Ziel in te fluiten, eh hy veraekerde hem dat hy hem op 7,yn we- derkomft haar herfletis zougeven, 6m dat hy die in 7,yn machthad, zynde ddaif anfipts halve giplaatft am de henK^s der doden te be- waren. De joiigellng bediende iich v'dn dWzelfs onderrechiing , hy voltrbk gelukkt^ 2yn rey^, eh quam ih't land der Zielen, die 2cer verbaall iioriden van hem fe zien, en voor zyn tegenwoordig- ieidvluchtten. . Tbarfjmhiaoua^dn ontfong hem iitt wcI eh befchermde hem door den ra^d dien hy hem gafv'an die lagcn vah V.yn oude Groot-moe- der, die ohder den fiihyn van eeri geveinsde Vrindfcliap hem M'ilclc van kaut.helpen) dpendehem ilangencn adders eten, die zyzelver voor ieKkerny hbiid. De Zielen haderhand nai ouder gewoonte gz- komeh zyhde dm te danflen, wierd hy die van zyn Zuller daar on- der kenqehde. Tbaronbikouagon hielp htm die by vcrrailing vatten ; hy zoa nocirzprider deszelfs hulp daai- in fljtags geraakt zyn, want wan- iieer hy'^pefchbot bm haar te pakketi, verdween zy als cen droom, en lietnemzo verlegen alsEnests vvastoen hy zyns Vaders Ancliifes fchim wilde omhelien. Ontfe^tUflchen kreeg hy zc beet, en flootze op, el. hiet tiegehftaande al de tegentveer en lifien van deze gevange ziel, diehergens anders bf) bedacht was alsom denkerker te ontfnappen » bracht hy ze weer langs den zelfden weg dien liy gekdmen was tot in zyn dorp. Ik weet niet of hy 'er om dachtom zyn zufters herflehs onderweeg meS te nemen , of dat hy het niet iiodig obrdeelde maaf zo dra hy te huis gekomen was liet hy het Jigchaam opgraven , en volgehs de ohderrechting die hy gekregen had, tbebereydeft, om het beqnaam te maken dat 'er de ziel ken invaren. Alles was tot deze Weeropftanding vaardlgr, wanneer de ohverd'uldige nieuwsgierigheid van iemand uit den oyftaandcn hoop daar den goeden uitflag van belette. De Gevange ziel, voe- lendedat zy vry was, vlooghtien, en de gantfche reys wierd vruch- .teloos. De Jongeling had 'er geen ander nut van , ajs dat iiy in het land der zielen geweeft was , en 'er gewiflc narichc van geven kon 't geehmenzorg gedragetihisefi; omtot dennakomeling tedocn overgaan. Dit land der Zielen heeft ook verfcheydc foorten van woon- plaatzen en zy worden 'eralle niet even wel onthaalt. Dit bellooc een Van onze 2ieridelingen liit Jiet geen hy een jongc wilde Dochter hoorde zeggen. Deze haar zufter door ingenoraen vergif dch geeft zieinde geven, en haar niet kunnende overreden dat zy tegehgif gebruikerizbiide, wcende bitterlyk en zociit Jiaar door de bahoen des blocds eh der Vrindfcliap die haar verknoch- ten te bewegen. Zy zCyde zonder ophoaden tegen haar : 't is dan uit, gy wilt niet dat Wy ooit weer by den andcrenkomen en clkan- der weer zien zulleri ? De Zendelin'g, over deze wooi"den verbaaft ftaande, vroeg de jre antwoorde zy, dac wy ■ alle VAN A M E R I K A. II. BOEK. 199 an woon- jille in het zieleveld gaan ; maar de godlozen , en vobrnamelyk die gene die zich lelven om hals gebraclit hebben, lyden daar ftraf voor hunne zonde; zy worden van de anderen afgezondert, en hebben geen omgang met hen , dit veroorzaakc myn klachten. Virgilius wyft opde zelfde manier in de Hel een algezonderde wyk aan Dido en vcle andere aan ; die uit wanhoop de Tianden aan zicii zelfs geflagen hadden. De Wilden zyn verlicht genoeg om het goed van het quaad te onderfcheyden. Het gewiilfe geeft dit een ieder in. Het is niet om te verwonderen , dat zy zo wel als de reil geweten hebbeti , dat 'er ftraffen voor de zonde , en beioningen voor de deugt gefchikt wa- ren. VYrENVEERTIGSTE HOOFTSTUK. lit. 6. IK beeld my in dat het gevoelen der Ouden over de Elizeefche vclden en al die onderaartfche plaatzen die tot het verblyf der fchimmen aangewczen zyn, van ae oude overlevering der Lym- bcD) die de Kerkvaders ilelden 1 afkomiUg was, waar uit de zie- len niet ten Hemel kunnende ftygen, voor dat een VerloflTer haar den ingang daar toe geopent had , ais gevangen gehouden wierdenj reikhfllzende na het ogenblik van hare verloifing Want wat gedachten de Ouden ook over de F.lizeefqhe velden gehad hebben, en wat verdichtzelen zy over dit voorwerp vertelt hebben , fchynt het evenwel dat zy die maar voor een doortocht aanzagen , van waar de zielen ten Hemel moeftcn varen , om zich weer met de Goden te verenigen. Plutarchus hecft het verblyf der zielen in de Maan geplaatft: maar volgens het gemeen gevoelen , veriieften zy zich tot het fir- mament , dat de plaats hunner oorfprong was. Want volgens de ftelling vande Heidenfche fabelkunde, daalden zy daar eerlt uit om haar Jigchamen te bezielen, en na een langen reeks van jaren, ge- durende dewelke zy zich van alie fmetten zuiverden , die zy in deze on.eine en verderffelyke ligchamen overgeerft hadden, klom- men zy daar wecr na toe. De Ouden hadden hier toe twe deuren vcr/.onnen aan de twe vafte punten der zonneflandcn , daar de Melkweg door den Dierenriem doorfneden word. Ken van deze twe deuren word de deur der Menfchen, en de andere die der Goden , der Heldcn ot der Doden genaamt. 1 ,' . De eerlle was aan den tropicus v.m Kancer gelegen , en gaf toe- gang tot onze wereld • de ander aan clcn tropicus van Kapricornus, uaar door men vveer tot de Goden fteeg. Op die manier hoorde dc gantfche Melkweg onder 't gebied \an Pluto, en 't is waarfchynelvk dat hy dezen naam bekomen had, om dat het de weg der kindsheid was, 't zy men op der Aarde moelt geboren, ofin den Hemel hcrboren worden. Dit gevoelen der Ouden word ons noch hedendaags in de fterre- kundc der Wilden vertoont , verfcheyde Natien van Amerika geen aiidcrcn naam aan den Melkweg gevende, als den weg der zielen; M aar op het gevoelen van 't gemenc volk of het fpreekvvoord lib Ikat, Woou* plants der Zie* len in den Melk* weg. '^( Plu- Urch, de facie in orke Lmum. Vid.Ma^ nil. A- llroHom. Iib.l.& Ctelitim Rbi/di' fin. ua: Aniiif. lib. 1 f . fclp. 2^. p. 700. Coi. 1. 100 ZEDEN DER WI LDEN Geink' zalig- heid der aieleo. Wat de Ooden daar van gedacht hebben. Kade Platoni- fche Wys- fcerte. V. Cal. RbtM' U.7. *»p. I. tol. %, flflflt , dac noch in enrge provintien van Vrankryk onder 't gemcen ftand grypt , by 't welke de Melkwcg de weg van St. Jakob ge- noemt word, dien men* na hun zeggen) levent of dood moet be- treden. Pecnis Martyr en Gorizales d'Oviedo hebben ook gefchre- ren J dat de Wilden van hec Spaanfche Eyland, die zich by 't lier< ven van hun Kaciquen lieten ombrengen , nergens anders cm zo wreed tegen zich zelven waren, als in hoop van tot de Zon en in den Heme! te klimmen, daar zy gelukkig zouden zyn» en uic vrees dat zo zy dit gebruik van hun land niet opvolgden » hun ziel met hct iigchaam mocht fterven, en vernielt worden. ZESENVEERTIGSTE HOOFTSTUK. DE zang en dsuis hoorden onder de voornaamfte vooru'erpen der gelukzaligheid van 't verblyf der zalige zielen. 't Zy in de Elizeetehe Velden, 't zy in de Heroelen ; maar vooral genoten zy in den Hemel dit volmaakt geluk , hebbende deel aan de ^vellui• dende zamenilemming en de maat der Geellen > die de hemellch* lichamen bezielen. Aanmerkenswaardig is het over die Auk de Leer der Oudheid te horen. Wy hebben 'cr noch duidelyke over- blyfzelen genoeg van in de boeken der Piatonifche Wysgeren. De Ouden verfierden dan een Goddelyke zamenfiemming , die door de gantfche wereld verfpreyd was , welke in een beweging na de maat van alle hemelfche lichamen , en in een daar uitlprui- tend aangenaam geluid beftond. God was 'er hec begin van , als cerlle beweger, en de mindere Godheden, die het gezag over alle deze lichamen, die aan het uitrpauflel glinfleren, voeren, ftemdcn met hem te zamen, makende zo vele verfcheyde reyen uic, als 'er verfcheyde Hemeilichten waren. Om deze rcden, zegt Coeiius Rhodiginus, gaf menaan de zielen , die deze hemelfche lichamen bewogen, den naam van Zanggodinnen, en men %eide dac Apollo de Leidsman der Zanggodinnen was. De zielen , gefchikc om de aarde te bewonen , volgens hunne gronden , langen cyd voor dat^er de lichamen, die zy bezielen moe< ten, van verwittigc zyn , gefchapen zynde, die goddelyk muzyk ge- hoort, en daar deel aau hebbende, hadden altyd een geheime ge< negencheid daar voor , fchoon zy in deze fcolfelyke lichamen ver* zwolgen waren, die, door hunne dikheid dezelve beletten van hec te kunnen horen. Evenwel nademaal het muzyk , het geluid dec Ipeelcuigen , en de godsdienfcige danfen , de Goden na de gebeden der menfchen deden luifteren , hadden zy ook deze wonderlyke uitwerking, dat zy in de zielen der menfchen het denkbeeld en de foorten van 't goddelyk geluid opwekten , die zy eertyds ge- hoort hadden, en dat , vooral wanneer men door de Inwyingen hier toe bereyd was, het hcrdenken van die Goddelyk geluid ncn verrukte , en tot deze heilige razemy deed vervallen , die tot dc inblazing, de voorzegging en den omgang met dc Goden nodig was , gedurende welke razerny men hec zelve geluid beter horen kon. Maar nademaal het oen buiten-gemene gunft was, die de Go- den den menfchen deden , wierd dezelve in dit ilerffelyke levea niei VAN AMERIKA. ll. liOEK. ioi niet .lis ondcr een zckerc naauwe bepaling en met een zekere mait vcrlcer.r, I let gcfchieddc niet ais na dat de ziel, van de banden van 't ver- derflyk vleelch, dat de /elve loom maakt^ oiitllagen, tot haareer- Itc vryheid wedergckeert was. 't Gefchiedlle niet als na datzy vande iinec van 't ligcliaam gezuivert was , wanneer zy weer na haar he- melkring opvvarcnde , op nieuws dezeGodlyke aJckoorden hoor4e, die de iciioonhcid v;m dit hecl-al onderhouden, en het geluk der Goden uitmakcn. . Schoon de Wilden cert zo fyne en doorzifte leer zo wyd niet uitgepluill hcbben, fchynenzy volgenSdezelfde Helling geredeneert te hebbeni die Plato en.zyn aanhangers naderhand gevolgt hebben vant niet alleen komcn de zang en dans in al hun vreugdeen gods- dicnltige fceltert; maar van alle de Wilden van Amerika maken zy noch het geluk der ziclen na de dood uic. Na dat de zielen, zeg^en zy, alle dezwarigheaen van haar moe- jclyke reys uitgellaan hebben , en al de hinderpalen uit de wee-^ ge- niimt^ die zy* voor dat zy in 't land huhner Voorouders komen, ontmocienj komen zy eindelyk in een wellulb'g land , dat haar over al alles wat tot haar gclukzaligheiddienenkanaanbied, omdewaar- licid tc zeggcn ccn lloHyke gelukzaligheid zo als zydie bqvattenen uiidiukken, maar die niet verfchilt van die Vergilius ons befchryft. Daar van daan hebben zy masir een kleinen weg afteleggen om op een plaats te komen i daar de trommel en de lier op een zielverruk- kcndc wyze voor de doden ipelen. Zy hebben zo dra de eerlle toncn van dit bckoorlyk Muzyk niet gehoort, of zy worden door ccn henielfch vermaak opc;etogen , dat haar verrukt en driftig na de/.e aangename melody tloet lopcn, welke gevoeliger wordendi;, na mate dat zy de bcllemde plaats naderen , en dpor dfe vreugde bc/iclt vvelkc de danlfende zielen door gedurigc galmen uitdrukken, in haar een noch vecl betovferendei" vermaak verwekt Als zy dicht by dit gelukzalig verblyf zyn, worden haar verfcheide zielen tege- moet g;c/.onden , om de vreugde te betuigen die zy over hasiir aan- komft liebben. Deze zielen geleyden haar vervolgens na dq hutvhn At icntlic, en midden in de vergadering daar gedanil word. Tnar mengen zy zich, na van weerskanten alle eerbewyzingen flfgdegt ,. en zich met de fmakelyklle gerechtcn verzadigt te heb- ben , dnder de andere om te danllen j en genieten dus beurt cm biuit alle dc vermaken, waar van de dans altyd het voornaamAe is , zondcr ooit meer aan druk , ongerullheid , ziektens of enige vviirdvallighedcn van het fterffelyke levcn onderworpen te zyn. Schoon I un Leer, rakende het verblyf der zielen in den Heinel, tiiet al te klaac is , hebben 'er de dans en het fpel ook onder de ge- lukkige zielen plaats , en de Irokoizen noemen het , het hemeltekeii dor Pleiaden , Tcjenno, liakoua , dat is te zeggen, de DanlTers eti Danflereiren. ' : . . .v. ,r, . -o-S •.■1V:n--'\ V. Bb i i: ■..rJ-x. : yam' y tlub.Jt M)flcr. Sfjim- 3. Gevoe- lens cjer ^yilden hieroin- treu't. 6. ',(.' I ■•! ' ZE, %cx -XZEDEN DER WILDEN ^i- vfrhiii- Wat de Wilden hun ge- voelen hicr oin- trenc is. Deln- diiian- fche Brach- maiinea achien xich ge. lukkig »e licr- vcti wan« ueer zy een kue by dc flKatt vadhcb- bea> Crttiut D'ffirt. ulierd de origint Cent. -/imcr. 2EVENENVEERTIGSTE HOOFTSTUK. NAdemaal de /ielen uit haar ligchamen fcheidcnde,niet waardig waren de volmaakte gclukzaligheid te genietcn , en dat er geen volmaakte gelukzaligheid was , dan wanneer zy toe den rang aer Goden verhevcn waren, hadden zy vele proeven die 7,y moe. lien doorftaan , voor en al ecr dat zy van haar onrcinighcden en fmetten gezuivert waren. Dit heefc tot de Fythagcrilche Zielsver- wandeling of verhuizing der zielen van 't ene ligchaam in 't ander aanleyding gegeven. Men 7ict onder dc Wilden noch denkbceJden van deze Zielsverhuizing, maar zy zyn daar ontrent zo buiten po- rig niet als de leerlingen van Pytliagoias, en de Indiaanfche G^m- nofofiften. Dusdanig een gevoclcn zou hun te nadelig zyn, uant de meclle zoudcn zonder jagen en villchen van honger llcrven. Ik geloofook niet dat, watgevoclenzy van dcze ziclsvcrhuiving gcliad hebben, zy ooit gevrccrt hcbben dat met enig dicr op dc jacht to doden, zy uit deszelfs ligchaam de zicl van een l.unncr Vooroiide- ren verjoegen, noch dat zy ooit een dicr zo zeer hemint hcbben om te wenllJchen dat hun ziel rechtdraat in zyn ligchaam voer , ge- lyk de Indiaanfche i3rachmannen dcnkcn, die zicli gelukkig acliteii tefterven, wanneer zy een koe by de Itairt va:l hebben. Ik hei) noch lets te zeggen over hct gevoclen der Ouden en der Wildtn aangaande den Itaat der zielen na den dood , 't geen ik tot het cin- de van dit werk uidtel , daar ik van hun btgraving zal handc- !en. Laat ons nu de overblyfzelen van hct Joden- en Chrillendom on- derzoeken, die men in Amerika gevonden heeft, zcdert dat dit land ontdekt is. , ■ „ , ... v^ * f '- • f jJI,. ACIITENVEERTIGSTE HOOFTSTUK. DE Volkeren van het grote Schier-Eyland van Jukatan en enigc andere naburige waren befncden. „ Wy hebl)en 'er zo veel „ getuigen van , zegt de geleerde Grotius * , dat men van fchaam- ,, te zou moeten ontbloot zyn om Jiet te loogchenen. Petrus Mur- „ tyr voegt den Doop by dc Ikfnydenis. Herrera zegt, vervoli^t deze Schryver , „ dat de Doop by hen den naam van Wedcrgc- „ boorte had. Men bediende dien aan de kinderen op hun derdc „ jaar. De Ouders bereydden zich tot deze pkchtigheid met vaften it en • Gntm, Dijfirt. 2. de Origin Gent: yfmeric. Cercutncifos fuiflc, cum JHlfpani in illas terras veneruoc lucucancnCes & vicinos quofdam populos, tarn tnultos teftcs habemus,uc id negarc nonfit hominis modeili ac verecundi. Baptil- mum addit Martyr : Baptiftno datum nomen regcncrationis: adminillratum in- fantibus anno xtatis tcrtio: parcntcs ad id fe paraflc jcjiinio & fcculationc: confi- tendi morcm , unftioncm in fronte , honcltam fcpulturam : fidcm dc judicio univcrfaii Herrera. Hac fipjul juqfta alio rcferre non poflUm quam ad a-thiopes Chfiftanos. VAN AMERIKA. 11. BOEK. ioi J, en kuisheid. Zy hadden ook een foort van Oorbiegt ) het vorm- „ 7cl , een ecrlj^ke begraving , en geloofden aan con algemeen ., Oordeel. Grotius over al deze gemengelde tekens van Jodendom en Cliri- Aendom redenerende , bedient 'er zich van omzyn gillingaangaan- de den oorlprong dcr Volkeren van hct zuidelyk Amerika* die hy gdoofc dat van de Clirillcnen van Ethiopien antammen, to onder- Iteunen. De Laec heeft, gelyk ik reeds gezegt lieb, zccr wel het gevoelen van dczen groten Alan wedcrle^t, en ik hoef *er derhal- Acn my niet langer mefi op te Iiouden. J).iar blyven evenwel noch eni^e twylfelingen over deze tekens over , oni te weten of de Joden , of volkercr, die kcnnis hadden van dc Wet van jezus Chnftus , nict oudtyds na Amcrika moch- ten overgetrokken zyn- Wat de jodtn aangaat, vele hebben zich ingebeeld, dat de tien flammen van Ifracl , door de Koningen van Ifracl gevangen na Me- tiien overgevoert, en yoornamelyk die gene, waar van in het vier- de boek van Kldras gefproken word , zicli een weg na deze nieuwe Werckl gebaant hadtlen. Zy lleunen- niet allcen op enige trekken van ovcrcenkomll die 'er tulFchen de onderhoudingen der wet en sndcre burgelyke gewoontens der jodcn , .en tuHchen de Zcden der Amerikancn gevonden wordi.ii 'ik heb zelfs verfchcyde Zcn- ddingcn gciprokcn , op wie die indruk gcmaakt had , en die niet vrtir.d w aren van te gelovcn dat al de Amerikanen in \ ali;emeen van let Hebrteuwlchc volk afllamden. Maar ra d t gevoelen wel overwogen te hebben, komt het my tc cnemaal onaannen;elyk voor, ten minllen ik gcloof niet dat men cnietn fit ond kan vinden om vait op te lleunen. Akolta * loogchent rond uit 't gtcn de andcre fchryvers van de Fefnydcnis gev.cet he! ben , en Herrera fpreekt 'er niet van. Deze tue geloofu aardige Schryvcrs en die hct bell \an de Zeden dezer Volktrcn gchandclt hebben, maken een zccr llerk vooroordeel te- gcii dc ccrilen uit. t Is niet waarfcliyne!yk dat zo wel onderrechc xvnde als zy fchyncn te zyn, zy een zo wezcntlyk en zo duidelyk artykd niet zoudcn gcweten Jiei ben. Ik geloof dat dc Schryvers, die c;cmcent hebben deze Belnydenis te zien , bedrogcn zullen zyn gcucell ontrent de gewoonte die de Mexikanen en hunne naburen hadden van in hunne Ccdsdienllige oefFeningen, en vooral in den tyd der Inwyingen uit verfchcyde delen van hun ligchamen , zo wel de tcel-leden als andcre , blocd te halen , om dat aan hunne Godheden op tc ofleicn Maar al was het zelf waar, dat de Befnydenis onder de Volke- * yfcojla Hiflor. Naturtl. de las hdias, lib. prim. cap. ij. Los Tndios poco ni niuclio no ic rctajsin, ni han dado jamas en cffa ccrcmonia, como tnuchos delos de Ethiopia y del Oricntc Idtm Hiflor. Moral, de Indias lib. 5. cap. z6. Los Mexicanos tcnian tftmbienbis bautifmos con cfTa ccreroonia , y es que a los re- cicn nacidos los fcartficavan las oi-eius y el micmbro viril, que en alguna manera rcmcdavan la Circonciffion de los Judios. EJla ccrcmonia fchazia priucipalmcnte con los hyos dc los Reyes y fenorcs. Bb 3 - Laet , ad It' tranif, lirolii D.ftf. ttit. Efdrti I'K 4. dV, 40. Watt uit die gevoe- len onW ftaan ir; "id4 Z E D E N D E R W I L D E N WcdcT- V.ill 't Itii van (Un «)vcr- toCht iJcrJo- (icn iia Annri- ka. volkc- ten, zo drn nls He)dc- rcii . huildtn enine Ciods- dicllflige oertc- niijgcn gcineen. IVIanr cnige Hc- woon- lens van Atneri- kultry- den recht- draais trgeitdle dtr Hrac!!- teu aan- rcn van jiikatan en hunne gebiiren in gcbruik gcw cell v ns , dc/f gcwoonte zoii /odanig* cen tckcn Van liet Jodcndom nict /yn , of •/.y ^\asook by de hgvptcnaren, de Lthiopiers, de Ismuclictcn, dv Trogloditcn , de Arubieren , dc Syricrs , dc Fcnicicrs en de volvc- rcn van Kolchos aangcnomen, gelyk men zulks uic dc Schry\eis bcwy/cn kan Ilet vierde boek van Efdrasj wAar op mcrt aangaande den ovcr- tocht dczer Ifracliten ftciint, vcrdient niet wederlegt te \vorde;i, en dc plaats, die men hicr toe aanliaalt, wul onder/,ocht 7.ynde vervalt van /elfs. Want waar zal men hedcndaags onder de voli :rzekeren, •n ovcrgc- , en hun lodsdiend waar on» tehad heb- Iprong dcr \t over dit ^oop en de cm- 7£c;- iodsdicnil bezels en Mozes en in in de Wet der natuur hun. fchaduwen ea afbeeldzcls, waarvanzy door do genade van den Verlofler) van wien zy al hun krachc eil: waardy ontfangen , de wezentlykheid en de vervulling zyn ; en hier in beftaat al het voordeel dat de Wet van Jefus Chriftus over alle anderen heeft, die 'er voorgegaan zyn. De Duivel, die altyd de Aap van de Godheid gevi^eeil is, had getraclit de AiJE^odendieoaars de zefde gewoontens te doen onderhouden , die hy uit den w^u^q, Godsdienll gehaalt had, en die zy van geilachten tct genachcen toC; den ooriprong der menfchen opklimmende geerfc hadden. Maar de- ze gebruiken , die in zich zelven en in hun inzetting heilig wa^eii » hidden het op te zyny en vrierden zondi^ door de bygelovigtv^iil (iiedezelve verbafterde, door de toepaiung die 'er de Heyden^n van maakten , en door de gruwelen die zy 'er ondec meng- den- Wy hebben reeds aangemerkt , dat de Vaders van de kerk deze waarheid en deze life van den Satan gekent hadden ; maar hec is goed dat wy 'er hier noch iets af zeggen. TertulUaan * tegen.4e ketters iprekende, die als een nicuwen Godsdienft in het Chrift^n- dom maakten, met de leer te verlialteren , en een weinig dewoor- den van den zon der H. Schriftuur te verdraaien , zegt dat zy hiqr in het voorbeeld van den Duivel volgden, die den Godsdienft dqr, eerite tyden verbaftcrt had, dezen Godsdienft zelfs in de verbor- gentlieden der valflche Godheden naapende. Vervolgens telt hyde nageaapte verbondzegelen op. .,- „ De Duivel, zegt hy , doopt zotnmige van de gene die in hem „ geloven, en die zyn trouwe dienaren zyn, en hy belooft hun uifc „ kracht van dezen Doop vergeving derzohden. Zo ik hw Aoch „ wel onthouden hebjMithra tekent die gene ophetvoorhoofcdie „ zich laten inwyden om onder hem te dienen; hy maakc een&eft „ van de Offerande des broods, hy geeft een geefUyke fchets van „ opftanding, en hy maakt de kroon onder den.degetn vry. WaC „ zal ik meer zeggen, hy heeft zyn Hogenpriefler een wet (^elegc „ van maar eens te trouwen ! hy heeft ook zyoi Maagden en zyn ,, Aanbidders, die hun werk van de kuisheid maken- : St. JulHnus, St. Chryfoilomus en enige andere Heilige Kerkvaders erkennen een foorc van Doop in deze v^borgentheden der Heydenen, waar van wy zo even gefproken hebben ; enSc. |uftinus,ge maakt elders een vergelyking van de verborgent met het allerheiligHe Sakrament van de Eitchariily, als of deze ver borgcntheden een af bcelding van dit hemeliche brood geweeft wa- ren. De H. Auguftinus gaat noch verder, want hy zegt, dat in ge- vol- * fertulliatt. ele Prafcript. Hteretic. ctp.^o. (equctur, a quo intelle£l:us intcr- pretccur corum que ad Hxrcdes t'acianc ? a Diaboio fcilicct , cujus Tunc partes mtcivertendi vcritatem, qui ipfas quoquc res Sacramentorum Divinorum, ido- lorum inyilcriis xmulatur. I'ingit & ipfc quosdam utique credentes & fidelcs i'uos : cxpofitionciii dcliftorum dc lavacro repromittit » oc fi adhuc tncmini Mi- ihra (igrtiit illic in frontibus militcs fuos : cclcbrat & panis oblationem, & ima- ginetn rcfurrcAionis inducit, 6c Tub gtadio rcdimit coronam. Quid quod &fuin* nium pontificcin unis nuptiis ftatuit habct 8c Virgines, lubet fic continences. yk ik gezegt heb, leden vanMithra TtriHl. it Prafi. Httret. Juflim. ■^ftl. X. pre Cbrift. V zo6 ZEDEN DER WILDEN Itttrtt eJifioHtes i/ela Comfa- guielX. recueil tetirn. volge van de ofFerande van brood en wyn verfcheyde Heydenen geloofden dat de Chrillenen Ceres en Bacchus aanbaden: Nonmlli mSi propter panem & caiiccm , Cercrem ac Ltberum colere exlfii- thanf. \ Is zekcrlyk niet ingevolgc van de oprechting van den Chrifte- lyken Godsdiejift, dat de Heydenen de gebaren en plcchtigheden vari hun \ crborgcntheden zouden verandert hebben, om'ereen nivolging van onze Sakramentcn af te makcn. De haat, dien de Heydienen voof de Chrillenen hadden, laat ons niet toe te geloven dat 7.y luiden hebljcn willen nn-apen , daar zy een afkeer voor had- den ♦ en die zy uit al hun macht te vuur en te zwaart en met aUer- h^hd6 foorten Van I'traffen vervolgden. ; *t Gecn wy reeds van de Orgia en delnwyingen, van de vcrzoe- ningen , van de louteringen , van de Wcdergeboorte en een foort van Biegt gezegt hebben, waar van wy op het getiiigenis van Plu- tarchus hebben gcTproken , gceft tc icennen dat deze inzettingen ondwarcn en zclfszooud, dat wy reden hebben gehad om 'er uit te belluiten dat zy verbafteringen waren van den eerl'ten Godsdienlt dien God den menlchen gegeven heefr, een Godsdienft waar van de verborge zinfpelingen in dien geheel moeften vervult wordcn , dien de Zaligmaker van de Wereld , in de Wet der Natuur en de gefchrevc \Vet afgefchaduwt , ons in dc Wet der genade, die tot net einde der eeuwen ftaan moet , ons moeft overleveren. Wy moeten van de godsdienften van Ooll-en Well-Indien op dc zelfde wyze redeneren » als de H. Vaders over de verborgenthcdcn der Ouden gedaan hebben. Niets is 'er in beydede Indien gemeender als de louteringen met water, op de wyze van denDoop, tot verzoening der zonden, en ttiets ftaat 'er vafter in de lere de Brachmanen als de kracht die hun gewaande heylzame wateren hebben , en de kracht die zy aan den Ganges en enigeandere Rivieren toelchryven, om de zielen van do aange Atopai Hiji. Mtrul. Jeln- dlOi. . Lie. S' fen en tot yekerfe jafcn gfekomCn bicchten daat io tt'cl a!s de Prie-i ilcrs , en hadden haar rechtsdwang gelyk zy. De Inka alleen biechtte niec als aan dc 2lon, en na de gedane be* lydcnis ging hy zich in een rivier wailchen , dezclve biddende van zyn zdnden in de zee te dragenj op dat zy te enemaal vergeten wierden. Vader Bouchet zegt in den zcifdeh brief diet! ik aangehaalt heb, dat hy nooit lets in den Godsdienll der Brachmanen had aange- merkt, dat met de Heilige Euciiarifty ovcreen quam, maar dat een ^««"', bckeCrde Brachman hem voor enigc jaren op een zeer aanmerkens- '»•""• ■waardige omftandigheid deed achcge\en. Namentlyk, zcgt hy j „ dat het overfchot der ofteraiiden en de Ryll die men in de Tem- „ pelen omdeclt by de Indiancn den naam van Frajadam behoud. i, Uit Indiaanfchewoord betekent in ovacizv\ heilige genade , endit drukken wy door het woord Eucbarifiia uit. Daar wasiets duidelykers te Peru, en dat meer overeenkdmt met het Sakrament des Ouiaars Ichynt te hebben. Men vicrde daaral- ie jaren twe feeften. Het eene begon met de maant December, die dc eerfle van hun Almanak was. Dit feell duurde verfcheyde dagen , die in de ftad Van Kusko met olfei"andcn en andere Godsdienltige plechtighederi doorgebracht wierden, daar men geen vremdeling by lict komen. hict als den laatften dag opende men imn de poorten , en llond hun toe aan het Hot van dit fecll deel te nemen, 't geen op deze wyze toeging : De 2onne-dochters maakten kieine broodjes van Mais , die in 't bleed van wittc en onbevlekte Lammeren, welke men dien dag opoflerde, geknced T^aren. De Vremdelingen > i alle landen in de Had gekomen zynde, plaatlle men ze op een rfey. D6 Zonncprieilers, die van een zeker geilacht moellen zyn dat -echt tot deze plechtigheid had, droegen deze Afgodifche broden ih kieine ftukjes gelneden op goude en zilvere fchotelen, en p^avcn'er een fluk van aan ieder vremdeling, vermanende hem altyd den In- ka, of de 2on, die dclnka verbeelde, getrouw te zyh; voegende daar ter zelfder tyd by , dat dit Auk brood tegen hem getuigen zou , 70 zyn mening met oprecht was, en overetnTkomende met het geen hy zyn God tn zyn "N orft fchuldig was, ieder ontfong en at deze ftukjes brood inct grote tekencn van erkentcnis^ en Iterke betui* gingcn 9 dat zy nooit iets tegen de Zon en tegen den Inka zoudcn doen of denkeh, zeggetide dat dit brood, dat zy aten, in hun ligchaam een getuigen en borg voor hun getrouwheid zyn zouden. Het twcde feeft wierd in de ticnde maand, die op onze Septeri- ber valt , byna op de zelfde wyze geviert. Men zond ook deze broden van de hooftftad in al de Tempels en gcwyde plaatzen van den Staat, en ovcral ontfong men ze met veel tekens van eerbied en Godsdienft. Het Lam had iets gcefte- lyks in den Godsdienft der Pcruanen. Zy plaatfien 'er een in den Melkweg, dat aan een fchaapzoog. GarcilalTo zegt dat toen hy roch een kind was men alle moeite aanwende oAi hem die bcyde dieren te tonen ; „ Maar ik, voegt hy \»r by, zag de vlakken „ van den Melkweg wel, die men my it-ondc, luaar ik zag noch Cc de ■/.? Card' Cini- mtmt, Rtalt.i io8 ZliPEN DER WILDEN mt. Mr„l. tup. a-*. Titt% in dduiiie VUII Men- tche- bccnde- ren , die meiide beende- ren vao God yittili. futtU nocRf •I*. n dc gcdaante van ecn Lam» noch de gccli\8nte ^an ccn i'cl anp hi >* alien khyn om dpt ik gecn ftcike vei bedding genocg daar toe » )iad. Niels geefk ook ftcrker indriik als 't gcen "cr onir«nt de/e flol' te McAiko omging. Allcjarcn \icrdc u»tii daar ccn fcell, d.u hcc plechtigilc van alle die van den flaat was > om dat iiCt eigemlyk dat van Imn God was. Twe dagen tc voren bercyddcn dc nciligo Tempcldochtei s ccn grotcn houp mecl dat^ van l)icte-/aac en v;iii gebrade en geftampte Afais gemaakt was. Zy knceddcn het in ho- ning water , en maakten 'er ecn uf^od van , van de groottc van den houten afc;od , dicn men in den tempcl aanbail. Zy bereyd^en met etn van het /clve ticeg kleinc broodjcs, in de gcdaante van menfchebecrdcrcn, die men dc becndcrtn van God ntziiiputzU noemde. Dc dag van ilaatfi en kcrkgcbaren , waar van Akolla al de omlhndighedin belcllryft^ daar ik den Lezer na toe wy/c; op dc- zclfde wyze als de Joden het Paalchlam aten in dc loerulling \an Reyzigers, en met vecl haall* omciat het de doorioclit van den Hetr, Pbafe o( tran/itits *Dcmiiii vvasj men liielt dc/en omgang ook met een grotc fchielykheid , en men noemde dicn (/cii korttn ut-^- van G(kl ntzi/'ptitz/i. De weg evcnwel was /eer lang, maar Ixt Icken 20 niet ; om d.it men dicn zo gaaiiw overliej). Na het eindigen van dezc procellic ley men al dezc broden in de gcdaante van beenderen in den Tern. pel , waar in men dczen Afgod weer gcbraclit had ; en na vcele offeranden> daar men menfclien llachte, na velc zangen, danllen, en plechtigheden die als een Ileiliging van dezen Afgod en alle dc- 2e broden waren , gong al het volk dat nuchteren mocft zyn van de tecrfte kinderen af tot de gryzaarts toe , al dc cieradcn uittrck- ken) die het aangedaan hiid om die fceft des te prachtiger tc ma< ken. OndertulTchen ontklecdden de Piieftcrs den afgod, en fneden Jiem in ftukkcnj zo wel als al deze bcendersgewy/c broden , die al zo heilig waren als het afgodenbeeUl zclfs ; net volk daar na wecr om gckomen zyndc, en alle zich op hun rang komende vcrtonen, mannen, vrouwen» groot en klein, rykc en armcj deeldc men hun al deze brokken om» die icder met ccn vcrwonderlykc eer- bied ontfong. En met een Godsvrucht die hun de tranen uit de o- ?;en lokie , zeggende dat zy het vjcefch en dc beenderen van hun jod aten, en zich zo grote gunft onwaardig rekenendc. De plcch- tighcid eindigde met een redevoering die een van de oudfte Prie- fters over het ontwerp van 't feeft hielt. Akofta legt zich op deze wyze toe , om tc bpwyzen dat de Dui- vel over al in zorg gedragen heefc dat de Afgodendienaars hem dc- y.elfde plichten bewezen . die God zich zelven toege-eigent hcclt. Hy toont dezc overeenkomft van dienft in den Goasdienft der In- dianen van Mexiko en Peru aan» niet alleen ten opzicht van de za- ken die op ieder van onze Sakraro^nten iUan kunncn^ nwr ook op alle de omftandigheden van den Godsdienft. Even\yel kryj^t by hec oiet eeos in de iicrflens dat deze zaken van bet Chriftcndom ont. ._ ■ • * V A N A M E R I K A. II. BOEK. trf OMlccnt zyn , en dat ooic de Volkeren van Peru en Mcxiko kcm nis van on7.en Godsdicnft gchad hcbben. 't Warcn in dcr di\ad /ui* vere Afgodcndicnaars, wicr Afgodcrv zo k'iar blcfk als die der brachmannen en Bon/cn in Oultindicn^ die wy nice vcrdenkcn dat hun plecluigheden nil den Chriftclykcn Godsdicnlt gehaalt heb; ben » andcrs lou men moctcn '/.eggen , dat dc Chrifien (iod.sdienl't door alle dc Heydcnlche Godsdicnltcn die tor dc laatltc tyden in wezen /.yn gcbltven , en voor 't nicelic gcdcelte noch in wczcrt lyn , nagcaapt en In Afgodery verkecrt is, NEGENENVEERTIGSTE IIOOFTSTUK: l";! HEt is noch veel vcrwondcrlyker hct aanbiddclyk tcken vart hct kruis in Amcrika vbar dc komil dcr Europeancn tc/ien cer bewyzcn. Schoon de Duivei cen misbruik van allcs makcn kan* zDu men evenwcl gcloven , dac Jiy zyne Aanbidders dit tcken van oii'ic zaligheid tot ecrbied voorecftelt hecft waar in hy overwont nen geweeft is, en dat daar en boven cen voorvverp vandtvaasheid voor de Ileidenen is j;ewcel\, gclyk hct cen voorwcrp vah crgcrnis Voor de Joden gcweell is? Of zou lict een bewys zyn dat hct chri- llendom in Amcrika was doorgcdrongen, voor dat dit land in de laatlle tyden ontdckt was? Laat ons ecrll dc getuigcniiien dcrSchry- vers , die 'er van gefprokeii nebben , onderzoeken , cm naderhand tc zien wat men 'er van dcnkcn meet. Petrus Martyr zegt dat dc Spanjaarders , die hct derft in juka- tan aanlandden i daar kruilTcn zagen; eh dat hicr over de inwoon- dcrs door hun tolken ondervraagt liebbende , zommige geantwoqrt hadden , dat 'er cen zeer fchoon man by hen wns gekomcn , die hun dit teken gehten had dp dat ze om hem zouden denken ; dat andcre gezegt haddert ; dat ecu lekcr man , die glansryker als de zon was, daar gcftorven was. Petrus Martyr vocgt 'er evenwel by^ diit men op dit allcs niet heel vaft gaan kon. Lopes de Gamara vertelc ook , dat de Spaniaarden daar kopere en houte kruilFen op de graven van de inwoonders opgerecht von- den ; dat zommige hierom gcioofden , dat vcrfcheyde Spanjaarden doordcMoren ten tyden \an Koning Rodorik uic hun land ge- jaagt, hier de vlucht hadden gcnombn^ maar dat hy hct niet gelo- ven kon , om dat men diergelyke kruilfen op de Kylandert die in den wcg lagen , en daar men noodzakelyk vlochten : d«t ly zich door 't imddci van dit kruis tcgcn de naciit- gezichcen en fpokcn wapcmkn » en dat /y de ecrftgeboren kincfe* ren daor m£e auiraakcen. De Inka Garcilaflb verzekertt dat dc Koningen van Peru in ten van hun koninglyke huizen cen kruis van cen kriftalachtig; jai'pcr met wit en rood gemengt > hadden j waar van hy een netce bclchry< vine maakt* hebbende net xclfs in deSakrilly van de hooftkerkvan Kuskojdaar'tdeSpanjaardcnna zicluneellers van den Staat gcmaakt te hcbben bewaaraen> met aandacht Itekckcn- De Inkas ucwanr* den die kruis in cen van dcze vertrckkcn die men in^ dc landtual huaka nocmde* en die cen gciieiligde plaatt warcn. Zy badendit kruis oudtyds niet aan > maar hadden 'cr cen groie eerbicd voor , zonder nochtans te weten noch zedert welkcn tyd zy het bczatcn, noch welk de beweegreden van de eerbied was > die zy 'er voor hadden. Naderhand na de komft der Snanjaarden • zegt by * baden zy het aan , en hidden het in groter acnting om liet gecn Pieter van Ivan- dia gebeurde , en 't geen eklers door den zelfden Schry ver verhaalt word. Vader Antoni Ruiz maakt gewag van een wonderbanrlyk kruis, dat men in dit gedeelcevan i'araguay voud, dat men naderliand van 't Heyligc kruis genoemt hcct't, na alien I'cliyn ter gedachtenis van deze ontdekking. Dcze V^ader ziet dit kruis aan als een van de be- wyzen die hy aanhaalt om het gcvoelen tc bcveUigen , dat men liad dat Sc. Thonus de Apollel het Evangelium in Brazilicn in Para> guay en in Peru verkondigt had. De overleverin^ daar te land , 'legt hy, behelil dat'er oudtyds een blank man met een langcn baard van over de zee gekomcn was, om 'er Qod te verkondigcn: dat hy overal dit grote kruis, van een zonderling bout, dat men in alle die .gewcftcn niet vind , gcmaakt , mee zich droeg : dat op hot zien van dit kruis, de DuiveTs ilom wierdcn en de Godfpraken ophiclden ; de Heyligc man wierd evenwel zeer van de lleydenen mishandelt , die hem net iUlzwygen hunner Goden weton ; zy na- men 'vn kruis weg, en bcgroeven het by een Meir, daar hec, na deze Schryver gelooft , mcer als vyftien ecuwen zonder verrotting bewaard is ; en het is noch zo heel en zo Aerk, dat men zeifs niec 'zeggen zou dat het ooit verrotten of verdcrven Icon. 