'/ 
 
 IMAGE EVALUATION 
 TEST TARGET (MT-3) 
 
 1.0 
 
 L£1Z8 
 
 150 "^■l 
 
 ^ "-3.2 
 
 I.I 
 
 
 2.5 
 12.2 
 
 1.8 
 
 Photographic 
 
 Sciences 
 Corporation 
 
 A 
 
 
 
 
 1.25 
 
 1.4 1 
 
 J.6 
 
 
 .^ 
 
 6" 
 
 
 ► 
 
 23 WEST MAIN STREET 
 
 WEBSTER, N.Y. 14580 
 
 (716) 872-4503 
 
CIHM/ICMH 
 
 Microfiche 
 
 Series. 
 
 CIHM/iCMH 
 Collection de 
 microfiches. 
 
 Canadian Institute for Historical Microreproductions / Institut Canadian de microreproductions historiques 
 
 M^^XJKJ 
 
Technical and Bibliographic Notes/Notes t«chniqu«s et bibliographiquas 
 
 The Institute has attempted to obtain the best 
 originai Jopy available for filming. Features of this 
 copy which may be bibliographically unique, 
 which may alter any of the images in the 
 reproduction, or which may significantly chan^^e 
 the usual method of filming, are checked below. 
 
 n 
 
 Coloured covers/ 
 Couvarturo de couleur 
 
 I I Covers damaged/ 
 
 Couverture endommag*<t 
 
 Covers restored and/or laminated/ 
 Couverture restaur^ et/ou pelliculi« 
 
 Cover title missing/ 
 
 Le titre de couverture manque 
 
 Coloured maps/ 
 
 Cartas g^ographiques en couleur 
 
 Coloured ink (i.e. other than blue or black)/ 
 Encre de couleur (i.e. autre que bleue ou noire) 
 
 I I Coloured plates and/or illustrations/ 
 
 D 
 
 n 
 
 D 
 
 Planches et/ou illustrations en couleur 
 
 Bound with other material/ 
 Reli* avec d'autres documents 
 
 Tight binding may cause shadows or distortion 
 along interior margin/ 
 
 La re liure serrie peut causer de Tombre ou de la 
 distorsion l« long d« la marge intArieure 
 
 Blank leaves added during restoration may 
 appear within the text. Whenever possible, these 
 have been omitted from filming/ 
 II se peut que certaines pages blanches ajouties 
 lors d'une restauration apparaissent dans le texts, 
 mais, lorsque cela Atait possible, ces pagoi^ n'ont 
 pas itA filmies. 
 
 Additional comments:/ 
 Commentaires supplAmentaires; 
 
 L'Insti'.ut a microfilm* le meiileur exemplaire 
 qu'll lui a M possible de se procurer. Les details 
 de cet exemplaire qui sont peut-dtre uniques du 
 point de vue bibiiographique. qui peuvent modifier 
 une image reproduite, ou qui peuvent exiger une 
 modification dans la m^thode normaie de fllmage 
 sont indiquAs ci-dessous. 
 
 The 
 tot 
 
 I I Coloured pages/ 
 
 Pages de couleur 
 
 Pages damaged/ 
 Pages endummagies 
 
 □ Pages restored and/or laminated/ 
 Pages restvuries et/ou pellicuties 
 
 Pages discoloured, stained or foxed/ 
 
 !i^ Pages d^colories, tachet^es ou piqu^es 
 
 Pages detached/ 
 Pages ditachees 
 
 Showthrough/ 
 Transparence 
 
 Quality of prin 
 
 Quality in^gale de l'impres.<sion 
 
 Includes supplementary materii 
 Comprend du materiel supplementaire 
 
 Only edition available/ 
 Seule idition disponible 
 
 I I Pages detached/ 
 
 ryi Showthrough/ 
 
 I I Quality of print varies/ 
 
 j~~| Includes supplementary material/ 
 
 r~l Only edition available/ 
 
 D 
 
 Pages wholly or partially obscured by errata 
 slips, tissues, etc., have been ref limed to 
 ensure the best possible image/ 
 Les psges totalement ou partiellement 
 obscurcies par un feuillet d'errata, une pelure, 
 etc., ont iti filmies i nouveau de facon i 
 obtenir la meilleure image possible. 
 
 The 
 pos 
 oft 
 film 
 
 Orl( 
 beg 
 the 
 •ior 
 othi 
 first 
 sior 
 oril 
 
 The 
 shal 
 TiN 
 whi 
 
 IVIai 
 diff( 
 enti 
 beg 
 righ 
 reqi 
 met 
 
 This item is filmed at the reduction ratio checked below/ 
 
 Ce document est film* au taux de reduction indiquA ci-dessoua. 
 
 10X 14X 18X 22X 
 
 n— r 
 
 i i I 
 
 I I I I 
 
 J 
 
 12X 
 
 16X 
 
 20X 
 
 26X 
 
 30X 
 
 24X 
 
 28X 
 
 32X 
 
t 
 
 tails 
 I du 
 odifier 
 une 
 mage 
 
 The copy filmed here has been reproduced thanke 
 to the generosity of: 
 
 Douglas Library 
 Queen's University 
 
 The inrteges appeering here are the best quality 
 possible considering the condition and legibility 
 of the original copy and in keeping with the 
 filming contract specifications. 
 
 Original copies in printed paper covers are filmed 
 beginning with the front cover and ending 9n 
 the last page with a printed or illustrated impres- 
 sion, or the beck cover when appropriate. All 
 other original copies are filmed beginning on the 
 first page with a printed or illustrated impres- 
 sion, and ending on the last page with a printed 
 or illustrated impression. 
 
 The last recorded frame on each microfiche 
 shall contain the symbol >^ (meaning "CON- 
 TINUED"), or the symbol V (meaning "END"), 
 whichever applies. 
 
 L'exemplaire fiimA fut reproduit grAce i la 
 g4n«rositi de: 
 
 Douglas Library 
 Queen's University 
 
 Leo imeges suivantes ont MA reproduites avec le 
 plus grand soin, compte tenu de la condition at 
 de la nettetA de l'exemplaire film*, at en 
 conformitA avec les conditions du contrat de 
 filmage. 
 
 Les cxemplaires orlginaux dont k couverture en 
 papier est ImprimAe sent filmAs en commen^ant 
 par le premier plat et en terminant soit par la 
 dernlAre pafie qui comporte une empreinte 
 d'impressi'jn ou d'illustration, soit par le second 
 plat, salon le cas. Tous les autres exemplaires 
 orlginaux sont filmte en commenpant par la 
 premlAre page qui comporte une empreinte 
 d'impression ou d'illustration et en terminant par 
 la dernlAre page qui comporte une telle 
 empreinte. 
 
 Un des symboles suivants apparattra sur la 
 dernlAre image de chaque microfiche, selon le 
 cas: le symbols ^^ signifie "A SUIVRE", le 
 symbols V signifie "FIN". 
 
 Maps, plates, charts, etc., may be filmed at 
 different reduction ratios. Those too large to be 
 entirely included in one exposure are filmed 
 beginning in the upper left hand corner, left to 
 right and top to bottom, as many frames as 
 required. The following diagrams illustrate the 
 method: 
 
 Les cartes, planches, tableaux, etc., peuvent Atre 
 filmAs A des taux de reduction diffArents. 
 Lorsque le document est trop grand pour Atre 
 reproduit en un seul clichA, 11 est filmA A partir 
 de I'angie supArieur geuche, de gauche A droite, 
 et de haut en bas, en prenant le nombre 
 d'images nAcessaire. Les diagrammes suivants 
 iliustrent fa mAthode. 
 
 rata 
 
 
 
 eture. 
 
 J 
 
 32X 
 
 1 
 
 2 
 
 3 
 
 1 
 
 2 
 
 3 
 
 4 
 
 5 
 
 6 
 
I 
 

 LEABHAR NAN SONN 
 
 GHARR-AITHRIS 
 
 AIR 
 
 CURAIDHEAN NA CRAOIB'iE RUAIDHE 
 
 IS AIR 
 
 DIULANAICH lOMRAlTEACH 
 
 LA AN DIUGH 
 
 LE 
 
 ALASDAIR FRISEAL 
 
 (AN DARA CLOBHUALADH) 
 
 TORONTO 
 CLO-BHUAILTE LE UILLEAM BRIGGS 
 
 1897 
 
Pl3/bOJ^PJ l^gy 
 
FACAL DO'N LEUGHADAIR. 
 
 Tha na sgriobhaidhean a leanas air an tairgse do 
 Ghaidheil Chanada le dochas gu 'm buin iad gu caoimh- 
 neal riutha. 
 
 Chaidh an cur ri cheile an toiseach airson paipeir- 
 naigheachd, agus air do'n chlo a bhi air a shuidheachadh 
 aig an am, gu cabhagach, tha 'n litreachadh a' nochdadh 
 mhearachd ann an iomadh aite— ni a tha ro mhinic a' 
 tachairt gu mi-leas cainnt ar mathar. 
 
 Bho'n am 'san deachaidh an cur a mach an toiseach 
 chaochail dithis de na daoine air a' bheil iomradh 'san 
 leabhar. Cha 'n 'eil Eachan Mac-Illeathain ni 'smo; 
 's tha 'm fod air fks uaine thar uaigh Shiorraim Mhic- 
 Eallair, ach tha ainm gach aon diubh cubhraidh do na 
 Gaidheil, agus bithidh an cliu buan. 
 
 "Ach ni 'n searg 'ur cuimhne mar lus, 
 Fheara bu mhor tlus agus baigh ; 
 Mar sholus gu aimsir an c^in, 
 Triallaidh 'ur sgeula 's an dan." 
 