't Geen men van een andere kleine Natievan Wildenvertelt, die by Gafpe ten einde van de Golf Sc. Laurens aan een kleine rivier, de rivier van 't H. kruis genaamt, wonen, eo aan welke men ook den naam van kruisdragers gegeven heeft . is alzo verwonderens- waardigi en met noch meer omlUndigheden uitgedrukc. X . VYFTlCaTE HOOFTSTUK. VAder Chrifliaan le Clerk, die na ik geloof de eerile eer van deze ontdekking gehad heeft, b«weerc dat de aanbidding van 'c kruis zo oud by deze Wiideais , dat „ 'er i);of g^poeg is o/soos ' - . ^ ^ tc y I»**l. Uu$ telt, die rivier, len ook ukreos* leer van jing van oaoos tc » led „ voo »♦ gek hoe d( ten. „r „ hun i» 7.yn ,) i'cht „ Ac c I, droc 55 zync] „ vaar( » wyf ,) In tl „ fcJioc „ moec 35 gene ., der li achtii al hui gelov dezen den d „ voicn „ van d J, men 1 den h hung beiird eerbie wyze „ Her tyds a te troc te ftrai de fler >i tig tck ij de en „ die zy 3) vcel gr 55 het km „Nad 55 genomi 35 te zon( j> durven !> op lyn J3 n 55 35 35 5) 35 55 )5 55 J» 35 .'icJitig fluiten , klaren. , • VAN AMERlkA. II. BOEK. ui „ tedocn giifcn) enielfs te doengeloven dat clcpc Volkcren hictoor „ voor de ftem dcr Apoftelen die over het pntlcl e aartryk li^eft „ geklonkcn, nict geflotcn liebbcii. " Dit is cvenwcl uit de wy^c hoe deceive na zyn verhaal ingcvoert is, met te enemaal tc bclliii- ten. ,, Decverlevering hunner vooroudefehbrengt m6ej,7egthyi dat „ hun land met een zcer gevaariykc en bel'ir.etlykc liekte gcplaagt „ 7ynde, die hen tot de uiterlte hood deed vcrvalleniCn reeds ver- „ I'cheyden in 't graf gelleept had, enigcvan de belie, vetftandig- „ lie en aanrienlyklle gryyaarts in llaap vielen > van niathcid en „ droefheid vermall van etn 7.0 algemene verwoelling en dc naby „ zynde val van de gantfche dafpelifche Natie te iien, zo die niet „ vaardig door een machtige byltand van de Zon, die 7,y, gelyk » wy gc'^cg' heblien, voof hun Godheid aanzien, verquikt wierd. „ In dezen flaap vol droefheid , verfcheen hun een iiitnement „ fchoon man met een kruis in de hand , die Jiem bcval goeden „ moed tehouden , wecr na huis te Keren , /ullce kruilFen als de „ gene die men hun wees te maken , en dezelve aan de hoofdett ., der huisgenotcn te vertonen , met verzekering , dat 70 zy ze met „ achting ontfongcn , zy d<\ar ontwyftelbaar een hulpmiddcl voor „ al hunne (jualen in zoudcn vinden. Nademaat de NX^ildcn liclit- „ gelovig, ja zclfs bygelovig ontrent de drbmen zyn , lloegen zy „ dezen in hun uyterften nood niet in den wind. Derhalven keer- „ den deze goede Gryzaarts wcer na de hutten, die zy 's daags te „ voren verlacen haddcn. /y vcrgaderden het gantfche overlchot „ van de llervende Natie , en zy bclloten alle uit epen mbnd , dat men met c^rbied 't tckcn van 't hciiig kruis , dat men hun uit den hemel aanbood om een einde van nun elende , en begin Vail hun gcluk te zyn , ontfangen zoude j gelyk het in der daad ge- beurde , nadcmaal de rterftc ophield , en dat al de zteken , die eerbiediglyk het kruis by zich droegen , op een wonderbaarlyke wyzc gf nezen wierden. " „ Hcrkules was in hun land gelyk de Regenhoogi dien God eer- tyds aan 't heel-al verfchynen deed om net menichelyk geftacht te trooften , met beloften van het niet weer door een Zondvloed „ te ftraffen ; dus l\utte het kruis in een ogenblik dfc ziektens ert 5, de llerfte die deze volkeren verwoellte, en was hun een krach- „ tig tcken, en dat met een wonderlyke vruchtbaarheid van gei>a- „ de en zegcningen vervult was, De wonderbaarlyke vooraelert „ die zy'er van ontfongcn, dedcn 'er hun in 't toekomende noch ,, vcel groter van verhopen : hieiom namen zy alle voor, londer „ het kruis geen zaak te befluiten, of geen reis te bndememen. „ Na dan dit belluit van altyd het kruis te dragen in den raad „ genomcn te hebben, zouder 'er zelfs de kleine kirderen van uit „ te zonderen , zou nooic een Wilde voor den anderen hebbeii „ durven verfchynen , zonder dit teken van zyn heil in zyn hand , ;, op zyn vel i of klederen te hebhcn : zb dat indien *er ie^;vS ge- „ wichtigs voor de Natie te vcrhandelen was , 't zy een vrede te „ (luiten , of den ooriog tegen de vyanden van 'e vaderiand re ver- „ klaren , beriep de Opperlte alle de Ouden , die zich Itipteiyk na » >} )> V Cc ? if dcri \ti ZEDEN DER WILDEN ;» ») 5, den raad begaven, alwaar alle vergadert zynde, ?y cen kruis van n negen of tien voeten hoog oprecntten ; ly floegen een ronden „ kring, en namen hun plaats* icder met zyn kruis in dc Jiand, la- )) tenoe dat van den llaad midden in dc vergadering. Eindelyk de » Vooraitter het woord opnemende , lei voor den gantlchen Kaad bloot, waarom hy hen le zamen geroepen had, en al deze kruis- dragers zeiden hun gevoelen»om over de zaak die men verhan- delde goede maatregelen te ncracn. Moeft 'er een Afgezant na 1) hun buren of enige anderc uithcemfche Natien gezonden wordcn, 9, benoemdc het Opperhoofc dien uit de jongelingen , dien hy tpt „ volvoering van hun aanllag 't bequaainft oordeeIJe,endeed hem 3* in den krihg treden ; en na hem opentlyk de keur verklaart te hcb- „ ben die men van zynperloonj tot volvoering van de zaak die mea i, hem openlei , gedaan had ; trok hy een uitnement Ichoon kruis, dat „ hy in 't koftelykfte dat men vindcn kon bewonden had, uit zyn „ boezem, en net zelve met eerbied aan de gantfche Vcrgadering ii vertonende , deed h^ door een vooraf belludeerde aanfpi aak het „ verhaal vande gunltenJen zegeningcn,diedeganticheGarpeiifche i, Natie door 't behulp van't kruis ontfangen had. Vervolgens bevJ )> hyden Afgezant te naderen en 't zelve met eerbied te onifangenj „ hem het zelve om den hals hangende , zeidc hy tegen hem : Ga, 3, bewaar dit kruis, dat u van alle gevaren by die geene waar aan „ wy u zenden bevryden zal. De Oudraad llemde door de ge- „ wonc toejuigclien van boo ! boo ! boo ! 't geen dc Voorzitter ge- D zegt Jiad , toe ; wenfchende den Afgezant in de reis die hy tot », voordeel van de Natie gijig onderncmen, alle geluk en voor- n fpoed< „ Deze AmbaflTadeur gong dan den Raad uit met hec kruis om J, zyn hals als cen Eerbewys en het teken van zyn Gezancfchap. Hy 9) deed het niet als 's avonds af om het onder zyn hooft te Icggen, ,» met vertrouwen dat het alle quade geelten gedurende zyn llaap 9, zou verjaagcn. Hy bewaarde het altyd zorgvuldiglyk tot de ver- 9, vullin^ van zyn Handeling toe , wanneer hy het met de zelfde 3, plechtigheden waar mee hy het ontfangen had , in den vollen 9, Raad aan het Opperhooft weer ter Jiand llelde, en hy deed 9, voor de gantfche vergadering verilag van zyn reys. „ Om kort te gaan, zy ondernamcn niets zonder het kruis. De „ opperfle droeg net zelfs als een Itok gemaakt in de hand , wan- 5, neer hy op raketten gong, en plaatlle het op de aanzienlykdc „ plaats van zyn hut. J, Als zy zich in liun kleine bootjes van fchorffen van bomen „ op 't water begaven, plantten zy aan ieder end een kruis, ge- „ lovende Jieih'glyk dat dit hen voor fchipbreuk zou bewaren. „ Zie daar de gevoelens van achting en eerbied van onze oudc „ Gafpeziers voor het kruis, die noch hedendaags in de harten 9, van onze Kruis-dragers huisveAen , nademaal 'er geen een is 99 die het zelve niet op zyn kleren of zyn blote vel draagt. I, De windels en wiegen der kleine kinderen zyn 'er altyd mee ,, verciert ; de wanden van de hut , de bootjes en de raketten ,f pronken 'er over al meS. ., De ;, vy cen kruis van loegen een ronden uis indc hand, la- ring. Eindelyk de ien gantfchen Kaad , en al deze kruii- k die men verlvin- E;r een Afgezant na gexonden wordcn, lingen , dien hy toe eel Jc, en deed hem ur verkbart te hcb- vandezaak die men intichoon kruis, dat ondcn had ♦ uic zyn mtfclie Vcrgadering eerde aanlpraak hec gantiche Gaipelifche d. Vervolgens beval erbied te onifangcn, hy tegen hem : Ga, die geene waar aan fterade door de ge- n dc Vooriitter ge- in de reis die hy tot alle geluk en voor- ^. met hec kruis cm .ynGeiamfchap. Hy iyn hooft te Icggen, gedurende zyn llaap vuldiglyk tot de ver- het met de zelfde had , in den vollen lelde, en hy deed n reys. onder het kruis. De ;t in de hand , wan- op de aanzienlyklle horflen van bomen end een kruis, ge- ik zou bewaren. jied van onze oude idaags in de hartea maal 'er geen een is ; vel draagt. n zyn 'er altyd mee jtjes en de rakecten IJifel.l'l iti ^7 . \ >» » VAN A M E R I K A. it BO£K. Ui tt „ be xwangere VrouWen borduren het met de malt opdepdaatj „ Van de Dekcn die hasir fchoot bedekt, om Iijar viucht onderde „ befcherming van 't kruis te llellen. Eindelyk daar zyn 'er wei- „ nige of ly hcbbenvoor zich zelven cen klein porceleyne kruisjci „ dut jy zorgvuldiglyk bewaren, en in achting houden ten naafien » by f,elyk wy de reliquien doen ; tDt 2d ver dat deze volkerefl „ het ztlve bovcn al bun kollelykheden en rykdommen ftellen. „ Men kent de begraafplaatzen dezer volkeren genoeg aan de „ kruiflen die zy op bun graven plautzen , en met dit heib''*^ te- „ ken verciert Ichyncn iltzelvc eer van Chriilcnen als van \X' Ilden „ te vyn : cen plechtigheid die /y zo dikwils in acht nemep als 'cr „ een van dc Natie der Kruisdragers llerfc, al was hy hondert my- „ ien vim de plaats , daar zy gemeenlyk begraven worden, af. . „ De voornaamfte Vifch- en Jach-plaatzen zyn door de kruiiren. j, die zy daar planten , ondcricheyden ; en men ftaat , door bun „ land rey/.ende , op een aangename wyze verzet , dat men van cyd „ tot tyd op den oever van de rivieren krtiiiren van twee of drie „ takkcn vind, gelyk die der Patriarcben. Met een woord , zy „ hebben zo veel achtifig voor het kruis, dat zy bevelen dat bet J, na hun dood met ben m de kift gelegt zal worden , gelovende „ dat dit kruis hen indeandere wereld verzellen zal, en dat zy van j> hun Voorouders niet gekenc zouden worden , zo zy bet certe- „ ktn nict by zich hadden dat de Kruisdragers van alle anderc „ Wilden van iSieuw-Vrankryk onderlcbeyd. Hctzelfde, voor zo ver den grond en mhoud aangaat, fchpon dc omilandigheden een weinig verfchillen, is door een perfoon van een veel groter gezag als dat van \ ader le Clerk befchreven. Maar die perfoon niet als op het verhaal van dezen Vader, of van luiden die hy ondtnecht hadigefproktnhebbende, kan voor cen zaak vaq deze natiur geen borg blyven , die valfch zyn kan , en die hy evenwel op de eerlykheid engoedc trouw van luiden, die het lien; verzekert hebben , kan gefchreven hebben. Zo de oorfprong van deze aanbidding van 't kruis op dromen of nachtgezichtcn moeft te huis gebracht wotcsn, dit zou een oplof- fing van de zv arjgheid zyn , die ons veel moeite om ander onder^ loek te doen zou fparen ; maar daar is weinig op de overjeverin- gen uyt den mond der Wilden ftaat te maken ^ en zomtyds noch minder op de wonderen die'er in zommige reysbefchryversgevon- den worden. De nieerte Schryvers verwondert ftaande over 't geen Petrus Martyr en de Spaanfche Schryvers over deze aanbidding van 't kruis teboek geftelt hebben $ en zich van de andere kant niet kunnende inbeelden dat de Amerikaioen ooit enige kennilTe van onzen Godsf dicnft en enigen omgtng voor de laatlte tyden met de Chrifleneo gehad Jiebben « kiezen die party van dit ailes tegen te fpreken. Jan dc Laat loochent het mft %ve kaken en rpepc Oviedo tot getui- gen , die dit alles Voor verdicbt^eleii uitmaakt. De eerbied die ik aan df gedacht^nis vaQ Voider h Clerk en aan 7.yn order fchuldig ben » weerhpud my van bet zelfde oordeel over %\n verhaal te vellea; fcbooA h^t if) ^.tch i^elven en de wyze waar «P letire Joan. 44 Laet itti Diji ftrtat. Hnj>. Grutii; Oviedo ±t4 2£DEM DEH WILDEN Vtyagei du Sieur ACbam- plain , iih. I. ibap, I 6. Edt, J* tWii 1613; Op het befchreven is befchdud lynde , gants na een godvruchtige Roman iweemt. Hoe ? zou het wel mooglyk zyn dat de/e aan- bidding van 't khiis , waar van de ontdekking nocli nieiiw is , en niet hoger als den tyd van Vader Chriftiaan le Clerk opklimt , an- derhalfeeuw onbekent gebleven zyn zou? Zedert de regering van Franqois den eefften hebben de Franl'chen by na zonder ophouden na deze zeekuften van .Amerika gereyll; zy hebben metal deWil- den van dezeltreken gehandek, Kanadynen, Mikmakken > Souri- koizen » Gafpeziers , Etechemynen > Almouchikoizen ; zy hebben al de Havens van Florida tot aan 't land van Labrador toe be- zocht ; IS het dan wel waarfchynlyk dat zy gcen kennis van deze Aanbidding van 't kruis zouden gehad hebben , of dat daar ken' nis van geiiad hebbende, zy 'er geen enkel woord van in hun Rys- befchry vingen , die met zaken van veel minder gewicht opgepropt iyn, zouden gerept hebben? Deze zaak is aanmerkenswaardig ge- noeg, en zy moclten nergens mcer over verzet ilaan. Ondertuf- fchen hebben noch Thevet , noch Lefcarbot , die niets ontfnant , noch Champlain , die ons een naauwkeurige Belchryving van alle deze landen^ die hy in perfoon bezocht heeft , gegeven heefc,nocli de Heren de Mons en Poitrincourt , die 'cr op verlof van onze Koningen geweell zyn , noch iemand uit de Zendelingen , h -ij Minnebroeders , Kapucynen of Jezuiten, ooit voor Vader le CI erl; Van d''ze zaak gefproken of 'eriets van gefchreven. 't Is waar dac de Heer de Champlain verlualt , dat de havens van de Franfche baay bezoekende, hy in een van deze havens drie of vie r mylcn ten noorden van Kaap de Poitrincourt „ een zeer oud kruis vond , dat 9) heel met mos begroeit en byna gantfch vermolfemt was. Maar de Heer de Champlain , ver van dit kruis voor een maakzel van de Wilden aan te zien > zegt duidelyk „ dat het een klaar teken „ was dat 'cr eertyds Chrillenen geweeft waren. " In der daad daar fchynt geen twyffel aan te zyn of het was daar meer als hon> dert jaren voor dat de Heer de Champlain daar quam door de Eu* ropcers geplant^ De aandacht van dezen fchryvcr om dit kruis te befchonwen is ons een gewis pand dat hy anders zou geredeneirt hebben, en niet gemift van de aanbidding van dit kruis onder de "Wilden van die quartieren te fpreken, indien de zaakzo wyd uit« geflrekt en zo klaar was , als Vader le Clerk vcrzekert. EENENVYFTIGSTE HOOOFTSTUK. KtiatioM \ jAder Hieronymus I'Allcmand , Opperfte van de zending JUa V onze zamening in Nieuw-Vrankryk , geeft ons in zyn < Nouvtl' h France pour Pm ;en van derden brief, in 't jaar 1658 gefchreven, em '^aat een Befchryving van dc Geloofsplantingen die wy in die qu-'rueren hadden. Hy verdeek die van net onderfle van de rivier St. Laurens , en de zee kulten in drie rechtsbannen, namentlyk Rigibouftou, Mifcou, en Kaap Bre- ton. Onder het gebied van Miscou befluit hy de Wilden van Gaf- pe en Miramichi , daar wy tegenwoordig van handelen , en hy Voegt 'er deze woorden by : „ Die is het land dat onze Vaders ze- M dert ket jaar i6ip beploegt hebben, en daar tegenwoordig Va- dec V A K A M E R I K A. It BO£K. «i/ ing van )houdcn deWil- , Souri- hebbcn toe be- ;an de/e aat ken- hun Kys- pgepropt ardig ge- Jndertuf- ontfnapt , ; van alle eefc,noch van onze jen , 't zy :r le Clerk s waar dat ; Franfche mylcn ten vond , tlat ras. Maar laakzel van .laar teken der daad ;r als hon- lor de Lu« jit kniis te 'eredene^rt fs onder de .o wyd uit" ■, der Andries Richard ; Vader Martin Lyonne , en Vadcr Jaques „ Fremin in den oeglt werken. " Men ziet in hct verhaal vart i€6oiin i66i een uittrekzel van ecn brief van Vader Andries Ri- chard, uit dat land /clfs gefcJireven. Hy fpreekt daar van deze Wilden en enige hunncr gcbruiken in , nuar hy rept niet van dezd aanbidding van 't kruis. Zoudeti hy en de andere Zcndclingen hec niet geweten hebbcn « midden onder dcze Harbarcn zynde, en zouden zy bet hebberi kunnen verzwygen zo zy hct geweten Jiaddden? waarlyk deze ftilzwygentheid zou ons vremde gedachten gcven. Om kort te gaan , deze Wilden zyn geen andere als de Mikmak- kenof de oude Sourikoizen. Nu hebt^n zekerlyk de Mikmakken ouwelings de aanbidding van het kruis niet gehad. Dit is buiten al- le kyf > en daar is de minfte twyflfeling over dit artykel niet. De ge- ne daar men van fpreekt wonen by de Rivier vau Miramichi » dit is derzelver ware naam , en Vader fe Clerk bekent dat hy zelfs den naam verandert heeft , wanrieer hy zegt : „ \vy hebben dezen „ viced, onder 't lolTen van 't gefchut en duizent vreugde-galmen „ zo der Franfchen als der Wilden » met den titel van het heilige „ kruis vereert. Vadcr le Clerk fchynt op cen andere plaats al het geen hy reeds in hec zelfde hooftAuk, dat ik uitgetrokken heb, gezegt heeft te- gen te Ipreken, bekennende „ dat deze Wilden allengsjens den y- „ vcr van hun voorzaten hadden laten verflaauwen , en dat wan- „ neer hy in 't land quam om zyn zending te beginnen, hy niet als „ volkcren vond , die niet meer als de fcliaduw van de zcden „ hunner voorouders hadden, die de gcvvoontc van hun kruisver- gaderingcn hadden afgefchait , en hy bcrocmt zich die weer her* „ ilelc tc lebben. ,, Evcnwel nadcmaal ik niet zou durvcn denken dat het geen Va* (ier le Clerk van xlc aanbidding van 't kruis by de Gafpeziers zegt door liem vcrzonncn was, geloof ik tot zyn verfchoning te moe- ten/eggcn, dat deze Wilden, die lang voor vader Chriftiaan le Clerk met de Franfchen 1 adden omgegaan , die eenigc jaren lang Zendclingen van onze Kompagnie by zich gehad hadden > onder zich voor hec kfiiis eenige eerbied , die deze eerfte Zendelingeii liiin ingeboezcmt hadden , behouden zullen hebben : dat de byge- lovigheid der dromen deze aanbidding enigen tyd gezag zal hebben gegevcn, waar na zy zal hebben beginnen te verflaauwen , en dat \ ader le Clerk deze zending , die men genoodzaakc was geweeft tc verlaten , weer op de been geholpen , en enige overblyfzels van dc/en dicnft gevomlen hcbbendc , of op het uiterlyk aanzien of op het ongegrond verhaal van enige Wilden gelooft zal hebben , dat deze dienll van onheuglyke tyden was. t Geen ik zeg is op een brief gegrond die in onze Befchryvin- gen gevonden word, waar in \ ader Perrault , van de/e Wilden Iprekende, ver/.ckcrt „ dat zy gaarn cen kruisic maken gclyk zy „ ons zicn doen , heffcnde de handen en ogen ten heme! , en Jezns ;, Maria y gelyk wy, rocpende tot zo ver dat dc ecr die wy aan , hct kruis bewyzcn bemcrkcnde, dc/e arme fchep/.cls zich dac D d token » Rtlttihm ^k Gajpep thap. 9. Vader le. Clerk fpreekt tichzel.^ Vfll tU' gen. Chap. 10. Helatinif lie U Njuvd'e pottr I'yin 1635-. xi6 ZEDE-N DER WILDEN War men van het vet- haal van den liika Garci- laflb denhen moet. Aan- merkin- gen van onzen Schry- ver. lipfius , Je Cruee III). I . cap, 8 Cretfer de Cruet i.:..5i. Pigm. riui in txpot, met$re Ipace. Kirker ittOedipo &Obe. iifc. Pan,- fbil. „ tcken op de troni , op de bprft , op armcn en bencn fchildercn, „ zondcr daar toe verzocht te zyn. Ik wil wel gcloven, voegt hy „ 'cr hy, dat zy dit in den aanvang uic een natuurlykc eenvoudig- 5, heid doen, die hen dryft cm alles wat zy zien na re apen, ecr „ als uit ecn andere betere betrachting, even wel kunnen zy 'cr „ door den tyd in geholpen worden , en zy zullen de ecrAe niet „ zyn wanncer zy zullen beginnen te oelVenen 't gccn by hen in „ geengebruik geweelt is, als by enkeltoeval. „ Wat hier vanzv , men wect hedendaags van gcen Kruisdragers meer , en een Zende- ling by de Abenaken , die hun naburen zyn, heeft iny verzekert dat deze Wilden nergens in van dc anderen verfchillcn. Het getuigenis van den Inka Garcilaflb maakt mccr indruk op my als al de reft. Het kan niet gelogchent noch uitgelegt worden. Want fchoon hy eerll eeni;j;en tyd na den val van die grote ryk, waar van. zyn Voorouders de meeltcrs waren , ter wercld gekomcn is, en dat hy by gevolg moet geacht worden in vcrfchcyde zaken van de oude giewoontens van zyn land onkundig te zyn ; is het cvenwel een Schryver in het zelfdc land waar van hy fpreekt go- borcn , uit den Itam van deszelfs Koningen gcfproten , en die be- ter als de vrcmdelingen onderrecht moec zyn. Hy fcliynt in alles wat hy verhaalt ter goeder trouw te handelen, en liy getuigt hicr een zaak , die hy met zyn eigen ogen gezien heefc ; hierom de oud' heid van deze aanbidding van ^t kriiis, en de waarlieid van al 't vcrhaal der fchryvers, die ik aangehaalt heb, veronderftellende, dunkt my dat ik twe zaken over ctit voorwerp zeggen moet. ■ TWEENVYFTIGSTE HOOFTSTUK. "T TOor eerft , dat fchoon het kruis by de Chriftenen in cerbied is, V het cvenwel geen onfeylbaar teken van 't Chriftendom en van de prediking van 't Evangehum is. llet was een heilig zinnebeeld in den Godsdienft der Ouden, en voor al in de VerBorgcn'iedcn van His, waar van wy tot nu toe gefproken hebben, gclyk Juftus Lipfius, Gretfer, Pignorius en verfcheyde andere gelecrden aan- gemerkt hcbbcn, in 't byzondcr vader Athanafius Kirchcr. Deze Ipreekt 'er lang en breed in zyn Oedipus en in zyn Naaldfpits van Pamphilien van; Onder de Beelfpraken der Egyptenaren vind jiy ci geen heiliger, krachtigcr en volmaakter als zyn Hermetifoh of lila- tifch kruis, waar van hy de vinding aan Merkurius Trismegiluu toefchryft. * Ik hou my niet op met al de uiileggingen die hy 'er van gceft , d;- * Atban. Kirker Oedipi jEgyft.^ ch£'e \o.cap. 4. Hermes Trismcgiftus ... caraftcrum Hierogoly phicorum InUitutor, iit qux- in nnindo occult (l?lrn;ilitcnt miritico a ft excogitato I'ymbolo exponerct , omnia iinico ciiaftcre qucm & cv\- cem Hermeticam appellant (nos IHacam fcu Anfatam , co quotl in nullis fere ii- mulacliris ^ILgyptiacis manu geflatus noii Ipcctctui , appcllanius)cxprcffic. Qucm quidem caractercm in tanta vcncratione habcbanc iit nihil fine co rcftc confici pofle exirtimarcnt , eratque amuletum potcntiflTmum , & caraftcr at! njitui;:- exemplar miiabili ingenii fubtilitate fabncatus, ad viam fdicitatis dcmonllian- damunicus Dux Sclumen, 6cc. - ' . _ ~ - VAN AMERIKA II. BOEK. *if dcwelke icts na lyn hevatting kunnen bchelzen , c ie Geleerden hem zoudcn kannen betwillen. 't Is zeker dat volgtns dc getuige- nis van Ruffinus hel kruis onder de ilieratifche of Frieilerlyke let- ters der Egyptenaren was, deweike lieylig waren,gelyk het woord zulks medcbrengc. Dit teken moet van een grote heiligheid en volmaaktheid aangezien gevi^eeft zyn , nademaafmen het byna op alle de gedenkllukken , die 'er van de pracht van 't Oude Egypte overgebleven zyn , vind : nademaal het verfcheydemalen op de naaltipitzen hcrhaalt is , en dat 'er byna geen godheid is of zy hceft dit Zinnebeeld in de hand of ten minile dichte by zich. Ik heb onder deze gedenkllukken die gene uitgekozenj die de meefte indruk op my gemaakt hebben, en ik heb zc laten in plaat Inyden, om ze hier voor de ogen van 't gemeen te ftellcn , dat daar door beter in llaat zyn zal , om 'er zyn oordeel over te vellen. Ik geloof dat hy met vermaak dit kruis ziet in de hand van Horns Apollo, om den hals van God Apis, van Jupiter Hammonj en aan de Vt^'yngaartfpies van Bacchus, die ik geloof dat de Voorbeelden van den VerloITer zyn ; om den hals der \'eikalfche Maagd^n > nan de Ileylige Vaten, vraar in het Nat dat men de Goden op de Altaren ofterde, \/as: op de rinkelbommen der Korybanten, enz. Niec alleen was dit een heilig Zinnebeeld by de Egyptena- ren t maar ook by de Feniciers, en ik heb enige Gedenkpennin* gen doen drukken , waar op de Godin van Syrien met een lang Kruis in de hand, overend Aaande of over de fchouder leunende, verbeelt word. Dit heeft zonder twyffel enige Schryvers verplicht te zeggen , dat de Amerikanen , by wien men het kruis in eerbied vond, dezen dienft van de Karthaginenzers, die oorfpronkelyk uit Fenicien waren, ontfangen hadden. Dus zou Hornius * ongclyk gehad hebben van ze tegen te fpre- ken, voornamelyk hicr in, cm dat hy t'onrecht beweert, daymen voor Chrillus tyd nergens enige eer aan het kruis bewezen heefc , en dat de kruisdood in Fenicien een zeer fchandelyke llraf was. St. Hieronymus verzekert dat in de OudeHebreeuwfche letters, waar van de bamaritanen, zegt hy, zich tot noch toe bedient heb- ben, de Tau , die de laatfte is, de gedaante van een kruis heeft. De Tau is ook een foort van een kruis, zo als die noch van de Grieken en de Latynen afgcbeelt word. In de zclfde Egyptifche Heeldfpraken worden de Tau en het kruis door malkander ge- bruikr. En volgens de getuigonilVen van Sokrates, Sozomenus, Suidas en Ruffinus, vcr/.ekerden die gene die het bell hun Beelde- i'praak verftonden , dat het by hen het zinnebeeld van het toeko- mende leven was : wy zien zelfs dat het in de heilige bladeren een teken is dat on het voorhooft der Uitverkoornen geprent flaat. Miflchien was het om deze reden dat het de laatlle letter van het Alfabet was. De Gelukzaligheid de uiterfte merkpaal zynde die wy in het oog moetcn houden , en daar wy moeten trachten toe Dd 2 te * Hornius lib. i. de Orig. Gent. Amer. Lap. i j. Ritum crucis a Carthaginen- Hum mercatoiibus Americanos acccpiffequidamprodiderunt, quod vcl piopte- rea ftlfitatis manifcftum , quia nuUus Crucis ante Chrillum natum honos , 8c (]uij Crux fsdiffimura apud pocnos Cuppliciurn. Men vind h(( byna op alle (4e gedenk- iiukkea die 'er vail de pracht van 'c (3ude Egypte overgC"^ blevca * lyo. ■ • 'J f •iWaf ook een heilig xinne- beeldby de Feni« cicrs. HorM de Origin, G fitter en het ccn H!ta ecu e 'eerCe cen vcv- geopcn- ^ Icvtn (iler zitli igheid tc gcen cr n 't geen jk word, underde , m gehou- een kruis Lhriftenen ilxaine te- ;ong, die , in tcgen- is gemcen fch andcre lom. On- iferfcheydc de bccld- oden der het toeko- uitl'praak oor deve 1 van hei vcrwoell , 20u' I PI utcbantur iiyru 4. lificat} idem Cijtterum |b rem vcio/ iiifi font; pv,(]ui cm- |clict.t pva:!.;- la 1'aii i'ilut.i- cffitU^:lll- ■ lificabat , cuii 7,ou wordcn, warcn 'er noch mecr Ilcydencn , die lich tot Jezm Clirillus bekccrden, en den Ooop ontfongen, crkcnncndc de do* linficn van hun voorgaande Icven. Dit erinner ik mv, /cgt Sokra- tcs J dat ik aangaandc het Zinnebceld van het kruis neb horcn zcg- {{en. 't Is waur dat 'er dezc Schryvcr vervolgens byvoegt , dat ly nict geloot'de dat de Egyptenaren dc gedaante van het kruis op de/e Aenen doende uithouwcn ooit cen dmkbeeld van de verbor- gcnthcden gchad haddcn » die in de perzoon van jezus Chrillus moeften vcrvult worden. Ily haalt xelfs den Apoitel Paiilus aan cm zyn gevoelen hier ontrcnt te bevcAigen. Want , zeet hy , in- dicn de Apollel verzekert , dat dc Verborgenthcid van de \ crlof- fing aan dc eeuwen en gellaciiten onbekent geweeft isi 10 %y voor de Duivelcn zelfs verborgen gewccll is i hoe veel te meer vqor deszelfs Dienaren gelyk de Egyptilche Priellcrs waren? Maar loen gcbeurdc het , zegt hy , 't gccn eertyds aan dezen groten Ileylig gebeurt was. "Want te Athenen een Altaarmet dit opfclirifc aan 'den oiibekenden God gezien hebbende , bediendc hy zich van deze ontdekking om Jefus ChriHus te verkondigen , en bekeerde ver- fcheyde menfche'n tot het ware gcloof. Op de zelfde wyze nafnen de Chriflenen deze gelegenlieid van de ontdekking van 't Kruis waar, en deden 'er hun voordeel med; ten zy men* vocgc iiy 'er by , zeggen wil , dat het Goudelyke woord op dc 1 gyptifche Priefters uitgewerkt had » 't geen het in Balaam en Kaifas uitwerk- te, die het tcgen hun wil^ en zonder dat zy wiltendat zy voorzey- den , tot Profeten gemaakt had. Dit gevoelen van Sokrates zou tc vecl bewyzen, zo men ""er uit beiluiten wilde dac dc Verborgen- heid van de VerloiTmg aan onze eeritc Vaderen en dc Patriarchen die voor Mozes geleett hebben nict geopenbaart was gcwcell;niaar htt is in dczcn zin waar, dat dc 1 .gyptcnarcn , die de mee(le Zin- nebtelden van den Godsdieiift behouden hadden , de rcdcncn van de ceriie inllelling dezer Zinncbcclden hadden vergeten; en dat fchoon zy dit als iict Zinnebecld van het tockomende leven aanza- gen, ?-y ontrent den gronden de wyze volkomc onkundig waren van de Vcrborgenheid der VerloITing. Dc Egvptcnaren hadden het kruis oncler dc (larrcn gcplaatfl, en wy zien dit kruis noch in dc tigiiren die dc Oudheid ons van de mceite phinetcn heeft nagelaten ; maar gclyk men in de laatftc ty- den a! dc Egvptilche beeldfpraken op de natuurlyke Wercld had uitgekgt, liebben verfcheydc Schryvers in hun voetdappen trcden- de zicJi nict hoger verhctt, en beguniHgen dus dc Ongodillcn. Ver van gelyk zy te redeneren, moetcn wy denken gelyk Marll- lius iicinus * voor ons gedaan hecfc, wicns hecrlykc woordcn ik Dd 3 hier * Marfil. Ficcin.lib. 3. de vita calitus fropagandd ^ cap. 18. Antiquiores au- tcin qucmadmodum in quodum Arubiim CoUi-gio Icginuis, iiu,urnm crucis ciinc* lis anteponcbant , quia corpora per viriutcm ai;unt , ad fupcrficiem jam diftu- liim. I'rima vcro luperficics Cruce dclcribitur. Sic ciiiin imprimis habct lon- giiudincm atque latitudinem. Primaque hxc iigura ell, £c omnium rcdta quam m.iximc, & quatuor ro£los angulos continct. EfFcdus vcro Cttlellium maximc Tunc cnim llellse magno* tcre a.nt... DeE- KM' - luicri hiddm he kiuis oiidcr dc Siar- rcii ne- plualit. per rcdiiudinem radiorum Angulorumque refulunt. no ZEDEN DER WILDEN MmlU. Htm, M. % dt vitACa- Utmifn- t, 18. Drde Chine- ten itui hei kruii 00k he- den- daui ondcr hnn bedd- fprakjge Iciierco. DeOp< perprie ftcrder Tana- rcn vucrt den naom van La- ma I dat isieieg- gen hct biais. Voftitdt UCtmt, liv. 3 p. 194. )> I* n hicr met vermank aanhaal. „ Voor my» zegt hy , ik gcloof nict ,1 dat men den mp van uicmuntentheid en Ecr , waar in het kruis ,1 voor den Meflias by dc Egyptcnarcn was , 7,0 7ccr als cen ^'ctui- ,} genis van de goedertierende mvloejing der Sterrcn moet aan/icn , ,1 dan als cen voorteken van de kracht. die hct door jezus Chn. ftus hebbcn moet. Maar de ftarrekundige die kort na'dcopkomrt van 't Chrillendom bloeiden* de wondcren licnde die hct kriijs in handcn der ChriHencn uitwerkte, niec wetcnde of nietbckcn- nen willende dat (ezus ChriAus 'er de oor/.aak van was , hcb- ben al de kracht daar van aan de invloejing van de fearren toe- gefchreveD) fchoon zy mocftcn acht gegeven hebben d;it dcze ti wonderen door het kruis alleen en zondcr den naam van Jczus M nict uitgewerkt wierden- By de Chinezen '*" word het kruis hedendaaes onder hunnc bceld- fjpraKige letteren gevonden f ^elyk van ouds by de Egyptenaren : Ret is daar» gelyK het by die was, het zinnebeeld van dc vol> maaktheid » en betekent het getal van tien. Dit doet my opmerkcn dat in het oude Romeinfche cyfller hec getal tien door cen S.. An- dries kruis verbeelt word. Het kruis is ook in de Mexikaanfche Becldfpraken in het mid- den van een karakcer, dat het hoogfce en volmaakfte van al hun cylfers vcrbeeld , zo wel als in hun wereldlyke i\lmanak » gelyk ik in 't vervolg uitleg^en zal. \ader Avril zegi in zyn reyzen een zeer zonderlinge zaak, daar hy van den opper Priefter der Tartaren fpreekt , die als cen foort van Godheid op der Aarde is, waar voor allc de oofterlingcn een zonderlinge eerbied hebben. „ Het aanmcrkcnswaardigitc is, ,) voegt hy 'er hy, dat hy den naam van Lama voert, dat in het „ tartaarfch bet kruis betekent, en de lio^tfoif die China in 't jaar „ 1644 veroverden , en die Da/a^-Lamn in de zakcn van den „ Goidsdienft onder worpen zyn, dragcn altyd kruiflen by zicli, >} die zy ook Lamas noemen , en waar voor zy de hooglle eerbied heb- pere flint potentes , quando qimtuor Cxli tcncnt angulos imo cardines, Oriemij videlicet , Occidentit'quc , & medii utrimque. Sic vcro difpodtx radios Im conjiciunt in fe invicem , ut crucem inde conltituant. Crucem ctgo vetrres figuram ede diccbant, turn ftellarum f()rtitudinc fadl^im, turn carundcm fortitu- dinis furccptaculum , ideoque ha)>cre fummam in imaginibus potcdatem . ac vi- res & fpiritiis fufcipcrc Planctarum. Hic autcm opinio ab ifij^yptiis vcl indue- taefl vel maximeconfirmata, inter quorum cara^H-rcs Crux una erat infli^nis, vitam corum more futuram fignificans, camquc figurum pcdori Scrapidis infcul- pebant. Ego vcro, quod dc Crucis cxceiiemia fuit apud viigyptios ante Chiif- tuint non tam muneris (lellarum tcftimonium fuifl'c arbitror , quim virtutJs przHtgium, quara ^ ChriUo elTet acceptura. Allrolu<^os autem, qui Itatim pod Chrillum fuetunt, videntes a Chriilianu miranda per crucem fieri , ncfcicntcs autem vcl nolemes in jefum tanta refcrrc, in Coeiellia rctulinc, quamquam con- liderare dcbebant per Crucem ipiam absque nomine Jefu miracula minimc pcrpc- trari. • Athan. Kirker. Chitue Illuflr. part. «•». 14 6ir. X Dc Aan= mcr- KiiiK. De Schry- ver gecfcde- ze laat- de un- mer- king niet ho- Rcr «I« een jif- liii)i op •jiii LOtl/l:- /la Fj'pi, tititttl lit /!'"