 Toronto, Ar Dudhlachd, 1896. 
 
 Ai<;^^\ 
 
CI AR-Ix\NIS. 
 
 Do'n Leughadair ... 
 
 - iii 
 
 Duain Ultach - . . . . 
 
 - 7 
 
 " Duan a' Ghairbh - 
 
 - 9 
 
 •( Na Cinn .... 
 
 ■ 17 
 
 It Deirdri 
 
 - 25 
 
 •1 Fraoch Mac-Fithich 
 
 - 34 
 
 Am Bard MacColIa - - . . 
 
 • - 35 
 
 Siorram MacEalair - - . . 
 
 • • - 67 
 
 Daibhidh Speinse - . . . 
 
 - - - 76 
 
 DomhnuU Catanach- 
 
 - ■ - 84 
 
 Ceilidh Ann an Canada - 
 
 - 97 
 
 Feasgar Sabaid 's a Ghaidhealtachd 
 
 ■ no 
 
Eachan MacIlleathain. 
 
DU^IN ULTAOH. 
 
 '* 'S ann a'n He bhoidhcach a mga<lh mi 's a thogadh mi, 
 S auD an He bhoidbeach a rugadh mi 'a a bha mi riamh." 
 
 ''^TyllA eilean unip' lie iomraiteach am measgf eileanan 
 
 1^^) na Gaidhealtachd, cha 'n ann anihain airson a 
 
 ^ mhachraichean torfich 'sa raointean cluaineach^ 
 
 ach inar an ceudna, 's g-u sonraichte, nirson " , -daoine 
 
 fog-hainteach. fog-hluimte a thug e do'n Gh(«i<iheahachd, 
 
 's do 'n t-saosrhal. Bithidhcuimhne air Iain Og He, am 
 
 fad '8 is urrainnenr '"Leabhar na Feinne," no sgenlachdan 
 
 na Gaidhealtachd a'leughadh; bho He thainig' Foclair 
 
 mhic Ailpeiii, leabhar air am bheil seula ard-foghhiim : 
 
 thug- He dhuinn Mr. Niall IMacNeill, ollflmh ionnsaichte 
 
 Luiiain ; agus a bhrathair Iain, a sgriobh iomaahsreath 
 
 ann an GHidhliar ghlan dhnthchasach ; thng-adh ann an 
 
 IW, Iain Mac Mhuiachaidh (Murdoch) an sar-Ghaidheal, 
 
 a thug seaehad fallas a ghruaidhe agus neart a chinn 
 
 gu bhi leasachadh crannehur V gu bhi dion eniiichean a 
 
 luchd duthcha bho tharcuis agus ana-dheanadas nan 
 
 uachdaran ; tha Daibhidh Sprinse againn fein ann an 
 
 Canada, ach dhearrsaich solus na grtine an toiseach 
 
 air ann an Torradh 's an eilean Heach. Tha a bhuadhan 
 
 inntinn, usard-fhnghlum aithnichteair feadh na duthcha, 
 
 agus mar Gliaidheal d^as. dileas, tha e seasanih ceann 
 
 US guailean tharseanaireau a luchd-duthcha. Ach 's an' 
 
\ 
 
 4 
 
 • N ^ 
 
 DUAIN ULTACrr. 
 
 shall (u,h T '"*' *"" »» «»«. «ch tha a 
 
 CT !.i, , '""""""tor a chur am mach do dhuain 
 
 ir euid do phu.ngean dorcha seann eachdraidh na 
 
 JZ2':"'T''""'' ""^"" " ""■ ''^ ^'-™'^ -■ "' 
 
 'S fhadaL """=' ^'^ "" »" ''■«'B»«ulaa Gaidhealach 
 
 S fhada bho -n a thoisich Macllleathain air saothrachadh 
 
 «n„8 na,a„i„,ea„ farsuing so. Bha a lamh ri fati„„ 
 
 KU so nei. aons a ch..eh™in„eaehadh do s^eu eld „ " 
 
 0.ff He. Bha e 'na sgriobhadair deas, coniasach air 
 cuspa.rea„ a bh„i„eadh do chinneadh. e;chdraidh a." 
 c.n.,n nan Gaidhea!, re mc.-an bhliadhnachan agus • 
 lomadh paipeir-naigheachd a .h„g aUe do dh'obair a 
 Ph.nn. Tha eair a mheas ledaoine ionnsniehte a bhi 
 na shar-oueanaeh, ■nadhuine air leth foghluimte agu, 
 lan-chomasaeh air a chuid eo.aia a chur g„s a bhuiUn 
 .ime. Thaam beachd so air a dhaingneachadh gu ,„r 
 leis an leabhar „r a tha a n', air tighinn bho 'laimh. I 
 ardh e air aite ard am measg leabhraichean Gaidhlig 
 ar latha-ne .-faodaidh e a bhi air a churtaobh ri taobh rl 
 oba.rDhoc..irChamshr„in, nach mairean. a bha ann an 
 
 "ir, .T'" *^"' <""""'« -no na sin bhitheadh e dnilich 
 adhioladhdo leabhar sam bith is aithne dhuinn. Tha 
 
 Ta. f?u".r'""" """*"'" »""^ »» Ieabhar,~Duan 
 A' Ghairbh Mhic Stairn, Na Cinn, Cuchulaiin 'n . 
 
DUAN a' ohairbh mhic stairn. 9 
 
 Charbad, Delrdri, Caoidh Dheirdrl, Fraoch Mac Flthlch, 
 Hgus Conlaoch. Tha iad sin, le eadar theangachadh 
 Beurla, foclair ffoirid, ag-us beachdan an ughdair air na 
 duain, air an cur sios anns an leabhar, agus, mar a 
 thuirtear, tha obair Mhic Illeathain 'n a thabhartas 
 luachmhor do litreachas nan Gaidheal. Tha susbainn 
 cuid de na duain air a thoirt 'n ar briathran fein, mar 
 a leanas : 
 
 DUAN a' GHAIRBH MHIC ST ' ^HS, 
 
 'Se ionad iomradh an sgeoil so Tbafiihra i a an 
 Eirinn. Tha an duan ro shean. Tha daoine foghluimt« 
 aun am beachd gu oheil e mu nithean a thachair roimh 
 chogaidhean nan Lochlannach ann an Eirinn, ach cha 
 rnig Sinn a leas a bhi ro-chruaidh chinnteach rau 'n am ; 
 tha iomadh sgoula, taitneach, brioghail, aig am bheii a 
 bhunncha r air fholach as an t-sealladh 's na linntinn a 
 dh'aom. Annan Talla Theamhra bha Conall, Cuchul- 
 ainn, Brichdean, agus cuid eile do Churaidhean na 
 Craoibhe Ruaidhe, mar a dh' ainmici:«^adh aireanih 
 thaghtado laoich na h-Eirionn. 'N uair a bha na laoich 
 ag cumail cuirm agus ag deanadh aoibhneis air leth an 
 treunalachd agus an comas arm, bha an dorsair ag dean- 
 adh faire gu dileas aig taobh am muigh an doruis. Cha 
 b'fhadagus am face loingeas ag tighinn thairis air a 
 chuan agus thog e caismeachd mar so : 
 
 ** Eirich a Chu na Teamhra,— 
 Chi mi loingeas tha do-labhradh ;— 
 Lom-lan, nan cuan olannach 
 Do loingeas mor nan allmliaracn !" 
 
 Bha Conall subhach le teas na cuirme ; cha b'e upraid 
 no cogadh a bha 'n a bheachd agus ann am briathrau 
 
r 
 
 10 
 
 {. J!j|l 
 
 f!;i 
 
 I ' ' ! 
 
 lii 
 
 DtJAiN ULTACrt. 
 
 frionasach mhaoidh e air an dorsair ag radh uach bu 
 naunhdean ach luchd-cuideachaidh a bha 's an t-seall- 
 adh Cha b- fhada g-us an do thog- an dorsair caismeachd 
 eile, ach a nis 's ann a biia aige ri innseadh gu'u robh 
 curaidh mor, Ian armaichte, aig an dorus. a bLa 'toirt 
 dulan do laoich EIrinn air fad, 's ag radii gu'n robh e 
 comasach air an cur uilegu leirfo chis. Cha robh cluiche 
 a b fhearr leis na seoid na strith de'n t-seorsa 8o agus 
 dh einch iad gu dealasach gu bhi a'm bafi anfhiraigau 
 robh an dauadas an cur gu dulan. 
 
 "Chnige mise," arsa Cn-riodh, 
 Araon agus O'Conch.iir, 
 Fear-diaii taoibh ghil, 
 ' 'S Fraoch finl Mao Finghaidh, 
 
 Aodli iMacGaiadh a' ghlni ghil, 
 'S Cauilto ro-gheal Mac lloiiain. 
 
 Ach bhac an dorsair iad. Bha e 'n a chomhairliche 
 gUo. B' e Au Garbh Mac Stairn a bh'aigan dorus agus 
 b a.thue dha ni-eiijin do ueart a ghaisgieh sin. Ars' 
 esau : 
 
 " Clionnairc mise foig eatha dpiig 
 Do (lli'rhiiiiihaiiil.ha.s iii 'm hrr.ig 
 Bivtli air a' Gl.aihli as Tir slioir, 
 Am Maoigh gallaii nan coinhrag." 
 