*> 'v* II. J' y.7. Ill Z E D E N D E R W I L D E N Befluii van het Ariykel van den Godi- dieuft. De Godf dicnit voor- hccD in •lie Men- fchelyke zaken nengt. dezc fchipbreuk geborgen mag zyn, in deM landen enig zaad vaa het Evangelium gezatiit zal hebben. Dit is , alles diinkt my , wat een gezond en ryp oordeel toelaat te zeggen. VIERENVYFTIGSTE HOOFTSTUK. IK 20U my in een lankwyliger verhaal hebben kunnen inlaten , om tc mcer de overeenkomlt die 'er tuflchen den Godsdienfc der Ouden* en de oveiblyfzelen van dczen zelfden Godsdienft , die onder de Wilden van Amerika voortgezet is, gevonden word, te dben gevoelen, maar deze ftof, die uit zich zelfs wydlopig is, heeft my reeds te ver doen afdwalen. De toepafliftg is overal iicht te maken. Daar ontbreekt , zo 't fchynt, niets aan, om deze gely. kenis een groter Iicht by te zetten, als dat die gene , die over de Zeden der Wilden gefchreven hebben, dezelve een weinig beter moeften verftaan hebben, en dac die gene die onder hen ^eleeft hebben, dieper tot in het merg der Godsdienftige oeffeningen» waar van zy niet als de fchors gezien hebben, hadden kunnen in- dringen ; dat zy uit de Wilden ^zelfs het oogmerk en de reden van deze oeneningen , en den zin dien zy aan hun fabelen en vcr< bor^entheden geven , hadden kunnen leren, en in 't algemeen wat de zicl is van 't geen zy ontient dit lluk uit een oude overlevering ontfangen hebben. Maar het is waar, dat nademaal zy een raenigte van hun eerfle gewoontens verloren hebben , voor al zedert de ^uropeanen met hen verkeej t hebben , men ook geloven mag dat zy 'er weinig meer van weten als \ geen zich voor 't oog vertoont, en dat zy van hun kimt door \ leelchelyke en grove denkbeelden verbaftert hebben , 't geen de Ouden van hun kant door een me- nigte fabelen en bygelovigheden verdorven Jiadden. De Godsdienft was voorheen in alles wac de menl'chen deden 'f^e- mengt , voor al in de openbare handelingen , waar in alles onder zyn gebied hoorde. Dit zou gemaklyk by de Ouden te bewyzen zyn, en men ziet 'er noch overblyPzelen van in alle de plechtighe- den der Wilden. Maar iiedendaags het gevoelen van godsdienll byna uitgewifchc zynde , zyn deze plegingen van godsdienll niet meer als enkele burgerlyke Zeden en gewoontens, om welke te l)ehouden en noch in acht te nemen zy byna geen andere reden meer zien, als dat zy die van hun Voorouders ontfangen hebben , en dat hun Land zo gemaakt is, op dat ik my, gelyk zy doen, uitdrukke. Hoe ver laat God niet toe dat de menlchen, hoe veel verlland zy anders hebben, zich verblinden, wanneer zy hec Iicht van de Reden voor de begeerlykheid en de beellachtigheid hunner driftcn doen wyken. Om deze reden zal ik my vergenoegen om elders in de Befchry- ving hunner Zeden vele zaken ce vcrhalen, die ik onder ditHoo/t- iluk had kunnen brengen om het verband dat zy natuurlyk met den Godsdienll moeften hebben, maar dat zy na 't fcliynt niet meer hebben , om dat de Godsdienft weinig deel meer in hun doen fchynt te hebben. Ik hcb 'er evenwel gcnoeg van gezegt om te doen zien dat de ma- iV AN AM E'-RIICK A. f II. fiOJEK. fwj maker van de Natuur zich zodanig voor de naden niet verborgen heett, diit hy tosgdnten heefc dat V l^elc volkrrqn zouden jyn , by wien hy zodai)^ onbekent zou \«pzen, dat m^ Jer geen gavoc- Jen van cnigc godh^id of dienll Xftuiebben : ik iistkgenoegkgca^t om aan te tonen dat de GodsJienft by alle Volkeren een en dert zclfden oorfprong gehad hetft ; dat dczelve in dezen oorlprong hdlig en zuiver geweelt is, ftrengin z^yn oefFeningen , verheven in zyn oogmerk, en vcronderltellende een opperfte Wezen datovet alles hcerfcht; een God die iets anders^v'as alssdeze taj'tfl^fke we- rcld, en een ongevoelige ft©f, of een VSTezen (^t zich niephet ge- drag der men'chen niet bekommerde. Men zou zulke ftrenge oef- fcningen van Godsdicnll voor g?en .herirenlchim int;eltelt hebben , of oiii een God te eren , dien men veronderftelde zich nergens mee te bemocjen. De onwetentlieitl en de ondeugt hebben dezert Godjdienlt -vcr-baftert ^ ^naar verlicft dQ Godsdieftll door de oawe- tcntheid en ondeugt zyip rechr, en is die zelfs niet etn bewys van deszelfs Wezen en He^Jigheid ? De Wilden hebben z6 wel als de Ouden in het voorwerp^ oog- merk en al de plichten van den Godsdienft gedwaalt. De gevm-* gen van de dood make;n hedendaags wcinig indruk op hun gemoe- deren , fchoon zy de ziel onfterffelyk liellen. Hun bygelovighedert zyn boten zondig , zy voegen alle dagen ooph riieuwe by de oude, maar zyn zy misdadiger en hotter als die ''. VAN AM ERIK A. Ver. fcheyde ibortea van Re- gning. Een hoofdi- ge Re- fering. DERDEBOEK. EERSTE HOOFTSTUK. Van de Burgerlyke Regering* , En lieeft de Wilden van Amerika gcen minder on- gelyk aangedaan, met hen voor wotlte menfchen zonder Wetten en Staatkunde te docn doorgaan, als met te zeggen dat zy geen Godsdienft tcf w e- reld hadden « en dat men 'er by hen gecn tekens van vond. Icdef Natie heeft zyn Regerings vorm. By zommige ziet men de Monarchy in hitar vol- maaktheid , met een grote eerbied voor hunne Koningen , eh een volftrekce afhankelykheid van al hun willen en wenken. Te Me- xiko en te Peru wierden de Vorften tot aanhiddcns toe ge-eert. Enige volkeren van Louifiana en Florida fchynen noch heden- daags hun Opperhoofden een Godsdienftige en Godlyke eer te be- wyzen, als Afbeeldzels van de Godheid^ en als Goden zetfs. Tot do Hoofden van de dwalende Natien der Algonkynen en der Bar- ])aren van het zuidelyk Amerika toe, matigen /.y zicheen onbcpaait gczag aan, daar zy zo opllaan, dat zy zich liever in gevaar willen ellen van verdelgt te worden* als zich zamenvercnigcn, uic vrees van lets van dit gezag te verliezen. leder van deze kleine koninkjes maakt een ftaat van de eenc klei- ne Rivier tot de ander uit; Deze Rivier vocrt zomtyds den naam van het opperhooft en van zyn dorp, 'c geen niyns bcdujikcns by na op den zelfden voec in de Oudhcid toegaande > het gcvoclen van y A Ni A M E RIKA. I|i.(BQEK. xi^ van maakten. DERDE HOOrTSTUK. DE Vrouwe Rcgering , die de grondflag van die der Lyi,ten was , kon eertyds wel aan by na alle de liarbaren van Grie- Kenlindgemeengeweeft zyn , nademaal zy gcnoegzaamonder byna alle de Volkeren verfpreyd was, die 'er uitgekomen waren , gelyk ik het van de Kantabers, van de Volkeren van Spanje en die van klein Azie bewezen heb. Het zou ook kunnen zyn dat zy van de Ama/onen , wicr ryk zo wyd uitgeftrekt was , herkomftig was. Het is waarfchynelyfc genoeg dat dcze Vrouwen , waar van zich eenige in Lycic ter neer zetten , daar zy door Bellerofon en ver- volgens de Grieken verwonnen wiertlen , cindelyk den oorlo^ moede zynde , en haar val en ondergang voorhanden ziende , ein- dclyk een vcrdrag met haar vyanden aangingen ; dat zy hen in dc fteden, die zy gebout hadden, ontfingen , van deeenekant dc heerfchapf»y, daar zy reeds in 't bezit van waren , behoiidende, \ zy van de landen die zy bebouden , 't zy van dc kindeten , die zy op- V A N A 'ME R IK A. Itl. BOEK. "7 enighaa. t reyien lielt eea- iz\g was itten van over die uit den echtende etgevers na elkan* oniers. wcl van om daar loeiemde ootHe af« ! eden da m by na in ^tand Oudheid ;rden het te verla- etten van by voo^ en inLy ciers door rden » die I ook n!et , eneen herber* )U Lyi-ieR van Grie- [ider byna pn , gelyk die van [y van de nftig was. van lich . en ver- |n oorlop \de , ein- icn in iz kant dc knile, 't , die 7.y op- opvoeden ; en dal: zy van de andere kant den inannen ook eer be- wezen > inakcnde een roengeling van deraelver gewoontens met de hare , en hiin de lorg van de zaken overlaiende , 20 dat dezelve niet als de eer daar van hadden, en zy al het wezentlyke. , V I E R D E H O O F T S T U K. DE zorg der zaken dus als by wyze van volniacht by dc Lyciers ^'8f^' in handen der jnannen zynde , maakten zy van verfcheyde Lycieri. kleine volkeren uit hun buurt , waar van ieder meefter tot zynent was, eenlichaam van een gcmcnebeft uit , dat door gewoontens en niet door gefchreve Wctten beftiert wierd , gelyk Heraklides vanPontus getuigt. Zy hadden, zcgc Scral)0, drie en twintig fte- ileratU den-, iedcr had naar overheden en wettcn in 't byzonder , maar '•'•">. wanneer 'er het gemene welzyn aanhing, dat 'er vrede of oorlog of str»bo een verbond te maken was, enz. hiejden zy een algemene vergade- ''*•^4^ ring in een vin de lleden die tot deze zaak het gelegenfte was : *^^' ieder Had in 't byzonder ftuurde flaar iiaar afgezanten na toe , met het recht vande ftemmen, en alles ging 'er met de uitcrfle billik- heid toe: zy erkenden in deze verj^eringen eenOpperhooft dien ^v^'- zy Lyciarcb noemden, en vcrkozcn andere lager overheden , daar oppw- zy zodanig de maat in Hidden en hi^t gemene bed beoogden , dat ho«ft ' *er geen «ad was , of zy had deel^an dip ampten en eertitelen. dwL/r Hun gem^ricbert was aftyd in eejj bloejenden flaat tot de tyden '^'"'' van de Komelnen , die zich meeijear van Azie gemaakt heblDende niets aan de Lyciers bverheten, als 't geen hun opperhaerfchappy niet kon benaaelcn; maar voor 't ovcrige handelden zy ze gunltig- lyk, hun tbelatende van zich volgens de Wetten en de gewoon- tens, die zy van hun Voorzatcn ontf^flgen hadden te belUcren,met de veronderfchikking die het opperlle. j;ccht van hun o^erwinnaar vorderde. , . ■ Die was zelfs een bcldning voor ,dc gcmatigheid van deze \'ol. keren, die bcgrcpen hebbcnde, ge)y)ft,d^ Spartiaten, dat een Rvk - ,1; • dat op een billyke middclmaat gegrond i^, duur/amer was als dat ■^-•* gene dat zich door de begeerlykjicid van rykdommen laat opbla- zen , die tot de heerfch/.ucht en afgunli der nabuiige Uaten aanlei- ding geven , zich niqt hun armoede to vreden hadden gehouden , fchoon zy tot in Itafi^h toe meeftcrs yan de zee gewceltwarn door dc voordelen die zy op hun vyanden bchaulc hadden. Zy liadden zedert zonder ontroering de Kretenzers , de Fizidicrs , de Ciliciers, de Pamfiliers en de karicrs, de Midddantfche zee door hun zeeroveryen zien pnveilig maken , zonder dcel aan hun handel en onrechtvaardigheden ^,e wiilen nemfin ; dit was in der daad dc ooaaak waarom de BLoipe^ynen hen vccl beter als de anderen , die iich hun haat op den liials g^haalt hadden, handelden. Men zict hier uit hoe groot ongelyk Ileraklides van Pontus ge- had heeft te zeggen dat zy van deirropf en plundering leefden ; in tegendeel hadden zy een zulken affdirik voor dieverv , volgens dc ver zek^rlng van Nikolaa?: van Damask us, dat zo onder hen een vry perfoon van deze misdaad ovcrtuigt wierd , dezelve met de Ec 3 11a- tot I c:ia- iz8 ZEDEN DER WIL DEN flaverny da-'.r over geftrafc wierd , om door dezc ftrengheid te kennen te geven dat deze misdaad een van die gene is , die den menfch liet meeile fchande toebrengen > ea dat zy niet ak hec erg< lie fchulm , gelyk de flaven zyn , pall. De Lyciers hadden zonder twyffel tot de tyden van de Romei- nen hun Zeden veel befcliaaft , en hun Regcring tot volmaakter itand gcbraclit door de nabuiirfcliap en den omgang met de voli de zelfde regerings- wet- ten, de zelfde order, zo dat die 'er een ziet die ziet ze alle. Maar vvanneer 'er zaken te verhandelen zyn » die het gantfche lichaam der Katie raken, maken zy een algemerie Raadsvergadering daar zich de afgczc ndene uitieder dorp na toe begeven; 't geen met zo veel gclyklieid gefcliied en met "zo veel yver voor het gcmcne beft, dat 'er een verwonderens-waardige zaroenftemming en eendracht uit ontflaat, die het behoud van de Natie nitmaakt > en die niets , om deze reden , in ftaat is om te verbreken. Pic is maar een algemeen denkbeeld van hun Regering. Om mi tot een by/ondcrer verhaal tc komen, ieder dorp is, gelyk ik gc- zegt heb, in drie geilachten verdeelt; te wcten dat van den Wolf, van den Keer, van de Schildpad. Ieder gcilacht heefc zyn Hooft, zyn Agoiandeis , zyn Gryzaarts , zyn Krygsknechten. Alle te zamen vercnigt maken het lichaam van het dorp en den ftaat van hun gemenebell uit. Deze geflachten zyn 't ge^n eertyds de Stammcn wareh , en vvy zullen ons zomtyds van dezen naam bedienen » om ze te betcke- ncn. De oorfprong der Tribus of Stammen is zeer oud , en het woord geeft in zyn betekenis het getal der vcrdelingen le kennen , die in de eerfte tyden by dc meefte volkeren waren, 't zy dat men hier door dric vcrfclieyde takken van een zelfdcn ftam wilde verbcel- den , 't geen men op de drie kinderen van Noach zou kunnen t'Jmis brengcn, wier nakomelingfchap op verfchcyde plaatzen door een gemengt en verward wierd ; 't zy dat het in aer daad drie verfclicydc Volkeren waren, die zich verenigt hadden , gelyk in tie ftichiing van Rome de Rhamnefiers , de Tafiers en de Lucc- rjers, waar vanKomulu;;, Tatius, en Lukumonde.lioofdeh waren. Deie lui VAN A M E R I K A. HI. BOEK. 1*9 Deie vcrdeling wasoudstyds op hfet gantfche Eiland van Kr?- ten, diit Minos m drie delen verdeeldc, ?n in 't byzonder by dc Doriers, ondcr wien men dezelfde verdelingxag » 't geen aanlci- ding gaf om zc in drie Terdcelt te noemen. iiet zelfde vond men in kiein Azi6 by de Solymers j by de A- ma/onen en by dc Lycicrs. By de Solymers veroorzaakte die onder(clieyd van Srammen t naderhand de 1-abel van de C'liimeer * die Homerus ons als een wangedrbcht uit dtie verfcheydc diercn te zamen geftelt , affchil- dert , waar van hec hooft tot de iciioudcrs van een Leeuw was . het middelnf van een wilde Geyt , en de Uaarc van een Draak : of dat zclfs vcilgcns Heiiodus op een ^o wanfchiklyke mengeling een hooft van idcr van de/e diercn had. My is nict onbcwuU dat de gemenc uitlegging die men aan dcze Fabcl na Nymfodonis geeft j i;, , dac de Ouden daar door een berg van Lycien vcrllonden, wiens top vlslmmen iiitwierp , 't geen 'er hiet meer ge/len word, en veel wilde dicren gelyk Leeuw'en,en2. voedde ; halfwcgcn den berg waren Vr aangename weylanden j daar verfcheyde kudden gcyten weyden , eh aan den voet een groot getal llangen en andere venyni)i,e dieren^ Andere legg^n dit verdichtzel op de drie Nation uit , die Belle- rofon vervvon, te weten de Solymers , die om hun mrted by de Leeuwen vergelekeri worden ; dc Amazorten * de wilde geyten door haar fneliieid in 't lopen als zy ctp de bergen jagen gelykende; en de Lyciers, door de Draken vcrbeeld , om de lagen die ty hemleyden. , , Plutarchus gecft een andere uitlegging, en zegt dat Bellorofon een beroemc zeefcliuimer< Chimderus gena^mt^ verwon, die dc kuften van Lycien onveilig maakte en die op zyn fchip tot zinne- beeld een Leeuvv opde voorfteven, ceh Geyt ter zyden> en een draak aan de achterileven had. Maar de natuurlykfte uitlegging is dcze die dc Ilcer Bochart in 't eerile bock van zyn Heiligc Aartryksbcfchry ving gecft , daar hy zegt dat het drie HoofdenA'an de Sol ymer;; , ylrfa/ust Jftrios, en Trnjibh warcn , dat is te zeggen C^elyJ' hy liet zdckt uittclcggcn met deze namCn van Fenieiiche woriclvvoordcn afteleyden, daar hy cvcrtwcl /elfs nict te vcel ftaat opmnakt, om dat de Schryvers het onirent (teze namen en de wyze van die to fchrvven niet eens zyn) i.yhfh/us dc Gevt, ^rios de Lecuw, en Trofibls de Slang of het hooft van de Slang Als de Stammen dcr Solymers door de ndmen van deze diercn ondcrfchcydcn warcn geweeft , en dat hun hoofden ieder den ndam van zyn ftam gcvoert had , daar zdu nicts zonderiings inUe- ken J en 't geen liedendaags door he? voorbeeld dcr Wilde namcn niet beveftigt word , en van het onderfcheyd van de drie Irokoi- fche en Huronfche gellachten van den Wolf* den Beer , en dc Schildp^d , door welker namen de Opperhoofden zo wel als dc gellachten zelfs betekent worden , gelyk ik het nocli brcdcr zal iiitlcggen. De Wilden die ontrent den Oorfprong van den vlocd St. Laurens en ontrent ^iilUfippi woncn , die men in Kanada ondcr den lliml. y, 180. Humeri Iliad. 6. \Cuf, %JO Zv2 (DIE N DIB H :W I/L I> E N Jihod lit Dnd. .r,K\V\ den ntam van de -tJoVcnkrtcUbh^) Natien begrypt , zyn «lle door Stammen onderfcheyden , eniedarStam vocrtdea naaui van enig dier;«n 't is zondter tf^vviyftel om dezelfde reden dat de roeelie m- men der eerfte Aziatifcne en Egyptil'cJie Volkeren ook de namcn van dicren /.yn, die by hen Zinnelieelden vaade godheid waren. liet zyn dcie zelfde hoofden /^rios, uiipfalul en 'lYq/tbis ^ waar van Phitarchus ^hiyft dat de Solymers (ioden maukten » na dnc Jjaturmis hen had docn llerven. Homerus zegt dat de Lycicrs vyanden vjin de Holynwrs I dcze Godcn vervloektcn, \ geen niets anders betckent als dat door de namen dezer Hoofden deSolymeij en hun Land verbecld wierden , welke die onder de Lycicrs die met hen in oorlog lagen, (want toen waren alle de Volkeren van Lycien niet tot ecn nchaam van een Natie vereent) duizent vloe- ken nade kop "wierpen, volgens de gewoonte die de Wildcn nocii htbhen van in hun krygsgezangen nun vyanden duizenc licJield- vvoorden tegeven, noemende alleen de Hoofden, waar door ly Jict land en net lichaam der Natie, die zy willen beoorlogen ver. Aaan. Apolloniiis van Rhodus verzekert dat de Amazonen niet in eene flad woonden , maar dat zy in Hammen verdeelt waren , en in drie o iderfcheydcn , namelyk de Themifcyreifche > deChadefielchc, en de Lykaftifchc. ' 3;.rv;c Strabo fchryft ook dat de Lyclers in drie delen verdeelt waren. Maar hv zegt dat dit onderfcheyd volgens den rang der ftedeuwas, die hy in drie orders verdeelt, waar van degroodlc drie ftcmmen in hun vergadcringen hadden > de middelmacige twe , en de kleine maar een. De Amazonen hadden verfcheide fleden gebout, gclyk Efezen, Kumen, Myrrhina, enz. 't is waarfchynlyk dat zy in alle dezc fle- den door ftammcn onderfcheyden waren, zo dat "'erin ieder vnn ^. le drie gelyk waren, en de Lykaftifchc, gelykik reeds gezegtheb, komcn te enemaal met het geflaclit van den Wolf by deHuronnen en Irokoizen over een. Apollonius van Rhodus en Strabo kunnen wel verwart hebben > 't geen het ver afwezen van den tyd kon verandert Jiebben » of de wydafgclegenheid der plaaezcn hen niet in den grond deed kennen. Na 't vcrloop van jaren is de naam van Tribus gebruikt om al de takken van een zeifde geilacht te betckenen, hoe fterk zy ook in getal waren, gelyk men cr zich ook van bcdient hceft om in de fteden niet meer de verdcling der V^olkeren , maar de verfchcyde wyken van deze zclfdc fteden aan te wyzen, die merkelyk in de wcreld vermeerdert waren. Wat de Irokoizen aangaat , nademaal zy altyd weinig in gctal gcweeft zyn , en dat de noodzakelykheid van na een andcre piaats te vei'huizens wanneer hun landen afgeweid zyn , hen genood- zaakt heefc om zich in verlcheyde dorpen te verdelen , liever ais door de menigte van menfchen in een dorp alleen van honger tc 'fterven, hebben zy hun oude verdcling genouden , en daar is niet als het geilacht van de Schilpad, dat in ok groote en dc kleine ge* f:w4ldeelt is. VIER. VAN AMERIKA. III. BOEK. ijt ZESDEHOOFTSTUK. IEder Ham hecfc f 'looft, die onder hen 't geen de Koningen of de Archageten van de twee gellachten der Herakliden te Sparten waren , of te Uomc de Hoofden van de drie Volkcren Romulus , Tatus en Liikumon. De nanien , die men aan dezc hoof- den geeft, wyzen hun voorrang in den Itam aan , aan wienshoott zy AVn. >Vant behalven de namen die zy gelyk anderc burc;ers voe- ren, hebben zy 'er noch andere, dat namen van waardigheid en regtsgebied zyn. De eerlle van deze namen is die van Roiander Gday dat is tezeg- gcn de Edelman by uitmuntentheid , van Gatander^ eon gebruiklyk woord om den Adel te betekencn. De twcde is die van de llam- men zelfs die zy verbeelden, en die als in hun perfoon ,vergadert 7.yn. In dezen zin zcggen zy de Hogouakoy de Hofkereouak^ de haiinoouara, dat is te zeggen de Wolf, de Beer , de Schilpad heeft dit gezegt of gedaan. Door deze wyze van fpreken betekenen zy te gelyk en zonder dubbelzinnigheid de Hoofden, deftammen, en de landen die 'er onder horen. Deze namen zullen ons zonder twyf- fel belagchelyk voorkomen, maar zo menoverweegt dat indeOud- heid de namen der volkeren, gelyk wy gezegt hebben, namen van de Godheid waren , en dat deze w edcrom namen van de diercn waren, die'erhet zinnebecld af waren, zaldit zonder fwyffcl een andcr indruk maken. By de Mendefiers, by voorbccld, daar Pan onder de gcdaante van een bok verbeeld wierd, te zeggen Mendes heeft gezegt , was zo veel of men zcyde Pan heeft gtzegt , God heeft gezegt ; en my dunkt dat niets bequamcr is om ons een denkbeeld van de Koninglyke waardc of van het gczag der Opperhoofden te ge\en, als liet' denkheclt en de uitdrukUingcn zelfs waar van de Volkeren zich bediendcn , van hun Hoofden fpickendc, als of zy van dc Godheid in haar naam fprakeri. Dc derdc naam is die van Rokfieii Gdd, dat de Gryzaart of den Oi:den man by uitmuntentheid bete- kent. Deze naam komt altyd met de jaicn van den genen die de plaats bfckleed niet over een, want het is dikwils maar een kind; maar hy ilaat op het karakter waar mee hy bekleed is, daar zyecr- bicd voor willcn verwekken door een naam , die de rypheid , wys* held en andere hoedaniglieden te kenncn geeft, welke die gene moctcn hebben , die door hun rang en uitmuntentheid als dc Va- dcrs of Herders der Volkeren zyn, gelyk Homerus ze dikwils nocmt. Eindelyk , zy ncmcn ook den cigen naam van het Land zcltsaan; diis zyn onder de Onnantaguefen , Sagofendageten ., en onder de Tlbnnontouanen Tfinnonkcritaoui en Te-JonniiimkarKoucn namen , die aan het land en aan zommige der Opperhoofden eigen /.} n , voornaamlyk aan dien genen die MccRer van het dorp is. Want fchoon de Hoofden ten gelyk gezag fchyncn te ncbben, fclioon zy alle naauwkcurige acht gcven om niet te fchynen als of /y alios vvilden aan zich trekken, en volkomen d^n meeller fpelen, ii Vr evcnwel alcyd enigc voorrang van den een boven de andercn ; Ff en Named ict Hoof- den. P.in by de Men-' deficrs onder de>;e- dannte van eeii bok ver* bedt. Allede Hoof- den heb« bcnjseeti gelyk gezag. ■ 13ft ZEDEN DER V/ILD EN De wiaf Van Op- pcthoofc is vour het levea vail een man en erlfelyk in zyii hut. Deze •eikie- tlng is •Ityd met fee- flenen plech- tigheden vertelt. Plmttrtb hLydir- go. CeTri(5 dor Op. per- hoofdcn '•.yhcb- bcn gi en te- kens die h.cn van •tue- nicrn iindrr- fclu-y- itn. en dit is voor 10 vcr ik 'cr van oordelen kan » of hy wiens Hut het dorpgcIUcht hecft, of wicnsllam het lalrykfteis, of 00k wcl die gene die om zyn bequaamheid het meefte geacht word. Evenwel beken ik dat ik dit niet yo .r vaft kan zep;gfen. De waardigheid van Hooftman is voor zyn leven en erfFelyk in zyn hut, gaande altyd toe de kinderen van zyn moeycn, zullers, of nichten van 'sMocders zyde over. 7.o dra de boom gevallcn is moet men dien , zecgen ze , wcer oprechten. De Mttroon die hot vbornaamlle gezag neeft, pleegc op een nienw, na het reeds met die van haar Hut gedaan te hebben, met die van haarftam raad, dien zy hun toeftemming doet geven voor dien genen dien zy toe dc op. volging verkozcn hecft, 't geen haar gcnoeg vry ftaat. Zy gccft altyd gccn acht op het ecrfte-geboortc-recht , en gemeenlyk necmt zy dien genen die het bequaamfte fchynt om door zyn goede iioc- danigheden dezen rang ftaande te houden- Dc keur gevallen zynde, gefchied de voorllelling daar van in 't dorp door por»:eleine hftlsban- ert. ^fen doet niet anders als den verkoomen daar te vcrtonen, en hy word op Itaande voct uitgeroepen en erkent. Men rocpthcm op dc zelfde wyze uit en vcrtoont hem in de andere dorpen van dc Irokoifche natie , en by allc de andere bondvolkeren ; en deze vcr- kiezing word altyd met feellen en plcchtifrhedeh gevicrt. Hctzcif- de gcfchied byna by de andere natien its 'er een Hooft verkorcii word. De Boom dus weer opgerecht zynde » voegt men, zo de verko- ren perloon noch tc jong is en onbequaam om de zaken zelfs te be. ftieren, by den boom takken om hem te onderfteunen, en het val- len ce beletten : dat is te zeggen^'dac men hem geeft, ^t geen de Spartiatcn nroAUos , een voogt, of Regent noemden, ^elyk men noch hedendaags in de Koningryken gedurendc een mmderjarig. heid doet. Deze voogt word te gelyk met zyn Weeskind overal erkent en uitgeroepen » en hy word in perfoon , in name van den minderjarigen , met al dat gene bcladen dat deze zou moeten voor her gemene l3ell doen , zo zyn jaren hem hier toe bequaam m^ak* ten, 't Gezag der Opperhoofden ftrekt zich gemeenlyk over die van hun flam uit , die zy als hun kinderen aanzien j zy noemenze ge- inenlyk hun Neven , en zelden zullen zy zich van woorden bedie. ncn , die zo veel als onderdanen betekenen. Schoon zy een we- zentlyk gezag hebben , waar van zommige zich wel wetcn te be- dicnen , gelaten zy zich to zeer voor de Vryheid te zyn , dat men hen zicnde zou zcggen dat zy alle gelyk zyn. Onderwyl dat de klei- ne Koninkjes zich op de fchouders van hun onderdanen laten dra- gen, en zich veel eer bewyzen, hebben zy geen onderfcheydelyk teken , noch Kroon , noch Scepter , noch Lyfwacht , noch Burgc- meeftcrlyke Bundel-bylcn die hen van 't gemeen onderfchcydcn. Zy fchyncn gants geen volftrekte macht te hebben , of enig dwang- middel omzich in geval vanweerftandte doengehoorzamcn. Even- wel gehoorzaamt men hun, en zy gebiedert met gezag; hun bevel gelyktnagebeden» en degehoorzaamheiddiemenhun bewyrt fchynt te enenual vry. Deze vrybusid dient om de Hoofden in band te * hou- VAN A M E R I IC.A.. Mi. BpfiK. *3.^ Jioiiden: ry verplicht hen om niecste bevelendat moejelyklieidzou kunnen veroorzaken en afgellagen worden ; %y dient ook om goed* Ichiks dc bevelcn dien men huii gecft uit tc voerenj zo dat ryzich /clven kunnen inbcclden dat xy minder gehoorzamen om dat men het hun bcveelt, als om dat zy wel willen doen 't gecn him bevd- Icn is. Op deze wyze word'er cen goede order onderhouden, en in de uitvoering dcr zaken vind men wczentlyk het poed ^criland (Icr Hoofden en der Leden , en een zo gocdc veronderi'cliikking (lis' men in den bell geregelden llaat wenllchen zou. Schoon de lloofden gcen teken van onded'cheyd en van ovcrig- hcid hebben, en dat men zc niet uit den hoop kan onderfciieyden door de Eer die men hun zou mocten bewyzcn< uitgenomenineni- ge byzondere gevallen9 laat men niet na voorhcn een zekereerbied te hebben ; maar voor al houden zy hun waardigheid in de openbare handclin^en llaande. De Kaadvergaderihgen worden op hun be- velen en m hun hut gehouden « ten zy dat ^ev een algemone hut allcen tot dit gebruik gelchikt is, en die als een iladhuis is; dera- ken worden in hun naam verhandeit; zy ziiten in alle loorten van vergaderingen voor , zy hebben cen aanzienlyk detl in de Gaftma* lenenindealj;emenc uitdelingen; menzend hundikwilsgefchenken; cm kort te gaan zy hebben enige andere voorrechten ,' die aan hun Avaardigheid gehecht zyn , gelyk zy ook enige laltige.plichten heb- ben, wclke diencn om de zwakke voordelen, die zy van de iinde- re kant kunnen hebben , in tegenwicht te houden. , . , ; ZEVENDE. HOOFTSTUK. 1- , Pe Kaids- rinu word ill hull hutK t' huudcn, teniy'ct een ^e- meiic* K:iads. hut it. 1. Vanrfe Ajjoian. deis. Uit vrees dat dc Hoofden zich een al te groot gezag mochten aanmatigen , en te machtig worden , heeft men ze ais ge- brcidelt , gevendc hun Opzienders , die de Regering van \ Land met hen aelen , en Jgoianders gelyk zy genaamt worden. Deze Agoianders zyn ten naaften by 't geen de Lforen te Lacedemon in het begin warcn, en de Kosmen op het Eyland Kreten; ik zeg in 't be^in, en eer zich doze een gezag hadden aangcmatigt, 'twelk dat dcr Koningen vernictigde. Dc Agoianders ftaan onder hun Hooft , die Roiander God genaamt word , om zyn waardighcid te kennen te geven. In iedcr Ham lieeft ieder byzonder huisgezin 'er een, die het zelve vertoont, de vrouweri veikiezcn dien , en zyn het zomtyds zelfs. Ilun ampt is naauwer op de belangen van de Natie te waken ; op de gemene fchatkill het oog te htbben ; in derzelver behoudenis te voorzien , en te letten dat er een goed ge- bruik van het geld gemaakt word. Men doet ze in de Raadsver- gaderingen erkennen , wanneer men ze verkoren Jieeft ; maur men vertoont ze niet aan de bontgenoten y gelyk men ontrent de hoof- den gewoon is. Na de Agoianders komt de Raad , beftaande uit Giyzaarts of Oudcrlingen , in liun taal Agokjicnha genaamt: het getal dezer DeRaad Raadslieren is niet bepaalt: iedcr heeft recht in den Raad te ko- men, om er zyn ftem te geven, wanneer hy deze rype jaren be- rykt heeft} waar aan men de voorzichtigheid en ervarenthcid van If X de *34 ZEDEN DER WILDEN De Krygi- knech- ten. Mit. fchap- pyeo. de wereldfche zaki^ als een voorreclit toefchryfc* en icdcr^ gclyk op alle andere plaatzeiii komt daar in achcing , na dat liy mccr ut min bequaamheid heefc. Hci vicrde en laatiie Ligchaam is d it van de ^goskeitth,7trftc or de Krygsknechten 9 beftaandc uit jonjc;c luidcn die in liaat '/)i) om de wapens tc vocren. Zy hebbcn gt;mccnl>k de hootdcn tkr lliin- men aan hun hooft, wannccrdic liun p ocvcnvan krygMic(tt'nin|;cn gcdaan hebbcn » en bequaam lyn om t bevel te vtiertii. Mi ui- he- natven dat erkcnnen ly ook die gene voor Kr.vplaooftkri, dip zich daar in bcroenit ccmaakt hebbcn, en die proevtn van da; per- heid , beleyd en dicnlt gcgevcn hebbcn. Men heeft my ver/ekert dat 'er ondcr hen vcrfchcydc andcie foorten van byiondcrc Maatl'chappyen als loortcn van I'rociicr* fchappen waien ; maar daar niei wel gcnorg van ondeircchr /\ ri- de kan ik niet zeggen of het vcrbintcniHtn van cnkeic vrind'cliap zyn) of dat die van het Staatsbci'cier en den God^dicnll afliaii. gen. In alle de Staten is men genootzaakt gewecft dc Amnten te vcr- mcnigvuldigen ( onder wat vorm die Stacen ook zyn beiliert pe- worden ) na mate dat het volk aangroeide en door hcc groor getui moejelyker om te beAicren wierd, Dan m ierd het een nood/,alic- lykheid het gezag, met de vereifchte verondeifchikl.inc;, order verfcheyde handen te verdelenj om de onderzaten in hun piicht te houden, De Irokoizen altyd weinig in gctal geweeft zy nde hcb. ben deze menigte van mindere Overigheden niet van nodcn gehad, die hun oorfprong op andere jplaatzen nergens aan ver.crhuldi^tzyn, als aan de dringende noodzakelVkheid. Zy hebben altyd met hun hoofden en hun Raad volHaan kun- nen, gelyk 't alle Volkeren in hun eerfte begin/clcn gaat. Zy kunnen alle zonder zich zelven in den weg te zyn deel aan hcc be- fuer hebben ; niemand word Vr uicden raad gefloten> zo dra hem de ouderdom daar toegang toe geeft ; en hier door zynze voor dc ongemakken befchut, die 'er uit de heerfchzucht en kuinerycn om tot ampten te gerakcn ontilaani waar ^an het gemccn dikwils iict llachtoner is. ... ACHTSTE HOOFTSTUK. Vsnde Kiad. houoin- gen. DE Vrouwcn zyn altyd de eerfte die raad plcgen of volgens I un- ne gronden over de byzondere of algemcne zaken" raad pie- gen moeten. Zy houden Raad apart, en als zy beiloten hcbhcn geven zy den Hoofden kennis van dc ftoffcn die 'cr c p lict tupyt zynj op dat deze op hun beurt daar over raadplcgen. l;c I loo den doen OP deze verwittiging dc ouden van hun Wyk vergadei en , en zo de zaak , die men verhandelen mocc , het gemenc wcl/yu betreft , verenigen zy zich alle in een algcmenen Raad van de K\- tie. De Krmluiden hebbcn ook hun Raad apart over dc zaken die hen betrefren> maar alle de byzondere Kaaasyergaderingcn zyn den Oudraad onderhorig* die als de Hogcraad is. De VAN AMERIKA. III. BOEK. >3f T, gdvk mttr of t '/)!» oin ciiT 111 in- llc"ninf;cn M;ur he- idc'ti, (lip mill; pci- Ic anclcic I'roctlcr- ccht vvn- rind'cliaj) ill At'lmx- ?n tc vcr- ■lliert gc- roor gctal iood/,akc- ig, order Viin plicht y ude hcb. en gehad, ildi^tzyn, pa«n kun- ;aat. Zy m hcc be- dru hem voor de >erycn om vwils lift gens Inn- raiuiplc- n hcbbcn let tam't 1 1 00 den jadei en , e wclvvQ in de N.\- flken die n 7.yn c!cn De Dc Hand hMud /.ittingcn in 't gehcim en andere in 't opcnhaar. Dc ccrltf woiilcn gchoudcn on> over hun vcrlcheyde hclnngen, van wat natuiir die mogcn 7,>n, tc raadplcgen, en dc andere om opentlyk 't gcen 'er Ueiioten is te vcrkiarcn, otovcr alio de anc'c- re xaken van dc natie, die cnige plecluighcid vcrcilVchcn, gelyk Af^c/antcn tet-ntfangcn, hen te antwrorden, ten ourlog tc /in- gi;n> doden tc bewciicn, galimalcn tc houdencn/. ■' Als trccn giluiine Kaad flaad gehoudcn tc wordcn vcrwittigl men in 't bv/ondcr die gene, die de/.clvc moctcn l>ywoncn ; liet vaiir van den Knad Ijrand altyd, of in dc gomenc Hit, of in die dcr hoofdcn 1 die om dcr.e rcdcn gcmcenlyk \an vyf of levcn hiurllkdc n y.yn , d:\t is tc icaacn vyf of zcvenmaal zo'-"^root als die gene die maar cen vuur hcoocn. Sclioon Yr gcen tyd tot hct Jioiidcn dezcr Raadsvergaderinpcrt lH'p.v.iIt ii> , h^-gceft men /icli gcmcenlyk met hct vallcn van den nonti divir na toe. Dezc Kaad jieeft /ckerlyk niets van die heer- Ifke MajcUeit aan 7,icli, die liet KoomlL-he Kcmcncbeft even voor dc Kcy/.crs liad , maar ik gcloof wcl dat hy niets voor dicn van Rome /elfsi vvykr, ten tydcn d.it 7.y dc Scrranen en dc Cincinnaten van den ploeg gin:; halcn om 7,e tot i urgemcefters en Oppcrgezag- hcbbcrs te maken. N'crl^elc u een hopen morsfepotten , die op hun gat, als apen in cen gidokcn zittcn , en de knicn by de oren hcbbcn, of wel op den grond neerlcggen, 't ly op den riig of op den buik , die alle met dc pyp in den mond de ftaatszaken met /o veel dcftigheid en koelen moede verhandelen, als de Junta van Spanjc of de Uaad der Wy/.cn tc Venctien. Weinige andere als dc Oiiden woncn deze Raadsvergaderingen by, en hebben ecn Hem in 't kapittcl. De Iloofdcn en Ago.an* dcrs zouden zich fchamen daar den mond te openen, zo zy by hun waardighcid bet voorrecht van de jaren niet voegdcn » en zo zy daar by te^xnwoordig zyn , 't is ecr om te luillcren en om be- 3iiaam re wordcn als om te fpreken. De Iloofdcn zclfs die oor hun bcquaamhcid en door hun oiidcrdom hct mecfte gc/ag hcbbcn, g^dragen zich uic cerbicd zodanig aan hct gczag van den Kaad, tint yy hct voorw'crp daar men over raadplcgen mocc /cll's maar voorllcllcn, of door luidcn die hun toebehoren laten voorltcl- Icn, waar na zy altyd belluiten met te zej.^gcn , dcnkt daar om „ \'adcrs, gy zyt de Mccftcrs, bevcelt. Dc \V'y/c van raadplcgen gaat met veil bezadigthcid en rypheid toe. Icder van dc llcmmendc pcrfonen hcrhaalt ecrll in korte woordcn de voorllelling, en brengt alle de redenen die 'er doorde ecrll ilcmmcnde voor en tegen ingebragt zyn te bcrdc ; vervol- gcns iiit hy zyn eigen gcvoclen, en eindigt met dcze woordcn : j, „ 7k daar myn oordeel over hct voorwerp van onze Kaatlple* „ ging ; " waarop de gantfche \ ergadering hoo of wel etho ant- wonrd , zo veel als dfit is goed. Zondcr aan te zien of hy wel of >;ualyk gefproken heeft. Na hun raadpleging, over wat zaak hct ook zyn mag , is 'er byna gcen reden voor of tegen , die zy nice gezien en gewikt hebben: en wanneer zy rekening van hun uitfpraak willen geven , Ff ; ma- nu'cn optnhn- rriind- I OI)dill« lift vuur van den Hand brand aliyd. lyKefi- Knurdi* » yon- der t Riad pteRfH makeit. h-.id .^t^ ^y6 ZEDEN DER WILDEN Zy val- len el- It iindar Diet in dewoor* deti. hunyver voor't gemecne bed. Hnn doordc- peAaat- maken ty die zoo aantiemelyk » dat men qualyk nalateti kati hen toe te vallen. In 't algemeen kan men /eggen dat zy veel verdul- diger lyn als wy om een zaak met al haar aankleven tc onderzoc- ken : zy horen elkander geruft uitfpreken : zy hcbben meer ecr- bied en beleeftheid jegens die gene, die van een tegenftrydig ge- voclen zyn, niet wetende van elkander in de reden te vallen, noch minder van met drifcigbeid te twiften : zy zyn koelder van bleed , hebben minder hertstochten , ten minlien in fchyn , en jjeliartigen alle met meer yver het gemene welzyn : ook is het door een van de doorllepenfte ftreken Her Staatkunde, dat yy de overhand over de andere Natien gekregen hebben ; dat zy de llrydbaarlle volke- ren, na de zelve verdeelt te hebben} overwonnen hebben, en dat zy zich tegenwoordig in een gcrufte oneenzydigheid tulFchen de Franfchen en Engelfclien iiouden, daar zy zich van weten te dccn vrezen en aanzoeken. 't Geen ik van hun yver voor het gemene beft zeg , is evenuel zo algemeen niet , of vele zyn om hun eige belangen bedacht , en voomamelyk de hoofden ilellen verfcheyde geJieime middelen in 't werk om hun oogwit te bereiken. Daar zyn 'cr die zo doorlle- pen zyn j dat zy den Raad verfcheyde dagen acliter een over een ftof doen raadplegen } waar van het befluit tufl'chen hem en de voornaamfle hoomen bekuipt is, voor dat ze op het tapyt ge- bracht is. Evenwel nademaal de hoofden op elkander let cog hebben, en datniemant zich een oppcrhorigheid wil fchynen aan te matigen , die de afgunft kan gaande maken , ontzien zy zich meer als de anderen in do Raadsvergaderingen » en fchoon zy 'cr de ziel van zyn, verplicht hun Staatkunde hen om weinig te Ipre- ken , en om eer Jiet gevoelen van een ander aan te horen , als hec hunne te zeggen ; maar ieder iieeft een man op zyn hand , die als een foort van een ftokebrand is, en die zyn perfoon niet te ontzien hebbende alles wat hem voorkomt vry daar uit lapt , gclyk hy met het Hooft, door wien hy te werk gellelt is, afgeiproken is , voor dat hy in den Raad gckomen is. NEGENDE HOOFTSTUK. Vande Rcde- nareii. Daar word ceil ^ro• tebe- quaatn- GEmeenl3rk zyn het de redenaren die deze rol fpelen ; de Hoof- den weten zich met voordeel van hun verftand en van de ge- maklykheid die zy bezitten om te fprekcn en al wat zy willen te zeggen, te bedienen. Maar voornaamlyk (leken de KeJenaars in de Openbarc Raads- vergaderingen en in plechtigc gelegentheden uit. Zy fprcken dan allecn, hun bediening eigentlyk daar in bellaande dat zy alleza- ken , die in den geheimen Raad verhandclt zyn , aan 't licht bren- gen , het befluit dat 'er genomen is verklaren , en met gezag in den naam van het gantfche dorp of de gantfche Natie het woord voeren. Deze rol is zo gemaklyk niet te fpelen. Zy vereifcht een grote bequaamheid, de ervarcntheid van de Raadsvergaderingen, een volkome kennis van al cie gcwoontens hunner Voorzaten , verflanr, er- V A N! A M E R I K A. ill BbEK. 137 ervarditJieid efi'wSIfpfekentheid. Men bniierzoekc niet inde keur dife itttn ^tr vah' doet of 2y uic cell aanzienlyke hut zyn , mengeeft nergens ahdttt acht cp, als op hun perfonele verdienften j en op hun beqtrtattiheden'. 2ielden vind men onderdanen^ die deze polt na waarde iDckiedeiJ ; naauwelyks vind men 'er een of twee in een dorp , die ze tath^yk waarnemea ; dikwils Styn zy genoodzaakt hun toevlucht tb'tdip van andereDorpcn te nemen, enzy verzuimen niets cm die vremdelingen na zich te lokken,rdie bequaam .^ynom dit ampt \Viel te oeft'eheni en die ^er reeds enig«n roem door be- haalc hebbbn. De vertogen van dtefe Redenaafs beftaan in geen laiige aanfpra« ken, op de Wyze vAiVdie vatt Ddmoilheneis an Cicero opgeflek : De Irokoizen willen gelyk de Lacedemoniers een levendig en be- knopte redenering hebben : maar Jiun ftyl is ondertuflbhen gantfch zinnebeeldig en verblbemt : hy is'van verfeheyderi aart lolgensden verfcheyden aart van zakert : in zommige gelegentheden wykt hy van de gettienc redenswyze af, en gelyfct ha onzcn £lyl van 'c Ge- rechtshof : in andere gelegentheden word de redfenering met le- vendiger gtharen onderfteunt als die van onze Toneelfpeeldiers : ly hebben hier ontrettt lets van de Otide bootzemakers j zy fpree- ken al zo zeer miet de handgebaren als met de ilem, en zy verbeel- den de zakeii zo natuurlyk 5 dat zy in tegenwuordigheid van de toehoorders fchynen voor te vallen. De Redenatr heeft een of tw'e perfonen om heai te erinneren 't geen hy zeggen moet , om liem m geheugen te brengen wat 'ec beiloten is , en om te waken dat hy de zaken na clkarider en in oi^der voorftcHe ; 't geen evenwei behdorlyk en zonder hem te ftoren gefchied. ^ Maar hy dtaagt zelfs zorg om midden m zyn reden vin tyd tot tyd aan de Vergadering te vragen ; of hy de zaken zo als men ze verftaan nibet en zo als ze befloten zyn \^el vodrllelt , en zonami- ge uic den Raad antwodrden hem met een etbo van goedkeuring. Hy bedicnt zich 00k v:'.n enige tuflchenpozirigen i om met zyn fioodhulpen raad te plegen. Na zyn vcrhaal volgt het Mo-ben , 't welk een tcken van de algemene toejuigching is. Die gaat op deze wyzc toe. Len van de Ouden roepc Nio-beii ! al de andere atwoor- dcn, A'io. Dit gcfchicd zo drie malen in naam van ieder Wyk; ""t Is eeii foort van formdlicr om ieder een \t vragen of hy te vreden is ; maar 't is eigentlyk maar voor de flenter , want zy antwoorden al- le ja. Het fchynt evenwei ingeftelt te zyn om die gene, die het raadzaam oordelen , gelegentheid tot enige vertoning of tcgenbe- tuiging tc geven.. De VroUwen hebben haar Redenaren* die voorhaar in de open- bare Raadsvergadcringen fpreken. Zomtyds kiczcn zy ook een Redenaar onder de mannen uit ; die fprecHt als of hy een Vrouw was, eri 'er de rol van fpcelt : Maar dit gefchied weinig als in de Ge/antfchappen of in de Vergaderingen van de Natien. Wanneer de Redenaars verftand en ervarentheid hebben j ver- kr^'gcn zy vcel aanzien en gezag. De beroemdc Garakontic, die den heid toe ver- cifcht. Hniiiie verto- gen bcr Itaaii in geea lange ^ aanfpra' ken. De VroU- wen hehbea ook haai Ker denaren dievoor haar fpreken. ijS ZEDEN DER WILDEN Plutarch tH lirum. I ''■) ■ c . ■.;.5 ; den Godsdienft en de Franfche Volkplanting 20 veel dienft gedaan heeft, was maar een Redenaar te Onnontague : en deze man had zo veel te zeggen onder zyne Natie , dat hy de vyf Irokoifche vol- keren na zyn hand zette. Wy lezenvan de Lyciers, dat zy onder zich diergelyke Kedenaars hadden , die insgelyks veel gezag had- den, wanneer zy bequaamheid genoeg hadden om zich tn doen gelden. Ten tyden van den oorlog der Driemannen , was het een van deze Redenaars, Naukrates genaamt, diede Lyciers weerhielt van in het verbond van Brutus en Kallius te treden, die hendwong om dc troepen van deze twe beroemde moordenaars vanCezarden ingang in hun land met de wapenen te betwiflenj en die hier door de oorzaak van den val der Xanthiers wareH} waarvan wy reeds gefproken hebbeoi ; i jb«(it>ji: TIENDEHOOFTSTUK. m j^-v DE menfchen overal de zelfde zynde, en met de zelfde goede of quade hoedanigheden geboren, wordende , zyn de /aken die in den raad der Wilden verhandelt worden , byna van dc zelfde natuur als die gene die in Europa onze Rechtsplegingen en Staat- kunde bezig hoaden. Daar zyn zaken , die enkel den burgerly!-"-; omgang ibetreften » daar zyn halszaken , en andere die eigc. dv Staatszakcn zyn, gelyk Ooilog en Vrede maken, Afgezanten zi den en ontfangen, nieuwe Verbonden aangaan , of de oude vi nieuwen. Tot hun geluk weten zy van geen Codex, noch Digellen , noch Advokaten , noch Procureurs , noch Serjanten : hadden zy by dit alles hun Jonglers niet , die zeer llechte Geneesheren zyn , zouden zy riiet Jiet gelukkigUe volk van de wefeld zyn ? hebben zy pro- celTen, zy verteren hun geld niet met bedriegelyke ftreken, nade- maal -zy weinig te verliezen of te winnen hebben , liebben zy wei- nig belang om te plciten : zy hebben ook niemand die zyn voor- decl vind om hun verichillen door langdradige en uitgerekte plei- doyen te vcreeuwigen ; hun kleine verichillen worden haaft door goede mannen uit den weg geholpcn. Maar men moet hun dit rccht doen , hun verfchillen zyn zeldzaam , wanneer die voor- vallen nemcn zy haaft een einde, of om dat zy redcn gebruikcn, zo dra men hun die voorhoud , of uit achting voor de perfonen die zich bemocjcn om hen te verenigen , of zelfs met vryw iilig van hun rechten af te llaan , eer als t onrcchter tyd hardnekkig tc biy ven ^ voor al zo zy met luiden te doen hebben , die alles met gcweld willen winnen. Dc achting by de menfchen, daar zy veel na luiflercn, dient niet weinig om hun eendracht te onderhouden. Ic^er de anderen als meellers van zyn bedryven en zich xelven aanziendc ; hiatze tobben zo als zy willen, en denkt maar om zich zelven. Ik heb my dikwils in dit Ituk over Jien moeten vervvonderen , en men moct bckenncn dat zy door dit midd J oneindig veel verfchillen vcrmydcn. Belialven dat zyn zy uitnement koel van bloed , en w etcn niet wat het is in fcheldwoorden uit te varen : ik weet nice /.:-'j -dat VAN A ME RIKA. III. BOEK. *i9 dat Ik ze ooit vertorent gezien hcb , voornamentlyk dc mannen , die denkcn zouden zich te onteren , 7.0 zy enige ontroering lieten blykcn. Zy gaan hier zo ver in , dat een nuchteren menlcii zich jiict alle ftrengheid van een dronkaarc zal laten flaan , zonder zich in 't mind tc vcrwercn j voor al zo hy gezicn word , en om dat Jiy het voor hem onwaardig oordeelt zich te vertoornen , en noch onwaardiger een ander de fchuld vun een bedryf te geven, daar hy hem geen mceiler van gcloofc te zyn, ora dat hy niet by zyn zinnen is. Daarom wil ik nict zeggen dat 'er by hen geen wanowler voor- vali; dat de nyd, de begeerlykheid , de wraak en de andere harts- tochten hen nict zo wel als andere menfchen gaande maken , maar dit gefchied zeldcn ; en dan noch moeten zy , als 'er een quade zaak te verriclitcn is , zich dronkcn drinken , of ten minften vcin- zen dronken tc zyn , om hun voornemen uit te voeren. Dan me- nen zy een wettige verfchoning te hebben, zeggende dat zy hiin verlland verloren hadden , dat men het hun minder moet wyten als den drank, die hun dat bcnomenhad, en deze verfchoning word gemeenlyk aangenomen. Het vorniis over de Ilalszaken komt onmiddelyk die van de Hut der fchuldigen toe, ten opzichi. van de fchuldigen zelfs, wanneer de een den ander van de zelfde Hut gedood heeft. Nademaal men veronderllelt datzy hetrecht van leven en dood over elkander heb- ben, fchynt het dorp geen belang in de voorgevallen wanorder te ncmen. Men vermoed dat de gedode wettiglyk omgekomen is , dat hy nieniand waarder mocft zyn als den Moordenaar, en by ge- volg dat deze nict als om ilerkc rcdenen tot .dit uiterfte gekomen is, die net den vremden niet vryftaat te onderzoeken. Men heeft zelfs medelydcn met hem , dat hy tot die droevige noodTakHykheid ge- br.igt is ge weeft , om tcgen zyn cigen blocd geweld te plegen , en zo 'er enige llrafbare fout in is , ilaat het aan de overigcn van 't geflacht te zicn , of zy ontrcnt het voorgevalle tot een verdrag kunnen ko- mcn, of dat zy het licver willen ontveinzcn. De Joden gebruiktcn zonder twyffel in dicrgelyke voorv.illen een zcll'dc rechtspleging. Dit blykt uit de gclykenis van die A rouw Tiiekua , waar van Joab zich bediende om den Koning David Halsia-i keu. van te vcrplichtcn , dat hy zyn zoon Abfalon, die zedert den nioord , dien hy aan zyn broeder Amnion gcplecgt had, in baUingfchap was, hcrricp. Deze Vrouw , veronderuelt dat zy twc kinderen had , die qucdic gckregen hebbendc gevocliten hadden , zo dat 'er een om- gcbragt was , en zy in haar wediiwlyken ftaat niet als dezen andercn ongelukkigen zoon behouden had , die de moordenaar van zyn bioedcr was ; zy beklaagt zich dat men haar zelfs dezen droeven trooft niet laten wilde ; en dat de blocdmagen met begccrlyke ogen een erffenis aanziende , dit hen moefc tc beurt vallen, haar vervolg- den dat zy dezen misdadigen zoon^ dien zy noch overig had, zou- de overleveren om hem te doen flerven , volgens het recht dat zy hadden om hem te veroordelen ; 't seen haar verplichte om haar toevlucht tot Jiet opperlle gezag van aen algemcnen Vader , die in den Vorft verbeelt wierd , te nemen , om de uitvocring yan een Gg yon- Hun gc-' wooii- tcnshiep ill met die (Jcr Jodm ver^L'lC" kca. 2 B. (iep Knn. I A, Z40 ZEDEN DER WILDEN PilRC- 1 1 III', is liocli ii.ccrhy lie M- li 11 Cll (Jt.' :;;i.fe- rcoin- ♦i-ii.le Natieii in vonnis te belctten , 't geen haar in de uiterftc droefhcid en in ar. moedc zou geftort hebben. Schoon zy in inin familicn veel van elkander houden , en xich niet als door het groot getal op de been iiouden ; 7.0 cvenwcl ie- mand dezelve onteert , en dezelve door boze bedryven in hcc dorp haatlyk maakt> talmen zy nietlang zich daar van te ontd; en, om zich voor den gemenen Jiaat te dekken. Dit recht van leven en dood dat die van dczelfde hut over el- kander hebben, is noch klaarder in de gewoonte die zy noch nict lang gelcden hadden » en die zy nocn niet te encmaal vciloicn liebljen, van hun Gryzaarts omte brengenj wanneerde oiulcidom dezelve te enemaal onnut maakte. 't Was een algemene Wet l^y zommige woefte Volkeren van de Oudheid , gelyk de Cyaniers , de Ty barenicrs , de Erulen > de Maflagetcn , enz. van hen vni den ouderdom van do of 70 jaar te doen fterven , 't zy dat zy on- dtrzich geen leeggangers wilden behouden, die de weinige kef- tocht die zy noch overig hadden hielpen verteren : 't zy dat vy zich inbeeldden datzy die gene die zy dus omhals brachten dienir dcdcn , fparende hun door een vaardigen en korten dood de eletidc en verdrietelykheden van een hogrn ouderdom . wicns ongemak- kcn niet als voor een gedurige dood kunnen aangezien wordcu, Dit , zegc men , is een algemene Wet onder enigc Volkeren \'an Amerika gewceft, en een van onze laatftc bcfchryvingen beliclit, dat ""cr een Natie is by wie het zelfs niet geoorlooft is de vrouwcn over de dertig jaren oud te laten worden ; 't geen zonder tuyiiel die gene, die in een veel hoger ouderdom noch jong willen khy- nen , zeer flreng moet voorkomen. Schoon dit gebruik zo algemeen onder de Wilden, die wy ken- nen, niet is, gefchied het evenwel dikwils genocg in het Koord:- lyk Aiucilko. Het mishaagt dc huisgezinnen dat dcze Gryzaarts , die ncrgeiu mcer nut toezyn , van ae ene hut na de andere gaan , onder vocr- wentzel van bezoeken af te leggen, om eten tezoeken, als of zv t'huis nicts hadden, 't geen dikwils maar al te waar is , want zy latenze allcs ontberen* en dan maken zy geen zwarigheid de wc- reld van hen te verloflen > onder het gliinpryk voorwendzcl ciat deze Gryzaarts maar veel te lyden hebben, en zich zelven en an- deren in den weg 23111. Men heeft my evenwel verzekert, dat dit anclcrs niet als in de arme hutten , en onrrent die elendige fchepzcls, die geen befcherming hebben , gepleegt wierd. De Algonkyncn , en de andere omzwervende Natien , plcgcii doze onmenfchelykheid veel meer , om dat zy gedurig op rcys zynde en dikwils tot hongersnood gebracht, delaft van deze Gry- y lurts , die y.y vervoeren en de koft moeten geven , zonder dat dc- y.c hun ergens inbehulpzaam kunnen zynt te gevoeliger word. De- ze clendigc fchcpzels zyn dikwils van de eerfte om tegen die gene, die hen diaagt, te zeggen myn klein zoon ik veroorzaak u veel moeitc, ik hen nergcns goed meer voor, fla my dcnkop in. Men luiRcrt niet altoos nahen, maar zomtyds gebeurt het d:it dc joni^c- ling van vermoeithcid en Jiongcr flaauw zynde > met koelcn mocde . • - ■ . -. :■■■■■'■ -^.- . anf. VAN AMERIKA. III. liOEK. *4t antwoord: gy liebt gelyk mvngrootvader. Teraelfder tvd let hy xyn Dak neer , neemt zyn byl , en flaat den goeden man het hooft in , aie zonder twyffel innerlyk bcdroeft is , dat men hem by zyn woord gevat heeft. De zaak verandert wel van gedaante zo de moord aan een per- foon van een andere hut, van eenandere llam, van een ander dorp» en noch meer van een uitheeml'che natie gepleegt is, want dan raakt deze droevige dood het ganfche gemeen : ieder een bemoeic zich voor den dodev. , en doet zyn bell om de vrinden » die over het verlies dat zy lyden, verbittert z^n, den geejiiueer op tevoekken (dit is hun uitdrukking) alle bemoeienzy zich ook om den mis^ dadiger het leven te redden, en om dc bloedmagen van deze voor de wraak der anderen te dekken, die niet milTen zou vroeg of laat uit te harden ) zo men nagelaten had de voldoenig die in diergely- kegevalien door hun wetten en gebruiken voorgefchreven is, te doen. Men brengt dan aanftonds tot zeftig gefchenken toe by een , dio een van de hoof den zelfs aanbied , makende een aanfpraaik op ieder gefchenk dat hy ofFert. Een gedeelte van den dag gaat 'er met de- ze plechtigheid door. Van deze zeftig gefchenken worden de ne- gen eerfte de bloedmagen ter handen geitelc, om uit hun hart alle verbittcrtheid en wraakluft weg te nemen. De andere worden aan een fiaak boven het hooft van den doden gehangen. De negen eer- fle gefchenken zyn de aanzienlykde, en zomtyds ieder van duizent kraaltjes porcelyn. De Hooftman zyn Hem verheiFende, en in na- me van den midsdadiger fprekende , zegt , het eerfte gefchenk in dehandhoudende; hier mee haal ik debyl uit de wond, en ik doeze uit de hand van dien genen vallen> die deze hoon zou wil- len wrcken. Op het tvvede zegt hy : hier mde droog ik het bloed van de wonde af. Deze twee gefchenken zyn om net berouw te betui- gen dat de moordenaar heeft dat hy hem omgebracht heeft , en dat hy bereyd zou zyn om hem het leven ten kofte van zyn eigen weerom te geven , zo zulks in zyn macht was. Eindelyk , als of het Vaderland zelfs de doodwond ontfangen had , in ^en overle- denen, voegt hy by het derde gefchenk: zie daar , om het land weer in ftaat te brengen. By het vierde , zie daar om een fteen op de opening en de fcheurmg der aarde te leggen, die door de- zen moord gefchied was : dat is te zeggen , dat zy ^oor deze twe gefchenken de harten en de genegentheden , die door dezen n\an- llag verdeelt waren , weer trachtcn te verenigen. Het vyfde ge- fchenk gefchied om den wcg te verefTenen, en er de ilruiken uit te roejen , op dat men voortaan in alle veiligheid en zonder enige lagen te vrezen , van de eene plaats na de ander gaan kan. De vier anderen worden aan de vrienden zelfs aangeboden om hen te vertrooften en hun tranen op te drogen. Zie daar , zegt hy by het zesde gefchenk , om "I abak voor te roken , ( die de kracbt heeft om het gemoed gerurt te ftellen ) voor die gene die het meeile belang in dezen dood nemen. By 't zevende : zie daar om hun gemoed weer t enemaal op zyn flel te krygen. Het acht- Gg X ft« x^z ZEDEN DER WILDEN Retatiom dek Ntuvel- It Frame 1636 2 Hariie tb.i. fte is oni de mocdcr van den overledenen een genccsmiddel in te geven » en om haar van dc ziekce , die haar de dood van haar zoon veroorzaakt , te genezen. Het negende eindelyk om haar een mat te fpreyden , daar zy zo lang als de rouvv duurc zacht op ruf- ten kan. De gefchenken die aan den ftaak hangen zyn als een toegift van vertroofting , en veerbeelden al de zaken waar van zich de dode in zyn leven bediende. Het een word zyn rok genaamt , het an- der zyn boog , zyn pylen , zyn pylkoker , zyn tabak • zak , zyn kaan , zyn riem , en zo voorts. Zo dra de gefchenken aangenomen zyn achten zich de vrienden als volkomcn voldaan. Maar zo het gebeurt dat zy voor den tyd van de voldoening zich over den moordenuar wreken, of op een van zyn gcflacht , valt al de fchult op hun kant. De eerfte zyn van hun verplichting ontllagen, en men moet Jiun door zo vele ge- fchenken voldoen , als zy zelfs zouden gedaan hcbben. Vader Brebeuf, uit wien ik al 't verhaaldc by een gezamelt heb , dat hy zelfs gedurende zyn verblyf by de Huronnen had zien oefFenen , verzekert dat de Wetten eertyds veel ftrenger waren ; en dat behalven de zeftig gefchenken die men in name van den misdadiger deed , deze genootzaakt was een pcrfonele ftraf te on- dergaan , die byna al zo onverdraaglyk als de dood zelfs wzs. Men ilrckte het dode lichaam op llaken in de lucht uit , en de moordenaar was gedwongen daar onder te gaan ftaan , en de etter die uit het lyk droop op zyn lichaam te vangen. Men zette naaft hem een fchotel eten tot zyn otidcrhoud , die haaft vol wierd van de vuiligiieid die van boven viel ; en om te verwerven dat dezc fchotel een weinig aan een kant mocht gefchoven worden j kofic het hem een fnoer van zevenhondert porcelyne kralen. Eindelyk hy bleef zo lang in deze yffelyke gefteltenis , als het de vrienden van den overledenen bchaagde , dien men weer een nieiiw gefchenk moeft geven , na hun toeHemming verworven te hebben om 'er uit te mogen geraken. Dit gebruik was reeds ten tyden \ an Vader Brebeuf niet meer in zwang. Hedendaags is zelfs het getal der gefchenken vermin- dcrt. De misdadiger is in veili^heid , zo dra de gefchenken aan- genomen zyn ; maar zo hy wys is, pakt hy zich gaauw weg, voor al zo het geflacht van den overledenen machtig is , omde gelegen- hedeU) daar een nieuw voorval uit zou kunnen fpruiten , te ver- myden. Hy kieft het voorwend/.el van ten oorlog te trekken, om des overledens plaats door een llaaf te verviillen , en komt niet weerom voor dat de tyd de gevooligheid van het verlies , dat hy veroorzaakt heeft, vermindcrt heeft. lemand die denkt dat de misdaad die hy ftaat te begaan, zyn gants dorp raakt , door dc menigte gefchenken die men genoot- zaakt is te fchaffen , en waar toe liet gantfche gemeen toebrengt , moet, zo hy enig overleg by zich heeft, met vtel moeite tot een daad befluiten, die het gantfche gemeen tot lall \\ ord, en dit foort van voldoening zal zonder twyflcl als een uitvverking van een ver- wonderenswaardige Staatkunde aangezien worden , die bequaam h om de toomigllc menfchen in toom te houden. VAN AM ERIK A. III. BOEK. M) Wan- neer de gefchen- kengeen rcnty den mii- dtdiger met ecu t(Me«i flaaf over. Wanneer de Ouders zich niet met de gefchenken , die tot de \oldocning geichikt zyn, gcnoegen willen, is het een byna alge- mcnc regcl by de meefte Natien van Noorder-Amerika met de tianen op tc drogen en de gewone gefchenken te doen : den moordenaar ook aan de blocdverwanten van den doden over te leveren , op dat hy by hen des overledenens plaats beklede : dac *!«"°* is le zeggen dat men hem aan hen als een rechte Have overgeve , venieve ftcllende zyn leven in hun handen. Schoon deze hier door de mecfters fcliynen te zyn om Iiem te doen fterven > komen zy even- wel nooit tot dit uitetfle dat liet dorp hen qualyk zoude opnetnen. Daar worden 'er ook gevonden die zich met de aanbieding van den ikaf ^ \ ii houden , en met c- --"Icrdanigheid die men hun bet ^- 1 m ich van 't recht dai ^a op hen had te beroven , en die hem weigeren aan te nemcn , om niet altyd een zo een on- aangenaam voorwerp voor 't gezicht te hebben , gelyk by voor- beeld voor een moeder, de moorder van haar zoon zyn moer.; niaar de meelle vroiiwen nemen dit flag van flaven waarlyk voor zonen aan » en beginnen , zo dra haar die overgelevert zyn , de- zeivc met de zelfde ogen aan te zien , als het kind dat zy verlo- ren hebben , 't gecn haar waardfte pand was, en al de ftut van haar huisgezin : en zy hei)ben naderhand de zelfde opzicht voor hen , als of ^t haar eige kinderen war^ n. De Wilden van 't zui- derdeel , zcgt men , oeffenen een byna diergelyke rechtspleging. De moordenaar van een huishoudent man gedwongen zynde des- zelfs weduwe te trouwen, en de kinderen van haar eerftien i^an voor de zyne aan te nemen. Ik blyf over dit Artykel voorde Karaibifche Wilden geenborg, de Schryvers zich welnig in een omftandig verhaai van nun rege- ring en ftaatkunde ingelutcn hebbende. Daar zyn gevallen waar in de misdaad zo gruwelyk is, dat men zo veel omzichtiglieid niet gcbruikt om den moordenaar te red- den , en waar in de Kaad zich van zyn opperfle 'macht bediene^de zorg draagt om hem daar over te ftraflen. Ik erinner my over dit voorwerp een kleine gefchiedcnis i die zy my zelfs vercelt hebben, en die dienen zal om beter tc doen begrypen hoe zy hier me§ le- ven. Een jonge Vrouw ik neet niet om wat oorzaak met haar man overhoop leggende, wierd 'er van verlaten. De jagttyd gekomen zynde en gcen manmeer hebbende, die haar mfie kon nemen^ bad zy iiaar broeders dat haar die mochten daar natocgeleyden, 'tgeen zy gaarn deden. Up een zekeren tyd dat deze A'rouw water \iit een bron ; die onder aan den voct van een lleile rots niet ver van de Hit af was, te gaan fcheppen , wierd zy in helder water het hooft van een man gewaar, die over de rots, (iaar hy op de loer ley, been huk^ tc. Zy kendc haar man aanftonds, en ging heen, niets merkcnla- tende. Zo dra zy weer in haar Hut gekomen was vertelde zy haar broe- ders wat zy gezien had. Deze konden gcmaklyk vermoeden dat de man daar niet was d;in om zich over zyn Vrouw te wreken, en G g 3 .' ' jat Zeldra- mc Hif- ilorie. »44 ZEDEN DER WILDEN dac zy derhalven wel Iiiiad een aanval van hem te verwachtcn had* den. In der daad zy wierden fnachts terwyl zy lliepen overvallen. De Vrouw , meer op haar hoede zynde als de anderen , of had reeds na een coed heenkomen gezocht, of rcdde zich ten tyden van den aanvalmet haar iongften broeder, dat een kind van 14 of 16 jaar was. Zy begaf zich in een hollen boom, die dicht aanhiiar Hut ftond , van waar zy alles hoorde wat 'er omeong. Haar bree- ders wierden alle nii een lichte tegenAand omhaTs gebrachc. liet fpeet de man zeer dat de Vrouw het ontkomen was, maar hy vieydde zich dac hy haar als het dag was wel zou inhalen > haar voetflappen volgenoe. Tot haar geluk zocht hy haar in de verte, enna veel bomen doorzocht, enzondervruchtveelwegsafgelegtte hebben, vertrok hy met zyn bende van daar, zondcr hoop van haar te vinden. Na hun vertrek begaf zich de Vrouw 00k op den weg, met den enigflen broeder dien zy noch had , en gong door het bofch recht op het dorp aan. De moordenaars begaven zich daar 00k na toe, om dac de jachc op haar einde was, en dat zy zich van de vangfl van dien ongelukkigen , die zy vermoord hadden, hadden bedicnt. Zy waren vol vertrouwen , zich verzeke- rende dat al kon de Vrouw zich daar na toe begeven, zy hen niet zou gekent hebben , en hebbenze voor een vyandige party geno- men. Dit arme fchepzel was niet gerufl in haar fcliuilplaats , de vrees deed haar allerley voorzorgen gebruiken , die haar 00k wel te fta< de quamen. Na enige daeen marcherens klom zy met haar broe- der op een zeer dichten pynooom, om daar den nacht door tebren- gen. De man en zyn makkers quamen een ogenblik daar na hun Hue aan den voet van den zelfden boom neerflaan. Daar viel een belagchelyk voorval voor. dat haar haaftzuur opgebroken had, en dat haar onfeylbaar deed geloven dat zy ontdekc was of het daatlyk zyn zou. In deze dodelyke ongeruflheid viel haar de nacht zeer lang, even wel was zy gelukkig genoeg om dit nieuw avontuur te oncfnappen. De Jagers braken zo dra het dag wierd op, en de vrouw, die de vrees vleugels byzette, koos een anderen korter weg, en quam het eerfte in 't Dorp aan , daar zy haar vrinden heymelyk tyding gaf van het geen 'er voorgevallen was. Op dit nieuws deed men den raad zeer heimelyk vergaderen. De vrouw gaf daar vafte blyken van de waarheid van de zaak, en zy zeyde onder anderen , dat een van de moordenaars gruwlyk door een van de omgebrachte in de hand gebeten was. Het feit fcheen al te yslyk, en van een al te groot gevolg te zyn om het ongeftrafc te laten, en men beiloot op ftaande vote daar wraak over te nemen. Men will reeds in het dorp dat de Jagers op het tipje flonden cm te komen, zy hadden hun vrinden laten verwittigen datzehem te gemoet zouden komen, gclyk dit de gewoonte was, om hen hun vangft en toerufting te helpen dragen. Terzelfder tyd dat de- ze vertrokken> zond men op geheime order van den Raad hun enige VAN A M E R I K A. III. DOEK. US enigc perfonen te gemoet , onder voorwcntzcl van hen over lum wedcrlvomll tc begroetcn , en ic te vcr/.oekcn dat zy /ich moch- ten ipocdcn, om dat op dien /.clfdcn dag ccn van dc voornaamUe van \ dorp cen gallmaal in name van ecn van Jiun bendc gaf. De lagers miilen niet 's avonds in het dorp te komen , /y traden in dc kaadshut , daar het gallmaal tocbcreid was. Men deed hen de gewoonlyke cerbewyzingcn : men vrocg hen na Jiun ontmoetin- gen : en iemant ter zelfder tyd de hand van dien gcnen , die gebe- ten was > van onder ziendc , vroeg hem als y.onuer daar iets me6 voor te Jiebben vvat het was ; hy antwoorde llaauw dat hy door een Bever gebetcn was. Tocn bracht men de Vrouw en het jongetje voor den dag, die in een iioek verborgen waren : de Vrouw ver- telde in 't openbaar al wat 'er omgegaan was, /onder de rainile omftandigheid te vergeten. Zo dra 7,y geeindigt had, fprongen ""er jongehngen. die hier or- der toe hidden , en midden onder de verbaasde moordenaars ge- zeten waren, op, endoorftakenze, zonder dat zyzich in ilaatftel- den om cnige tegcnwecr te docn. De Kaad derlialven den dood van iemant hclloten hebbende , doct men hem op de wyze als ik zeg omkomen, ponjarderende hem op de mat zelfs, of in den ingang van dc hut , dat een zeer duiftere plaats is , of 'v^el men lokt liem onder enig voorwenczel iiit het dorp , en men at hem enigc treden buiten het ftaketzel de kop in. Wat die gene aangaat die zich aan het dorp gehaat gemaakt hebben om rcdenen die men nict iiitdrukke'i vvil , gclyk wannccr zy zich door menigvuldige dieveryen ben.iciit gemaakt hebben , wanneer zy onhiikn in de huwclyken vcrwekken , of de vrcde onder nabeftaande ftoren , wannccr zy zich met al te vecl zakcn bemoejen , wannccr zy enig ongeoorloofc verltant met den vyand onderhouden, bcfchuldigt men ze van tovery en bezweringen. Dit gcrucht wel genoeg verfprcyd Z3'nde waclit men maar ecn gunllige gelegentheid af om uit tc barilcn. Om tc bcter het voor- nemcn dat men genomcn hccfc te ontvcinzen, paktmen direkcdie perlbon niet aan, wiens vcrdcrf bdlotcn is, maar dcKaad laat ecrrt enigc perfonen roepcn , die den zelfden naam hebben , daar 'er akyd een goed zootje van in het dorp is. Men vermaanc deze ecrll met /!achtmoedigheid , dat zy hun misdaden bekennen , en liun mcdcplichtigen opcnb.irep. Zo zy zich maar ecn weinig la- tcn bidden , gelaat men zich hen met gloejende yzers te willcn clwingtn, 't gccn een hevige pyn is. De vrees voor 't folteren of (le hoop van zich daar van te bevryden maakt dat zy duor elkandcr fcluildigen en onfchuldigen aanbrengen ; maar al wat zy zeggcn word voor achtcrklap gehoiiden, tot dat zy, 'r zy by geval of an- dcrs, de perfoon genoemt hebben, die men van kant wil helpen. i^an vat men dezen, en handelt hem op de zelfdc wyze, om hem le doen bekennen dat hy fchuldig is : l)aar is geengebrek aana;.n- klai^ers. Hy alleen heett al het quaad in het dorp uitgerecht, hy hcuft des eenens moeder des anderens broedcr om hals gebraclit ; men heeft hem vuiir zien fpuwen, in de graven wroctcn, om de Ilut- Hoc men ie* tr.and , wiens . duoc! dt Kaadhc- Uotin liti'lt, doecoin* kumen. ^ 14^ ZEDEN Dirt. WILDEN Lof hmner rechts- pleging. Ilutten lien warcn , cnz. Ily hoefc zo vecl niet g^daan tc lieliben ojn den dood te verdienen , dien men hem doci; lyden , brandendc hem als do Haven, zo men uit mcdeiyden hem nict doorl'icckt , ot dood flaat. De vrinden zouden in deze gelcgcnthcid niets diirvcn zeggen , en hcbben hec zich zelvcn maar te wyten > dat zy 'cr zelfs Been recht over gepleegt hebben. t.venwcl heefc men zomtyds dcze achting voor hen , dat men ze voorkomt cm lien te vragen of zy dien genen* dien het dorp wil laten ombrengen , laten varcn , cii dit is tcr zclfdcr tyd van de eene kant een bcleefcheid , en van de andere kant een ftaatkundige llreek , om zich van hen ook ce ont- doenj zo zy dc geringlle gedachten hadden om 'cr zich gevoclig over te tonen. De vnnden, dien men deze voorllelHng laat docn, wachtcn zich wel van daar niet in te bewilligen , cu de gene die moeds genoeg hebben om ftantvaftig te biyvcn , zo 'er ziilkc gc- vonden worden , worden of zelfs in den ingang van de hut gcpon- jardeerc, of zien door de vlucht na een goed hecnkomen, om dat gevaar niet te lopen. Aldus hebben deze Volkeren , zonder gefchrevc wetten te heb- ben, een in den grond Ilrenge rechtsplcging, en houden elkandcr in ecrbied, door de vrees die de burgers dwingt om op hun eigen gedrag acht te llaan, om dc algemenc order en ruft niet te ftorcn, ,t geen hct oogmerk van alle goede Uegeringen is. ELFDEHOOFTSTUK. ^ Vande Staats- Van het ForciT IJfn. DE Staatszaken verdienen de grcotfte oplettentheid. Ilet ge- durig wantrouwen dat zy op hun Buren hebben doet hen gc- ftadig een oog in 't zeil houden, om zich van alle gunfUge gele« fencheden te bedienen , of om zonder zich te laten zien onenig* eid tuflchen hen te verwekken , of om ze aan zich te verbinden , met zich noodzakelyk te maken. Hun voorzichtigheid gcbruikt hier ontrent oneindig vele kunihaderen , die zy altyd in bevve. ging houden : en onderwyl dat zy hun Bontgenoten door mcnig' vuldige bezoeken en al de plichten van een wederzytze beleftheid ontzien , zyn zy altyd binnen 's lands bezig , om te overwcgen wat 'er omgaat , om zonder ophouden op de minllc voorvallen acht te geven en raad te plegen ; om hun ionge luiden een plooi van Staatszaken te geven om hen den ftyl van nun Raadvergaderingcn, en de mondelyke overlevering die zy van de hiilorie van hun land en de deugt hunner voorzaten bewaren, te leren, en om in hen die oorlogszucht aan te queken , die in tyd van vrede hun ruft en in den oorlog hun overwinning veroorzaakt. Alle taken worden door takken en fnoeren Porceleyn vcrhan- delt, die hun inplaats van woorden, fchriftuur, en verbintcniiren Urcrftrekken. Het Porcelein waar van wy hier fprdien verfchilt veel van die werken van Porcelein, die men uit China en Japan brengt, of'c geen men in Vrankryk Porcelein van Nevers noemt , dat werken i^yu die 4opr de kunft vervaardigt worden » en waar van dc i'tof een VAN AMERIKA. III. BOtK. Uf cen geriftc en toebereyde aardc is. Dit word uit lekere zee-fchul- pen gchaaJt , in 't algemeen onder den naam van Porcelein be- kent, en door verfcheydc byzonderc namen onderfcheydcn , die 'er dc iiefhebbers aan geven, en die door de verlcheyde foorten j tiguren en verven bepaaltzyn, die lo een aangenaam ge/.icht voor 't oog uitmaken » dat zy als cen van dc grootlk* wonderen van de natuur en ecn van de bckoorlykfte voortbrengzelcn van den Occr aan kunnen aange^ien wordcn. Die gene daar on/e Wilden zich van bedicncn zyn geribt, en gelyken door haar maakzei na de St. jakobs fchulpen, uitge/onderc nochtans dat ly ecn wcinig langcr tyrii dat zy ecn wcinig puntiger toelopcn , en dat y.y die oort- jens of uitllekeU, die tcr xydcn van hct Hot, daar dezc twe. fchii- pcn aan m.ilkandcr vail zyn , niet hcbbcn. Ilaar vis is zo Ickker nict als onzc gehienc en dagclykfche oclleis , maar daar en te^en zyn liaar fchulpen to glad van binnen en van biiiten , en de vCiVen zo levcndig en fchoon , dac men niets heerlykers in dit foort zien kan. : • Men vind ze op de kuften van Virginien en Nieuw-Engcland , daar de Wilden, die op dezen otver woonden , dezelve bewcrk- ten en 'cr groten Jiandel med drevCn. Hedcndaags , 't zy dat de Brandewynen der Europeers deze Natlen byna verdelgt hebben « gelyk zy 'er verfcheyde anderen in den grond geholpen hebben , 'c zy dat de odrlogen der Irokoi/en dezelve byna t'enemaal vcrftrooit hebben, is het Porcelein raarder geworden, en word zo net nice meer bewerkt als eertyds. Deze zechorentjes , wnar van het Porcelein gcmaakt word , zyn de Concha Fenerta of Crtberea der Oudcn. De Gricken noemdcn ze y„o»-''««. , en van de. Latynfche woorden Fona , Force/la heck men Forceilana , porcelein geiiiaakt ; niet ter oorzaak van de figuur van deze horentjes, gelyk Voflius zegt, maar gelyk ik geloof onl het gebruik dat men 'er eertyds uit zedigheid van maakte, omzyri naaktheid te bedekken , in de cyden dat dc menfchen byna niec bcter geklccd gingcn als de llantbeelden die ons van de Grieken noch overgebleven zyn. De Wilden maken 'er hedendaags het zelfde gebruik noch van in veifcheycle plaatzen van Amerika , en bedienen zich tot dien einde of van hcle horentjes of van gewerkt porcelein , maar zy maken 'er noch een veel groter gebruik van om hun hoogmoed te voldoen , zich daar van bedienend i om 'er verfcheyde cieraden van te maken , daar zy zich gewoon zyn mefi op te fchikken. De I leer van Lefy geeft ons in zyn Hiftorie van Brazilien te kennen, dat het in zyn tyd in Vrankryk de mpde noch onder de Vrouwen was enige cieraden , van deze gewerkte zechorentjes ge- maakt , ic dragen ; want na befchrcven te hebben hoe dc Brazilia- ncn een groten Horen, Vigmloi /eellak genaamt , te bewerken," voegt hy 'er by , „ dit is na myn oordeel 't geen zommige porce- j, lein noemen ; waar van wy vele vrouwen-gordels zien dragen %. „ en ik had 'er meer als drie vamen. van , zo fchoon als men ze „ zien kan, toen ik in Vrankryk quam. fcichoon de koophandcl onder deze Volkeren , gelyk hy in zyfi Hh oor- lib. 4. (ap. 3f, ^7«• Liipei it GnmarUf tl'Ji. C zcn van OolUndicn en by de Ncgcrs van Afrika vuor doorgaan. I )c Wilden hcbbcn nicts kollelyker als Imn porcclcin, dlt zyn hun ju- welen en edeic gcllcentens. Zy tclicn dczelvc tot de grcincjcs toe, en flat vcrllrckt hun vooralle rykdommen. Daar is twederlcy fooit van porcclcin , het een is wit , en hci: gcmeenne. Men bcdient zich van dlt het meclle om verfchcyde cicraden tc maken daar de mannen en vrouwen zich mcd opfchik. ken. 