 B'e Con«ll aon do na gais-ic'. a hn chliutaiche am 
 measg churaidhean na h-Eirionu. B'h nm da, Conall 
 C.3arnach, a' eiallachadh duine a bha buadhu.hor neo- 
 sgathach ri aodan cuni.airt no Catha Mhol na baiid e 
 mar "Sonn catha i.a cla^.i,, Teamhraeh." Ach 'n uair a 
 cbual' e ai.nn Mhic Stairn ann am b. ul an dorsair dh' 
 fhan e air ais 's an Tnlla Bha caoi,, , huth maighdinn 
 an Talla, d'am b' aiura Maobh. Tn.crh«i... n«h.;^k «. 
 
 tiuu, iia; 
 
 iia 
 
DUAN a' OHAIRBH MIIIC STAIRN. 
 
 11 
 
 aiche am 
 
 a, Conall 
 
 >hor neo- 
 
 1 baird e 
 
 'n ujiir a 
 
 ^rsair dh' 
 
 ai^hdinn 
 
 
 Felnne, mar an ceudna an ag-haidh na comhraig. " Na 
 leigidh oglach nan cath" ars' ise, "Staigh do thaigh 
 Teamhra nan righ-fhlath." Dhuisg a briathran ••oglach 
 nan cath," inntinn Chonaill, oir b' fhear cogaidh e eadar 
 chnaimh 'us chraicionn, agus cha leigeadh an tamailt 
 leis an Garbh a chumail an rnach ni b' fbaide. Ghrad dh' 
 fhosgladh an sin an dorus agus shuidl Garbh sios gu 
 bidh a chum a neartachadh agus urachadh mus toisich- 
 eadh a choimhstri. 
 
 Chaidh aite tri cheud fear a reiteachadh air a shon 
 agus chuireadh biadh agus deoch airson coig fichead 
 duine fa chomhair an fhir mhoir. Bha na curaidhean ag 
 aniharc le iognadh mar a blxa an gaisgeach a' cur 
 casgadh air 'ocras. Dh' eirich Cuchulain a dh' aon taooh 
 agus thog e a sgiath, bha suil Naois an deigh a dha 
 shleagh agusghlac Conall Cearnach a chlaidheamh. 'N 
 uair a sheall An Garbh mu'n cuairt air bha caogad mac 
 righ mu thimchioU. Thoisich na daoine air labhairt ri 
 cheile. Ged a thainig An Garbh d' an ionnsuidh mar 
 namhaid thug iad Ian " Chothram na Feinne" dha. B' e 
 Brichdean a cheud neach a labhair. Ars' e, ann am 
 briathran seimh : "Fearas 's faoilte dhuit gun fheall, 
 am fianuis fearaibh Eireann !" Thaitiun na briathran 
 ri Conall an t-Ard Righ, agus thug e misneachd do 
 Bhrichdean a' dhol air aghairt. Ag tionndadh gus A' 
 Gharbh dh' ainmich Brichdean dha aon an deigh aon do 
 laoich na h-Eirionn leis am faodadh e cogadh a' dheanadh. 
 Mhol e am buadhan 's an gaisge. Chuir e suas iad mar 
 dhaoine dearbhta a b' iomchuidh air cath a chur leis A' 
 Gharbh. Cha do mheas an ''Treun-fhear" iad a bhl 
 airidh air an urram sin, oir cha hu bheng an ni anns na 
 
 
 
 11 
 
"\~ 
 
 12 
 
 DtJAiN ULTACH. 
 
 tl ill i 
 
 11:11 [ 
 
 riH A fiharbh. Bha mie an Ri^h suas ris na h-ulle clea. 
 ann an cleachdadh arm Bgun thugadh iadsan am mach 
 am fianuis A' Ghairbh. Cha mho aghahb e riu-san. Bha 
 aonduineainmeilagustreunthargach neach eile ann 
 an E.rinn agus b'ann le buaidh airaan a b'aill leis a bhi 
 cosnadh cllu. • B' e sin Cuchulainn. Labhair e : 
 
 " Bheireamaa briathar righ ann, ^ 
 
 Fhearaibh aille na h-Eireann'; 
 Nach teid mi fein ann am luing, 
 •S mi gun glieill o Chuchulainn." 
 Dh'eisd Cuchulainn ris gun gheilt. Bha a sgiath air 
 a togaii 08 aird, agus bha e dian-dheas airson na coimh- 
 3tri Bu righ e fein agus thilg e air ais gu h-uaiUeach 
 briathran ^ choigrich. 
 
 " Bheireamsa (ars* esan) briathar righ eile, 
 Nach toir thu mo gheills* air muir 
 'S mi fein ann a' m' bheatha." 
 
 Thoisich e an sin air caineadh, 's air di-moladh A' 
 Ghairbh:-" 'S bodach thu bhuidheann udlaidh, 's olc 
 thu feiL, 's olc do mhuinntir," 'chum a ghuineadh gu 
 geur fhearg 's gu cuthachcath. Thainig" iad gun dail 
 ^u cruaidh bhuillean. B' ann an sin 'bha 'chomhrag. 
 Bha claidheamh ri claidheamh a' cluiche ann am mire- 
 chath. Bha an talamh air chrith. Bha fuaim nam buill- 
 ean air a ghiulan leis a ghaoith bho ghleann gugleann 
 8 air a thilgeadh air ais gu larach a chogaidh le mac- 
 
 Zl "r ^''""- ^" ''"*"'' '"^ ^^^^ "* ^««'«h, gus 
 nach " b' airde An Gaibh air a' mhaoigh, na Cuchulainn 
 an gaisge." Cha robh a lethid riamh ri aithris ann 
 an Eirinn. B' iomadh gniomh gaisge air an robh 
 omradh ann an ursgeulan nan e-anarhaidh, ach 
 thug comhrag Chuchulainn ag-us A^ ah.i.uu u„-_ 
 
DUAN a' QHAIBBH MHIC STAIBN. 
 
 18 
 
 *ulle cleas 
 am mach 
 -san. Bha 
 I eile ami 
 1 leis a bhi 
 e : 
 
 sgiath air 
 tia coimh- 
 -uailleach 
 
 oladh A' 
 Ih, 's olc 
 Badh gu 
 ?un dail 
 omhrag. 
 ni mire- 
 m buill- 
 ffleann, 
 le mac- 
 eh, gus 
 lUlainn, 
 'is ann 
 I robh 
 h, ach 
 
 achd orra uile. Bha an da g'baiBgeach gu math a reir a 
 cheile. Bha An Oarbh, laidir, treun agus ro-ealanta. 
 Bha Cuchulain cleasanta, sgiobalta, agus neartmhor. 
 Cha 'n fhaca namh riamh cul a h-aon diubh. Bha iad 
 mar leoghain ann an neart, ann an cridhe 's ann an 
 togradh. Cia mar a chriochnaicheadh a chuis, cha b' 
 urrainn daibhsan a bha 'g amharcorra, innseadh, oir bha 
 iad co-ionann ann am buadhan : bha gach neach diubh 
 ag cumail suas a chliu. Air an t-seachdamh la chaidh 
 am fortan le Cuchulain. Le aon bheum cuimseach 
 sgoilt e sgiath A' Ghairbh 'u a da bhloidh agus dh' fhag 
 e gun dion e. Bha An Garbh a nis ann an dearbh 
 chunnart, ach thuirt e ri Cuchulainn nach geilleadh e 's 
 nach tionndadh e troidh fhad 's a bhitheadh e ann am 
 beatha. Bha cridhe mor cho math ri gairdean laidir aig 
 Cuchulain agus thilg e a sgiath uaithe air an fhaiche. 
 Shaoileadh le maithibh na h-Eireann gu 'n robh so tuille 's 
 a choir a* dheanadh airson coigrich a thainig gus an cur 
 fo chis. Ach cha chrqmadh inntinn ard Chuchulain cho 
 iosal '8 gu 'n gabhadh e ana-cothram air neach sam bith 
 ann an strith. An deigh do' n chath toiseachadh a ris 
 cha robh a chrioch fad' ann an amharus. Chog Cuchul- 
 ain le ealantas fior ghaisgich agus le aon bheum sgar e 
 ceann A' Ghairbh bho cholainn. 'N uair a shiolaidh ioll- 
 ach nan laoch, chuir Conall failte air a Bhuaidh-fhear, a' 
 toirt dha a "cheud chorn" ann am lanuis fearaibh 
 Eireann. Fhreagair Cuchulain ann am briathran an 
 duain mar so : 
 
 " Rinn raise gniomh air Giolla nan Cuan,— 
 Creideadh an righ mar is dual ;— 
 Tha leaba aon laoich 'n eo, a bh* air Cuan, 
 
Ill 
 
 
 !ii I 
 
 1^1 
 
 DUAIN ULTAOH. 
 
 A thriall gu tai«h Teamhra nan righ-fhlath 
 Ghabhail geill air foaraibh Eireann." 
 
 is e sin 8uim Duain A' Ghairbh Mhic Stairn, ffun dad a 
 leudachadh air briathran a bhaird. An toiseach tha 
 caismeachd an Doisair agus freag-airt fliear^ach Chon- 
 aill; an sin tlia An Garbb aigr an dorus agus tha na 
 lao.ch aigeannach air am bacadh leis an Dorsair o dhol 
 a m bad a cholg-rich ; andeigh earail bho Mhaobh, Ing-h- 
 ean Ochaidh, flath na Feinne, thugadh aite agus aoidh- 
 eachd do'n Gharbh ann an talla Theamhra ; thagh e 
 Cuchulainn am mach bho churaidhean na h-Eirionn air 
 fad agus chuir lad cath a bhuanaich re sheachd laithean 
 agus a ciiriochnaich le buaidh do Chuchulainn. 
 
 A reir an duain bha na daoine so am measg laoich na 
 h-Eirionn aig an am .-Conall Cearnach aon do na 
 righrean, Cu-riodh agus Lugha a mhac, Flabhaidh Mac- 
 Ghoraidh, Fraoch MacFiughaidh, Aodh M^cGharadh 
 Caoilte MacRonan, 0' ConcUir, Brichdean, Luagha' 
 Cormaig, Buinne agus Naois. Tha culd de na h-ainmean 
 s.n coitchionn anns a Ghaidhealcachd, 's gu sonraichte 
 ann an Eirinn gus an latha an diugh, agus tha an duan 
 a nochdadh gu 'ra bheil lad sean le aois iomadh ceud 
 bliadhna. 
 
 Tha e air aithris gu'n d' thainig An Garbh as an 
 
 Esraidh, ainm a tha air a sgriobhadh ann an aite eile 
 
 "Essa-Roimh" ag ciallachadh, a reir beachd Mhr Mhic- 
 
 Illeathain, -Easna Rolmh." Annan rann do'n duan 
 
 so mar a tha e air a chur sios le Macan-Leisdeir, tha e 
 
 air a radh gu'n d thainig e o'n - Ghreig uamharaich ro 
 
 fi:hairg,"ach cha thuigte bho 'ainm gu'n robh e bho'n 
 
 Roiu.h no bho'n Ghreig. Tha ainm Gaidhlig aige, agus 
 
 'q e 'b coltaichegu'm bu Ghaidheal a « h'n....aj».. n„:,.i!',:_ 
 
 K 
 
DUAN a' GHAIRBII MHIC STAIRN. 
 
 15 
 
 ilath 
 
 a, ffun dad a 
 toiseach tha 
 rgrach Chon- 
 agus tha na 
 )rsair o dhol 
 haobh, Ingh- 
 agus aoidh- 
 ra ; thagh e 
 i-Eirionn air 
 chd laithean 
 in. 
 
 8g laoich na 
 aon do na 
 Jhaidh Mac- 
 acGharadh, 
 n, Luagha, 
 L h-ainrnean 
 sonraichte 
 ha an duan 
 madh ceud 
 
 rbh as an 
 n aite eile, 
 Mhr Mhic- 
 do'u duan 
 loir, tha e 
 haraich ro 
 )h e bho'n 
 aige, agus 
 
 I VI aiu Uii^' 
 
 na h-Eirionn a* labhairt. Ach air an lamh eile, 
 ma's fior an seanachaidh agu« am bard tha eachdraidh 
 Chuchulain aithnichte o bhreith gu bhas. B'e Cuchuiain 
 an " sonndeas," leis am bu taitneach "sgeul na h-aimsir 
 a dh' fhalbh." Tha ainm ag tachairt oirnn gu trie ann 
 an sean sgeulachdan na h-Eirionn. Tha e coltach gu'n 
 robh tuiile a's aon ainm air agus gu'n do lean an t-ainm 
 "Cuchuiain" ris bho ghniomh gaisge a rinn e 'n 
 uair a bha e 'n a bhalachan og. Tha Mr. Mac-Tlleathain 
 ag ath-aithris sgeul air a phuing so, bho Leahhar na h 
 UUhre. Tha ainm an leabhair so ag ciallachadh, Leabhar 
 na Mairt Odhair, a chionn gu'n robh e air a chomhdach le 
 craicinn Mairt Odhair. Mar a tha an sgeul a' dol, b'e ceud 
 ainm Chuchulain, "Setanta." Bha gobhain iomraideach 
 aig sliabh Cuilinn d'am b' ainm Culand, a thainig gus 
 an luchairt aig Eamhaia a' thoirt cuireadh do'n righ, 
 Conor Mac Nessa agus Curaidheau na CraoibheRuaidhe 
 igu feisd. Bha Setanta aig an luchairt aig an am agus 
 fhuair esau cuireadli mar an ceudua, ach 'n uair a' 
 dh'fhalbh a chuideachd, dh' fhan e 'n an deigh gu crioch 
 Uchur air cluiche cham^nachd ris an robh e maille ri 
 chompanaich. Anns an fheasgair lean e each agus bha 
 e fadalach mu'n d'raiuig e gu taigh Chulaind. 'N 
 uair e dh' fheuch e ri dol a staigh, bha e air a 
 bhacadh le cu mor a chum an gobhain gu b' i dion a 
 thealaich re na h-oidhche. Leuma' bheisd fhiathaich air 
 gu grad agus thoisich i air a rcubadh, ach bha an giUe 
 i beagtapaidh agus bhuail e air achugugaisgeach. Rinn 
 an t-sabaid mor fhuaim air chors'gu'a cuala na h-aoidh 
 ean a bh'aig an fheisd e. Ghrad dh'eirich an gobhain 
 I o'n bhord 's fheoraich e an robh aon satn bith do 'n chuid- 
 eachd air fhasrail air d hoi PAaHh »y,a Kha -«'" -~«i.-Jh 
 
 'ifc 
 
16 
 
 DUAIN ULTAOH. 
 
 e gu cruaidh lols, olrars'esan chad'thainig duine riamb 
 thun an taigh m'oldhche gun a bhi air a reubadh leis a 
 chu. An sin chuitnhnich an righ mar a gheall Setanta a 
 leantuinn agus air ball ruit'i Pearghus Mac Roigh agus 
 feadhain eile do na h-aoidheau am mach gu 'shaoradh ; 
 ach 'n uair a rainig iad an t-aite chunnaic iad an sar- 
 ghaisgeach og a' seasamh os-cionn colainn a choin a bha 
 'cheana marbh. Thog Feargiius an giUe, gu h-aoibh- 
 neach, air a ghuailibh, ghiulan e do'n talla e anns an 
 robh a chuirm 's chuir e air an urlar e am fianuis an rigb 
 agus na cuideachd, a ghabh ris le mor shubhachas. Air 
 do Chuland a chuimliaeachadh gu'n robh a dheagh 
 chu, dileas, marbh, thuit e air caoidh call a choin, a 
 bha cho feumail dha a' dhion a thaighean 'sa threudan. 
 Sheas Setanta suas agus thuirt e gu'm faigheadh 
 esan air a shon culain do'n aon seorsa ris a chu a bha 
 marbh ma bha aon ri fhaotainn ann an Eirinn, eadar 
 Tonn Tuath 's an airde tuath agus Tonn Chliona 's an 
 taobh deas ; agus thairg e mar an ceudna curam a ghabh- 
 ail do'n taigh m' oidhche gus am fasadh an culan mor 
 gu leoir airson na h-obair. Bha Cathad, druidh an righ, 
 a'n lathair agus dh' iarr e gu'm biodh ainm a ghille air 
 atharrachadh o Setanta gu "Cu-Ohulaind,"— an cu aig 
 Culand, agus thuirt e gu'm biodh am balach iomraideach 
 fo'n ainm ur troimh nan gin«alaichean ri teachd 's gu'm 
 biodh 'ainm agus a dheagh-chliubeo gucrioch an t-saoghail 
 am measg dhaoine na h-Eirionn agus na h-Alba. Bho so 
 lean an t-ainm "Cuchulain " ris. 
 
 Anns na h-amasud bha amfacal "Cu" ag ciallachadh 
 "righ," agus tha cuid do'n bheachd gur e briogh an 
 ainm "Cu-chulain," righ Sliabh Chuilinn, oir bha 
 Cuchulain 'n a righ gun teagamh sam bith. 
 
NA CINN. 
 
 17 
 
 A rithist, anns an duan " Na Cinn/' tha e air a radh 
 gn'm b'c Cuchulain dalt Chonaill Chearnaich, ach ana 
 an duan eile, "Suiridh Eimhir" 's e Conall a bu dhalta 
 do Chuchulain. Phos Cuchulain Eimhir nighean 
 Fhorgail Seolta, mac peathar do Theathra righ nam 
 Formorianaich. Fathast, ann an duan eile, " Cuchulain 
 'n a Charbad " tha Cuchulain air ainmeachadh mar mhac 
 Sheimh-suailti, mhic] Aodh, mhic Agh, rahic Aodh. 
 Ann an Suiridh Eimhir tha am bard a toirt 
 cunntas air spors nan gaisgeach :— Bha ceannaird- 
 carbad nan Uiadh ag cluich aig luchairt Eamhuin. Bha 
 iad ag cur chleasan leis an t-sleagu, achiaidheamh, agus 
 ag deanadh gniomh na h-ubhal. Bha ann an sin :— Con- 
 all Cearnach, Fearghus mac Roigh, Loghaire, Celtchar, 
 Dubhthach, Cuchulain mac Seimh-suailti, agus Seel an 
 sgeulaiche iomraideach. Thug Cuchulain barr orra uile 
 anns na cleasan agus na gniomharan treun a rinn na 
 laoich agus bha goal aig na raaighdeanan air airson 
 luthmhoireachd a laimh, luathas a ghearra leim, mils- 
 eachd a chainnt, agus airson ailleachd a ghnuis. 
 
 Na Cinn. 
 