't Ander is donkcr violet, en word veel meer ge/oclit als het ander, lioe meer hcc na 'i zwart trekt , hoe meer net gcacht is. Het porcelein , dat tot de fiaatsverhandelingen dient , is alles tct kleine cylinders van de lengte van een vierdedcel van een duini bcwcrkt, cndik na proportie. Men deelt ze op twedcrly vyzc uit, in takken en aan fnoeren. De takken beOaan uit Cylinders, zonder enige order aan elkander gefnoert , gelyk de kralcn v.i;i een Rozekrans ; dcszelfs porcelein is gemeenlyk gants wit , en men bedient 'er zich niet van als in zaken van een gering gevvicht, of als van een voorbereiding tot andere aanzienlykcr gelchenkcn. De fnoeren zyn brede Gordels, alwaar dc kleine witte en pur- pere cylinders op de ry gefchikt zyn, en op kleine lere ricmtjcs gelegr, die men fraai door een fchakeerr. Hun langte , brcctc en vervcn zyn na iiet gewicht der zaken gefchikt. De gemene fnoe- ren zyn \%n elf ryeni ieder van hondert en tachtig greintjes. TWAALFDE HOOFTSTUK. DE gemene fchatkift beftaat voornamentlyk uit dit flag van fnoeren, die hun, gelyk ik reeds ge/.egt heb , voor verbin- teniflen , openbare handelingen , en enigermaten voor jaarbocken of regifters verllrekken. "Want de Wilden geen fchrift of letters hebbende , en zich hier door blootgeftelt vindende om haatt de zaken, die onder hen van 't ene ogcnblik tot het ander voor- vallen te vergetcn, vervullen ty dit gebrek met zich een hulpmid- del voor het geheugen te maken door woorden die zy aan de/e fnoeren hechten, waar van ieder een byzondere zaak of ecn om- flandigheid van de zaak betekent, die hy verbeeld zo lang hy in wezen is. Zy zyn zodanig aan dit gebruik toegewyd, dat behalvcn den naam van Gaionni die dit ilag van fnoeren betekent , en die het meeft in gebruik is , zy daar ook dien vmGaribouat dat ecn han- deling betekent ; dien van Gaouetida Actti of woord ; en dien van Ga'ianderenfera , dat zo veel als grootheid of adel is , aan gcven ; om dat alle de zaken die door deze fnoeren betekent worden , aan de Agoianders of Edelluiden toebehorfen ; om dat zy het zyn die ze verfchafFen , en dat men ze onder hen weer verdeclt , wannecr men gefchenken aan het dorp doet , en dat men de fnoeren vnn hun Afgezanten beantwoord. ■ -' - \ , Om V^ A N A M E R I K A. III. HOEK. »*9 Um lie vcrwanirg tc vcrmy*lcn die 'cr onfcilbaar nit Anc mc- nifite van/akcn /ou ontflaan, /yn de/o fnocrcn op verfchiy.lc wy- •/cn gcmaakt, en de/c witcc en pitrpcrc Cylinders 7,yn y,o ZliDEN DER WILDEN D E R T I E N D E II O O F T S T U K. Vande plechti- ge ver- gadcrin- gen. AthtH. lib. 14/1. 631. Lykut- gus be- veelt. 2yn on- dcfzaten defeef- tcii aaa. Strabo lib. TO. in L^iuT- £'• Hoe de* 7c Gad- niakn teLace- demon gchou- den wieiden.' Politlib. zcap.iQt DE algcmene en plcchtige handelingen vereifchen byna alfe cc- nige onkoHen , om dac zy byna altyd met gallmalen , /ang en dans vei^elt zyn. Deze Plandelingen > die liaar oorfprong aan den Godsdienlt fchuldig waren j gelyK wy reeds gezcgt hebben , van zich zelven onverfchillig zynde, waren altyd zodanigaan den Goddelyken dienllniet verknocht, of men fcheyde ze daar n?Her. hand van af, en men kon ze wereldsmaken , voegendc dezclv by het te enemaal burgerlyke en gemcne leven. Dit^gceft ons Athe- ncus zelfs te kennen , ter oorzaak van zomniige vcrzen die ProfO' diafche , Apollolifche en Parthenifche genoemc wicrden , die op zeer aangename wyzcn gezongen wierden , en volmaakt wel met den dans konden gepaart worden. Want „ men bedient er zich „ van, zegt hy, zomtyds om Venus, Eacciius, en Apollo te eren, „ en zomtyds gcbruikt men die 00k , zonder op de Goden te den- ken. " Maar 't zy dat hec godsdienltige bedryvcn waren , gclyk zy zekerlyk in de eerlle tyden waren, 't zy dut zy als enkele tyd- verdryven aangezien wierden , de Wetgevers wilden die in hun gemene beellen invoeren , als bequaam zynde om de harten des tc beter te verenigen , om zc met meer vermaak tot het gemene wel- zyn te doen zameni'pannen , en om de banden van de zamenleving te naauwer toe te Itrikken. Lykurgns, wiens gemeenbeft , gelyk ik hier voren aangemerkt heb , het langft de gewooncens der Ouden behouden heeft , had die aan zyn volk bevolen , na dezelfde fchets als die der Kretcn- zers. De infteliing van deze fecUen en danilen vvicrd tc Sparce zodanig als een zaak aangezien , daar zy aan die van 't Eyland van Krete voor verplicht ^aren, dat de naam van Andrein , dien zy aan deze fefty nen gavcn , aan beyde de Volkeren gemeen was ; en dat wanneer zy van hun zangen en danfen fpraken, zy die niet anders als Kretenzcr zangen en danfen noemden. Men noemde de feilynen v'.«fp.r« , gclyk Strabo fchryft , of A't(/l»i'«, gclyk in Plutarchus aangetckent ftaat , ova. dac nie»^ als de mannen die bywoonden. Ilet woord AviTji* betekcnt cigcntlyk die grotc zalen , waar in mannen van cen rypen ouderdom te zamen woonden ; gelyk het woord A')*''«' die gene betekende , daar de jongelingen , die de manlykejaren bereikt haddcn, ook in 'c gcmcen opgcvoed wier- den , maar afgezondert van de volwailche mannen. Dc Vrouwcn wnondcn en aten nooit in deze zalen daar dc man- nen en de jongelingen waren. Daar na veranderde men de/cn naam te Lacedemon in dien van (^ur^iTi* en en gaven hier door te , Hii 3 ken: Lacodc' iiion in penoot- XfX ZEDEN DER WILDEN w,iarde- ze inaal- tyden toedien- den. Athen, lib. 14. ;-. 6io. Gadina- Icn der Irokoi- ■zeo. tennen dat ry hem niet liebben wildcn. 't Is waarfchynelyk dat toen de Had van Spartc toenam , men dc/e foorten van gemene woonplaatzen , die men A-rftsr* en'A>.fAai noemde, 00k moell vtr- meerderen, en dat ieder een van dcre Broedcrfc!ii.ppcn iiitmaak- te, die Atheneus door het woord K,T».p»fa» hctekenc. Dus zagcn deze Genoodfchappen voornamentlyk op de zamcnwoning. Eehalven deze gallmalen, c*"!"** genaamt, warcn 'er noch ande- re, gelyk de •"'^i*, daar de Vremdelingen en de kindcren me^ toe- gclaten wierden. Een ander dat men A i»a.;» noemde, en verl'chey. de andere, waar van men de omftandigheden en hct onderfcheid in Atheneus zien kan, die alle, volgens dezcn Scliryver , uit eni- ge beweegreden van Godsdienft gelciiieden. De fobcrhcid van deze maaltyden was niet al te aanlokkelyk , en de Lacedemoniers beholpen 'er zich niet langer mec als de Wet< ten in al haar llrengheid ondcrhouden wierden. Areus en Akro- tatus voerden 'er de lekkerheid en de praciit in » waar na het niet weer mogelyk was tot de eerfte eenvoudigheid te keren. Kleo- menes traclite te vergeefs die weer in te voeren , hy deed vruchte- lo7.e moeitcj en was het flachtotfervan zyn yver. De Lacedemoniers namen op deze openbare maaltyden de gele- genheid waar om hun jongelingen moed in 'c lyf te fpreken , en cm hun krygslieden op te wekkcn om de dapperheid hiinner vncr- zaten , die zich in den oorlog Jiet mecft beroemt gemaakt hadden, na te volgen. En deze moedigdcn elkander in hun krygs-danfen en gezangen aan, waar door zy zich gewenden om den oorlog als een fpel aan te zien , en zich ocfFenden om den dood , onder het afbeeldzel van vermaak , te braveren , op dat hun vyanden het minftc denkbeeld niet hadden dat zy dien vrezen konden. Atheneus fchryft op Jiet verhaal van Filochorus , een cud Schryver , dat Tyrteus zicii zeer door deze foorten van gezangen en danfen beroemt maaktc; 70 dat wanneer de Lacedemoniers de MeiFeniers onder hct bellier van dezen Hooftman verwonnen had- den , zy bevalen dat in alle hun vergadcringen voor hun algemcnc gallmalen , hun jongeluiden elk in 't byzonder dc gezangen van Tyrteus zoudcn zingen , onder het danfen van ccn I'yrrhifchen dans ; en dat een der Koningen of dcr Iloofdcn Kechter in de/e ocffening zyn zou , waar na hy de Ickkerlle betcn van het gallmaal aan dien gene tot beloning voor zyn ovcrwinning gcvcn zou , die het bcft gezongen had. Onder de gaftmalen der Irokoizen en dcr andere V^'ilden , hun- ne naburen, viiid men 'er 00k van verfcheidc foorten , waarvan de eene met meer plechtigheden verzelt zyn als de andere ; zommige daar het gantfche dorp deel aan heefc , en andere daar een kleindcr getal gaften op genodigt worden. Behalven de gene waar van ik reeds gefproken heb, en die be- roemt zyn door de offcrande en de aanfpraken aan de Zon , zyn 'er noch andere, daar de Godsdienft miirchien geen dcel meer in hecft , maar daar Jiy evenwel byna zonneklaar den oorfprong aan fchynt gegeven te hebben. Gelyk die offerandc die men van hec eerfte beelt aanrecht , dac een Jong jager gcdood hccft : ccn fecit di>t VAN AMERIKA. III. BOEK. ^fi ctcn men , 141. U>Vlft\ i:u.i. UK 7 ' 5ii- roiitof Tyiti- j^r ZEDEN DER WILDEN Ibht Hoe die inzvii werk Panfo. niiiiien ofBuot- elkander in dexe oeifening af, beginnende van dc voornaamfien af, en dalen by trappen af tot de jongllen toe. Zy hebben deze be- leeftheiden opltttenheid voor elkander, dat icder aan zyn nieer- der de voorrang gecft. Hier toe gebruiken ze gcen llrykades en komplimenten gelyk de I ranfchen doenj maar zy houdcn zich Ail, zonder iets te doen , zo dac men genopdzaakt is 'er zommigen te noemen en de zelve te vermanen om de baan warm te Jiouden als een ander geda n heeft. De oude luiden en die van den eerflen rang doen dikwils anders niet als van hun plaats opftaan , en vergenoegen zich met onder \ zingen enige buigingen van 't hooft, ichouders, en knien te ma- ken, om hun zang te onderfteunen. Andere, die wac minder acht- baarlieid hebben, muken eenige paflen, en wandelen door de Hut rontom de vuren. ledor heett z.yn byzonder liedje., dat is te zeg- gen een zangwyze, daar hy weinig v/oorden op paft , die hy zo dikwils herhaalt als hy wil ; ik heb zelfs opgemerkt dat zy tenige Icttergrcpen dei w::ziden afbyten , als of het verzen, of woor- den op de maat waren j maar zonder rym. De gene die danfen wil begint met van zyn mat op te ftaan , en hy word met een al- gemenc toijuigching beantwoord. Na mate da: hy voorby een vuur gait, antwoorden dezedie am wecrkanten op de matten zit» ten, op de kadans met een beweging van 't hooft, en gedurige b^j h^y uit lun kelen en borll te halen , die zy op zekere plaat- zen vcrdubbelen , daar de maat het vereifcht , en dat zo net op de maat dat zy zich nooic vergillen , en zy hebben zo een fyn gehoor, dat de Franfchen, die 't meed op hun gevvoontens afgerecnt zyn, daar lang niet by hebben kunnen komen. Als hy tot een twede vuur gaat, fcheppen die van het eerfte adem , die by de verder afgele^ene vuren zitten ruften ook , maar de kadans word altyd door die gene, Aoor wie hy ftil ftaat, opgehouden. Het lied ein- digt door een ib/of een echou^ van het gantfche koor, 't welk als een twede galm van toejuiching is. De jonge maats hebben levcndiger gezangen en ftcrkei bewegin* gen , 't welk beter met hun jaren over een koomt. Als de Dans recht aan de gang is , danfen 'er twee of drie gclyk, ieder aan zyn vuur , en deze mengeling maakt geen vei^ warring. Nademaal dit krygs- of godsdienllige Danifen zyn , zouden zv rechtswegen de Lier en wapens in de hand moeten hebben , gelyk de Saters hun Wynrank-fpielFen en hun katels hadden. Maar iit gefchied niet als in zekere gelegenheden; 't is ook niet egns nood- zakely k , want de Ouden dunften hun Pyrrifchen Dans of gewapent of ongewapcnt. Ik i leb niet als de flaven de Athonront zien zin- gen, met de Lier in de hand, wanneer zy in het dorp aankomen, en dat men ze tot zyn vermaak doet danlen , voor dat men over hun nooilot het vonnis gevelt heeft. Onder deze Danfen zyn 'cr zommige niet als een eenvoudige en defige wyze van den vyand te gemoet te trekkcn, en het gcvaar trotzelyk en blymoedig te braveren. Een twede foort , maar altyd in den zelfden aart , is die der Bootzeiiiakers , dewclke beftaac in een daiid op dc wyze xo als die . • voor- 1 '!*. >\. 1 1 .•f-ct\ ■. I Heel. H it 6. Sv.-Ktw- Jaa*. =«ii-S^^ V i:.^;;,;^^- j=5; S; J ^_ti iffi^ ,;/ f.'\^r^ (^t,7. - -. ^~:;ps«.« -;-^^^.,. 'A>n:^ A -K •ibsfsf-' M ■# ■•^ --jr**. /k: '^»*»- 9 <^ -V':, -f«^ 7 >» VAN A M E K I K A. III. IJOEK. %S7 voorge\ alien is , of zodanig als /y die zich verbeelden , te vcrtb ntn. \'crfcheycle luiden, die onder de Irokoizen geleeft hebben,heb- bcn my vcrzckert , dat dikwils na dat ccn Veldheer op zyn te rug- komft al wat 'er in /.yn toclit of in de ftryden die by gelevert heeft, of tegen de vyanden uitgeftaan voorgevallcn is , verhaalt heeft , zonclcr cnige omftandighcid te vergeten • al die gene die dit ver« haal byvvonen eensklaps opryzen cm te danlen} en deze bcdryven met vccl levendighcid verbeelden, als of zy 'er by warcn gevveeft, zonder zich evenwel daar toe bercid tc hebben of met elkander af« gclproken te zyn. De Franfchen zyn dikwils getuigen geweeft van de verwonderlyke bequaamheid die deze Natien hebben , om doo- een zonderlinge levendigheid , en een onbegryplyke menigte rebaardtn al wat zy willen uit te drukken ; zo dat men zich ver- bceld de daden zelfs te zien voorvallen > io natuurlyk en krachtig zyn zy in hun vertoning. Zy hebben Kedenaars die in deze kunft liitmuntcn. De Kretenzer Danfen waren te Rome ten tyden van de Keizers noch in achting. Die der Fantomimen of Booczemakers waren zeer bcroemr. De gebaren daar van waren zo krachtig , en ver- beeldden zo levendig de zeden , hertstochten j en bedry ven der menfchen , dat de Schryvers de zelve om deze reden by de Schil- der- en Dichtkunll vergelyken. Men kan oordelen hoe kunfiig deze Bootzeniakers waren , uit de vremdc gedachten van een Prins van Pontus, die aflcheyd van eenRooihfchKeyzer nemende, hem, bovcn al deze gefchenken die dezelve hem aanbood > om een van deze Pantomimen verzocht, wiens gebaar hem zo aangeftaan had , dat hy meede zonder 't behulp van eenig ande.en tolk zich van de woefte Natien , die onder zyn gebied hoorden , en wier taal hy niet verftond, te kunnen doen verftaan. De Afiaters en boven al de Haven die men uit Pontus en Kappadocien haalde » flaagden het beft in deze oeffening , en wonnen net van alle andere volkeren. Onze Balletten zyn noch een overblyfzel van die vertonings-dan- ien , die de oorfprong zyn van de Toneellhikken. In hun Liederen pryzen ze niet alJeen hun Goden en Helden , muar zy pryzen zich zelven ook , fparende voor zich geen loftui- tii;tingen, en dezelve ook aan die van de byftanders mildelyk uit- ddentle, die zy menen dat dezelve verdienen. De gene die dus geprezen word , antwoord met een Ichreeuw van bedanking , zo dra hy zich hoort noemen. Noch liever fchertu zy de gek met elkander » en zy flagen 'er wonderlyk wel in. De gene die danft ntemt dan den genen, daar hy 't opgemunt heeft , by de hand , en zet hem in 't midden van de Vergadering , zonder dat hy weerftand bied. Ondertuflchen gaat de Danfer voort met zingen , en geeft hem in 't zingen , of in de reden van tyd tot tyd ecnige fchimpfchoten, 't welk de arme bloed aanhoort zonder ccn woord te Ipreken. Dit is een recht oeffenfchool om Ipitsvinnige redenen , vermaaklyke kluchten en llekelachtige quinKllagen "^e leren j die zomtyds wel gezouten zyn. Op ieder quinkllag ontftaat een fchaterig gelag op de galdery , li X waar t«na- ken, Zy wa- ren by deOu- den ook leer bc- roemt. LucioM- ij8 Z i: D E N D E II WM L D E N Athen. lib. 14 P. 630. Plu- tarch in Lycur^a, wanr door dc/c kliicht noch nicer g.iandc gcmaakt word > en dc patient ilil;wils ^cdwongcn om wcg tc duikcn, /yn hoot'c in dcdc- kcn l)C.\ indcndc. Ilicr m^e is liy nict vry, dc gene die hem kapiitcit, doet, n.i licin we! vnor 't lapje gchoud-n te hebben, hem de uitcrllc i'chan- de aan, hegicrcndc /yii lionft metafch.dic liy van dc vrouwcn dc wcikc aan \ end van di Ilut /yn, bcdelt. 'c Is ongelicort dat zich icmand o\er dc llekelige woordcn en over alles vvat men om hem te lioncn docii (f /cggen m;ig veiftoort ; in tcgendeel, het h evn zecr vcrmakdykc oelicnin^, waur in ieder /yn beurt heeft , en waar in dc lyder rykclyk tot /yn verhaal komt> ten koften van den genen die hem ten toon geltelt heeft. IMtn heeft myvcr/ckcrt dat het dikwils gebeurt dat jongeluidcn by elkander lyndc /elfsbui- ten den tyd van dcze openbarc en plechtige vergadcringen , ieder /yn man necmt , en dan /ich in twc reyen Icharendc /eggen zy el- kanderongc/outende waarheid, 't w eikomtcb.irllcnisvan lagcnen , tot dat ecn van dc twee tegenpartycn dc vlag (Irykt, en nietsmeer weet te /ecgen, alsdat hy zyn bekomll heeft, en dat hy /ich ver- wonnen vind. Zonder twylTtl komt het van de/e jrewoonte , die ccrtyds de Satcrs en dc Korybancen hadden , en hedendaagbon/.eWildcn heb- ben, vandaan, dai men aan alle iiekelachtigc redenen den naam van Satyrengt-gcven heeft. Hier van daaniiccft dcSatyrifciiedans, na dtn naam van een der oude Kureten Sicimiis geheten , ook /yn oorfprong gekrcgen. Atheneus fchync ens ook de/cn dans van on- /c VVilden, waar in men afch ftrooit, in een andcren aftcfchildeicn, waarvan hy fpreekt, daar in men meel ftrooidc, en die hyonderde vermaaklyke en belagchelyke dantRn telt. Een Wilde man willen- dc een aan/ienlyk Franfch Othcier, die na /yn gevoclen (want het is een man die hart heeft) in enig toeval hec ilccht had leggen lateii, een affront aandoen , maar van de andere kant cerbied voor /yn rang betuigen willende, nammed in plaacs van afch, en wicrphem dat op 't hooft. Lykurgus, wel in de Kretcn/er danllen crvnren, had onder/yn burgers een W"et van de/en Satyrifchen dans gcmaakt,bcvelcnde uit- drukkelyk dat dc jeugt /ich daar in /on ocirencn, en dat dc kin- dcren dien /elfs /ouden bywonen, om aartig te lercn gckfchcren, /onder icmand te honen, en het gekfchcren /ondcr opiopcntheit en hevigheid te leren vcrdrac;en. Ondcr de/c danflfen van dc Atb.onront kan men verfcheydc foor- ten tellen, die de een van den ander ondcrfchcyden /yn, eer door de oor/.aak en dc bewegreden ; dii.- /ommigcdeftigcr, ander wcer levcndiger of kortswyliger maakt, als door dc pallcndic 'er in ko- men. Ondcrtullchcn valt het een vr- n;deling mocjelyk die te on- dcTfcl.cyden , gclyk het hunook mocjciyk /ou vallen on/e verfchey- dc menuetten uit den ander te kennen, of dc mcnuettcn van de an De gene die de meefte pofturcn W(?ten te maken , worden ge- rckent beter te danfcn als de andcre. De dans beftaat uit verfchey- de herhalingen, ieder licrhaling diiurt tot dat ze hygen van moe- heid , en na ecn ogcnblik geruft te hebben , beginnen zy een <»ndere. Niets kan 'cr in levendi:i;heid by deze bewegingen halen. In een ogcnblik zyn zy gants bczwcet , men zou zeggen als men ze zag dat het een deel doUe en ra/cnde mcnfchen zyn. 't Geen hen noch meer moet vermoejen is, dat zy zo wel met de ftem als met J i 3 dc Andere foort vandani MOnHI.I- iiaanU' Deicii met fpeeliui- gen en zingcn verielt. i6o Z b". D E N ;• L U WILD h. N de gcbarcn dc I'tem dcr 7.«nger^ Je i|)vcltuigcn volgcn* Moor dc gcdurigc hi', hi't maar nitt wd /.o lierk als die van dc Athonroni , tot aan hct cindc van icdcr dans, die a\ty^ door cen algcmccn en liiidcr Oueh bcllotcn word , dut na 't fchynt als ccn Ibort van toe* juigcliin^ is, dat de duns wd is uitgevallen. Schoon ik in dit artykd van de Rcgcrinp eigentlyk niet als van de Irokoifchc en Iliironrdie Naticn, die ik wydlopi^ gcnoeg be- fchreven hcb, gel'proken heb, kanik al cvcnwd /cggen datiktcr zelfder t^^d onirent het hooftzakelyke en bet voornaamitealde andc- re Wilde Naticn van Amerika af^^d'childcrt heb. Want fchoon Vr ecn groot ondcrfciicyd tullchcn cen ecnhofdigc en weinighofdige monarchalc en oligarchalc rcgering fchynt tc /yn, is het cvcnwd overal dc/,dfdeaart van bellicrin}.'; , dezdfdc wyze om de Haat/akcn te verhandden, I et /.dfde gcbruik ontrent de geheimcenplechti|;e Vergadcringen , hct zelfde kaiaktcr in hun gamiialenf in nun clans- fen en in hun tydverdryven De Hoofiicn die liet voUlrektfte gezag hebbcn zien zich als X'adcrs van l.un VoJkeren aan, 't zyn indcrdaud nietanders uls talryke huis- gezinncn, in vcr'chcyde gchuchtcn vcrllrooit, die zich wccronder ecn Lichaam van een Natie verenigen. W at gczag dczc hoofden cok hebben is 'er evcnvel een Kaad , uit oude luiden bellaande , die zonder ophouden over alle zakcn , die hct gemeen wclzyn aangaan, raadJlagen ; en fchoon deze Raad millchien overal zo veel ontrent de llaatzaken niet te zeggen iieeft, als by de irokoizen, hcefc hy evenwel overal een groot gezag, bellaande altyd uit alle de Gry- zaarts en de voornaamfle hoofden , die men met reden veronderftelt dat nicer liclit en meer ervarentheid hebben, en een oprechter en onzydiger genegentlieid om het gemene welzyn te behartigen. le- der Natie niet zccr talryk zynde, word de eendracht door deze Godsdienfl en Haatkundige Vergaderingen onderhouden , waar in zy alle te zamen etende, en om zo te fpreken in 't gemeen levende, daarenboven hun zingen en danlFen de vreugde van deze gallmalen, dievoor hen ware feellen zyn, bczielende, Ipannenzy metvermaak lot hct oogmerk te zamen, dat dc Wetgevcrs zich voorgeftelt heb- ben, ^t wdk is de harten van hun volkcren te binden, en ze zelfs aante^etren omdeknopcn, die hen aan elkander houden , en die de zamenleving zoeter en aangenamer maken , te vaflcr te llrik- ken. De Natien van Zuider Amerika met dezdfde gronden van rege- ring in verfcheyde Korbettcn onder verfcheyde Vaderen des huis- Sezins , die onder een algemeen Hooft vcrenigt zyn , vcrdcdt zyn- e , komen noch meer met de Lacedemoniers en Kretcnzers in hun woningen , in hun plechtige feellen en hun dunlTen over ecn. Hun Korbetten zyn grote zalen die ons , 't geen de inwoners van Sparte en van Krete 'AtS^*:* en '^yiKxt noemden, verbecldcn. Alle de mannen wonen daar te zamen, van de Vrouwen en kindc- rcn afgezondert , die hutten aparc hebbcn. Dc Vadcr des huisge- zins , na den n v'iao vovioy , door Lykurgus ingettelt, gdykende , doet daar alle morgen ecn aanfprak aan de jcugt , en houd een wakent oog over haar en over alle de odFcningen van deze joni;elingen , wicv VAN A M E R I K A. III. DOEK. i6t iloor dc lonroiu , mccn en van toe* C als v;in rtOCg l)C- datiktci- de andc* :hoon Vr ghofdige cvcnwtl laat/.akcn plechti|;c fuin dans* Is \'adcrs yke huis- L'cr ondcc hoofden indc, die aangaan, il ontrcnt hcefc hy ; de Gry- ondcrftelt echier en igen. le- oor deze waar in evende, ;allnulen, ermaak leltheb- ze zelfs en die te llrik- an rege- des huis- celt zyn- rs in hun n. nwoners beelcicn. n kindc- liuisge- de , doet wakent elingen, :r, It wicr lcvcns\vj7,e alzo ftrcng als die dcr Sparii.\tcn is. Dc vcrichcydc Karbeitcn vcrgadcicn over /iikcn van cnig gcwiclit , en d(./.c /aken wordcn nooit /onder ten gallmaal vcrliamlclt, 't \\clk viit de icdcncn wntom lict iiujigercclu word n:i alien fchyn oorlproiikclykcenoliisvande ^cwecll is. Want dc gew one btwecg- icdcncn dczcr g:illmalcn /yn , dc geboortc van ecn kind ; dc vcr- t'chcyde inwyingcn, waar van w y gelproken hebbcn; voordeboetc die ten man na net in de kraain kumen van /yn vrouwdoet: Voor ten kind dat men hetluir almyd, en waaiaanmen een naamgcett: \ oor de mcisies en jonfjetjcs die tothuwbare jaren komen* oraeen iongeling in dc order der krygsliedcn te llellcn: cen krygsman in tlen rang dcr Kapicyncn: om ecn algemcen vcldheer aantcllellen : cm eeni'rieilcr tc maken: om ccn nicuwc pyrook in /.ec tc latcn lojien : om nicuwe akkers te bcginncn : voor het raajen en in/ame- Icn der vtiichten: om dtn tyd van ecn \Hchcry tc bepalen: om over cen krygllocht te ra.idllak,','n : om een llaafplechtiglyktcdoen ilcrven: voor dc Imwclykcn : voor dcgcne/ing van ccn /lekte: om met hun I'ricHers raad tc plcgcn en dc gccllen tc bc/,vvcren: omdc doden te bewenen, enz. Deze fccllen zouden wel A>Jf!r« genocmt mogcn wordcn; want dc \ rouwen hebben 'er hct bcltier van, zonder dat zy oojt in de Kaibet met dc mannen daar van eten, geen amierezorg hebbende als die v.m hen wel te dienen en op tc uailcn, onderwyl dat de gaftl eer uit eerbied hct cten niet durvenae aanraken, aan den in- fjang van dcKarbet met een Boitton of knods in de liandlchildwachc loiid, als of deze feelldag voor hem ccn vallendag was. Het feeft ■word altyd met danli'en geviert, en deze zwemen te enemaal na de Kretenzer danllen: zy worden op het geluid der Maraka geliou- dcn, en worden door b^, bt, gelyk iiet Evoc gefchreeuw dcr Bac- chanccn, beziclt. Deze danflen zyn van vcrfchcide foorten , na dat hct voorwerp is dat hen doct vergadcren. Dc Ileef Lcri heeft enige zangwy- vcn der Hraziliaanfchc danlFcn op noteft gezet , fy fchynen van de Irokoiiche danifen nict te verfchillcn. lly befchryft 'cr ons ook een, die ecn dans van Godsdienft was , en cen navolging der Me- nadcn fcliynt te zyn , wanneer zy haar Evobd ricpen. Ily fchil- dert daar met levcndtge verwen deze Barbaarfche vrouwen af, haar be^ b^t op ecn fchriklykc wyzc iiitbrullende, Ichuimbekken- dc en makendc zulke hevige liewcgingen , dat zommigc ter aardc viclcn als of zy de vallcndc zickte krcgcn , zo dat hy in 't eerll valli'tclde dat zy volkomcn met den Diiivcl bezetcn waren ; dc mannen danl'ten van hun kant op dezelfde vvyzc , en de kindcrcn van 'sgelyken. 't Was ecn afgryslyk muzyk , maar het wierd evenwcl kort daar na een wcinig betcr, en dc vrces die dit fchou- fpel , 't welk hem nieuw voorquam, hem vcroorzaakt had , vcnlwe- nen zynde , I'cheptc hy 'cr nadcrhand zo cen groot vcrmaak m , dat hy verrukt van zinnen was; en liy voc2;t 'cr by, dat tclkcns als hy 'cr om denkt, hy noch deze zoctc wtlluidentheid mecnt tc Iinrcn , die een zo fchielyke uitwerking op hem veroorzaakte , dat hy Vr altyd nieuw vcrmaak in fchcutc. ^ Ik By cf n- dfr Kiir- bittcti (ipfiall- malcn lliH.dH Br.i/il (hal'. i6- tfHt- ■ Z E D E N D E R W 1 L E N ' Ik heb zo een gevoelig vermaak als de HeerJLeri in de fccftcn onzer Wilden niet gevonden , en ik kan qiialyk gcloven dat die der Brazilianen op iedcr een dezelfde indruk als op hem 7.011- den niaken. Het muzyk en de dans der Amerikancn liebben icts woefter over zich , dat ons aanftonds tegen de borft ftuit , en daar men zelfs zich qualyk een denkbeeld van vormen kan , zonder Yr het gczicht van gehad te hebben. Men gewent 'er zich evenw el allengsjes aan , en in 't vervolg is men 'er guren by. Zy zyn gni- welyk op dit Hag van feelten verzot , doende dezclve gantichc dagen of nachten duren, en hun Ln-yb?, muken zo vcel geraiisd.it 'er 't gantfche dorp van dreunt. Ik lie!) nooit in dc he\ ighcid van deze doUe danfen enige aangenaamheid of geelUghcid kunnen vin- den , maar de inboorlir.gen weten die daar in te ontdckken , en hun ionge luidcn worden 'er zo verzot op als men by ons op de Toneelfpelen doet. ■A-. 'r:,l[ f. .. ,:i J. .- ''-i^y 1 I. 'ij 'll - ' '.17!: 1.": ■ 'I I Z !• la V V'' rr :; is'} Z ED E WILD E N ■ ''.-, : : ;,. - ' 'VAN-" r V -,) 1. -: •. : A M E R I K A; <|^«^«l§»§l^!cko- men waten. neie lie I ling van Zommi- gefchry- vers als eca vul- J 164, ZEDEN DER WILDE N llaiidige waar-' held te hock ge- flagen. V zeker was dat de menfchen geen Wetten ontrent het huwelyk had; den I dac 7,y deszelfs plichten en vcrbintenillcn niet kendcn tot i]6 tydcn van Jupiter en juno , ofwel van Cckrops, Koning van A- tnencn toe, diet! hy 'er na Atheneus dc inllelling van toclchryft, en die volgens zyn gcvoelen de ecrlle warcn , die de menlchen iiic deze woellheid, waar in zj, geen andcien rcgel als iiun fporelo- zen drift volgendc leefden , trokken. Het vooroordeel van de/e Schryvers is een uitv^crking van dc geringe kennis, die xy van de eerlte tyden gchad hcbben , waar van zv de duillerJieid niet hcbben kivnnen ontwinden. Ip tcgen- deel komt het my klaar voor , dat het huwelyk altyd door alle volkeren als een heilige en plechtige zaak is aange/,ien geweell , wiens rechcen de woeltc menlchen /clfs in eerbied gehouden hcb- ben. In der daad , Ichoon 'er tegcnvvoortlig een grotc menigte. van Natien is , die al haar woellheid behouden hebben > en die ons voorkomcn zonder Wetten , zonder Godsdicnll en zonder burgcr- lyke Regering te levcn, kennen wy 'er cvcnwel geen , die in dc verbinteniflTen , die zy aangaan , niet enige plcchtighcdcn oeffenen, en die nice yverig de huwelyks trou vooritaan. Wy hebben in het Hooftiluk van den Godsdienft den maagdely- ken Itaat in de oudlle tyden achting toe zicn drap;en , in perzoncn gelieiUgt, die afzonderlyker aan den dienll der God«-n toegeuvd waren , en onder dc i arbaren na een langcr recks van eciu\cn tot de komll tier Europeers in Amerii^a in cere gehouden. Dcac deugt kon zich niet op alle perfonen voor den gantithcn tyd van haar leven uitfirekken , cm dat 'let nenfchelyk gcHachc mo It voortgeplant vvorden ; maar in deze nood/.akelykhoid drocg men de huwelyks-kuisheid eerbied toe, en het Jiuwelyk, fchandelyk in 7yn gebruik , had Wetten van welvoegelykheid , eeibaarhcid, fchaamte , en zedigheid , die de natuur incecft , die de rcden on- dcrfteunt , en die zy in 't midden van nun woellheid behouden hebben. Ik beken daf by enige Volkeren de verdorvcntheid en de on- befchaaftheid der Zcden ontrent die ftuk , oj) vcricheyde tyden en plaatzen misbruiken hebben ingevocrt. Maar dit is niet algemeen geweell J de meefte Natien zyn ft.incvaftig gcnoeg gebleven , en by zommige hebben de byzondere Wetgcvers, om een indruk op het gemoed der menfchen te maken , en hun fporeloosheid te be- teugelen , by de eerlle eenvoudigheid , waar med het huwelyk aangegaan wierd ; nieuvve Wetten en nieuwe plechtigheden ge- voegt , die Ichoon zy van de keur der menfchen af hingen , even- wel niet nalieten een duidelyke betekenis te liebben , en die het huwelyk plechtiger makendc , het zelve ook eerwaardiger maakten. Zo men door Cekrops dezen eerflen Koning der Athenien/ers verftaat, wiens leeftyd men enige eeuwen na den algemenen Zond- vloed, maar voor dien van IX'ukalion bepaalt heeft, kon dezeby- yondere Wetgever diergclyke Wetten voor zyn onderdanen ge- maakt hebben, maar Alexander Sard! kon bewyzen, dat de Initel- Hng van het Huwelyk voor zyn tyd gefchied was , en , gely k hy doet, tot de Goden opklimmende , Kon hy een anderen Inftclltr van VAN A M E R I K A. IV. ROEK: i6^' van de Ileilighcid van 't Huwelyk als Jupiter vcrkiezen , of wcl er oiis een andtr denkbeelt van geven dan de Dichters gedaan heb- bcn, die cr den groottten Overfpeelder en den grootften Lichtmis van al de Goden van gemaakr hcbben , fchoon hy ingetogender als al do anderen lyn moclt , die hy met cen voorbeeldig leven , als Inm Koning en Vader lynde, moeft voorgaan. Evcnwel geioof ik dat men in der daad Jupicer en Cekrops als Inllellers van her liuvvelyk en cleszelfs hciligheid moct aan/,icn, mits dat men doer fupiter verfla \ geen er de Heydenen zelfs dik- wils door verltaan hebben, dat is tc zcggen God en het Opperftc Wezen , vinder van den Godsdicnl't , met deze godloze Koiiingen, die zich den naam van God zelfs hebbende aangematigt , him leven door bun misdaden bezoedcit hcbben, en aanleiding' tot verdicht* zels geger "n hebben , die de Godheid onteert hebben ; en mits dat men door Cekrops Adam onzcn eerl'ten Vader verlta , die den Godsdienft na Gods bevelen fchikkcnde, voor zyn kinderenWec* ten ontrcnt het Huwelyk zo wel als ontrcnt al het anderc, dat tot Godsdienft bchoort , gemaakt hecft r 't Geen ik zeg is geu;rond* Want zo men den leeftyd van Cekrops na den ajgemenen Zond- vloed g.ftelt heeft, dit is een uitwcrking van de onkunde , waar in men ontrent de ecrfte tyden was ; dat komt cm dut de Athe- nienzcrs zelfs hotte menfchcn zonder fchrift zynde , geen Jaarboe-' ken of Tydboeken gehad hebben, en dat zecr weiniguit een Over- levering bcliouden hebbende, die om zo te fpreken in verfcheyde onwetende ecu wen bcgraven lag , zyde ver afgelegene tyden van dicn, vvaar in zy enige zaken die hen beti often aan de nakomeling- fcliap hebben bcginnen over te laten, dichter by hebben doen ko- men. Hot zelfdc zou hedcndaags al de woefte Volkeren , die 'er zyn » ovcrkomen, zo zy wilden, of in't vervolg iets van ''un hiftorie konden te bock llaan. Zy hebben alle een fabelacJiif?/ overlevering van hun oof- fprong, waar in men de j-^elchie i^nis d:*- eerfte tyden vermomt y.ict, en zy zouden ze onfeilbsar nadcr ann de tyden, waar in zy vouilen fchryvcn , ftellen , by gt-Kri-k van niets van de gefciiiede- iiillen, die in een lange aitnccnlchakelin\' van eewen, die voor hen in cen ccuwige vergct'. ..vid Icggen, voorgevallen zyn, te kun* nen zeggen. Ik heb rccds in het artyki:l van den Godsdienft aangemcrkt. dat onze eerfte \ adiren ondcr het Zinnebccld van een Slang verbeelt waren, en dat zommige \oikorcn hun oorfprongop mcnfchen die uit het llyk dcr aarde voortgckomen warcn, uit cen wangedrogte- lyke zamcnftelling van een mcnfcii en llarg beftaande , te Imis brachren. De Athenienzers zcydcn het /elfde van Cekrops. 