 Tha e air a chreidsinn le daoine jghluimte ar la-ne 
 gu'mbuin an duan so do'n chuairt-uine is aosmhoire do 
 sheann eachdraidh na h-Eirionn air am bheil aithris ann 
 an litreachas na duthcha sin. Tha an duanaiche ag cur 
 air eachdraidh mar a rinn Conall Cearnach dioghaltas 
 air naimhdean Chuchulain, a chuir e gu bas. Tha e colt- 
 ach gu'n robh moran sluaigh mu bhas an laoich, oir 
 'n uair a chuala Conall mar a thachair bhoidich e fein 
 agus caraid eile gu'n cuireadh iad na ceudan gu bas ; gu'n 
 " lionadh iad gad cho fad 's a bha 'san duthaich do chinn 
 mac Righ a dhioladh eiric Chuchulain," agus mar a bha 
 
 
 
 i'i 
 
 rl ' 
 
 
 
 
 i, 
 
 
 1; 
 
 
 1 ■ 
 
 
 V 
 
 H 
 
 
 
 
 
 
 1* 
 
 
 , • 
 
 
 |: B 
 
 ^'^1 
 
 f ^1 
 
 1 m 
 
 
 n 
 
 M 
 
 
 ^H 
 
 p 
 
 i^H 
 
 i'. 
 
 fl 
 
 |j' 
 
 ^1 
 
 l:i 
 
 ■ 
 
1^ 
 
 DUAIN ULTACH. 
 
 I f 
 
 Conall g'am marbhadh bha a charaid " g'an cur 
 air a ghad." Anns an leabhar "Dan Gaisge " leis na 
 braithrean Mic Chaluim, tha iomradh air bas Chuchulain 
 mar so : " An uair a chaidh Cuchulain a leon, thuirt e ris a 
 ghiir a bh'aige, dol gu Conall, is innseadh dha gu'n do 
 thog a dhalta taigh ur. Dh'fheoraich Conall dheth, Ciod 
 an airde, am fad agus an leud a bha 's an taigh? 
 Thuirt an gille, 'n uair a laidheadh e, gu'm biodh a 
 shron ri druim an taighe agus cul a chinn ris 
 an urlar ; 's an uair a shineadh se e fein, gu'm biodh a 
 chasan aig ceann iochdrach, 'sa cheann aigceann uachd- 
 rach an taighe ; oir chuir Conall boidean air fein 
 neach sam bith a bheireadh sgeul bais Chuchulain d' a 
 ionnsuidh gu'm marbhadh e an neach sin. 'N uair 
 a cbuala Conall an sgeul so, thuirt e gu 'robh a dhalta 
 marbh ; ach chuir an teachdaire fhianuis air fein, nach 
 esan a thug sgeul a bhais dha. Tha an duan ri 
 fhaotainn ann an caocjiladh leabhraichean agus co- 
 chruinneachaidh do sheann sgeulachdan agus bhardachd 
 air atharrachadh ann an cuid do nithean beaga, ach a 
 co-chordadh air fad ann am brigh. Is ann bho Leabhar 
 na h-Uidhre a thug Mr. MacIIleathain an Duan agus 
 tha e'toiseachadh mar so :— 
 
 EIMHIR. 
 
 "A Chonaill, r.ha sealbh na Cinn — 
 Deimhin learn gur dheargas t-airm ; — 
 Na cinn do chitheam air a ghad, 
 Sloinntear leat na fir fo 'm faoibh." 
 
 CONALL. 
 
 ' A nighean Fhorghaill nan each- 
 A Eimhir oig nam brigh binn ; 
 'S ann an eiri''' chon nan cleas 
 Thugas leam a nios na cinn. 
 
NA CINN. 
 
 19 
 
 Tha Conall &g innceadh do Eimhir, banntrach Chu- 
 chulain, mar aghabh e diog^haltasair luchd marbhaidha 
 ceile agus ag freagairt nan ceistean a tha i ag cur air mu 
 ainmean nan daoine d'am buineadh na cinn a thug e d* 
 a h-ionnsuidh air a ghad. Ceann an deii^ii ceann dh' 
 aiumich e dhi gus an do sgithich i do'n sgeul agus dh' 
 fhaighnich i : — 
 
 •' A Chonaill mhoir, raiigh an sgeul — 
 Oreud a thuit, le d' laimh, gun lochd, 
 Do 'n t-sluagh eagnuidhthe a bheil 'n sin, 
 An dioghaltas cinn a' chon ? " 
 
 Fhrea^air Couall :— 
 
 " Deichnear is seachd fichead ceud — 
 Deiream pein is aireamh sloigh — 
 Do thuit leamsa druim air dbruim, 
 Do nimh mo chuilg cunnia, rag." 
 
 Ach cha do leighis an dioghaltas so creuchd-cridhe 
 Eimhir agus dh' iarr i bas 'us adhlac ri taobh a Choin : 
 " A Chonaill tog mi 's an fheart," — 
 Tog mo leachd os leachd a' chon 
 Os d'a chumhadh rachainn eug, — 
 Cuir mo bheul ri beul a' chon." 
 
 " Is mi Eimhir a' s caoine dealbh — 
 Ni faighinn aearbh dhioltadh dhomh, 
 Do dheur no chan 'eil mo speis, — 
 Truagh m' fhuireach air eis a Chon." 
 
 Mar 30 tha an duan ag criochnachadh, a leigeil ris 
 dhuinn nach eil riarachadh ri fhaotainn ann an dioghal- 
 tas, air cho coimhlionta 's am faod e a bhith. Bha e 
 na chleachdadli . ig na Gaidheil, eadhon ri linn Chuchu- 
 \ gu 'm biodh oidean a' togail dhaltan. B' e Conall 
 J Chuchulain a reir cuid do na duain agus sheas e le 
 fior dhilseachd ri thaobh ann an cunart agus dhioler bhas 
 mar a chunnaic 'Jinn ann an "Duan nan Ceann," ged 
 
 m 
 
 f I 
 
 h ' rl 
 
 '-■ ' i 
 
 v f 
 
20 
 
 DUAIN ULTACH. 
 
 II 
 
 Iriiil;! 
 
 if 
 
 H'l 
 
 a chosd sin dha beatha a bhraithrean ceile feln ; agus 
 chi Sinn gu'n do sheao Cuchulain cuis Chonaill 'n uair a 
 bhaesan ann an amhghar, fo g^heimalibh Chcnlaoicti a 
 mharbh Cuchulain lo cloas na Gatha-bhuilg. 
 
 CONL. OCIi. 
 
 Is ainmic ann am bardachd na h-Eirionn a tha sgeul 
 cho dubhach, goirt, air aithris 's a tha ann an Duan 
 Chonlaoich. Tha na ceud fhacail, leis am bheil an duan 
 ag toiseachadh, ag toirt rabhaidh air nadur an sgeoil. 'S 
 iad so ii.& briathran : — 
 
 *' Do chuala mi iad o shean, 
 
 Sgeul do bhoineas ri cumha 
 ' la trath dh 'a haithris gu trom 
 
 Ga ta e mar ainnis oirnQ." 
 
 Tha Cuchulain a' tighinn 'n ar fianuis 's aa duan so aon 
 uair eile ; agus ann an da rathad nach eil a chum cliu 
 an laoich. A reir saobh-eachdraidh, thogadh Cuchulain 
 ann an Dun Scathaich 's an Eilean Sgiathanach far an 
 robh taigh foghluim airson cleasan arm. B'e ainm na 
 mna-teagaisg Scathach agus bb*, i iomraideach air 
 feadh Bhreatuinn 'n a linn. A'n so fo theagasg 
 Scathaich tha e coltach gu'n d'ionnsaich Cuchulain an 
 lann a chleachdadh agus an b^.ath oibreachadh mus 
 deach e gu Eirinn. Ann an "Suiridh Eimhir" tha e 
 air innseadh gu'n robh Cuchulain agus Aoise ag cluiche 
 air enchdar gaisge agus ag cur chatha. Bhrist Aoise 
 claidheamh Chuchulain na bhloighdean gus nach robh 
 e ni b'fhaide ua dhorn. A chum a h-aire a thoirt uaithe 
 fhein, ghlaodh e gu'n robh fear-carbad Aoise, a da each 
 agus a carbad air tuiteam sios 's a ghlaann 's gu'n do 
 chailleadh iad. Sheall Aoise suas, agus ghabh Cuchulain 
 iiii eothram gus a ghicadh. Rug e air a da bhroilleach 
 
 jftt.*-"-. 
 
NA CINN. 
 
 21 
 
 a^us thilg 8 thar a ghuallain i, Rgna ghiulain e i air 
 falbh g' a chuid daoine. An rin leig e air an talamh i 
 agU8 cbuir e a chlaidheamh ruiste thairis oirre. Ghlaodh 
 ise "Beatha airson beatha, a Chuchulain." "Mo thri 
 dhurachdan dorah " ars' esan. " Bithidh iad dhuit mar 
 'thig- iad bho t-anall," fhreagair ise. Dh' iarr Cuchulain 
 gu'n d'thugadh i urras do Scathach gu'm biodh sith eat- 
 orra ; gu'n rachadh i leis an oidhche sin g' a thaigh ; agus 
 gu 'm beireadh i mac dha. B' ann inar sin a thachair. 
 An deigh sin dh' innis Aoise gu'n robh i torrach agus 
 
 gu'm beireadh i ma^ 
 
 An ceann seachd bliadhna bho 
 
 'u la so cuiridh mi gu Eirinn e " ars' ise, " agus fag 
 thusa ainm air a shon.' Thug Cuchulain fainne oir di 
 airson an leinibh agus thuirt e rithe an gille a churd'a 
 ionnsuidh ann an Eirinn 'n uair a fhreagradh an fhainne 
 a mheoir, agus gu'm b'e Conlaoch an t-ainm a bheireadh 
 i air, 's nach innaeadh e ainm, no aito-comhnuidh, no ni' 
 sam bith mu thimchioll fein do neach sam bith ; nach rach- 
 adh e am mach a rathad duine sam bith, 's nach diultadh 
 e comhrag a thoirt do dhuine sam bith. Thill Cuchul- 
 ainn an sin d' a dhuthaich fein. A nn an co-chruinneach- 
 adh Mhic Chaluim, tha e air a radh gu'n robh aig Cuchul- 
 ain leannan ann an Albainn do 'm b' ainm Aoise agus 
 gu'n robh mac aige rithe. Gbeall e gu'm pilleadh e d' a 
 hionnsvidh 'n uair a gheibheadh e a bhi 'n a Ard cheann- 
 feadhna air armailte na h-Eirionn, agus an sin gu 'm 
 posadh e i. Chuir i Conlaoch gu Dun-Scathaich, an t-aite 
 a b' ainmeile 's an am sin airson ioghlum a thoirt seachad 
 dothrcunlaoichannsgachcluichrioghailadheauadhfeura- 
 ail iad ann an latha a bhlair." Bha Conlaoch air fhogh- 
 lum anns gach lu-chleas a b' fhiosrach d' a mhathair air 
 an robh eolas aig Cuchulain ach aon chleas d 'am b'ainm 
 
 
 *]■■■ 
 
22 
 
 DUAIN ULTACH. 
 
 ■If ■ 
 'ii'i 
 
 an gath-boigr. 'Nuair a thainig- Conlaoch gu aois chuir a 
 mhathair e gu Eirinn, 'a chuir i fo bhoidean e nach inn- 
 seadh e CO e fein, 's gu'ii d'thugadh e athair ceang-ailte 
 leis d 'a h-ionnsuidh-se. Bha fios aice g-u'm biodh 
 coimhstri dheij ,hainneach ana 's gu marbhadh Cuchulain 
 a rahac leis agiiath-bbolg. B'e so a dioghaltas air Cuchul- 
 ain airson gu'n d'rinn e a mealladh- B'uamhasach an 
 dioghaltas e ; agus thachair mar a dhealbh i. 
 
 Chaidh Conlaoch gu Eirinn. Bha laoich Chlanna 
 Rughraidhair uriar Chaigeimh Uladh, fo Chonchobhar 
 agus Chonall Cearnach. 'N uair a bha iad cruinn air 
 an fhaiche thainig Conlacih orra, " borb 'n a fhraoch " :- - 
 •' ^n curaidh crodha Conlaoch ; 
 A dh' fhiosnadh m'ar claraibh grinn, 
 Dhun-Sgathaich gu h-Eiririn." 
 No mar a tha leabhar Mhic-Chaluim ag radh :- 
 " Gu'n d' thainig oirnne borb laoch, 
 An curaidh calma Conlaoch, 
 Bearta trenna ghnathaicheadh leis 
 O Dhun-Sgathaich gu h-Eirinn." 
 Thug e faireachadh do na laoich le 'bhi :— 
 
 " Buaileadh beum sgeith air an fhaich," 
 agus cha 'n fhaca an righ riarah a leithid ann an coig- 
 coigeamh Eirinn. B'e Conall a thainig am mach a thoirt 
 coinneamh do n choigreach og. Bha 'n strith cruaidh, 
 ach cha do rahair i fada agus a chum ioghnadh na bha 'g 
 amharc orra, cheangail an t-oganach Conall. Ach cha do 
 stad e aig sin. Aon an deigh aon, mar a thigeadh gais- 
 gich Chlann Rughraidh air an adhairt, bha Conlaoch 
 g'an ceangal gus am robh ceudnar aige fo gheimhlibh. 
 Chuir Conchobhar teachdaire an sin gu Cuchulain ag 
 iarraidh furtaehd. Tha am bard ag deanadh iomraidh 
 air mar '^Ardrigh eagnaidh Uladh." Aig an am bha 
 
NA CINN. 
 
 23 
 
 e aig" "seann dun ceilidh nan Gaidheal," "Dundealgaln 
 ghrianach, g-hloin." ^n uair a chual' e mar a bha dh- 
 imich e gu Conchobhar, ach tha e coltach gu'n d'rinn e 
 dail, oir thilg* Conchobhar air gu'n robh e mall ann a bhi 
 tighiun, — 
 
 " As Conall suireach nan steud meara, 
 A'n cuibhreach, a's ceuda d'ar sluagli." 
 
 Cha robh Cuchulain ro-thog-arrach dol a shabaid ris a 
 ghaisgeach a b'urrainn Conall a cheangal. Bha Conall 
 mi-fhaighidinneach 's e 'n sas ag'us ghuidh e air Cuchul- 
 ain cabhag a dheanadh. Ars' e fein :— 
 
 " Na smaoinich gun dol 'n a aghaidh, 
 A righ nan gorm-lann graineil ! 
 A lamh chruaidh gun laige ri neach, 
 Smuainich air t-oide a's e'n cuibhreach." 
 
 Ghluais so Cuchulain agus thainig e 'm fagus ague 
 dh' fheoraich e 
 
 " Fios t' airm ? Co do dhuthchas ? " 
 Fhreagair Conlaoch g'u'n robh e fo gheasan gun a 
 sgoula innseadh do neach sam bith, ach na'm bitheadh 
 e saor bho bhoidean, nach robh duine ann an Eirinn 
 do'n innseadh e ni bu luaithena do Chuchulain. B'e n 
 cleachdadh "sgeul innseadh mar charaid " no cath a 
 chur, agus o nach b' urrainn do Chonlaoch a bheulfhosg- 
 ladh a chionn nam boidean a chuir a mhathair air cha 
 robh ann da ach a chomhrag. Chaidh an strith gu 
 cruaidh agus fhuair Cuchulain fa-dheireadh gaisgaach a 
 bha cleasanta, tapaidh ann an innleachd catha. 'N uair 
 a chunuaic e nach rachadh aige air buaidh fhaotainn air 
 a'u doigh sam bith eile chleachd Cuchulain an gath-bholg 
 agus lotadh a mhac gus a bhas, oir bha Cuchulain g&rg 
 aim an comhrag. Bha cleas a ghath-bhuilg ioma-lubach 
 
 i 
 iii 
 
 
 it' 
 
 n 
 
 J i t 
 
 I 
 t 
 
 :-l; 
 
u 
 
 DUAIN ULTACH. 
 
 i I'- 
 
 m\ 
 
 agrus duilich a chleachdadh. Aig am Chuchulain bha e 
 air a ghnathachadh le gaisg-ich 'n uair a bhiodh iad ann 
 an teannteachd a cogRdh le saighdean. Bha Cuchulain 
 air a lionadh le raor speis do'n grhiuilan a ghiulain e feia 
 cho treun agus air dha a bhi air a lot gu bas dh'fheor- 
 aich e dheth a rithist sgeul a dhaimhean 's a dhuthcha. 
 "T' arm a'sdo shloinneadh gu lom : 
 Na teirig a dh' fholchainn oirnn." 
 
 Fhreagair Conlaoch mar so agus chaidh a h-uile facal 
 do'n sgeul ghoirt gu cridhe Chuchulain ni bu ghuiniche 
 na ged bu ghath-nimhe as a bholg e : 
 
 " ^ mi Conlaoch mac a' Choin, 
 Oighre dligheach Dhun-dealgain :— 
 Is mi'n run dh'fhagas am broinn, 
 As tu aig Sgathaich ga t' fho^rhlum." 
 
 JDh'innis e mar a chuir a mhathair e gu Dun-Sgathaich 
 '8 gu Dun-tairbhe a dh'fhoghlum cMeas agus gaisge 
 agus gu'n d'ionnsaich e uile chleasan nan oil-thaighean 
 sin ach an gath-bholg amhain. Chum a mhathair an 
 t-eolas so uaithe air chor 's gu'n tuiteadhe lelaimhathar 
 agus is e so guidhe dheireannach Chonlaoich 
 
 ••Thoir mo mhallachd gu m' mhathair, 
 O's i chairich mi fo gheasaibh ; 
 'Sa chuir an lathair ni'lhuluing,— 
 A Chuchulain— h'ann le d'chleasaibh." 
 Chunnaic Cuchulain an fhainne a dh' fhag e aig Aoise 
 bliadhnachan roimhe sin agus chreid e an sgeul agus 
 thog e caoidh air son a mhic. - Dh'iath umam ceud 
 cumha " ars esan, 's e caoidh bas aon mhic le a laimh fein. 
 Eadhon aig an am chraidhteach so bha inntinn cholgarra 
 Chuchulain a' dol an deigh arith 's a bhlar. Bha da ni 
 ag cur bioiu air,-gu'n do mharbh e a mhac fein guu 
 
DEIRDRI. 
 
 2& 
 
 fhios dha ; agus nach b'urrainn d'a mhac, air dha 'bhi 
 marbh, cuideachadh leis an aghaidh a naimhdean. Is 
 iad sin an da sraaoia leis am bheil an duan ag- crioch- 
 nachadh anns na briathran so : 
 
 •* Na mairinns' a's Conlaoch slan, 
 Ag iomairt air :hleasa an comhlan ; 
 Chuireatnaid cath formadach, treun, 
 /..- fearaibh Alba agus Eireann." 
 
 Sin agaibh cunntas g-oirid air Cuchulain, mar a th* 
 e air a dhioghlum bho leabhar Mhr. Mhic Illeathain^ 
 's bho sheann sgeulachdan nan Gaidheal. 
 