't Is waar dat Diodorus van Sicilicn zegt ■', dat de Athenienzers de re- dcn van deze wonderlyke zamcnliclling nict v.iilen. Ily zelfs en K k z vcr* Godd«5 inflellcr vaithcc huwe- Als men zegt dat Cekrops hcihuvv" lyl; iii- gi-fltlt heclt I moct mea daar ^datn door verilaan. leder natie heefc haarfa> belach- tigeo- verleve- ring. C)n7,e cttlle Vadc* reii on- dcr lict ziiiiie- beeld vail cen Hang verbeelt: * Daarontbicckt icts in tic aangchnaldc plants vah Diodorus van Sicilicn, r. Rock, 17.Bl.1d/.. Dc iia;ini zcliis van Cekrops itnat 'cr nict, mnar men zies vcl dat hy van licm (picckt. t66 ZEDEN DER WILDEN Ops , de naim vnndc mneiicr der Go- den. Dif WIS Eva. Inde verfcheyde anderen hebbcn er gc/ocht uitlcggingen vnn tc gevcn : maar ik ben vcr/.ekcrc dut mcn/e nergens anders moet zockcn , als in de beeldfprakige Godgeleertheid dcr Uuden , waar in dezc verborgene Zinnelieclden ter zelfder tyd de kcnnis van onzc ceille Voorouders en die van hun misdaad overrcikten. Ops was een van (le namen van de mocder dcr Godcn, liet huwlyk Jiecft f.! te vcel verband met den Godsdienlt, dat onze eerlte Voorouders, die den Dienll ingcUelt hebben, niets ontrent dit artyke) /oudcn benaalc hebben , en dat hun kindtren , himne gronden inge/{\gcn iiet^bende , in een beeft- lyken ftaat zouden vervallen /.yn , cot zo ver dat /y ei* volkomen het denkbeelt van v.oiiden vergeten hebben. Zo men de moeite wilnemen om de gcwydeen ongevvyde Ililtoiie te doorlnuftt'len , 2al men er bewyzen genoeg in vinden om de in/.etting en de h'.i- ligheid van het IIuw elyk tot den oorl'prong van ikn Godsdienft ztlfs te huib te bicngcn. De verplichting van maar cene Vroinv te hebben fchynt van dezc eerfte bcginllekn afgclcyd te moeten \v orden , en onfcheiid- baar tot den Z,ondvloed toe van Adam en zyne kinderen onder- houden te zyn, uitgezondert Lamech , die een vcrvloekt man /yn- de liet eerfte de heihgheid van het Iluwelyk dorft Ichcnden , mer twee \ rouwen te nemcn , en die door de lieih'ge \ adcrs voor een overipeeldcr aangezien \\ord •, om dat hy /o een vcrder!M< ■\00rl3celd ii. "n zaak gegeven heeft , die zodanig tcgcn de order en tegen het g. /ruik was, dat men voor den Zondvloed niciiia-.d als hem vind, die zo van 't fpoor afgcdwaalt is. Inderdaad dc Ta- bel der Goden, die men tot de/e eerllc lyden kan doen opklim- men, vertoont ons nergens meer als een \ rouw , die de/cn lu'im voert. Jupiter had niemand als Jiino voor zvn wctiigc Vrcim. In tgypte zells, daar het liuvvlyk in vcrvolg van tyd mccr verba- ilcrt wierd , had Oiiris geen als ills. De Faliel en de Ilirtori.'^ 7yn vol van dc woedc dezer veraclite Vrouwcn, v\ annccr liaar mannen zieh aan ongeoorloofdc minnaryen overgavcn. Ondcr hoe vclc fehandige vcrmommingen vei bcelt ons de Ilcidenfciie dnd- gcleertlicid Jupiter niet , vanncer hy z\ne ihocperyen voor jimo wil verbergen? Ten tydcn van den Zondvloi.d en in de Ark had- den Noach en zyne drie kinderen ieder maar eene Vrouw ; ook heeft Jezus Chrillus, wanncer hy de huwlyks-wet iierllcit liecft , nicts by het geen cr in het Boek der Schepping aangetekent iuac gcvfiegt. Daar en boven kan men ten voordelc van de cenwyvery zeg- gcn, "f TertuU. Lib, de F.xhvrt. ad Caftit. Cap. 5. Nunicrus M;itiimo:v.i a mil.- difto viro cocpit, primus Lanicth duabus maritatus trt-s in u\x\m ciiiicm clllc::. lliavn.Uh. 1. contr. '^Juveuian. Primus Lamtch fanguinatiiis £c lioinitnia , imam rainem in duas divilir, iixoics, fratricidium 6c dcgamiam eadcm c.',- clyfmi dslcvit pxaa. VAN A M E R I K A. IV. BOElv. 1^7 dc r;i- opklim- en ii;;.'.!n V'rcuw. verba- lillori'.p ccr liiur lulcr hne iic Ci(ul- tor li'.no \rk"haa- \\ ; ook liecft , ent ibac a miu'- [•m clllci:. liomitii-in, Jem c.M.x- gen, dat men in de Oudheid op heeft nioeten merken , 't geen men nocli hcdendaags in de meeltc landen, daar de veelwyvcry is ingevocrtj gewaar word, dan er altyd eene voorname gcweeftis, die eigentiyk de \rouw was , en de Voorrang encenige andcrc rcchten bovcn die gene behielt, die hec maar uit de twedc hand waren, of die den rang maar van bywyven haddcn. Men kan ook niec twylFcJen of men hecft ten alien tydcn' op de verbintenilfen van 't bioed acht gegcven , die altyd enigc luiwely- ken als blocdichundig hebben dcen aan/ien , en een afgryzen tegen die gene ingcboev.emt , die dexelve tegen dc gewone regcls dor- Hen gcoorlooft hoiiden. 't Was de Zoroalttr dcr AlTyriers of dc Egypiifche Saturnus van Eerofus, die zo men dezen Schryver gcloven mag, dc hcilig- hcid van hct huwlyk Ichond, gelyk hy den Godsdienll verballcrl had, lerende de menfchcn de vervloekte Tov».'rkunU , en met de Duivelen raadplegen , llyvcnde door zyn rcdeiien en door zyn voorbfelden de vcrbaftering der 2eden, die Gods toorn iiad gaan- de gemaakt , en oorzaak \an den Zcndvloed geweelt was. Hy voerde de veelwyvery in, cnzey rond uit dat men zondcr ondcr- fcheyd met alle perlonen kon te doen hebben , zondcr (^p de na- blocdvcrwantfcliap acht te gcven ccn moeder haar zoon, en een brocdcr zyn ziillcr kuniicndc irouwcn ; verfoejelykc Iciing, die licm den naam van Cbcvufueuus , d.it is te zcggcn zo :.Is hei Bero- iius vertaalt, eerloos en onbcfchai\mt , deed geven. Maar zundcr iuilt liet gcvoelcn van dezen Schry ver , wat gezag men hem ook tocl'chryve, aan te kleven, het Uaut valt dat een ge- dcclte van dezc Stcllingen volkomener door de Volkcren van de n.ikonielinglchup van Cham en zelfs die van Sem aangenomen vicrd. Dc veelwyvery wierd in Egypte en in Ailiricn door hct vocrbcclc dcrKoningcn, die verfcheyde a\ ettigc en cchte \xo\\- wcn iwdiien, zondcr van een noch grotcr getal van liywyvcn te fprckcn , gewettigt. Zy was by dc Hebreuwcn gcoorlooft en gcd'.ilt, en niets is bckendcr ;ils het gccn de H. Schritc van de \ ri^LiM en \an Abra'.vam, van Jakob en David zegt , en bovcn al van de yUclykc meni^te van die van Salomon , die zich nict met dc dnchttren van liVacl en juda vergcnocgendc , ook dc uitheem- fche, die door de Wet verbcxlcn waren , toegang gaf ; de\\elke zyn hart veidorvcn , en hem tot a^godery deden vervallen. De Pcrllancn en dc Mcdcrs ichiktcn zich mUVchicn hier in na de Zc- den dcr Allyriers, die zy verwonnen haddcn. De nakomclingfchap van jafct bleef reinder in Europa en klein Azien. De Komeinen , dc Gcrmanen , dc \'olkeren van Gallien en Iberien, en , 't gccn my noch meer verwonderr, de Kadmo- neers , die van de nakomclinfchap van Cham waren , konden in iiun huis by hct Icven van hun cerlle \'rouvv gecn twedc brengen. En zo er in dc gerchicdenillen cenigc voorbcelden van het tegen- dcel gcvonden worden , gelyk dat van Anaxandrides teSparte, dezc voorbcelden zyn dun gezaait, en ver van een zo wyduitgc- iirckt gcbruik aan te \\ yzcn , als het by de Egyptenaren en by dc Allyriers geweelt is , en gelyk hct noch hetlendaags by de ineefte Kk J ailcen- landfn daarde veclwy- vtry liierlcht ik:ilt>d tinde voor- naaiiillC. Bent. De vcrl- w yvety in Syri- rii Kgyp ■ tfgewrt- tifUj. 39. £y i<58 ZEDEN DER WILDE N DeHu- wely- ken wa- ren in de iiamaag- fchap- van't blocd biniicn cnige graden verbo- den< DiodoT. Jic.lib. i.p.l- Philo it Sfecial. bgib. Sophoc. in t } •dif>. Metam. lib.X. Hb. I. alleenhcerfchers van A/ien gevonden word , /.yn hct iiitzonderin- gen, die den algcmencn rcgel j de manncn aan ccn Vrouw ver- bindende, helpen bevelUgen. Wat de naniaagfchap van 't bloed aangaat , 't is niet min yekcr dat er verbodene trappen waren, binnen dcvvelke liet niet vryltond een Jiuwlyk aan te gaan. Maar de Schryvers dc kracht der woor- den, die by de verfciieydc Natien in gebruik warcn , niet altyd wctende , en de trappen van veawagering en die van 'i; bloedvcr- wantfchap niet genocg onderi'cheydcndc , hcbben ons zaken te boekgezet, die qualyk opgevat kunnen geweell /yn , en die lie- dendaags enige uitlegging kunnen lyden , /under do wclkc /y ons verlegen maken. Aldus hebben -wy een afgry/en te le/en dat de Magen by de Chaldeen liun eige moeders truuwdcn ; dat /onder de/e Voor- waarde de Partifche Koningen niet kondcn ten troon iiygen ; en dat by enige andere volkeren de breeders hun eige /ufters trouw- den. De Schryvers itemmen hitr in alle over een , dat het ecu doorgaandc gebruik by de Egyptenarcn was. Zy /eggen dat by hen het huwlyk van Oliris en llis , die l>roi;der en /ultcr waren , zo wel geflaagt en /o gelukkig gewceft was , dat het in gevolg, van de grote voordelen die /y van deze beyde verkregen hadden het een Wet onder ison was , dat de breeders en /ultcrs uit een zelfdc bedde zanicu paarden. Abraam en Izak zyn zoon , vadcrs van het Joodfche Volk , geven den naam van zui'ters aan hunne Vrouwen. Filo verliaalt van de Gricken dat Solon den Atiienien- zeren het huwlyk met de /ufteren uit een /elfden vader gefproten toegelaten liad , verbiedende dat met dc /uiters van een /elfde moeder; dat Lykurgus in tegendccl een Wet gemaakt had , die het huwelyk met de /ufters uit eenc moeder tocliet , en dat met de zufters uit eenen vader gefproten verbood. Het Ichynt evenwel dat men in 't algemeen kan verzekeren , diit het Huwelyk in de rechte linic tuHclicn vadtr en dochter , en den zoon met zyn moeder aUyd over al als blocdlchandig aange/icn is, en onder de groolte misdaden gerekcnt. Dc gelcliiedenis van Oe- dipus en Jokalla, waar van /icl\ dc ccrite de ogcn uitftak en de andere zich uit wanhoop om hnls hraclit oiii een liuwelyk , dat hun niet kon geweten worden, naiicmaal i.y beyde daar in dwaai- den» geeft ons genocg te kennenwat afgry/en dc/e bloedlchandic;c huwelyken baarden. Niet doet er ook den gruwel bcter van ge- voelen als dc zwarte vervven en dc levendige uitdrukkingen, waar van zich dc Dichters bedicnen oin ons dc yll'clyklieden van deze drcevige geichiedenis af te fchildercn, als ook de vervloekte min- nedrifc van Myrrlia , docJuer ^■an Cyniras , Koning van Cyprus , waar van dc misdaad by na gelyk die van de dochteis van Lotli was. Maar onder de Ooflerlingen zelfs verwektc de minnctorlit van Semiramis, Koningin van Babylon en vanChaldea, voor haar /con Nin\'as, /o vecl verontwaardiging in den:v\ Vorft, ilat hv haar deed oin hals brcngen- Die van Pariiatis voor haar voon Artaxerxci: verw ekt het zel(de afgry/en in het hart van de/en Monarch, maar hy VAN A M E R Uv A. IV. BOEK. i6p hy vildc als 4c eerfte hot loven jij^n die gene uict bcnenicn, vart wic hy hct ojn^angci) had- Zoudlpn deze beyde een gcnicht gc- maakt'heUlpcp^daiCtV'*^^' andcrfins xo beroemde VorlUnncn j by de mkomelingfcKap haar gocden naam modi l^rcnken , indieri de Clialdpcii:ljcMagen, die hun ondcrdancn vvavcn en het oppcrge- '/ag over den tioflsHienrt hadden , verplicht waren geweclt of de vryheid gehad iiad.lenvan hun eigc mocdcrs te trouwen? \ er daar van (laai> dat xulks waar zou lyn, /cgt Agathiasj dat het afgryzen en de v^rontwaardiging die den X'orft aanzetten cm deze 7,innclo/.e moeder afreVyzen ilaar uit ontftonden ,, om due l,ct een „ /.aak was die tc gclyk legen de godivrucht, 's lands gcl)iiuk,eii „ i.ci gcmeen gevoujen dcr jnenfchen ftreed. " Zo dat indicn de Per/en /ich ijaderhand een al te grote vryheid over dit lluk aan- reatigden , gclyk dcze zeifde Schryvcr zonder twyfcl door de dubbclzinnigheid dtr woorden misleyil , vcr/.ekcrt, is dit een ge- volg van dcze droevige verdorventheid des harten, die hen in al- lerlci misdflden dompelde. Men zou cvcnMcl 't gecn Agaiiiiaszegt in twyffel kuiinen trekken > of goedmaken dat hy in de woorden bcdrogen is gevveeit; want Ta vernier, van deGauren ofCJuebren, die van de Ferzen zyn afgcltamt , Iprc'xmic, vcrzcktert, dat zy tot in het dcrde gelid van bloedverwantlchap nict kunnen trouwen, en dat nicmand in ik kop krygt daar vryheid toe te vcrzoeken. Het Ichynt ook dat de natuur in de zydlinie voor de Jiuwelykett in het cerlle gehd , vooral finder broedefs en zufters van hclcn bt ddc , ten afgryzen iiecft . en het zou voordchg zyn te kunnen aaiioncn, dat zulks nooit: geoorlooft geweell is , buiten de geval- len \ an voUlrektc noodzakelykhcid , waar in zich de eerfte kijide- rcn van Adam en F.va bevonden , zo dat zulks een algemene Wet voor een gantlch Volk heefc kunnen maken, en een Wet van on- hcuglyke tyden. Ve Schryvers dicrjns de meefte zwarigheid gcbaart hcbben j zyrl die gene die ons van de gewoonte dor Egyptenarcn iprcken , en die ons de voorbccldcn van Ofiris en Ills , van Ptolomcus en Arfi- noe* van den laatflen dcr Lagidcn met Kleopatra aanhalen. Want zo liet A\ aar is dat deze gewoonte by hen zedert den tyd van Ofiris en Ifis tot ccn Wet gcv ccfl is , moet het ccn grondwet , en die zo oud als de Monarcliy zclfs is, gcwcelf. zyn. Een van de aanmcrkclyktie gefcnicdcnifTen der Il.Schrift dwingt my evenwei daar aan tc iwyffelen. Namelyk deze, miirchicn /.al men de gifTing nict qualyk gegrond vinden. Abraham met Sara zyn huisvro;iw naEgypte trekkendejfpreekt in dezer voegcn tot liaar. „ Ik v. eet dat gy ^.choon zyt , en dat wannecr de Egyptcnaren u zien zul'.cn , zy zullen zeggen, 't is yyn Vrouw , en zy zullen niy onibren^en om u tc bezitten , zeg „ dan, bid ik u, dat gy myn zuAer zyt. op dat zy uwcnt wegen J, my wlI handclen, en my om invent x\ il in \ leven latcn." Abra- ham zoekt een uitvlucht om de dood tc ontgaan, die hy van we- gen de Egyptcnaren te vrezen Jieelt > zo zy vcrmoeden kunnen t, tir. 4. Gett. til f. II. 12. 1 J.; Gen. cap. Andere 2warig> Jicid uic de woor- den van Abra- ham tc- HenAbi- niclek. a70 ZEDENDERWILDEN' plichten om te zeggen dat zy zyn zufter is ; maar zo het ecn alge- mene en een grondwec in Egypte geweeft was, dat debroeders hun zuders trouwden , zou Abraham hec onfeilbaarfie middel ge- kozen hebbcn om in iict ongemak, dat hy vermyden wilde, te val- len; want de fc'.gyptenaren zouden een goed befluic gemaakt heb- ben, zy is zyn zulter , derhalven is zy zyne Vrouw. Men moot in tegendeel , om ze in Abrahams gedachten te doen vallen , dus geredeneert hebbcn. 't Is een grawelyke en ongehoorde zaak, dat een breeder zyn ei^e zulter trouwdj dezc is zyn zufter, derhalven is zy zyne vrouw niet. Men zal miilbiiicn zeggen, dat Abraham en Sara vremdelbgen zynde, de Egyptenaren geen oordeel over hen moeftcn vellcndoor een Wet, die Egypte alleen kon hebben ; maar eer door die van het land dezer vremdclingen zelfs, die zy noodzakelyk weten moc- ften , nadcmaal zy hun naburen waren. Maar dit oegunftigt het gevoelen zelfs dat ik dryf; want of de Fgyptenarcn waren onkun- dig in de uitheemfche gewoontens, en by gevolg moeften zy vol- pens die oordelen , die zy in hurt eigen Ryk hadden : of zy wiften diederChaldeen; zo zy die der ChaTdcen wiften , was Abraham alzo zeer of zelfs in tneer gevaar ; want zo zy die wiften , zouden zy ceweten hebben dat deze hunne zufters trouwden. Het ftaat tc ge- loven uit de lift die Abraham gebruikte, dat de Chaldeen iets af- zonderlyks hadden, dat de Egyptenaren niet hadden , en zelfs daft zy niet wiften ; nademaal de TConing zyn beklag aan hem deed, dat hy hem verleyd Jiad, om hem in een zo gruwlyke zonde , als hec overfpel, te llorten, zeggende dat zv zyne zufter was , waar uit hy zich niec onthouden kon te befluicen dat zy zyn Vrouw niet was. In der daad Abraham had zyn maatregel j^enomen dat Farao niet te weten roocht komen dat Sara zyn huisvrouw was. Hy paaide hem evenwel met gcen leugens, alzo min als Abimelek, by wien hem een dien;elyk geval overquam ; want hy zeyde rond uit tegen dezen , dat Sara niet alleen zyn Vrouw was , maar ook zyne zufter, dochter van zyn vader, maar niet van zyn mocder. Dit fcliynt my byna bewezcn te zyn ten opzicht van de Egyp- tenaren , en daar is nicmand of hy moet 'er een wettig gevolg uic trekken, dac ten minften indie tyden, de huwlyken van breeders en zufters , vooral van hclen beddc , verboden en een ongehoor- de zaak by hen waren. Maar de woorden van Abraham tegen Abimelek wcrpen ons in een zelfde verlcgenhcid ten opzicht van de ftelling die ik gedrcven heb ; want men zal vinden dat in de nakomclingfchap van Scm het huwiyk in het ecrfte gelid in de zydlinie geoorlooft was, ten min- fte tuflchen do breeders en zufters van halven bedde. De woor- den van Abraham aangaande Sara, fchyncn zeer duidclyk te zyn. 5, Vobr 't overige, zegt hy> '^y is waarlyk myn zufter, dochter „ van myn vader, en niet van myn moeder. Men moet noodza- kelyk uit deze wy/c van uitdrukking beftuiten, datTharcs, v;ider van Abraham, liec ook van Sara was, maar dat Thares deze twee kindcrcn van verfcheydc vrouwcn gehad had. Ondcrtufl'chcn loogchenea de Uitleggers byna alle uit cenen mond, VAN AMERIK.A. IV^ BOEK. 27t mond » dat Sara een cige dochtcr van Thares was. In der daad M anneer Thares Loth lyn kleinzoon , wiens v; der dood was $ in 2yn huis nam, namhy ook Sara, die zyn fchoo idochccr , en nict •lyn dochter genoemt word; en het fchynt dat .ncn hier uit moet belluiten , dat zy een niche of luUer van Loth WaS , nademaal zy van te voren te zamen in het huis van Nachor wonende , na de dood der twee broedcrs Aran en Nachor, beyde in het huis van Thares ontfangen vvierden. Om dan deze woorden van de H. Sclirift uit te leggen , nemen de uitlcggers hun uitvlucht tot andere voorbeelden van dc H. Sclirift , w aar in deze woorden van bree- der en zufler, zoon en dochtcr, onwcderlprekelyk dubbelzinnig zyn, en in verfclieyde zinnen worden op^enomen , volgenshet ge- briiik van dien tyd , in de nakomdingfchap van Sem. Want zon- der van dezelfde tyden af te ' ' iham noemt Locli zyn breeder, fchoon hy maar zyn oroeder Nachors zoon was. Izaak noemt hy Abimelek, Koning van Gerara in Paletlina zynde , daar hem het zelfdc ongemak ovcrquam , dat voorhcen zyn vader ge- beurt was ; noemt Kebekka zyn zufter , fchoon hy 'er maar Oom na de wyze van Brctanjc over was , zy een dochter van Bathuel , -zoon van Nachor , brooder van Abraham zynde. Jair w ord ook zoon van ManafTe gcnaamt , fchoon Jiy maar een van deszelts klein- zonen was. Dc joden behielden de zelfde gewoontents tot het einde toe. In de geillachtrckening van Gods zoon , word 'er gezegt , dat Joram Olias gewan, evenwel ontbreken'erdrie geflachten, milfchien deze beide, 20 dat joram de over-over- groot vader van Ofias was, wiens vader hy fchynt genoemt te worden. De neven van den 2^igma- kcrtneen redelyk ver gelid worden zyn breeders genoemt, 'tgeen den ketteren gelegenheid heeft gegeven om t;e zeggen , dat Jozef andere kinderen gehad had , of van enige andere vrouw , of van de II. Maagt zelfs. De algemene regel der joden was zich breeders en ziiilers te noemcn , in wat gelid van vermaagfchapping zy in de zydlinicn waren, wanncer zy van beyde kantcn tet den ftamboom konden opklimmen. De gillmg dan der uitieggers is , dat Sara een dochter van Aran was , en dezelfde die Jcfclia genoemt word , die een nicht van A- bniham zynde, haar trouwen ken, op dezelfde wyze als Mclcha, andere dochier van Aran, en zulter van Jefcha Nachor , breeder viin Abraham , trouwdc ; en Abraham ken haar zyn zuftcr noe- mcn, 0[) dezelfde wyze als hy Loth zyn breeder noemde, fchoon dc/c maar zyn breeders zoon was. Sara ken ook zeer Avel een dochter van Nachor , zuller van Loth, en Vrouw van Abraham lyn. T W E E D E II O O F T S T U K. ONder de gewoontens der Irokeizen vinden wy wyzen van Vermaagfchapping , om de waarheid tc zegi;en een weinig viin die der Ilebreen en Kaldccn vcrfchillende , maar die hicr in met de zelve over ccn komen , dat zy dubbclzinnigheden in de LI woor- Hoede Irokui- zcii tu'.n ver- maag* (thap- pingre- kenen, HtroJ. 3'- xjx ZEDEN DER WILDKN woorden kunnen uitmaken, en daar door rclfsdiencn om de denk- bcelden tc hervormen, die oi deze /clfdc woorden in de gcclach* ten brcngen, wannecr wy 2c ,u de Hilloricfcliryvers vinden , om dat wy onkundig zyn en dcv.e Schry vers to wel als wy onkundig warcn in de vericheyde /iiir en, die zy by de \ olkeren, waar van zy gefprokcn hcbben, liadH< '.. Om dit door de tocp.iliing kluar te maken moet men wetcn dat onder de Irokoi/cn en ondcr ric iluronnen al dc kinderen van ccn Hut ullc de /.uHers van iiun moedcrs als Lun moedcrs, en al dc breeders van Juin mocdcis als hun ooms aimzien : om de 7,elfde rc- den gevcn zy den naam \ vaders aan al dc breeders van hun va^ ders , en van moejen aan al vic zullers van him vaders. Al dc kin- deren van de moeders en haar zulters kant , van den vadcr en /y'ls broLdcrenskant zien elkander gelykelyk als brocders en zullers aan; maar ten opziciit van de kinderen hunncr omen en moejen , dat is te zeggen hunner moeders broeders en hunner vaders ziifteren , deze liandclen zy maar als nevcn , fchoon zy in lict zeltde gelid van vermaagfchapping zyn als die gene die zy als hun brocders en zafters aanzien. in het derdc gelid verandcrt dat , de oudomcn en oudmoejen worden Meer groot vaders en grootmoeders van dckin. deren van die gene, die zy neven en niclucn nocmdcn. Die gaat dus altyd volgcns den zelfden regcl in 't r.cdcrdalendc gelid voort. Op deze wyze is hct gemaklyu tc be^r^pcn hoe dc Lhaldccn en de Partifche Koningen hunne moeders kondcn trouwen, dat is te zeggen moejen, dikwils jonger vanjaren als hare nevcn, in plaats dat zo het een noodzakelykheid gcwceft was , dat de Partifche ICo- ningen mannen van hun eige moeder w ierden , zou het noodzake- lyk gewccft zyn dat dezelfde perfoon moedtr en vrouw van allede Partifche Koningen geweeft -was, 't geen tegcn dc gezonde rcden ftryd. Het is gemaklyk te begrypen hoe dc Egyptcnaren en cnigc andere volkeren hunne zufters, dat is te zeggen voile nichtcn, of zelfs bloedvrindinnen die hun noch ccn lid verder waren , trouw en konden. Ik loogchen niet dat 'cr cnigc voorbcelden zyn waar uitmenbc- ■wyzen zal kunnen dat Vorlten de vryheid aan /.ichgenomcn hcblxn om hun cige zufters te trouwen : en dat dit voorbccid in 't \cr- vole een gebruik heefc kunnen invoeren. Zoii;uiigc zyn het voor- beeld van Kambyfes, zoon van Cyrus, dat van Ptolomcus, die Arfinoc trouwde, en dat van Ptolomeus, die de laadlc Koninutkr Egyptcnaren was. Maar de ongeregelde drift dezer \ orl^cn en het misbruik dat 'er op dc vryheid, die zy genomen haddcn, volgdc, gevcn klaar te kennen dat het een verdorventhcid en ccn nieuu c invoering was. Dit geeft Herodotus ons duidelyk tcverllaan, daar hy lict geval van Kambyfes vcrliaalt ; u ant hy zegt tcr zelfdcr tyd dat voor hem de Perzen hun zullers nict trouuden, en dat dclicf- de van dezen Vorft jets zo nicuws in zich had , dat de/clvc door geen gebruik kunncnde wettigen , hy ten minllen door een uitfpraak der Magcn, die dc meefters van den Godsdienit warcn, wildcgc- llevigt worden. lly ricp ze dan by een , en plcegdc met hen over zyn voornemen raad , hen bclaltende dczaak nice ryp overleg tc onderzoeken. ' ' Dj VAN A M E R I K A. IV. liOEK. 173 Dc Magcn, die wcl mcrktcn clat hct cen (Irik was, clicn lum ik/c Koninj; Ipandc, dcv.clkc hy dc godlooshcid noch allc de wiccdlicdcn van ccn tyrannilche rcpcring Vocgdi. , en ud/icndc dat /y vcrlorcn vvaren, /o /y tcgen dc gcncgtnihcid van hun Ko- nirg cen vonnis velden, antwoorddcn aat /y in det waarheidgcen Wci vondcn, die het hiwlyk van ccn brocder met /yn AUliertoe- lict ; maar dat er cm andcre was , uit kracht van do welkc dc Kdning dc niecilcr was om allcs tc docn v^ar hem goeddacht. De Vorll, die iiicr gcnoeg a.m had, was met die antvvoord reyreden, en de Magcn ontquamen door hun lal'harti^hcid den llrik. ' ' m:, D E R D ' II O F T S T U K. Jil ,v MEn vind ic gelyke d door ganfch Amerika dc Vechvyvery en de Eenwyvcry Dc Veelwyvcry fch, i mccr plaats in het zuidelyke als in het noordelyke deei tc ik.)I)cii, daiir av wcinig gcoorlooft is, als onder ccnicie Natien van de AI^',onkyn(clie fpraak. De Iluroniche en Irokoilche Volkeren /vn aan ccnc Vrouvv veibonden , en 't geen noch zeld/amer nioet voorkomcn is, dat uit ccn gevolg van dc Vrouwclyke Kegering dc i'olygamic, die den manncn niet vry- Ihat, cvenwel by de Tlbnnontouaani'che Irokoizcn de V'rouwen gcoorlooft is 3 daar 'er zyn die twee manncn liebbcn, die men voor ccht hnud. De Veelwyvcry is by dc Natien daar 7,y in gcbruik is , aan cen klcin getal van Vrouwcn, by voorbecld twee of drie, bepaalt, 20 men 'er de Hoofden van iiit/.ondeit, die meer voorrecht als de an- deren menen te liebben ; maar onder alle deze Vrouwen is 'er al- tyd een voornaamlle Vrouw , wiens trouw plechtiger geacht word. De Algonkynen onderlchcyden zeer die gene die zy van den in- gang van de Hut noemen ( dat de plaats van eei is ) van die van 't midden. Dc/,e laatigenncmde ^yn als Slavinnen van de eerllc » en haar kinderen worden als onecht en van veel minder waardege- rckent, in vcrgelykin^; van Jie gene die uic de/e eerl^c wettigc Vroiiw geborcn y.yn. Onder de Karaibcn is 'er ook een die den voorrang heeft , en dit is die gene , die v.y door een gcboorterecht: vc'kregcn hebben , 't grcn ik gauitlcggen, of zo een, dic7,y met nl de vtreilchte plechtighcdcn getroud hebben. Zy hebben 'er ook die men als Hywyvcn kanaan/ien, /odanige 2,yn de Slavinnen, die /y in den oorlog gevangen genonien heliben. Zomtyds trou- wen /.y de/e Slavinnen , ma.ir /y bchouden altoos de tekens van hun Slaverny , dat is re zcggcn dat v.y nooit zulke lange hairen of brozen kunnen dragcn als andcre vrouwen , die het recht van haar vryheid gcnieten. De/e Vrouwen woncn dikvv'ils te /amen onder het /elfde dak by de Algonkynfche natien, en v.y leven rcdclyk v^el te /amen. Maar hy de Kara ben wonen /y of in vcrfcheydc Dorpen, of /o /y van hct xclfde Dorp /yn , makcn de manncn voor elk cen hut ap.irt , waar in zy met haar kinderen Icvcn. Lli : VIER- am- woord vaiidc urn lien ftrik die hundoor den Ko< nin({ KC" rp:lllliCII wicrd , ^ande vcv iwy- »er) lui- dtrde VVil. . den. I IMAGE EVALUATION TEST TARGET (MT 3) 1.0 I.I 1.25 ■ 45 110 1^ 1^ 1^ lU L° 12.0 HiotDgraphic Sciences Corporation 23 WEST MAIN STREET WEBSTER, N.Y. 14580 (716) 872-4503 »74 Z E DEN DER W I L D E N Van(te Jjeoof otoiecn gcbode lykea onder dewil- den., XtMllik. laral. Cimm. Hip mo- ratUb.6. Ctf. i8. 7b€Vtt, €o/m. Vmivt liv xx.tap. I op 93 2. DMTtr- tre.$rm- i/jtb I $4 dr. 't'y i4''^'t • ^sJ ■ »?'>'" f •6h V I E R P E H 9,9 F T ^J[V l^' H^% W9S in ganfch Amerika liersens geQb|rlpofl in den eerften '.iiraad in de rechte linie of in ae zyd-Iiqie een huvrdyk aan te gaan, behalve aan de Inkas , wettige erfgenuoen van den troon , de, \orfl; alleen zyn eige zufter trouwendc ; de hoogmoed van de- ze Koningen ) die zich aJs de Godheid zelfs wilden geeert hebhen, hen verplicht hebbende deze Wet tc makeU) waar van zy alle de overigen van hun eigen gellacht uitgeiloten hadden , op dat het gelkcnt van de Zon altyd zuiverder in het bleed van den Monarch zyn mocht , zynde uit dat van den broeder en de zuiler te zamen Seilelt. De Inka Garcilaflb beweert dat deze Weft zo oud als de lonarchy zelfs was, en dat zy door Manko Kapak> ftichter van dit Ryk, gemaakt was; maar Akoftakomt m^^geloofbaarder voor, dat ^er geen andere blqedverwantfchap meer is , als die* dac ze van eenen (lam zyn. De welvoege}ykhc;id laat daar zelfs |i;«en huwlyk met de Slaveti, die in deze Hmx ingeeat, s^n toe , \v!aot geiyk men met hun leven te fchenlcen ben den tiaam van een van Jiec geflacht doet opnemen> treden zy in alle cte rechten van de aangenoroe bleed- verwanc- ichap 1 eix verbeelden die gene , die zy weer doen herlevenj als of zy het zelfs in perfoon waren. Ik erinner my dat een van onze Zendelingen het huwelyk van een Slavin met iemant uit de Hut * waar aan zy gegeven was » voorgeftelt hebbende , de Wilden de voorftellipg met afgryzen verworpen en de Zendeling moeft htm reden doen verilaan om de ergernis weg te nemen , zich verfciio* nende dat hy op de Wetten van de aangenomen bloedverwant- fchap geen acht 'ffeeeven Jiad. De Athonni of Hu hit van den Vader zyne kindef^ als vreemd tynde , zyn daar in de verbinteniilen van 't bloed zo naauw niet. Indien de vader kinderen van een ander bed had » zouden deze van dit bed de kinderen van het eerfte noch verder beilaan > de Hut v£n deze noch vremder aan die van het tw^de zynde als die van den vader , waar uit zy beyde gefproten zyn, ten zy de kinde* ren van deze twee verfcheyde bedden van het zelfde geflacht wa- ren. Ik ben niet naauwkeurig genoeg onderrecht tot hoe vcr zy de trappen van bloedverwantlchap , in deze hutten , die zy niet als door vermaagfchappingen beftaan, verboden, uitlb-ekkenjmaar ik ben verzekert dat zy eerbied hebben voor de banden van *t bloed} waar zy die ook vindeni in den eerften graat van de redi- te of ook van de zyd-linie. Ik geloof zelfs dat zy niet met die van den tweden trouwen , en zo zy zich hier ontrent iets meer toe>eigenen» dat is op den grond dien ik reeds gdlelt heb, dat zy 'er een zo naauwe vermaa^happing niet in menen te vinden alsitt de hut van hun Moeder. Zy geven zo veel acht niet op de graden van verzwagering. De Algonkynen » waar van zommige geen zwarigheid in de Veel* wyvery ftellen> trouwen zonder fchroom verfcheyde zuflerst en wanneer de eene bevruchc is , hebben zy vervolgens met de ande- re te doen) want al de Wilden hebben een algemenen regel van geen vleeslyken omgang met hun Vrouwen te hebben > zo dra de- ze verklaart hebben dat zy bevrucht zyn. Wat de Irokoizen dc Huronnen en de anderen aangaat, by wie de Veel wyvery, niet in gebruik is, zy trouwen na de doodvan hun eertte Vrouw graagde zufter daar van , en die van der overledene Hut laten niet na den man deze nicuwe verbintenis voor te ftellen, zo zy over hem in het eerfte Huwelyk te vrede zyn geweeft. Men kan het zelfde van een Weduwe ze((gen t ten opzicht van twe broeders, maar zonder de verplichtingdie de Hebreuwenhad- den van de Weduwe van hun ouder broeder, die zonder kinderen geflorven was , ten Vrouwe te nemen. De plaats die ik uit File den Jood heb aangehaalt zou miflchien van de graden van verzwagering en niet van bloedverwantfchap kunnen verftaan worden. Dus zal het by de LacedeoKmiers door LI 3 de Inde Aihoniit ofHui vail dea vader zynde verbfn- leniflca van't bloed M naauw Diet. p. -^t %76r ZEDENDER WILDEN Cap, 19- 30. Wafer voorhet trouwen gun moet. Maar tneceen jonge- ling moct men zich niet verhaaf- leu. de wetten van Lykurgus aan een breeder hiet geoorlooft zyn ge- weeft zyn zufters van moeders vvegen te trouWen, maar aan een vremden twe zufters, fchoon uit een vdfde moeder geboren, na elkander te nemen ; 't geen Solon , geftrenger zynde , verboden had, niet als het huwlyk met zufters, Uit een zelfden Vader ge« fprocen zynde, toeftaande. Men kan volg;ens deze verfcheyde wy- zen van de woorderi van breeder enzuller op te nemdn^ uitleggien wat de Schryvers van de gebruiken der Kretenzers, der Karicrs, derParthen enz, zeggen. Behialven de Karaiben die om to te fpreken getroud in de wer- rcld komen uit kracht van de fchikking die door de Wet inge- voert is, en door hec reclit dat deNeven op bun voUe nichteftheb- ben, zyn'er noch verfcheyde andere natien, waar in de oudersvan de toekomende Bruigoms verbinteniflen voor bun kinderen van derzelver teerlle jaren af maken, en vaii dien tyd af gaan deie mans een wezentiyke llaverny ten opzicht van de nut hunner brui- ten aan, als of zy waarlyk gctroud waren : een llavern.y, waar door zy het recht of de eer van haar vermaagfchapping fchynen te kopen, gelyk Jakob de zyne kocht, met zyn fchoonvader Laban zeven jaar voor Lea, en zevcn andere voor Rachel te dienen. Dit verhaaft evenwel den tyd niet , waar in men de voorftellingen plechdg doen moet , en door gefchenken openbaren dat men 't geen de Wetten voorgefchreven of de ouders door de verbintcnif- fen die zy gemaakt nebben belloten liebben, voor goed keurt. Voor 't overige denkt men niet om deze voorftellingen te doen voor dat de verloofde toe huwbare jaren gekomen zyn, voor dat zy de proef jaren der Inwyingen hebben uirgeftaan, waar van ik ontrent de vryfters en vryers gefproken heb ; en het is iets zon- derlings onder de Zuider Amerikanen, dat een jongeling van crou* wen durft fpreken, of een ander voor hem , zo hy niet reeds eni- gen roem behaalt iieeft, zo hy ntct een of twe gevangenen gemaakt eeft of enig vyand van het vaderland omgebragt Behalven dit recht of deze verbintenillen zo vroeg aangegaan , die geen algemene Wet zonder uitzondering uittnaken , kan men evenwel in 't algemeen gefproken zeggen , dat de Huwelyken eer uit eigen belang en men^helyke inzichten als uit genegentheid der jonge luiden befloten worden. Volgens den gemenen regel zoii men zich altyd moeten haaften om een jonge dochter gancs vroeg uit te trouwen ; om dat, behalven dat de vrouwen dehuisgezinnen onderhouden , die niet als doo; t gctal van kinderen verfterkt worden, wint 'er de Hut van c mw 00k door, door het recht dat de vrouw op de jacht vavi haar man verkrygt ; in tegendeel moet men zich niet verhaaften om de jongelingen uit te trouwen , om dat eer dat zy gehuwt zyn , al hun jacht , al de vruchten van hun naarfcigheid en arbeyd van rechtswegen hun hut toekomende, derzelver inwoonders noodzakclvk by dit huwlyk moeten verlie- zen, door de nieuwe verbintenilFen die zy met een vrouw en kin- ders aangaan , die hun eer mee brengt dat zy wel onderhouden- En fchoon de Hut van de vrouw 00k ten opzicht van de man tot enige zaken zich verplicht, kunnen de voordelen daar van die ge- ' ' - ne VAN A M E R I K A. III. BOEK. •>-77 ne niet opwegen, welkc de jonge man daar voor zyn trouwen aan toebragt. Dit dunkt my ten minfte dat ik onder de Irokoizen opgemerkt heb. iLvenwel nademaal het tegen de welvoegelykheid zou zyn vol- genseigen belang te A^erkte gaan en het te laten blykeu, wetenzy zich zo wel door een verwonderens-waardige menllchelyke eerbied te beftiereil , dat de jongelingen zich over die van hun Hut niet beklagcn kunnen, die niet miifen dezelve tot trouwen aan te zet- ten , en voorrtellingen te doen , die hun aangenaam kunnen zyn. Die van de Hut moeten ook over de jongelingen voldaan zyn , die gcen haaft tot trouwen hebbende of uit beleeftheid of uit andere inzichten, die zyaltyd niet zeggen , de voorllellingen , die men hi'n doet , niet beamen , als na langen tyd zich onverfchillig ge- toont te hebben. ..lU VYFDE HOOFTSTUK. .