 Facal, a nis, mu Churaidhean na Craoibhe Ruaidhe. 
 B' i a' Chraobh Ruadh ainm aon do na taighean a bha fo 
 thearmunn luchairt Eamhuin. Bha na Curaidhean a 
 comhnuidh 's an taigh so mar a bhitheas saighdearan 'n 
 ar la-ne ann an daing-neachd. Bha an cliu air a sheinn 
 leis Da baird ag-us air a labhairt ann an oraidean nan 
 seanachaidh. Bha iad air am moladh le ard 'us iosal mar 
 laoich thapaidh,thre'an,aiscionnach ag-us chumhachdach 
 ann an cath, chiuin, agus mhallda ann an sith. Bha iad air 
 an ionnsachadh 'n an gairra aig taigh na Craoibhe 
 Ruaidhe agus choisinn iad an cliu le'n treunadas. Tha 
 ainm an taighe air a chuimhneachadh fathast anns an 
 fhacal Greeveroe, ainm clachain faisg air Armagh. 
 
 DEIRDRI. 
 
 Tha sgeula Dheirdri air a chur ri chelle le Mr. Mac- 
 Illeathain bho sgriobhaidhoan Mhic an Leisdeir agus an 
 Ollaimh urramaich, Doctair Irvine a bh'ann an Dun- 
 Challuinn. Bha an sgeula ro-chumanta aon uair 's a 
 Ghaidhealtachd agus bha iomadh samhladh dheth air a* 
 
 S&'riobha.dh. A nis: {a Annha imnVi 'ail noa/>K \\an ia ii-MKOinn 
 
 innseadh. Ann an Leabhar na Feinne, tha Iain Og He 
 
 
 H 
 
 M 
 
26 
 
 DUAIN ULTACH. 
 
 ;'j 
 
 I :ii 
 
 ag" aithris gu'm b'urrainn do chuid do mhuinntir Mhuile 
 an sgeul a ghabhail anns a bhliadhna 18 lO, agus gu'n do 
 Sffriobh an sar-Ghaidheal, Mr. A. Carraicheil e bho 
 aithris seann duine ann am Barradh, d'am b' ainm Mac 
 Neill, 's a bhliadhna 1871. Ach tha na seann daoine aig 
 an robh na h ursgeulan 's na duain a bhuiueas do na 
 linntinn cein, a' faibh, gus nach 'eii moran diubh air am 
 fagail. Tha leabhraichean, a nis, a g-abhail aite an t- 
 seanachaidh, agus sgriobhaidhean aite na cuimhne. An 
 aite na teangaidh bheo, na gnuis laiste agus na impidh- 
 eachd a tha 'n comas a' ghuth a' bhrosnachadh ann an 
 iuntinn daoin^, feumaidh sinn cur suas leis an duilleig 
 mharbh air am bheil na sgeulachdan clo-bh«ailte. 
 
 Tha roimh-radh goirid air duan Dheirdri a tha Mr. 
 Mac Illeathain ag tionndadh gu Gaidhlig Albanach 
 an la'n diugh air an doigh so;— Air bhith do righ 
 Eireann, Conchar, a' dol a phosadh ban-righ d' 
 am b' ainm Deirdri, agus ag uUachadh air son na 
 bainnse, mharbh iad laogh og. Bha sneachd air urchur 
 'n alaidhe air a ghrunnd 's an am. Dhoirt iad fuil an 
 laoigh a rauigh air an t-sneachda agus laidh fitheach air 
 an fhuil. Bha Deirdri a' sealltuinn a mach air uinneig 
 Aig an am. Chunnaic i 'm fitheach ag ol na fola, agus 
 thuirt i ris an righ :— " Nach bu mhaiseach an duiue aig 
 am bitheadh a chneas cho geal ris an t-sneachda, a 
 ghruaidh cho dearg ris an fhuil, agus fholt cho dubh ris 
 an fhitheach." Fhreagair an righ, ag radh gu'n robh 
 clann peathar aige-san, agus gu'n robh a h-aon diubh 
 air an robh gach buaidh a dh' ainmich i. Thubhairt 
 Deirdri ris an righ, a rithist, nach cuireadh i cos 'n a 
 '• •'^•-'"i^" ft"D «"' icxiv;cauu 1 an liuiiiuHin. iiiF an aoDuar 
 sin chuir an righ fios air, Thainig e fein agus a dha 
 
 ^1 lih 
 

 DEIRDRI. 
 
 27 
 
 -fl 
 
 bhrathair. B'e an ainmeanan Naois, Aille and Ardan. 
 Air do Dheirdri Naois fhaicinn lionadh i le gaol dha, 
 ioiinas gn'n d'fhalbh i leis, agus dh' fhag^ i an righ. 
 Dh' fiialbh Naois agus a dha bhrathair air luinff, agus 
 sheol iad gus an deachaidh iad air tir aig Beinn Aird. 
 Agus bha giolla beag 'n an cuideachd d' am b' ainm an 
 Gille Dubh, a bha na chomh-dhalta dhaibh, agus a' 
 feitheamh orra : 
 
 Bho so tha an duan a' fosgladh, 
 
 Dh' fhag na braithrean Deirdri agus an Gille Dubh 
 am Beinn Aird (ann an Earra-Ghaidheal, a reir beachd 
 chuid) agus dh' fhalbh iad air turns gu duthaich Mhic 
 Rosnaich, "ceann fear Fail " An sin, thoisich an Gille 
 Dubh air gaol a dheanadh ri Deirdri. Dh' fhiach e ri 
 'cosnadh le nithean maith air.' >n a buird. Tha e coltach 
 nach robh baird nan amana sud oscionn a bhi buaireadh 
 ghruagaichean le pailteas de storas ni 's mo na tha baird 
 ar latha fein. Tha eadhon an sar bhard Douncha Ban. 
 a' cluiche air teudan a chridhe mar so ;— 
 
 *• 'S e'm fath mu'n biodh tu talach orm, 
 Gur ro-bheag leat mo storas ; 
 
 'S nis nam faighina mar rium thu, 
 
 Cha leanainn air an t-seol sin ; 
 Dheanainn aiteach fearainn, 
 
 A's crodh-bainne chur mu chro dhuit ; 
 Mharbhainn iasg na mara dhuit, 
 
 'S am fiadh 's a bhealach cheothar, 
 Legunna caol nach mearachdaicb, 
 
 'S a mhealladh fear na croice." 
 
 Cha robh an Gille Dubh, dh' fhaoidte, cho briathrach, fil- 
 eanta, achcha 'n'eii teagarah nach d'tiuu maise Dheirdri a 
 dhu-losgadh le gaol, agus rinn e "dur shuiridh" rithe 
 
 
 ' ■*■ 
 
 i 
 
 i ii 
 
 Mill 
 
 it' 
 
 t!»'ili 
 
 lili r- 
 
iiil f 
 
 28 
 
 DUAIN ULTACH. 
 
 til 
 
 111! 
 
 Thoisichegufoil. "Bu chuibhte orm a'sortbhithcuid- 
 eachd,"achair dha a bhi air a dhiultadh gu. grad, dh' 
 fhas e dian "na thagradh agus g-heall e nach biodh uir- 
 easbhaidh oirre do reamhrachd naduthcha ;— 
 "Gheibheadh thusa, Dheird'-i ghuanach 
 Bhuamsa air mhaduinn a maireach, — 
 Gheibheadh tu bainne 'chruidh chraobhaich 
 Agua maorach a Innis-aonaich. 
 
 " Gheibheadh tu muinealan mhuo, 
 Mar sin agus sruthaga sheann-tuirc ; 
 Gheibheadh tu braoideach as bo, — 
 'S a laoigh mhin na fuilinu a'n so." 
 Ach cha bhi9dh Deirdri air a mealladh bho a gradh le 
 geallaidheaa no le geur^ghuidhe a Ghille-Dhuibh. B'e 
 'freagairt :~ 
 
 " Ged gheibhinn uait caclaich fhiadha, 
 Agus bradain bhroinue gheala, 
 B' annsa leam bior-chuKchas 
 A laimh Naoia Mhic Uisneachan." 
 
 " B'e Naois a phogadh mo bheul,— 
 Mo cheud fhear 's mo cheud leannan ; 
 B'e Aille leigeadh mo dheoch, 
 'S b' e Ardan a chaireadh m* adhart." 
 Chaidh Deirdri gu mullach beinne a bha faisg air a 
 taigh-comhnuidh agus sheallji thairis air a chuan airson 
 bata chlaun Uisueachan. Ciiuunaic i iad air an lear. 
 Bha Ard 'us Aille air an stiuir agus Naois 'g an cuid- 
 eachadh. Dh' earalaich i an Gille Dubh gun smid a' 
 radh lis na braithrean mu dheighinn a ghaoil air an do 
 labhair e rithe-se air eagal gu'm marbhadh iad e gun 
 chionnt, 's nach creideadh iad gu'n robh ise neo-chionnt- 
 ach. Thainig Clann Uisneachan air tir agus dh'fheor- 
 aich Deirdri dhiubh ciod a chum cho fada iad air falbh 
 bhuaipe-se. Dh 'innis iad d'i sgeul an turuis. Bha iad 
 