\il DE kinderen de moeder toebehorende, en de Wilden alle egaal fchynende , moelt het /onder twyffel gants onverfchillig zyn in wat Hut men crouwde , zonder anderen regel als de genegent- heid. Daar zyn evenwel onder hen drie verfcheyde orders , waar op zy niet nalaten eenige acht te geven. De eerfte is die der Je- fendouans , dat is te zegi^en der Adelyke gellachten ; de twede is die der Agongoueba of der geraene luiden , en de derde die der Ennatikouat Waar opzyin hettroa> wen achtge- Ten. Her is deplichc der Ma- tronen dejon- gclingen eiijoii>;e dochterii uiitehu< wen. 178 ZEDEN DER WILDEN Plech- ti|;heden vanhet huwelyk ten in 't wcrk te flellen om alle de partyen y die haar dienen » de pols te taden. Ten opzicht van de jongelingcn , nadcmaal de uel- voegelykheid wil , dat zy de eerlle aanyoelc by de ouders van cie dochter, die men hen toefchikt, doenj doet men opentlyk dc eerAen trcd in hun naam> zonder dat zy zich laten zien, of van hun kant de minlle betuiging doen. De zedigheid der jonge dochters , die het tot fchande zou flrek- ken trek voor het huwelyk te laten blykenj of meer genegenthcid voor den eenen als voor den anderen te betuigen > en van de ande- re kant de vs^ezentlyke of geveinsde onverfchilligheid der jonge lui- dcn, gevoegt by een byzondere toegeventheid voor de ouderetii feefc deze zeer veel recht om niet als met hun eige genegent- eid te rade te gaan ) of ten minften die te volgen. Maar die met verftand beg;aaft zyn ontberen zonder in de eerbicd die zy hun ouders fchuldig zyn te miflen , gten liften om de perfonen die hun behagen zouden voor te doen , zonder dac zy zich daar m£e fchy- nen te bemoejen , noch eerlyke voorwentzels om die gene te leur te ftellen, die nice na hun zinzyn. Dit is evenwel zeerzeldzaam, en de meefle zyn de flachtoifers van hun blinde gehoorzaamheid voor de ouders. De Matronen de keur van een Bruid gedaan hebbende, en de- zelve den jongeling , die Jiet aangaat voor goed hebbende doen keuren9 gaan zy ae voorilelling aan de bloedvrindinnqn van de jonge docnter doen. Deze plegen op de zelfde wyze met elkander raad , en zo de voorftelling aangenaam is , geven zy in 't kort een duidelyk ant. woord, en zodanig als men het verlan^en kan, na evenwel eerll de toellemming van de toekomende bruid verworven te hebben. Z E S D E H O O F T S T U K. HEt Huwelyk is zo dra niet befloten , of de blocdvrindinnen van den Bruidegom zenden een gefchenk aan de Hut van de Bruid. Dit gefchenk beftaat in porceleinc fnoeren , peltenyen , eenige dekkleden van bont , en ander huisraad , 't geen na de ou- ders van de bruid gaat , die men om geen Jmwelyks-goed vraagt , maar alleen dat zy den Man , dien men Jiaar aanbied , wil aanne- men. Diergelyke gefchenken gefchieden niet maar eenmaal , daar word een zoort van beurt tuHchen de twee Hutten van de toeko- mende Eg^s gehouden , dewelke aan wetten verbonden is , die door de gewoonte ingevoert zyn •, maar zo dra de gefchenken aan- genomen zyn » word het huwlyk voor gefloten gehouden en het verbond aangcgaan. By zommige Natien > . zegt men , geleiden de Vrinden van dc Bruid haar gelykerhand na den Bruidegom. Maar by de Irokoizen verwacht de Bruid , haar Hut niet moetende verlaten » haar Brui- degom j die zich daar in 't begin van de nachr, ook van zynganc- fche Maagfchap vcrzelt, na toe begeeft. Naauwelyks is Jiy ingetreden of men doet hem op de mat recht tegen over het vuur necrzictcn , dan brengt de Bruid een fchotel Sa- V A N A M E R 1 K A. IV, BOEK. i75» Sagamit^ofbry v«n Indiftans koorn voor hem , en gnat neffen zyn zydezitten) niet alleen zondier hem een woord toe te fpreken* maar zelfs hem een weinig den rag toekerende t uit ichaamte en zedigheid in haar deken bewondert. De man eec van 't geen hem voorgezet is zo veel hem lull) en gemeenlyk gaac hy kort daar na heen. HLer in beOaat al de plechtigheid. Niets, zo *t fchynt, komt eenvoudiger voor, maar ik kan xeg- gen dat dit , zo ik my ^M durf uitdrukken t als f^ramenteel is , en dat 'er niets gcheiligdier by de Quden wa^. Wy kunnen *er van oordelen uit alles wit de Schjfyvers van het gebruik der Grieken en Romeynen te boek geflagen hebbei. Deze yverig op de geWbbn- tens hunner Voorzat^n Itaande, fchoon zy yele plechtigheden by het Huwelyk gjevoegt hadden , hadden evenwel die gene behou- denj die zy van. de eerfte Oudheid ontfangen hadden , en die wierden aU de heiligfte en de wezentlykile $iangezien. De Schryvers * die van de gewoontens der Romeinen gehanddt hebben, hebbeh drie wyzen van een huwelyk aan tt gaani onder- fcheydeii: CmtiOi Confarreatio , en het gebruik of de zamenwO' ning. Van deze drie wyzen -wiOrden de twee eerfle, die de plechtlgfle en het meelle in gebruik warenji id .het geen ik van onze Wilden gezegt heb> gevonden. Het gebruik en de zamenwoning was. eer een loort van Byzitting^ gelykende na die der Wlldetl « waafteer zy een buiten vrouw nemen> als een wettig huwelyk. In der daiid dezefoorten van huwelyken warenniet wettig j waar dopr hy enjgfins de verbinte- nis van deze hut koopt. ; Pit verfchil is 'er in « dfet hier de niaft het gefchenk doet , in plaiiits dat het by de Roi^einen t derVrduw was, die drie ftuivers als cen.Zinnebeel^ van deze koop gaf^L I>^ oorzaak van dit vcrfqhii ^is., dat ljy_ pnze V^ild^jde V/oftwcoidc' • / in Mm .^d-ij-r ••!.!•■!.• -mee- ■ yf r.C:i'KUi * Atttobius^ lib. ^. adverf.Gentes JeNuptiis DearHm,\JxonSf inquit, Dii Ha- bent , atqutin conjugalia foedcra veniunt, conditionibus ante quxGtis. Ufu* fkrre, Sc cocmptione gcnialis lc£tuU Sacramenta conducunt. Serviiis dd iUud Firgilii Georg. i. Tcque /tbi geaerum Jbetis emat ommbus undis. Qiiod ait emat , ad antiquum Nuptiarutn pertinet ritum , qub Te maritus Sc uxor invicem emebant* ficut haliemus in jure. Tribusenim modi^ ikpud vete* res nuptix fiebant. Ufu, H, veibo gratia, mulier anno una cutiti viro , licet fine Icgibus, foiflet : farre, cum per Pontificein maximum & Dialem flahaincm per fruges & molam falfam conjungebaiuur unde con&rreatiq appellabatur , i% quibusNuptiispatrem&matriminafccbantur : cocmptionc vero atque in mar num conventione, cum ilia in iilis locum veniebat, occ. t Farro^ de vitd pojmli Rem. lib. i. apuJ NoiHum, lib. de Dell, indagine. Nu- bentes veteri lege Roman^ alTes trcs ad maritum venientes (erre folitas ait. At- que unum, quern in nianu tenerent, tanquamemendi caufa maricodare, alium, quem in pede traherent , in foco larium familiarium ponere , tenium in fiicc1pe< lio cum eorididiflent, compito vicinali folere refonalrc. AtHtll /'*.4. adv. Gent. Butt. in %. Topic, Cictr. Stniiut fMI. Cetrg. Jtvitd fip.Fm. lit-,** < ' t'. Xll'i ftto Z E D E N iD E R W VL DEN PImM. ii.tap. B-Uift. Haltir. Warom devroa- wendc Schotel mctde hawe- l>kiSt< aanbit* dco. Bttm l.Ttpic. Cittrem. PlimM. meefters zyn, eo'iiiec uie lunrhat gaati^iii pliiats dat iy by de Ro> meineniin het huis en de maaht>harer mannen overgin^ii') zo dac zy genoodzaakt waren van henhecrechc van moeders des huisge* Kins te zyn te loopen. VMt. dac by du Wilden de mannen oolc geen -vpettig recht ap hunne Vrouwen v^rkvygcn , maar xcn recht dat naauwer of ruimcr palchiieeft, na.dat jile^verfcheyde'gewooQ> tens' derKatien'zyn- -■ ''^<'"y f ■ " , i ■ ':'■•, Inile aanbiedinevaneen'fchdtel Sagamit^ die door^de Vrouw aan den man gefcuied > vind^fttdh de wyze van eenHiiwdyk door de Cof^'arreatio aan te gaan.f: ■ ■ .j) . ' i ; PliniDs leert onsdat 'er i1 Jets heiliger was in dezakendievandrn Godsdienft afhonjgen, als de ttsrbintenHTen die men door de Con- jarrc^tto aanging', en dat hec om dez6 ris<^en wasvdac debruiden Yitx. farreum voor haar Heteh heen dragon, wanneer zyna haar bruidegoms gingen : '^u'm Of ^hfifiacfis mml reHgiofkfS Cinjarreatn- liuvmuio erat-ynwaqiie flu^ii^ farreum ^^/^ftrebami De Schrv-> veilsi) die over de leden der Amerikanen gehandelrhebben, heb- ben geen acht gegtften op de Vtx)uwetyke rcgering, diie onder de- ze volkeren ingevocrt was. 't Is ook zcker datzy niet overal even ftcirke'rechten heefc ; maar nadeinaal het verfchil dac^'^r ontrencdit fhik zyn kan moejelyk te ontwinden is, heefc dit een-iveinig ver> WttTing in de reisbiefchryvers vcroorzaJaiktr^die de zaken volgens de denkbeelden en de gewddnebns van Europa ontnenthec Huwe- lyk atS'ial het overlge begrepen het^en | maar *tzy:datide vrou- wen in >deiiutten hares mdiis otergaan, /t gcen niet gBiMten is, 't zy-< datde maiMen^it) die tan hare vrooWeit overgaatf^'zyn het at- toes deviduwgetfouwde vronwen die de ibhote) met'dehuwlyks S^aniic6 aanbUd^of lateri clragen, alseenceken van d^ verplich- ting die zy hebben, om haar in^s met voorraad te venorgen, eo haarh^c eten te bereyden; Dc'iKoop en de Confaiteafio waren in *c eerll maar twee ver. ichcyde doch nootzakelyke plitehtigheden.vin een zelfde verbond. In *t vervolg van tyden vergenoegde meft zich door een van dae beydc Howdyken aan te num. Tacitus verhaalt cmis, dat in zyn tyd de ConfiureAdo of tuec meer in gebruik -was , of niet als door weinig perfonen geoeffent wierd. Boetius ^ verzekert •, dat zy niet als voor de Priefters alleen was ; maar of deze Schryver moeft vergifl zyn, of zyn woorden lyden eenige andere uitlegging. De Ouden ^even ons geen licht genoeg om onder de koren ge- waflen te onderfcheyden aan welk foort^zy den naam van Far ga- ven I C ik zal gelegenheid hebben daar van te fpreken > als ik van de koft der Wilden handel. ) Maar de Romeinen bedienden zich van de Far in de ofTerhanden en in de oeffeningen van GodsdienA, om dat hun Voorzaten ^een ander voedzei gedurende de driehon- dert eerfte jaren na de ftichting van Rome gehad haddcn , en dac men zich by deNatien altyd van onheuglyke tyden af,vah het geen de grondilag van het gemene voedz^l was, bedienc had , om dc * lUvarJut ad leg. 12. Tah.cap. zi. Boeticum dicentem quod confarreati* foUi Pontificibus conveniebat ficeplicac , ftrfiks Ptnt'tfic*ip«ragth4tut. by de \\o' stt} zo dac les huisge- lannen ook xen recht e'gewoon- r de Vrouw ivclyk door die van dr n wrde Coth de bruiden zy na haar lie Schrv. bben, heb- : onder de« Qver al even •ontrentdit weinig ver* tfen volgens hec Huwe- tit'de vrou- Mcen is, \ lynhet ai- de' hu'Mlyks le verplicii- torgen, en If twee ver. le verbond. nvan dcze tins, dat in of niet als zekert, dat LC Schryver : uitlegging. e koren ge- 'an Far ga« I als ik van enden zich jodsdiendt le driehon- ;n } en dat af,vah het It had ) cm de C i confarreatic VAN A M E R I K A. IV. DOEK. x9t ^r^- debanden van gaftbaarhcid , vrindfchap, en het huwiyk toe te llrikkcn. Dc Grickcn bedienden zich om deze 7,clfde rcden in plaats van Far van Gerll, om dat de Gcrll altyd hun gcwoon voedzel gcwccft was, volgens dc gctuigenis die 'er Dionyzius van Halicarnairc van gcefc , als hy van de plechtigheid dcr huwelyken Tpreekt. De Hebreeuw'cn en de Brachmanncn der Indien gingcn ook de huwelyken doov dc Confarreatic aan. De eerfle ftrooiden tot drie verrcineyde malen gcrll op hct hooft der nicuwgctrouden, zeggen- de, wd/i tn vennenigvuldigt ; en ditis noch het gebruik in hunSy- nagoog zcgt Seldenus. Dc Brachinannen oefFenendeze plechtigheid door befproejing met ryft. Het tarreum der Romeinen was een koek, uit far, oli en honing te zamen gcftelt , zegc Feftus. Atheneus zegt dat men te Argos uit hethuis vande bruid in dat van den bruidegom een koek bracht, die op de kolen gebradcn was en HfY.m genoemt wierd. Te Lacedemon , volgens den zelfd en Schryvcr, droeg men, onderwyl dat men in het huis van den man alles tot het gallmaal , tot danlFen , en tot de lof van de nieuw ge- troude vrouw te zingen bereyde, uit haarhuis onderwyl zy 'eruit- gong een ander foort van een koek , dien hy Kv^iCaVmi noemt. Sel- denus zegt, dat 'er noch vele plaatzen in Vrankryk en in Enge- land zyn , alwaar men enige overblyfzclen van het oude rebruik der Confarreatie behouden hecft, en daar men grote bruiloftkoeken doet opdill'en. Z E S D E H O O F T S T U K. DE Hcer de la Potherie , die niet lang geleden een hiftorie van Jiet Noorderdeel van Amerika in 't licht gegeven heeft , zcgt dat de bruid na dat zy in de hut van haar man het hwualykshout t ^vaar van wy hier na zullen fpreken, gebracht heeft, daar ook het brood laat na toe brcngen , dat hy op dezelfdc wyze buwlyks brood noemc, en dat 'er als het zegel van is. „ Zy laac het tot harentin „ water koken , met bladeren van Indiaanfch koorn bewonden , en 5, in 't midden met een draat geknoopt die 'er de gedaante van een „ kalebas aangeeft. " In het land zynde heb ik deze zonderlinge omltandigheid niet vernomen , en ik neb 'er geen acht op geflagen. Ik kan evenwcl gcmaklyk zyn zeggen geloven, zoo veei te meer, om dat niets beter met net geen ik van net gebruik der Oudcnver- haalt heb fchynt over een te komen. De Wildenzenden elkander dikwils dit flag van gefchenken van brood dat gekookt of onder de afch gebraaden is ; maar die om- flandigheid van het huwiyk kan zeer gcmaklyk lets heiligs in heb- ben dab in andere gelegenheden niet gevonden word , alwaar 't maar een plicht van welleventheid en enkele beleeftheid is. Nademaal de Ouden in dc cerde tyden by na niets van ""t gebruik van brood en koeken wiften , of dat zy 'er ten minften geen gc- mcen gebruik van maakten , gelyk Plinius het in "x. byzonder van de Romeinen verzekert , en dat zy toen van hun gerooft en gema- Mm X lea 9S' StUeH. Uxor Htkruitt Lib. X. cap IS, Hutt. lit', monftr, EvaHg, ITbp.^, t»p.6. Fejlm Ui.6.' AtbtM, 64y. idem, Hi, H' Sttdtm Uxor. Htb.lii. X-cap. Hifl.di riq.Stp$\ turn. 3. ■ aSi ZEDEN DER WILD EN tMH LI- tti. tum. I R*fp. ftfi.Uh. thui, Prob. ttip. 30. Jllix.itb Almlik. jtpelt. RhoJJii. 4. t.. len koorn cen foort van bry maaktcn , die hun den naam van Piil- topba^i deed gevcn, en die redely k wel mec dc Sagamiti' der Wil- dcn over een komc, hsb ik ceni^c redcncn om te twyffclcn of in dc huwelyksplcchtighcid der Komeincn » der (Jrlckcn en van dc mcefte andere Naticn hcc 00k geen fchotcl bry of Sagamitt! was , die de bruid den bruidegom aanbood. Men moet becrypcn dat by dc Volkcren die niet en zaaidcn en die niet als van t jagen en villchen Icefden , dc bruid een fchotcl van het geen tot iiun gemeen voedzcl verllrckte aanbood. Door dit gemeen voedzcl, dat by hen betckendc du zy een zelf- de leven moeften leydcn > maaktcn zy onder zich len vcrbond , waar van dit voedzel zodanig, het /inncbcclt was, dat nadcma.il by de Romeinen dit in het Far bclbnd , men door het cnkcic woord van Conjarreatio het huwelyk verilond , gclyk het cnkcic woord Diffarreath dc cchtfcheyding uitdruktc, gclyk Fellus vcr- zekert. By de Oudcn deed men de nieuwgetroiiden op een huit neerzit- ten, in lanatd pelie^ om hen de huwlykskoets der menfchcn van de eerfle eeuwen tc verbcclden, die geen ander bed haddin als de vellcn der beeften die zy op de jacht gevangen hadden , of der of- ferbeellen die zy den Goden hadden aangeboden , en die zy bc< quaam geloofden om hen gelukkige dromcn en voortekens te docn Jiebben. Apollonius Khodus doet al de pracht van het huwlyks- bed van Medea in het guide vlies bellaun, dat Juzon door haartoe- doen van Kolchos weggevoert had. Dus vinden wy door de vergelyking van het geen onze Irokoi- zen en de meefteWilden hedendaags doen met hetgccn ccrtyds dc Ouden deden , in het geen zich vour ons gczicht zondcr vcrbor- genthcid opdoet cen waarlyk goddelyken dienll in een verbond , oor het geen diende om de naauwllc banden tc Arengelcn aangc- gaan, en op het hiiwlyks-bed in tegenwoordiglieid der Huisgoden gemaakt, aie niets andcrs als het vuur hunner haardlleden waren, voor dat de Heydenen deze kleine afgoodjes opgcrecht Jiaddcn , daar zy den naam van Lares aan gaven , en die zy in hun fchoorile< nen plaatflen< Men vergcet niet de huwlykcn door feeften en vrcugdemaicn , dat is te zeggen door zingen , danflen en gallmalen berocmt te ma- ken. Het gaAmaal gefchied in de hut van den man } maar de vrouw draagt *er de koften van , en brengt zelfs by haar man Jiet vleefcli en het meel dat in de pot gedokcn moet worden. Onderwyl dat ieder een zich verheugt en vrolyk maakt op dc bruiloft, gclyk mien gewoon is in andere opcnbare plechtigheden tc doen , fchynen de nicuwgctrouden daar geen deel in tc ncracn , voor al dc bruid , die zich niet als met fchaamte moet verciercn ; een echt bewys van de achting die dc Heydenen voor den niaag- delyken ftaat hadden : een achting zo klaar in deze gelegenheid der bruiloften uitgedrukt , dat de Romeinen en Griekcn wildcn dat de jonge dochters daar zo veel genegenhcid voor zoudcn bctuigcn , dat het fcheen dat zy met tegenzin trouden ; en dat het zelfs bevo- Im was als een der wettcn of plechtigheden van 't huwelyk , dat de VAN A M E R I K A. IV. BOEK. 183 m Pill- cr WiU n of ia van dc 'i' was , dc bruid , otn t^ beter dezen tcgenzin tc laten b!ykcn » met ge- weld uit dci) tchoot liarcr mocder en uic haars vaders Jiuis geroofc wicrd , om na dat van haar man als met kracht en tcgcn liaar wU gcvocrc te worden. 't Is cen oud gcbruik onder de meefle Wilde Natien hec eerfle jaar na liec aangcganc huwclyk zondcr hec ce vol(rckken>door te brcngcn. Voor dicn tyd daar van tc fpreken zou de bruid ecn af- Iront y.yn > dat haar zou docn bcgrypen dac men hoar trouw gezocht had minder uit achting voor haar als om zyn beeilachtigen luft te volclocn. tn (clioon de nicuwgetroudcn den nacht met elkander doorbrcncen > is dit zondcr het oud gcbruikte benadclen; dc vrin- den van oc bruid geven daar van hunne kant naauw acht op, en zy dragon /org van cen groot vuur voor dcr zelvcr mat te ondteken , dat zondcr ophoudcn nun gcdrag bewaakt en tot gctuigen ftrekken kan, dat'ernlets tegcn hct ingevoerdc gebruik omcaat. In hct begin van dc gcloolsplanting oc gcwoonte der Zcndelingen altyJ gcwecft zyndc den Doop aan dczc ongelovigen niet te bedienen $ zondcr zc langcn tyd onderwczcn en oeprocft te hcbben , om hec hcilige niet voor de iiondcn te werpen « en hun onflantvaili^hcid en wankelbaarhcid ten doel tcilaan; gebcurde het dat twee jonge luidcn van de gene die men onderwees , dus door de ouders na de wyze van 't land getrouwd wierden. Dc man gecn acht op hec oud gcbruik llaande, wilde zich van hct voorbceld der Earopeanen bedienen. De vrouw wierd 'er zo geaffrontcert en razent over , dat fchoon die gene die het huwlyk gekoppelt hadden genoeg haar gencgcnhcid hadden ondertaU , zy haar nooit verplichten konden om dezen onbci'cheyden man wecrom te zien. Wat men haar 00k mocht voorhoudcn , zy gaf hct niet op , en men was gcdwongen hen te fchcydcn. Ken Zendcling heeft my 00k verzckcrt , dat fclioon hcdendaags het oud gcbruik in de buurte van de Volkplan- ting afgcfchaft is , cen Vrouw onder de Abenakis , die voor dac het ecrllc jaar vcrlhckcn is zwanger bevondcn word , daar eea vocrwcrp van vcrvvondcring verllrekt , en ecn weinig van haar gocden naam vcrlicil. Dc gcwoonte dcr Zuidelyke Amcrikanen is , dat de mannen en de jongelingen alle in de Karbetten flapen , daar zy in 'c gemcen leven. De jongelingen mogen 'er nooit ecn nacht buiten ilapen. Deze rcgcl is 00k algemccn voor de gehuwde, voor al voor de nieuw getroudc , zo dat zy niet in dc partikuliere hutten » daar haar vrouwen wonen* durvcn gaan^ als in de duiflerheid van den nacht , op de zelfde voorwaarden als die dc Wetgever van Sparte zyn volk voorgefchreven had. Een zelfde Wet i» 'er ontrent voor dc nieuw getroudcn by de andcre Natien, daar de mannen zo niec in 't gemeen leven* Zy durvcn niet als fteclsgewyze in de hucten hunner Vrouwen lluipen, het zou een ongehoorde zaak zyn zich daar by dagte ver- tonen. Het oude gcbruik wil ook dat zy de ouders hunner Vrou- wen niet toefpreken. Niemant is zo koen dat hy zich voor hen vertoont. Zo zy dezelve gewaar wordcn, moeten zy ze vermy- den , en velc omwegen gebruiken om zich niet in gsvaar te llellen Mm 3 van Demet* lie Wil- de Na- tien brenKCii hciccT- liejaaf louder hci am- RCK^ne huwclylc le vol- irekkcn, doot. 2eld- zaine hillorie hier oq- trent. Crtgimm tlerepM' S. hftit^ 4. ittm M 3. i84 ZEDEN DER WILDEN 1%ivet , Ctfmo- fraph. Umv, Tom, I, liv, 3 I . fag. 931. De Vrouw moet haar Mans hutook by ftaan^ Hi/f.Se Sept. torn run- ra^uell. in not. in €ap f. Lib. I Genial. iHer.AttM van hen te ontmocten , als of de verbintenis , die zy aangegaan hebben, hun tot fchande llrekte, en dat zy hun uraaK te vrezen haddcn. Daar zyn 'er veele die ze nooit toegefproken hebben , voor dat ze een ottwee kinderen iiit bun huwlyk hebben overge- wonnen. Ik gcloof dat deze Wet niet als de ouders van de bruid van 's moeders kant betreft , maar nademaal de Schry vers dit on- derfcheid niet gemaakt hebben , kan ik dit 00k ten opzicht van alle de Natien niet ontwinden, daarde Wetten van de vrouwely- ke Regering verfchillen kunnen. Schoon de man en de vrouw altyd tot de Hut van hun moeders behoren, en niet gedbrdeelt worden dezelve te verlatenj 't zy d.it de een in des anders Hut overgaat , 't zy dat zy een derde oprech- ten, en van hun vrinden afleven 'c geen zomiyds gebeurt , maken deze verzwagerde Hutten nieuwe verplichcingen voor elkander, ter oorzaak van de verbintenis. Niet alleen is de Vrouw verpUcht haar man te voeden , zyn voorraad te bezorgen , wanneer hy op reis, of ten oorlog , of ter jacht trekt , of handel gaat dryven , maar zy is 00k verplicht die van haar mans hut by te IKian , wan- neer men hun velden bebouwt , hun vuur te onderhouden , en iiier toe zyn 'er ge/ette tyden, waarop zy genootzaakt is daar een ze- ker gedeelte hout na toe te laten brengen. Zy begint zo dra het huwlyk gelloten en het gefchenk aangenomen is. Dan dragen allc de Vrouwen van de Hut van de bruid , van een menigtc van die uit het dorp geholpen , in de Hut van den man veritheyde kleine takkeboflen van een uitgezocht hout, dat aan ftukken van derde- half voet lang gekloofc is , welke dienen om tuifchen het grote hout in te fteken, dat zy niet verplicht is te verlchatFen , en die als de ziel van 't vuur zyn , om dat zy een Jieldere en levcndige vlam uitmaken. De bruid om die gene die haar in deze Leenplicht geholpen heb^ ben te belonen , zet de pot te vuur , en geeft aan ieder zo vcel fclieppen Sagamit^ met een groten potlepel , als zy vrachten ge- daan neefr. Dit is ncrgcns in gebruik , dat ik wect , als by de Natien van 't Noordelyk deel van Amcrika die een valle woonplaats houden. Men geeft aan dit hout in de taal der Wiklen een byzonderen naam , en dit is het dat de Heer d» la Pothcrie het hitwlyhhout nocmt. Nademaal deze kleine quantiteit hout dat de bruid ver- fchafFen moet, op lang na niet toeftrekken kanom hetjaarlyks vuur in de hut van haar man te onderhouden , twyffcl ik niet of dczc inzetting behelft cnig Zinnebeelc , waar van de betekenis niet on- bekent kan zyn aan die genen , die weten W3t in de Oudheid de huivl)kstoortzen waren. Niemand is 'er of hy weet dat gedurende vele ecuwen, voor dat men het was en het fmeer om te licliten gebruikten, dc gcwonc toortzen niet als ftukken hout waren, dat licht vlam vatte, 'twelk van Pynboora was of enigen anderen die daar by quam , gclyk in de grote Indien de Bamboes is , in het Zuidelyk Amerika 't gccn men kaarffenhout noemt , en in het Noordelyk dat daar ik van ipreek. Ter gedachtenis van het Oud gebruik uit de ccrfle Oud- ■ hcid VAN A ME RIKA. IV.BOEK. i8j held gevlocit, dat de V^rouwen verplichte om die liout in de Hut ■harer mannen te doen dragen-* Jiadden de Griekcn en Komeinen ingeftclt , dat dc moeders van de jonge vrouwen , van hun naafte vrinden verzelt , was-toortzen by de huwlyks-plechtigheden van haar dochters droegen. Jozeflis verhaalc dat in gevolee van de verplicining die de He- breeuwen hadden om het heillge- vuur te ondcrhouden, 'er een feefl onder hen ingellelt waS) dat hy suao(p«>ii^ noemt) >vanneer ie- der gedwongen waseen zekcre quantiteit hout in denTempel te dragcn* daar men'er een groten voorraad van op deed, op dat het heilige vuur nooit voedzel ontb^ren mocht. ik ftel vaft dat het Huwiyfc een godsdienftige plechtigheid zynde, en het vuur van de Hutten der w ilden iets l-.ciligs in hebbende , de verplichtihg die de vrouwen hadden en noch hebben cm dit hout of deze toortzen na de hutten hunnermannen te dragen, een verplichting is, waarvan men den oorfprong ook aan den godsdienil moet toelchryven. Op dezelfde wyze als de vrouw enige verplichtingcn jegebs den hut van haar man aangaat, gaat de man ook enige jegens die van zyn vrouw aan. Hy is verplicht een mat voorhaar te maken, haar Hut te repareren of een nieuwe op te rechten> alsde eerfte bouw- vallig is. Al de vangll, die hy op de jacht doet , komt gerechte- lyk het eerfte jaar van zyn huwelyk de Hut van zyn Vrcuw toe. De volgende jaren is hy verplicht die met haar ce dtelen , ?t-xy dat zyn Vrouw in 't dorp gebleven is, 't zy dat xy hem verzelt heeft. De man zyn eer hangt 'er aan dat zyn \ rouw en kinderen wel g&< dekt zyn , en wel onderhoiiden , en hy moet daar in voorzien. Met een woord, als zy in eendracht leven dragen zy zorg van aan elkanders Hut niet alleen de dienlVen , die door 't gebruiii ingevoert zyn, tebewyzen, maar ook alio die gene, die dienen kunnen om hun eendracht aan te queken en een goede' vrindfchap te onder- houden. ; , n-yiv Plnurcb preb. 2. "Hoftph. de hello JhHmico, lib. I.e. 31. ^: .%V> ZEVENDE HOOFTSTU K.r:oonot DIt goed verftand word dikwils ontruft door de af keer die man en vrouw voor elkander krygen , en deze onluften' .vcroor- zaken dikwils de tlchtfcheyding. Hun quaad humeur , hun wei- nige infchikking , hun ingenomenheid met die van hun vfinden waar door zy zich laten beftieren, hun quaadvermoeden, hurimm- nenyd , en hunne ondcrlinge ontrouw verfchaffen hun verfcheyde gelegenheden van onenigheid. Het huwelyk is zodanig in zyn inftelUng en in de banden die het maakt, dat het zelfs by de Wilde Natien, wanneer het met alle plechtigheden verricht is , fchynt dat niets het verbreken kan. Mif- fchien was het om deze reden dat in de plechtigheden van het hu- welyk de Priefters van Mexiko, die 'er de Dienaren van waren,de klcdcren van e'en man en de vrouw te zamen knoopten , om hun te kennen te geven dat zy dus al hun leven lang onfcheydelyk ver- eni^t moeftcn blyven. k.n 't is zonder twyffel in gevolge van dit dcnkbeelt, dat by alle de Natien de meeite, die deze verbintenis i7 [' aan- Vande Echt- fchei- ding. lU 2EDENDER WILDEN ■ < I Htrti. tib.y.n. >8. aangegaan hebben, nict weten wat het is draelve te verbrtken, en dat onderling hun eendrachc koefterende zy wachten dat de dood hen fcheyde. ^ ,/ j Maar nademaal 'er humeuren ^vonden -worden daar niet mcc over een te komen is, en dat 'er in de hartcn, die het beft vere- nige fchynen , dikwils tegenzin eft afkeer ontfiaani die dezelve noch meer verdelen; had deze zelfde hartheid dea harten^) die Mo- zes gewettigt had om de echtfcheyding onder de Hebreuwen toe te laten, ook de andere natien gewettigt, om het om gewichtige oorzaken> vooral om oorzaken vanbewezen ontrouw toie te ilaan. ^t Is niet ce verwonderen dat de afgodifche natien in dit ftuk het juk afgeworpen hebben, en de grootlle misbruiken.in die zaak hebben doen influipcn. f •: De Irokoizen bekomme'ren zich weinig om de echtfcheyding. Zy waren eertyds i.o ondeugent nict als zy hedendaagsizynsj' en ^ zou om deze reden wel gelov!^n > dat de echtfcheydingen , fchooQ geborloofc, daar ook minder in gebruik waren. Zy hebben my zelfs verzekert , dat zy ahyd zeer eenvoudig en zedig geleefc hadden. Ik heb dikwils de Ouden van beyde de kun<< nen hooren klagen , dat 'er by hen een verwiidering der zedeu in- geVoert was, die htm onbekent was, en die hen zelfs hun eigena- tie niet deed kennen. De Huronnen, wier gewoontens't meeft met de hunne overeenkomen, waren veel ongeregelder, en ikheb eenoud.zendeling horen zeggen, dat na dat zy t^enemaal te onder gebracht waren die gene die onder de verwinnaars ingdyft. waren nooit te Agni6 en te Tfonnontouan een drinkfeeft doraenvoorftel- len>; dat zy in hun land vierden » voor dat zy llaven wierden, en dat het zelfde is waar van Herodotus in de heichryving) die hy van deZeden der Perzen doet, fpreekt; zydorflen het, zeg ik, nooit voorftellen, uit vreze van de Irokoizen, wier zeden niet ongere- gelt genoeg waren om een diergelyke wanorder tedulden, te doen morren. Schoon ^e!r naderhand vieel wanorder ondef hen geflo^en is , en dat zy zeer ongebonden zyn , hebben zy evenwel noch al de uiter- lyke fchyn van de deugt. Hun taal is kuifch, en heeft eerbare woorden omzich gevoeglyk in't byzyn van deperfonen, daar men achting vpor heeft,, uit te drukken. In hun wyze van kleding onderhouden zy onfchendbaar enige welvoeglykhedeh : hun jonge dochters vermyden zorgvuldiglyk in 't openbaar met perfoncn van een andere fex te fpreken , wier onderhoud noodzakelyk verdacht zou voorkomen : zy treden met veel zedigheid , en, ten zy ze alle voorzichtigheid ter zyden zetten , of te enemaal alle goede Zeden verbannen hebben , waken zy zorgvuldiglyk om haar goeden naam te behouden, uit vrees van geen man te krygen, ieder een vrouw willende hebben die voor eerlyk te boek (laat en het ook is. Een Zendelingvan BraziUen, dienikte Rome gezien heb, heeft my verzekert dat de Brazilianen zo teer ontrent den goeden naam waren, dat zo een meisje haareer verloren had, zy niet alleengeen roan meer zou vinden , maar zelfs onder haar vrinden niet meer in veiligheid zouleveti, 't geen zo veel te verwonderlyker voorkomt , om dat men zou moeten oordelen uit haar moedemaaktheid , dat zy geen werk van de fchaamte maken. De VAN A M E RJ K A. IV^ BOEK. i«7. in vrouw andere gemige- niflen. van. ■;:;-ji.l V ' :iol ill-id •i:o ii< '^ • J ii ■■■•■/ De Schry vers even wel, die van de Zeden.dezcr Volkeren ge- De handelt hebben, fprekcn 'er op een gants andere wyze var4j| en „rj'Jj. fcliynen te, verondcrftellen dat dedochters voor haar trouv^eOifiaar, ven'er' zo na haar welgevallen levenj dat men op.haar gedrag.qletjs te " " zeggenvind, hoe zy hct ook aanftellen. v .: ( i De jongelingen houden zich in 't op^nbaar cok op hunhpede^, Zy laten zicJi weinig door de liefd? vtTvoere;i, en fchynei^niet bequaam oiii tot de buiteol'porigheden te vervaUen, ^tax m^ti[(^]!^^ wils door de hevigheid van die hertstocht toegebrage ,yfPf4ih^lP heb ik gemeent tot verfchoning der Wilden iq 't algemeenoyer een ftof te moeten zeggen , waar van het goed was , vo^gf ps^ ^en raad van deri Apollel, rooit te horen {prekeniimaar ik he^mptzo veel veroiitwaardiging gczien dat men het om;ZO te fpreJ^eiii daat op toegelegt heeft om lien zwarc te maken) eii hun een al^emene ongebondenheid van zeden zonder enige uitzondering aan te wry- vcn 5 waair uit men enig voordeel zou kunnen hs^len om zyn . eigen wanorders te verfchonen , dat ik (ny .verplicht gevpnden heb nun die recht te bewyzcn. : , : : Niet dat ik zeggen wil dat 'er geen ongebondenheid on4er hen is, zonder twyflfcl is 'er en moet men daar oververzetftaajn? ishec te verwonderen dat vvoefte volkcren bedorven zyn , terwyl dat in Europa, daar de ,be\vecgredenenvan Godsdienft en een veel fterker zyn , over al byna niet mcer als een tomeloze uitgelaten- heid, en een oneindige ergernis gevonden word, aie d^i^ >)^;ilden zelfs een afgryzenzou geven, ,! De Baron de la Ilontan, die in zyn werk overal yeel van 't zyne bydoet, geeft alle jonge dochters, die niet in't huwelyk verbonden zyn, een onbepaalde vryheid; een vryheid die hy zegt dat; door het gebruik als een volkomen recht isgevt^orden, en terzelfdertyd maakt hyvan al degetrouvvde vrouwenvoorbeelfienyand^ijg^, Bei- de is tegen de waarheid en tegen de waarfchynelykheid ^ ain alle kanten vind men eerlyke, en andere die het niet zyn. Eenlicht- mis van een man die ziet dat zyn Vrpuw zwanger is of een kind zuigt, of ook zo dra hy een miihoegcn tegen haar heeft opgevat, ncemt zonder fchroom een byvvyf, ofrooft de vrouw van zyn buur- man, zonder te vragcn of de vrouw of de man daar iets tegen heb- ben of niet. Een Vrouw die enige minnehandeling Jieeft , of die v.ich over haar man wil wreken, weet haar minnar wel een plaat» t: befcheyclen, zonder acht te geven ofhy een vrygezel of gotrout is. Deze minnehandclingen zyn zo geheim niet of daar lekt wel iets van uit. Lit den aart quaadfprekent en fpottcrs zynde , ontbreekt het 'er gants aan geen quade tongcn, wier werk het is nietf telaten verholen blyven , allcs te vergiftigen , en dc voorwerpen groter te maken als zy zyn. Dit weerhoud hen evt wel niet, de ruchtbaar- heid van hun mifllag dient niet ais om zc te verharden, enze de palen te doen overfchryden die hun de fchaamte enwelvoeglykJieid voorfclircven, Men moit cvenvvcl bektnncn dat dc Vrouwcnzich veel meer in acht nemen , als zy milfchitn voor haar trouwen zou- dcn gedaan hebben , en op de zclfdc wyze als zy in deOudlieideen N n fiuicr h. JUCV ■ -.rf /« HtH- tan, me' moirttdi VAmtr. a88 ZEDEN DER WILD EN i.Vr Dejt- loay heeft ookon- derdie TOike- tea plaats. Schtik. lyke wraak van ten Mano- verde gepleeg- deon- tronw lyner Vrouwe. fluicr begonnen optczctten, 20 dra zy trouden, of enig arider on- derfcheydentlyk cektiii aan tt nemen , om haar llaac te kennen tc ceven^ is 'cr iets diergelyks by verfcheyde Naticn van Amerika. Men mfeet 00k bekennen dat onder de Irokoizen de vrouvven mecr de mecfter zyndct 00k minder vrezen dat de zaak ruchcbaar wor- dental. ^ Eien vertoomde Vrouw gaat de byzit vali haar nlanop dfc terug- kpmft tan een jacht te gembet, en ontwcldigt haar zohder hinder het' ddel dat hy liiar daar van gegeven hid. De Man wect het , ziet het tn z de voorraad raakte op, en de Vrouw leed groten Jionger; de man haar dus langen tyd geplaagc liebbende , veinsde een droom gehad te hebbeh , die meer kracht als de bezwering , die zyn ongeluk veroorzaakte, en hen in de uiterfle nood bracht, hebben moeft. Dat was, zeyde hy, van by nacht de Hut van zyn Vrouw aan te taften, dezelve als een vyand te beftormen, Jiaar ge vangen te .nemen en als een Slavin te handelen. De Vrouw , die meende dat men de^en droom kon te leur ftelien , gelyk zy dikwils gewoon zyn te doen , vermaande den man om zyn droom te vervullen. Ily bleef daar in niet in gebreken. Den volgenden nacht overrompelt hy de Hut , maakt zyn Vrouw tot Slavin , verwyft ze ten vure , bind zeaaneenpaal, fteekt eengroot vuur aan, en maakt yzers gloe- ieht. De arme floof meende, dat hetfpul daar mfie op zou houdcn, maar 't was geen fpul, zy vergifte zich. Toen alles tot het pvni- fen gereed was , ging de man , de zaak in ernft opnemende , haar eur ontrouw ; 't zy dan waar of onwaar, verwyten , en vcrbrand deze elendige van langzamerhand met een klein vuur en een onmen- fchelyke wreedheid. De VAN AMERIRA. IV. BOEK. iZ^ rouw aan n onmen- De broeder van dcze Vrpuw , die in het dorp gebleven was, en die haar tedcr bezihde , een zekere geheime ongeru/tlieid niet kun- nende weerftaan > die hem vrezen deed , dat zy honger mocht ly- den, had zich op weg bcgeven om huar voorraad te brengen. Hy quam toen deze wrede ontmenfchtheid in 't M'erk geftelt wierd,en was van ver een aanfchouwer van dit treurfpel. De Hut was gams open , en de V^rouw fchreeuwde afgryfTclyk, door geen menfchclyke eerbied weerhouden zynde. Eindelyk de jongeUng den man en zyn iuller gekent hebbende , zonder gezien te zyn , berade zich niet lang , hy mikt op den man , fchiet toe ', en dood hem. Toen zyn zufter genadert zynde met de zelfdc voorzbrg van zc- digheid , die de twee kinderen van Noah gebruikten , toen hun Vader, door de onbekende krachc van den wyn bevangen in zyn tent ley uitgellrekt; hy ontbintze, en vemeemt uit haar hetquaad vermoeden van dezeh jaloerzen man > en de oorzaak zyner hevig- heid. . . , . De broeder teerhartig wbrdende,meende wel te doen dat hy haar de reft gaf ; hy ponjaardeerde ze uit medelyden , met haar toeftemming evenwel, en ha liaar zo goed hy kon , volgens het ge- bruik in deze gelegentheden ingevoert , de laatile eer bewezen te hebben, quam hy weer in 't dorp, daar hy dit droevig voorval verhaalde. Deze voorbeelden van hevige minnenyd en wraak zyn yeel raarder by de Irokoizen als by de Natien die na de kant van Loul- ziana wonen > daar de mannen niet Veel fchromen , na haar alierlei hoon aangedaan te hebben, hunne ontrouwe wyven den neus en de oren af te byten , of zelfs haar het hair af te fnyden , gelyk men de.Slaven doet , zonder dat 'er zich iemand aah kreunt of gevoelig over durft tonen. DeBraziUanen brcngenze zonder veel modes te maken omhals , en gaan tegen haar Vaders zeggen : ' ik heb uw dochter omgebracht , om dat zy my ontrouw was. De \ ader antwoord niet anders op dit kompliment , als , gy hebt wel gedaan, zy had het verdient. , , • , A C 11 T S T E H O O F f S T U K. ' DE Karaibcn en de Calibers ftraffen het Overfpel zeer flreng , ■•t zy dat de man of de vrouw daar aan fchuldig is. Zo de man daar op betrapt is word hy in tegenwoordigheid van de gant- fche Natie voor den Rechter geroepen , en na lulHg doorgeftrcken te zyn moet hy noch uitftaan dat ieder hem een pot kokent water over 't lyf giet, waarna men hem aan zyn Vrouw Overlevert of aan dericlver Ouders , die hem met deze kaftyding kuimen quytfchel- den , of hem doen fterven zo zy niet voldaan zyn. De ftraf is, voor de fchuldige Vrouwen veel zwaarder, want na haar dezelfde affronten te hebben doen uicllaan » die men den over- fpeligen man doet lydcn , Itelt men haar in handen van haar ouders, die den man al de gefchenken weer om geven, en haar gemeenlyk de ftraaf der Vcftaalfche Maagden doen ondergaan > begravende Nh z haar peNa- tien na dekatit van Louifi- anagaaii hier um- trent wreder ": ^verk alsde Irokof- zeri. lettrt dnPt¥e deU NdMviHe, memof resde TrevuHX Mart 27.3. ^^ «1EDEN OEK tl^ILDEN Ecu vrouw maK haar man die hair ver* laat ia l.:t Noor- der deel van A- merik uitfchud- iea. Vande kinderco De zwange- re vrou- wca haar fevetrdig. Men kan We\ detiken dat daar de ftraf van *t OTer- fpel zo ftreng is, het Echtfcheiden niet geoorlooft is, of ten minlten leer zelden voorvalt. In hec Noorderdeel van Amerika heeft een Vrouw by de Echt- fcheiding het recht van den Man, die haar verlaat,ut te fchudden, en zy doet het. zonder dac hy 'er zich tegenftelt. Om narechten te handelen zou men ook het gefchenk, of de waardy d:iar van, moeten werom geven dat voor het huwlyk gedaan is , ten zy he;: eenvoudiglyk door de Diffarreatie verbroken wierd. Op dezewyxe zou de Eclitfcheiding maar een enkele verlating zyn, die hun te encniaal de hoop niet beneemt van zich in 't vervol^ te verzoenen, gclyk het dikwils genoeg gebeurt, 't zy dat 'er zich vrincfen mcti bemoejen om hen te bevredigen ; 't zy dat hun oude vrindfchap eft de liefde tot hun kindercn , die de knoop \ an hun vereniging en defterkftebeweegreden van Jiun wederkering zyn, wederopgewekt worden ; 't zy eindelyk dat de tyd het voorwerp hunner klacluen weggenomen , of hun mifnoegcn verzacht heefi. Vele wilkn dat 'er inderdaad geen ware wettelyke b'chtfcheiding zy , dat liet manr een enkelyke verlating is , die door gene pleclitiglieden gcftyft word, en dat in hun fcheyding, wat verbintenis zy ook aangaan, nien hen noch als de eenige wetti;;e en ware echtgenoten aanziet, 2o zy kindcren hebben , beweren de mans na hun fcheyiling recht te hebben om de jongens na zich te nemen. Ik heb 'er expres van zeer ver zien komen om ze weg te nemen ; maar dc moeders het altyd denkende in liaar keur te hebben of zy ze wil- len laten volgen of houden , laten niet na d?ze laarfte party te kie- 2en , en goede maatregels te nemen om haar mans in nun verwach- ting te leur te ttellen. De kindercn zelfs, altyd onder de vleugels vande moeder opgevoed , fchynen nergens gevoelig over tev:.n als over het affront dat de Vader haar aangcdaan heeft met ze te laten zitten en hen insgelyks te vcrlaren. Dit wezentlyk of i,'c- waande recht der mannen zou wel van het gebruik kunnen komen dat de Amazonen hadden, die met als de doch ers by zich hidden, en de jongens na de naburige Volkeren zonden, daar zy haar mans onder hadden. NEGENDE HOOFTSTUK. DE Wilde Natien van Amerika zyn niet talryk , en vermenig- vuldigen niet fterk. De V^rouwen , fchoon van een Iterkc en hartvochtige gefteltenis, hebben deze vruchtbaarheiJ niet die men elders en voornaamlvk in het Noorden van Eiiropa ziet, daar deze zwermen van IJarbaren" van daan zyn gckomen , die het op \ er- fcheyde tyden verwoeft, en het RoomTche Ryk verdtlgt hcbhen. Ik zie 'er geen reden van te geven die zo algemecn als dit Ibort van onvruchtbaarheid is , die haar aan een klein getal kinderen be- paalt. Dc zwangcre Vrouwen ontzien zich weinig in haar vruchtdra- gen , zy arbeyden na ouder gewoonte , en hoe mcer zy den tyd van 't bevallen nadcren , hoe meer *y zich vcrmocjen. Zy gaan in y A NT AM ERIK A. IV. BOEK. 191 in 't veld, dragen xdndier zwarighieid grote pakken, en zy bewc- ren dat deie hevige oeffeningen haar gemaklykcr doen bcvallen > en haar kinderen fterker maken. Men kan niec loochenen dat Jict verwonderenswaardig is te zien hoe gemaklyk zy liaar kinderen baren. Zy worden door een andere Vrouw uit de Hut geholpcn> zonder expreirc Vroedmoers te hebben. Zo zy uit het veld ko- mende en alleen zynde, van dc barensnood ovevvallen -worden, helpen zy zich zelven, waflchen hare kinderen in het eerfle kou* de water dat zy vinden, keren weer na haar Hut , alsof haar niets gebeurt was, en den zelfiden dag zyn zy in itaac om Jiaar gewoon werk te verrichten. Dit was een zaak die eertyds aan de Vrouwen der Celten , Ibe- riers , Scythen en Volkeren va'n Thracicn gemeen was , volgens het zeggen van Strabo, die 'er byvoegt , dat PolVidonius, gefchre- vcn liad, dat een zekere Charmolaiis van Marfeille hem in Ligu- rien vertelt had , dat hy om het land om te fpirten een menigte van werkUeden , zo mannen als vrouwen , gehiuirc hcbbende , 'er een ondergcvonden wier Strdt 119. lil.'.; . DtLfit* cid.lib. iiiLy tpl 2EDEN DER WILDEN tmi9. DeWil- devrou- weii tuigen haar kill' deren Vanhun nebefl dienft te doen , een Wet ingevoere had voor de kinderen die ter wereld quamen > om den ilaat by tyds van die gene te ver- loiren ) die de lichamelyke hoedanigheden niet hadden , waar uit men gelukkige voorcckens halen kon » dat zy hun Vaderland ten nutte konden zyn. De Wilde Vrouwen wachten zich wel van haar kinderen aan an- dere te minnen te geven. 'Zy zouden menen dac zy de moedcr- lyke genegenheid uitfchudden,en zy kunnen zich niet gcnoegver- wonderen dat 'erNatien in de wereld zyn. bywie die gebniikaan- genomen en ingevoert is. Maarzohet gcbeurt dac de moeders in de kraain, oftcrwyl de kinderen nocli in de wieg zyn, llerven , vmd men in deze noodzakelyke gevallen minnen in l:aar vermaagl'chap- ping; en "t geen noch verwonderlykerzalvoorkomen* oudc groot- moeders, die de jaren van kinderen te krygen verby zynde, het zog weerom doen komen , en deplaats der moerlers beklcdcn. De Wilde Vrouwcn beminnen haar kmderen met de uiterlle t^erheid s en fchoon zy hun geen tekens van genegenheid geven , met zo vii- rige ]iefkozingen> als de Europeefche vrouwen doen^ is haar lief* de daarom niet te min wezentlyk, te min gegrond, en te minflant- vaftig. Zy zuigen haar kinderen zo lang zv kunnen i en fpenen ze niet als uit noodzakelykheid. Ik heb kinderen van drie en vier jaar weer op een nieuws met hun jonger broeders of zufters zien zui- TIENDE HOOFTSTUK. DE Wieg voor de kinderen der Wilden in Nieuw-Vrankryk is heel aartig en gemaklyk. Zy beftaac in een of twee zeer dunne planken, van eert heel luchtig hbut , derdehalf voet lang, aan de enden opgefchikt ^ na onderen naauw toelopende , en onder aan den voet rend , om het gemak van te wiegen- Het kind in goede dikke dekens gewonden is daar als op deze cfk planken vailgeplakt > en ftaat overent i zo dat het op een klein houte uitilek neunt » daar zyn voeten op llaan , met de punt tia binnen gekeere , om zich niet ce quetzen , en om de kneep te krygen , die hy hebben moet om de raket wel te dragen. De luren of dekens fluiten van voren heel naauw door brcde ■windels vatt eert gefchildert vel , dat weinig rekt , en die door fiioertjes van een llerk leer, dat langs beyde de kanten van de wieg loopt, daar zy ftyf aan vaft zyn, door en weer door gctrok- ken is. Men doet deze luren zeer ver boven over de wieg been hangen, en men flaatze achter om > als men het kind lucht wil doen fcheppen , of wel men doet ze over een halven koepel vallen, die aan beyde de enden aan het hoofdcneind van het kind vail is , en die na voren uitfteekc* op dat het vryer adem mogt halrn, zon* der in de winter voor de koude blootgeftelt te zyn, en in de zo- mer voof het lleken van de muggen , en op dat het zich niet be- lere , ingevalle dat de wieg quam te vallen. Op dezen halven cir- kel legt men kleinc porcelcine armringen , en ander poppegoed , dat de Latynen Creputtdia noemden » voor cieraad en fpeelgoed die- VAN A M E K I K A. IV. UOEK. *93 dienende om het kind tc vermaken. Twc lange leirepen van een Itcrk leer, die bovcn uit de wieg komen , verichalfen de moeders het gemak om ze over al met zicli tc dragen , om v,e boven op alle haar andcre pakken te laden , wanncier zy te velde gaan ofdaar van daan te rug komen > en oin ze aan een tak van een boom te hangen, daar net kind door den wind , onderwyl dac zy arbey* den, als gewiegt en inilaap gezuil word. .'' I De kinderen leggen heel warm en zacht in dcze wiegen ; want belialven de dekens, die zeer zacht zyn , doet men 'er nodh een deel dons in > dat uit liet riet gehaalt word , en hun voor watten dtent , of \\ el ttof van de fchors van Peruche , waar van de vrou- wen zich bedienen om het vet uit haar haairen te krygen, en om ze te onderliouden. Zy leggen 'er ook heel zinnelyk in , zo dac ze hun luren niet kunnen bcderven; en door het middel van eenklein vel of Auk linnen> dat men tulfchen hun benen ileekt, en dat van voren uit de wieg hangt , kunnen zy hun gevoeg doen , zonder het binnenile te bevuilen en te bcderven , uitgenomen het dons , daar het gemaklyk is ander voor in de plaats te leggen. Enigc Natien ontrent Louifiana , waar aan de Franfchen den naam van plat - hoofden gegeven hebben , om dat zy hun fchoon- Jieid doen beftaan in het voorhooft plat te hebben, en het boven - lie van ^t hooft fpits te doen toelopen in de gedaante van een my* ter , hebben wiegen die ontrent zo zyn als die gene die ik befchre- ven heb , mnar die behalven dat iets byzonders hebben om hun door kuntl deze gedaante te doen krygen, waar in zy zo groot een be- hagen fcheppen. nf\.t. f Dat is een gat in de wieg gepraktizeert, waar in de moeder het hooft van 't kind fteekt , leggende op het voorhooft en boven op het hooft een deeg van kley, dat zy kneed en uit al haar knich- ten bind. Dus legt zy 't kind alle nachten te flapen, tot dat het liooft zyn plooi gevat heeft , en de bekkeneel beenderen hard ge- noeg geworden zyn. De kinderen hebben fchriklyk veel in de eerfte proeven van deze hevige operatie te lyden, die hen zwart doet V orden, en door den neus, de ogen en deoren een witachtig en taai vocht uitwerpen \ zy hebben in 't vervolg noch veel van de gedronge gellalte tc lyden , waar in zy genootzaakt zyn alle nach- ten de eerlle maanden van hun kintfche jaren door te brengen; maar hoogmoedmoet pyn lyden en zy kunnen voor niet defchoon- hcden, die de Katuurhun gewcigert heeft, niet hebben. De Karaiben en de meelie Zuidelyke Wilden hebben ook een plat voorhooft en een fpitzen kop. Hun moeders dragenzorg hun dat met kleyne planken en kleine wolle kulfentjes , fterk achter 't hooft gebonden, in te duwen. Maar de kinderen hebben geen an- dere Wieg als Hamakken , na hun klein poftuur gemaakt , die de moeders knnnen ophangen en met gemak van de cene plaats na de andere dragen , en waar in de kinderen gants naakt en ongeknelt leggen. De Wilden die men in Kanada Garbagonronnon , land-lui- dcn noemt , hebben een gants verfcheyden fmaak van de plathoof- den , want zy doen hun ichoonheid beftaan in een gants ronden kop te hebben , hierom noemt men ze ook K/oot-koppen. ELF- .)iiiit« Wiegen derPlat- hoofdeh ecnN»- lieum- trent ana. ' \ »94 ZliDEN DER WILDEN y. i- Van (le Opvoe- Screnge opvue* ding die dejon- gclaiden ophet Eyiand Krete eu teSpar- lehad- den. ;i.buorf ELFDE HOOFTSTUK. 9t(fl ao'r>,': ! -^v rno .r.v»c'Jii -- -'« '* •*- -' '■''^ '"" DE kindertn als te uit de Wicg kdmcn,begrnft«h eer rich te wentelen als te gaan. De ouders laten/.e gemeenly k gedurendc de.eerlle jaren naakc door de hue lopent zich inbeeldende dat het lichaam by tyds aan de ongemakken van de luchc te gewennen. Zo dra iy een weinig groot worden volgen zy hunne moeders , en •rbeiden voor het huisgezin. Zy gewennenze tot dien einde cm water uit de rivier te gaan fcheppeti) om kleine vrachcen hout , na hun lyf gericht , en die men eer voor fpelcgaan als een laft kan re^ kenen » te dragen. Allengsjes maken zy ze dus bcquaam om de dienfien die na huu krachten zyn , te doen. Voor ""t overige vcr- waarlozen zy hun perfoon, zy zyn llecht gekleed, tot dat zy tot hun iiuwbare jaren komen > en in het ligchaam van de jeugt ing^ lyft zyn, wanneer het hun vryttaat zich op te fchikken. Niets was harder als de opvoeding der jonge Kiidert op het F;. land Kreta en te Sparte. Zo dra zy zekere jaren bcreikt hadden, vdedde men ze in deze openbare fcholen op die men a>-4a«» enrurfiM Boemde , dat als grotc zalen waren ; daar wierden zy alle te zamen opgebracht, in troepen verdeelt, waar van ieder onder de tucht van een meeiler was , die ze tot een gants arbeydzaam en moeilyk leven gewende. De Wetgevers die niets als de krygskund ten do:! hadden , al- leen bequaam om hun ftaat tc vergroten of te hanthaven , hadden uit hun gemenebeft al de Wetenfchappen en Vrye kunften verban* nen » ^ zy dat ze die niet noodzakelyk geloofden , 't zy dat /y /e als oefleningen van lediggangers aanzagen , die den tyd zoeken te verdryven> of dat zy dachten dat deze Kunften en Wetenfchappen nergens toe bequaam waren als om de menfchcn verNvyft te niaken en de welluft en ledigheid in te voeren. De Oorlog dan het enig- fte wit zynde, waar op al hun Staatkunde doelde, nadden zy tcr zelfder tyd tot die voorwerp al de oeifeningen van den Godsdienll en het burgerlyke leven gericht. \ Was dan tot dit einde alleen dat zy hun jeugt in \ uitgnan van de kintfche jaren de lofzangen der Goden en Hclden zingen , en den Pyrrhifchen Dans danlFen leerden : dat zy derzelver licha- men hart maakten » doende ze op den grond ikpen , blootsvcets en hoofts gaan, zich met (lof bedekken , en zich in den Eurotas en alle jaargetyden baden , dac zy ze gewenden honger , doril , hitte en koude te verdragen : dat zy ze konder ophoiiden langs rotzen en bergen deden lopen , om het wild na te jagen : dat zy ze altyd gaande hidden door de gedurige oeffeningen van hun openbare oeffenfcholen, daar zy zich op alle wyzen oettenden om met den boog te fchieten , met de fpies te werpen , in 't worlk- len , rennen , en vcrfcheyde gevechtcn met fchoppcn en met de vuift, en zelfs met ftomp ftaal: maar 't was voor al tot dit voorne- men dat zy ze tot dit onoverwinlyk gedult van een meed die alles uitfcaan kon gewenden , waar van zy zo fchone proeven in die wrede geeflelingen gaven, waar van wy op het ftuk der Inwyin- pen VAN A M E R I K A. IV. BOfeK. >5>f gen gcfprokcn hebben: een zn verwondercnswaardig g£dult > dat het cen vremdeling, die 'cr met eigen ogen voorbeeldcn te Lace- demon van zag, gecltig deed /eggen, 't geen ecn ander reeds op 't Ituk van Jiun voed/x'l gc/cgt had. „ Dae Jiet nu niet meer te „ vcrwonderen was , dai. de Laccdcmoniers wonderwerkcn van „ clapperhcid in hct ftr^den uitrcchttcn, datzy tluar na alien fchvn „ de dood /ochten, zich voor de grootllc gevaren blootAellende» „ om daar in her ongclukkige leven te cindigen t dat zv in hun „ Vaderland leyddcn i dat hondertmaal ilimmcr was als ae dood ,. zclfs. Dat dc Wilden eertyds al zo ftrenge opvocding gehad Jiebbcn , biykt noch uit de overblyficlcn die zy 'er tot onz,e dagen toe van overgchouden hebben » en waar van ik dc overeenkomft met de Inwyingen tot dc Verborgentheden der Hcydenen heb aangewe- zcn, die in haar inllellinj;;, gclyk ik gezegt heb, niet als cen oef- fenfcliool waren , daar men de grondcn van een nicuw leven leer- de, volgens de grondregels van den Godsdicnft, dc Zedeleer, en de burgerlykc zamenleving. 't Geen cen nieuwe reden van waarfchynlykheid uitmaakt , is dat deze Opvocding der Kretenzers en der Laccdcmoniers van de 15arbaren ontleent was } die hct eerlle Griekenhmd bewoont had- den, en dat zy te enemaal met de Zeden der Volkcren vanThra- cien en Scythien gevonden wierd over een te llemmen- Zo wy zelfs Paufanias gcloven mogen » gefchieden dezc wrcdc geelTelingen der Laccdcmoniers niet als voor hec Itantbeelc van Diana Orthia i die hy verzekert dat dezelfde is als de Diana van Tauris , welke door Oreiles en zyn zuAer Ifigenia weggeroofc \^'icrii , die haar iiit Scythien , in Griekenland brachten , gelyk ik reeds gezegt heb. Dc Pcrzen haddcn een diergelyke opvocding i voor dat zy zich van de rykcn der AlTyriers , der Mcden , en der Lyciers hadden meefters gemaakt , en voor dat de pracht en de rykdommen dezer Monarchyen 'er Sybaritcn afgemaakt hadden. Xenofon geeft 'er ons byna cen zelfdc Ichildery van , in het begin van zyn opvocding van Cyrus , als de andere Schryvcrs van de Gemcnebellen van Kretc en Sparte maken* Ily vcrdeclt dezc Natie in vier verfchey- de Ortlcrs, na de vcrfc|icydcnhcid van jarcn. Icder Order woon- dc in 't gcniccn in grote valcn, die zo veelzyn als 't geendcGrie- kcn A/ en '^'" p*-"* noemdenj en men had 'er by na de zelfde oef- feningen. Ik zal Jiier niet herhalcn 't geeft ik van de Karbetten der Zuide- lykc Wilden en van hiin otffeningen, weinig van die van het gc- mencbeil van Lykurgtis vcrfchillende , gezegt heb. Wat de ande- rcn aanga.it die diis niet in \ gemcen leefden , het is zeker dat zy ook zeer moeiidykc proeven en een zecr Ibreuge lecrwyze hadden om hun jciigt te onderrechten. Schoon zy hedendaags deze aan- eengclchakeldc en geregclde opvocding niet hebben, voor al inde Nabuurfchap der Eurcpeancn en in deGeloofsplantihgen, daar men alle hun oude gebrwiken zo veel men heeft gekunnen , afgel'chaft Jieefc , ziet men evenwel noch den zelfden aart van ecn ftrenge op- vocding. Al de onderwyzingen die hun de Oudcrs geven beftaan Oo in DeWlli den heb- ben eer- lyd daar lortren* ge op- voeding gchad. Pan/a- mat im Latani- Opvo«- dingder Perzen. XeHO- phoml. I. C\roped: Opvoe- ding der heden- daaR. f.-hf Wilden 49* Z E D E N D E R \V I L D F. N in y^en die ber]uaam zyn om hun moeil tip tc wckkcn door de voorl)ccldcn hunncr \ ooroudcren , in hen aan tc mocdigen om dci/dvcr Noetltap^ien na tc volgcn , en v.c wel van Jiun gcwoon- tcnscn gcbruiken tc ondcrrccluen > en in hitn den rocm >vcl in te ftampcn , dicn ty door hun bchcndighcid en dapp'^rheid verw er- ven kunncn Men Uelt hun ten dien cinde boo^' en pylen terliand, yo dra le die kiinnen vail houden , /y bcwarcn sic lang als ecn Ipceltuig, maar hun krachtcn met dc jarcn aani^rocijcndc , makcn •ly 'cr van ecn tyilvcrdryf hunncr ledighcid ecn nood/akclykc ocf- icning van, en worden 'er in kortcn lyd liccl bcdrcvcn in. Hun levcn daar en bovcn uit /.icii /clvcn hart /.yndc, en vclc nood/akclyke dingcn voor het voet/cl, dc kleding en hct overigo owbcrende, brcngt het niet weinig toe om hen hart te makcn en bcijuaam cm den honger, dorll, dc llrafhcden van dc iaargetydcn en anderc ongcmakkcn uit te llnan , waar ondcr men ons zou vjcn bciwyken, om dat wy een al tc vervvyfdc en weeldrigc cpvoc- ding gi'had hebben. Dc klcinc Wilden ocfTcncn 7,ich gcdurig tc 7.amcn , 7.0 wel als de jimgelingen , ry makcn cen fpci van hct fchoppen en viiittilaan, ecn ocH'cning die I^vkurgus /yn burgers gcboden had. Indien twe Kam crs vcchten dot hct kartcfpul word , is de onverfchilligheid dcr anderc n in dc/c gelcgenhcdcn vcrwondcrenswardig , en ncett my \er/et (locn llnan. Zy l^aan een kring rontom de twc kamp- hanen, die zy op him gemak laten vechten en/pc/etiy gelyk /y het nocrocn ', en /ien het als enkeic Toekykcrs aan : niemani nccmt let voor hen op, zelfs hun breeders nier, niemand lichcyd- xc, ten ly dat hct al re grof ging, of dat dc party al te ongelyk was : xy vcrgcnoegen v.ich naderhand ten kollen van dien genen te lagchen , die bet vcrloren hceft. Maar nadcma;>l /y dc/,c openliare en gcdurige ocffcningcn nict m6cr hebben, die vccl tot dc gefchiktiicid der Zcdcn kunnen bv- brenpen , v.yn zy vccl van de/e naauwkcurige tucht ontaart , cfie hen enigermatc als tegen hun dank dcugt/aain maakte. ])c Ouders doen al wat /,y kunncn om hun goede gi^onden tc gcvcn, maar hen altvd niet met gocde voorbeeldcn voorgaandc , y.yn hun redenen niet altyd kraclitig genocg om ze van de deugt af te ucndcn. De mociicrs, die 'er dc meel'tcrs over zyn , hebben dc macht nict om ze tc ilratt'en en te bekyven wanncer zy hun plichc tc biiitcn .c;aan; zy laten hen in bun jongc jaren al docn wat zy willcn, ondcr voor- wcntzcl dat zy nnch gccn reden bezittcn, en dat wanncer dc j,i- rcn I un die znl gcgeven hebben, zy dcrzclver licht zullen volgcn, en zich betcren ; een quade grondrcgcl , die de quade gcwoontcns bcgi;nl"iigt,vvaar van zy zich nict mecr kunncn ontdoen. Dc grootfte kaftyding die zy J'cn aandoen , is hen water in 't aanzicht te gojen , of hen daar med te drygcn : zv vergcnncgcn zich, wanncer dezelvc w at mcerjftven {Tckregen hebben, hen hin plicht voor te houden, die zy niet alrvd willens zyn te gehoor/a- men. Wat mcer is , niemand zou zich durvcn vcrmetcn hen tc JIaan of te beflraftcn. Niet tegcnftaandedat, zyn de kindcrrn rc- delyk gehoorzaam , zy hebben ontzag genocg voor die van luin liur VAN AMERIICA. iv. BOfelt Iff Hut en ecrbicd voor de ouilcn , ten aan/icn van dcwclkc men hen ychkn xict buiten 't fpoor trcden, 't geen te kenncn gceft dat irt tic w}7,c van kindercn op te vocdcn dc/achthcid dikwils veel mcer iiiiwcrkt (lis dc kallydin^cn, en voor al de ai te liarde kallydingcn. l)c Wilden /.yn daar en boven in t il^^cmcen to n^'voclig, dathet nict vremt is te /ien dac /e /ich om ecu vtrwyt dat ccn weinig te bits is met vcrgif of lets unders van kant heljSrn. TXTAALFDE HOOFtSTUK. DE Jtbcnrofera of de byzondcre vrindfchappen onder de jori- gclingcn, die byna op dc^dfde wyze van 't een end van A- nicrika tot het ander in gebruik xyn, i.\t\ een van de gewichtiglle puntcn hunner Zeden , om dat xy ccn der aanmerkelykilc artykcls van de oudheid behelzen > en dicnen om ons uit tc Icggcn vi^at hier ontrcnt voornamentlyk in het gemcnebell dcr Kreicn/,ers en dat dcr Spirtiaten in gebruik was. Men hetft de wergcvers dezer Staten vilfchelyk befrhuldigt i als of zy door hunne wetten geftevcn hadden, 't gecn 'er cnige Schryvers nadcrhand van vcrhaalt hehbcn* en \ geen ly ons door de lutelyke namcn van Amator en Amajim hebbcn willen docn verftaan) die in plaats van ^'a^'t** eti van «mi'«(^, namen die men in Grickenland aan deze bcroemde minnaars gaf, goltelt zyn. Plu« tarchus, Xenofon, Maximus van Tyrus, Elianus en verlcheyde an- dere hebben hen gcrechtvaardigt, en het Is niet waarfchynclykdat zuike verflandige Wetgevers ictszoudcn ingevoert hebbcn ^ dathun opc;erechtc gcmcncl^cncn voor alcoos cerloos had kunnen maken. Want fchoon dc Grieken aan vcrfuejelyke ondeugden zyn fchuldig gcwceft, die over al maar al tc gemcen geworden zyn, lleept de zondc waar in zy ook beflaan mag, altyd een eerloos merK van I'ohande met zich, die haar, zelfs onder de barbaarlle menfchen ^ dc duifternis doet zoeken. Dezc rcden is mcer als genoeg om ons te ovcrtuigen, dat zo de- ze zonde, die de verfoejelykHc is en het mecft tegen dc reden aan- loopc, aan die Hag van vrindfchaps-verbinteniiTcn was vail ge weed > dezc Wetgevcrs zich wel zouderi gewacht hebben die in top van ccr tc heften , tot zo ver dat die het meefte aangezocht wierden daar verdienfte en roem infteldeh , en dat het in tegendeel een vlek van ecrloosheid was voor die gene, wier vrindfchap niet fterk ge- zocht werd. Het inzicht dan van deze Wctgevers was vrindfchappen op tc rcchten > die dc dcugc tot grondflag hadden , die een kuifche ver- bintenisen een onfchuldige liefdevvarcn} ecnomgang in't verftand* waar uit men tot de fchaduwc zelfs van de misdaad vcrbandC) en een wederzdydze na-yver tulTchen den minnaar en de beminde pcrfoon, zo als Plato ze op verfcheyde plaatzen befchreven heeft. Xenofon vcrgelykt de drift en de zcdigncid van deze onderlinge liefde der Lacedemoniers by de zamenketeningen van 't hart, die 'er tuflchen een vader en zyn kindcren zyn j en Maximus van Ty- Oo X m Van lit byzon- dere vrlnd- Ichap* pen. inLy~ XtKUpb. Lat, -' .M ■ • Cle.de Rtpuk Sirskf. Xtnopb. lyr, Itf, tit 59? ZEDEN DER WILDEN Plut. inly. Verge- I y king van <1e Zeden «lerWil- den met de ouJ- heid. rus zegt dat zy gelyk was aan de Hefde , die men voor ecn fclioon ftantbeeic low kunnen iicbbcn. De minnaar wende zonder ophouden alien vlyt aanom hec voor- werp zyner genegentheden roemryke gevoelens in te boezemen ; hem was de zorg aanbcvolcn denzelven mcc goede voorbeeldcn voor te gaan , de misllagcn die hy mocht begaan te bellraffen of voor te komcn ; zo dat het gemenebell volgens het inzicht van den Wetgever den minnaar voor 't gcdrag van den bcminden , die als •zyn leerling was, vcrantwoordlyk maakte ; zo dat deze geen mis- flagen kon begaan , of hy Itelde den andcr bloot om 'cr over gc- ftraft te wordcn en de kallyding te ontlangen, die hy zclfs ut- dient had; want nadcmaal de beminde aityd cen weinig jongervvas, zo hy quam te zondigen vergaf men het aan de onvoorzichtigiicid en de tceriieid zyner jaren, tiiaar de llraf vie! op den minnaar, die verplicht was ecn waakzaam oog tc houden, en borg tc blyvcii voor het gedrag van dien genen.dic hy bezindcn. Plutarchus vcr- haalt een voorbceld van deze gcftrcngheid ; want op ecn cyd in dc wrede gevechtcn die de jongelingcn in hiin ocffenlcholen hidden een van hen, zegt hy, een lufhartige klachte en die een Lacedc- monier niet paile } hcbbende laten ontvallen , weet men het zyn minnaar , dien een ftraf vvierd opgelegt . Wee den minnaar die tot grover misflagen vervallen mocht, en die in plaats van zyn leerling tot dc deugt op te wekken hem ecn voorbeeld van ondcugt gaf , vcrleidende Jiem tot quuad. Want , zegt Eliaan, zo het gebeurde dat hy zondige gcdachten voor het voorwerp zyner genegentheden opvatte , daar was gccn veiligheid voor hem meerte Sparte, en hykon een eerlozedood niet als door een fchandige vlucht ontgaan- De Wyze waarop de Schryvers verhalen dat de ontvoeringen van dit flag van vrinden gefchiedden, en dc misbruiken die daarnader- hand mogelyk inflopen , w aren zonder twyffel de oorzaak dat men quade vermoedens tegen de Wetgevers opvatte , als of zy door hun wetten de ondeugdcn die 'cr op gcvolgt waren geityfc haddcn. Maar dc ondeugd dnngt zich over al in , en niets is 'cr dat men niet misbruikt. 'Zo men 't geen 'er te Sparte en in Krcte ontrent deze ontvoe- ringen oraging wil vergdyken met het gccn ik in het hooftftuk van den godsdienfr verhaalt heb, en iiit den Schryvcr van de nicii- we Iliftorie van Virginien gehaalt, zal men bevinden dat de afzon- dering van deze ontvocrde jongelingcn , die enigc maanden buircn op 't land onder ^c opzicht van hun vrind gingen doorbrengcn , mifl'chien een foort van inwying was , en con octfening die toe den Godsdienft behoorde, gelyk in Amerika. Dit fchynt zo veel tc beter gegrond , om dat op de teriigkomfc van deze jongelingcn die gene die ze ontvoert hadden , genood/aakt waren ieder een ftier te ichenken, om dien aan Jupiter op te of- feren , gelyk Strabo getuigt. In Beoticn, daar deze verbintenillen van vrindfchappen zo wel als op Jiet Eyland ICrete en by de Lace- demoniers ingcvoert waren, noemdc men 'ifm'f hiyf-- of de /w7(!>f krygsbemle Jict ligchaam van oorlogsliedcn, uit minnaars en bcmin- den VAN A.MERIKA. IV. BOEK. 499- oezemen ; den bcftaande, \ geen door hun ecndracht onoverwinbaar -was Dcze Wetten van vrindfchap fchynen door gants Grickenland gc- meen le 7,yn geweeft , en zo wy op dc hiltorie dcr cerfte tjdcn acht gcvcn, zuUen wy zicn dat bvna alle de Hclden dus aan cnig vrind, die de metgezel van hun kloeke daden en geluk was, vcr- knoclit waren. Zodanige waren Herkulcs en jolas ; Thcfeus en lyrithoiis ; Achilles en latroklus ; Eneas en Achates j Oreiles en Fyladcs, enz. Pluiarchus verzekcrt in het leven van Pelopidas , dat ter gedach- tenis van de vrindfchap van Herkules en jolas de minnaars en de beminden offerandcn na het graf van den iaatltgenoemden zonden , en de knopen van hun vrindlchap toeflriktcn door de eden die zy inzyn naam deden, en met hem aan te roepen. De Braziiianen noemen dit flag van vrinden u^ionr n£hp, dat is te zeggen de volmaakte Bontgenoot. De Ileer de Leri verzekert , dat de verbintenis, die tulfchen hen door die foort van vcreningge- maakt word , zo llerk is , dat zy alle goederen in 't genieen kry- gen, als of zy te zamen maar een perfoon uitmaaktcn , en dat zy ill clkanders geflacht al zo vveinig in de verbode graden kiinnen trouvvcn , als of cr onder hen een vermaagfchapping van 't bloed in 't eerfte gelid was. Doze Vrindfchapsbanden gcven onder de Wilden van het Noor- derdeel van Amerika geen fchyn of vermoeden van ondeiigt, fchoon dat 'er veel wczentlyke zonde onderloopt of onderlopen kan. Zy zyn zeer oud van oorfprong , Jieel kcnlyk in hun volftandig gc- bruik , geheiligt , zo ik zo durf fpreken , in de verbintenis die zy makcn » M'aar van de knopen zo naauw toegeftrikt zyn als die ran \ bloed en de natuur , en niet kunnen los gemaakt worden j ten zy een van beyde zich dezclve on%vaardig makende door eerloze daden, die zyn vrind zouden veronteeren , hem verplichte omzyn vrindfchap op te zeggen , gclyk eenige Zendclingen my gczegt hcbben dat zy 'er voorbeelden van hebben gezien. De ouders zyn (Ic ccrlle om zc aan te queken, en derzelver rechten in eerbiedte houden \ zy zyn eerlyk in hun verkiezing > zynde op onderlinge vcrdicnften na hun manier, op de ovcrecnkomft van Zeden, en op hoedanigheclcn gegrond , die bequaam zyn om de nayver op te wckkeii, dewelkc ieder een doet vvenfchen om een vricnd van die gene te zyn, die het meefte geacht worden , en het bell verdie- ncn. Deze vrindfchappen worden door gefchenken gekocht , die de eenc Vrind aan den ander doct , dien hy weni'cht tot vrind te heb- ben; zy worden door onderlinge tekenen van genegenheid on- derhouden. Zy worden metgezellen van de jacht » den oorlog en fortuin ; zy hebben recht tot vocdzel en onderhoud in clkanders Hut. Het tocgcnegenfte kompliment dat de eene vrind den ander mnkcn kan, is hem dezennaam van vriend te geven: eindelyk deze vrindfchappen vcrouderen met hen , en leggen zo vaft in \ ciment, dat men 'cr zomtyds tokens van heldhafcigheid in ontmoet , gelyk lullclicn Orcftcs en Pylades. \'ader Garnier hccft my gezegt van ccn Wildcman op *t ftuk Oo 3 van Lffi, HtJI. da Bre/il, ch. 20. , Zon: detling^ ico ZEDENDER WILDEN npmer- king. van dc7.e vrindfchappen verftaan te hebben , dat zy dikwils ondet' zicli opgcmerkt hadden , dat wanneer men een blaaf verbrandde , men als een vaft voortcken kon aanzien, dac degene, dien deSlaat" in zyn doodlied noemde, liaaft zelfs gevangen zou worden, enhet zelfde noodlot ondergaan. Deze >/adef maakte vcrvolgens dit ovcrleg. Al wierd zelfs hec voorteken van den uitllag gevolgt , daar zou niets boven natuurlyks in ftekert , want deze Slaaf , zcgt hy> volgens gewbonte dd gene die hem verbranden dreygende , roept dien genen , met wien hy door een naauwe vrindfchdps-band verknocht is , tot hulp om wraak voor hem te nemen ; en deze over 't verlies van zyn vrind , van wiens noodlot hy wel onder- recht is, geraakt zynde,laat niet na, in lioop van 'er wraak over te nemen , zich in dezelfde gevaren te llorten , waar in hy byna al- tyd hec flachtofter van zyn reukeloosheid is ♦ hem door de droef- heid van zyn vriend verloren te hebben ingeboezemt. Ik heb ook in een vanonze Dagregillers gelezen, dat onder eni- ge krygsgevangenen die men te Onnontagut; gebracht had , 'er twe zo naauw door de vrindlchapsbanden verknocht gevonden wier- den > dat tiademaal men den eenen ten vure verdoemt had , en den anderen het leven gefchcnkeU) de laatdgemclde zo bedroeft was om dat men zyn makker dezelfde genade niet bewezen had, dat hy zyn droef heid niet kon ontveinzen, en zo veel door zyii klach- ten en dreigementen uitwerkle, dat hy die gene, die hem in hun geflacht aangenomen hadden , dwong om hem ook ter dood te verwyzen : men deedze dan beyde fterven, en de Zendeling, die *er van fpreekt, fchryft dat hy gelukkig genoe^ was om hun den Doop te bedienen j en om hen zeer godvruchtig te zicn fterven , waar over de Irokoizen niet minder wel voldaan waren , als zy het over den yver van den Zendeling zelfs gewecll waren. De Zeadelingen in een van onze GeloofspLntingen dit flag van verbinteniflcn afgefchaft Jiebbende, om de misbruiken die 'er inte vrezen waren, zonder nochtans tezeggen dat zy 't om deze reden deden, waren 'er deWilden niet rouwigover, om dat dezevriend- fchappen al te grote koften met zich ileepten , en dat zy daar door al te lafb'g wierden. Einde van het eerfte Deel. i N.-..?l^-- Is ondef randde « deSlaaf , enhet »ens die ;evolgt , if, zcgc ygende , ips-band en deze I onder- lak over byna al- e droef- ider eni- , 'er twe en wier- , en den oeft was had, dat ^li klach- m in lum dood te ling, die hun den fterven , Js zy het flag van ; 'er in te ;ze reden .evriend- laar door