DEIRDRI, 
 
 29 
 
 1 
 
 air an glacadh le Mac Rosaaich an righ "ceann fear 
 Fail," affus air an cur fo gheimhlibh. Biia dull aig 
 Deirdri nach robh gaisgich air an t-saoghal cho curah- 
 achdach ri Naois, Ardan 'us Ailie, agus cha do thaitinn 
 an naigheachd so rithe. A reir gnaths an linn sud bha 
 armachd air a cumail suas mar aon do na priomh bheusan 
 agus b'e miann gach duine og a bhi ard-aigneach, 
 cruadalach, agus coimhlionta ann an gniomharan- 
 gaisge. Bha na h-amana buaireasach, doirbh, agus 
 bu trie, gun teagamh, a bhiodh neart 'dol thar ceart, ach 
 bha riaghailt a cheartais a reir is mar a bha i air a 
 tuigsinn, air a dion gu dileas agus gu bichionta. Bha 
 Jagh onair air aideachadh leis gach duine agus b'fhearr 
 le neach tuiteam 's an strith na gu'm biodh e fo mhi- 
 chliu. Ma bha cogaidhean agus euchdan-fola cumanta, 
 bha mar an ceudna a bharail gu'n robh onair neo- 
 thruaillidh ni bu luachmhoire na beatha. Cha robh 
 beatha duine cho fiachail ann an suilean nan daoine 
 treuna sud, 's a bha an doigh anns an giulaineadh neach 
 e fein 's a mhachair agus anns a bhlar. 'N ar latha-ne 
 tha 6 furasda 'bhiditeadh nancleachdaidhean fuilteacha 
 bh' aig ar cein-sinnsearan, agus, da-rireadh, bu choir 
 duinn meas ard a chur air gnathas-siobhalta an linn 's 
 am bheil sinn beo ; ach 'n uair a smuainicheas sinn gu'^ 
 robh iadsan a' cleachdadh le dilseachd nam modhana, 's 
 nambeusanab'aithne dhaibh gun solus an t-soisgeil 
 's gun eolas air slighe a b' fhearr, ciod am fios nach ann 
 bu choir duinn a bhi toirt fainear an t-sail a tha 'n ar 
 suilean fein mus toisich sinn air a bhi spionadh an 
 smuirnein as an suileansan. Tha freagairt Dheirdri a' 
 
 tOlrt Snillifi /liiinn 
 
 laoich air seasmhachd ann an cath :— 
 
 !| 
 
 air na beachdun a bh' aig na seauu 
 
 ?i 
 
 ti 
 
 
 i 
 
 : I 
 
 «t 
 
 i^ 
 
 i 
 
 i:! 
 ■I 
 
3Q 
 
 DUAIN ULTACIl. 
 
 " C aite an robh 'ur nairm ghaisge, 
 'S 'ur lamhan tapaidh fuileach ; 
 N' uair a dh 'fhuilling sibh— sibh fein slan- - 
 Do Mhac Hoanaich 'bhi 'g ur diongmhail ? " 
 
 'N uair bhrist Cuchulain sgiath a Ghairbh 's e thuirt 
 
 Mac Stairn,— 
 
 "... aou cheum teichidh, 'n oir na 'n iar, 
 Cha tug mi riamh 'a mi 'm'.bheatha." 
 
 Agus tha Ossian MacFhiaa ard-fhilidh nau Gaidheal 
 
 ag" radh :— 
 
 " Theich bhur daoine fein gu narach, 
 Cha bhi 'n ainm am feasd 's na danaibh, 
 Oigh cha tig le olar na'n comhail ; 
 Na'n |;each uaigneach tha iad bronach." 
 
 Bha guth Dheirdri air a thogail, mar gu'm b' eadh, ann 
 am feirg riu airson gu'n do leig iad le Mac Rosnaich an 
 glacadh 's iad beo. Labhair i mar a rinn i, ged 'bha teas 
 o-haol oirre airson Naois agus ged 'bha iad air falbh 
 bhuaipe la agus bliadhna. Bu mhor an tamailt gu'n do 
 cheannsaieheadh iad ; na'n robh iad air am marbhadh 
 ann an comhraig, rachadh corranach a sheinn os an cionn 
 agus thogadh na baird carraig-chuimhne thairis orra ann 
 an duain a bhiodh iomraideach re nan linntean, ach cha 
 robh ach eas-urram agus tair ann a bhi air an claoidh le 
 
 uamhaid. 
 Fhreagair na braithrean Deirdri gu ciuin, ag gabhail 
 
 an leithsgeil :— 
 
 " Cadal gu'n d' rinn sinn 'n ar long, — 
 An triuir bhraithre druim ri druira ; 
 M' am d' fhairich sinn beud na feall, 
 Dh' iath na se-long-deug umain," 
 
 Thugaibh fainear mar a chronaich i iad. Nach d' innis 
 mi dhuibh, ars' ise,— 
 
 _:_ v.ui^>.». v.~« 
 
 'S nach bu shurd air oogadh cadal. 
 
DEIRORI. 
 
 81 
 
 Cha b'ann air sgath an tiachd a fhuair iad o chadal, 's iad 
 air deorachd, a ghabii iad priobadh, flireagair iad, agus 
 chaidh iad airan aghairt le sgeul an cruadail. Chuir- 
 eadh iad ann an uamha shalach fo'n talamh "far an 
 tigeadh fodhainn an saile, tri naoi uairean gach aon la." 
 Ach bha nighean mhaiseach, throcaireach Rig an righ 
 agus tha e coltach gu'n d' rinn sgeimh Naois a cridhe a 
 bhuanachadh, oir ghabh i truaghas diu agus thug i 
 dhaibh seicheachau a bh* aig a h-athair, gu 'bhi 'g an 
 diou bho' n uisge. B'e Tiormhail aium na h-inghein. 
 Cliuir a h-athair fios oirre agus dh' innis e dhith gu'n do 
 thairg righ Eirinn Ian a luinge "do dh' or s do dh' 
 innsridh, 's do dh' ionmhas " 'n an cuireadh e ua coigrich 
 am mach air cuan ua h-Eirionn gu 'bhi air an sgrios. 
 Tha e coltach gu'm b' e Conchobhar a thug an tairgse 
 so. Cha robh an righ cinnteach a uaignidheachd Thior- 
 mhail agus thug e searaadh cruaidh dhigun an ni innse- 
 adh do neach sam bith. "Cha 'n 'eil ruine nam ban 
 maith " ars' e fein, " Innsidh iad 's a chuil na chluinneas 
 iad." Gheall i, gun mhaille, gu'm biodh an tairgse air a 
 cumail an uaigneas, ag radh gu durachdach : 
 
 " Clod an ruine a bhiodh ann 
 Nach innseadh tu do t' aon inghean ? 
 'S an ruine a gheibhinnse uait, 
 Gun gleidhinn bliadhna, gu dil, 
 Fo bhile mo chiche deise ; 
 'S an ruine gheibhinn bho chach, 
 Athair ghraidhe ! gu'n innsinn duitse." 
 
 Leis na briathran so air a bilean, dh'fhalbh i do'n uaimh 
 anns an robh mic Uisneachan air an dunadh suas agus 
 dh' innis i dhaibh mu'n cunavt agus ghabh i os laimh 
 an cur fa sgaoil. Dh'fhalbh i, agus chaidh i far an robh 
 an ceard Cluanach a' bualadh ord gobha air innein. 
 
32 
 
 DUAIN ULTACH. 
 
 I' 
 
 I' 1; 
 
 I m 
 
 Ml '' 
 
 Thuirt i gu'n do thuit iuchraichean a h-athar thar bord a 
 
 luin^e. Rinn an ceard tri iuchraichean buadhach di 
 
 agus leo sin dh'fhuasgail i na glasan leis an robh na 
 
 braithrean air an ceangal. Dh'iarr iad tri claidhmhean, 
 
 Ion air son choig oidhchean, agus solus ceire a chum 's 
 
 gu'm bu leir daibh an aghaidhean fhaicinn. Mar an 
 
 ceudna, dh'innis i dhaibh mar a dh' fhaodadh iad long a 
 
 h-athar a ghlacadh bho 'nfhear mhor a bha 'cumail faire 
 
 oirre. Dh'imich iad gus an traigh, fhuair iad buaidh air 
 
 sgioba na luinge agus nan rachadh Tiormhail maille 
 
 riu gheall iad :— 
 
 " As aoD bhean cha teid os do oheann 
 Ach aon' bhean s' an tir a'n teid thu." 
 
 Fhreagair i :— 
 
 " — Fanaidh mi bliadhna air do ghaol, 
 Af U8 bliadhna eile chion t-ioniraidh ; — 
 'N ceann na coigeamh na seatbamh bliadhna, 
 Thig 'g . i' iarraidh 'n sin air m' athair, 
 'S gleidhidh rnise do shith dhuit 
 Bho righ an domhain 's bho Chonchobhair. " 
 
 Las fearg Dheirdri 'u an aghaic'h a chionn gu 'n d' 
 fhag iad Tiormhal 'n an deigh. A thaobh mar a rinn i 
 an teasraiginn cha 'n iarradh ise a bhi thairis air Tior- 
 mhail gu brath, Dh' eignich i iad gu dol air an ais air- 
 son Thiormhail agus ghabh iad an turus a ris agus 
 Deirdri maille riu. 
 
 Chunnaic Deirdri ann an aisling gu 'n robh na braith- 
 rean air an claoidh 's air am marbhadh le Conchobhar, 
 's bha a gnuis dubhach oir bha speis aice do shaobh- 
 chrabhadh a cinnich. Ach cha do dhruigh am bruadar 
 air inntinn a companaich 'us chaidh iad air an aghairt 
 gu suilbhireach, gun eagal, air an turus. 'N uair s 
 bhrist maduinn a cheud la orra bha tiugh cheo a iaidh. 
 
DEIRDRi. 
 
 33 
 
 air aghaidh a chuain agus air dha eiridh chunnaic iad 
 gu'n robh iad aigr dorus ard-righ Eirinn, eadhon 
 Concliobhar an namhaid. Clia robh dol an dhaibh ach a 
 choinneacliadh, ged bha naoi ceud deug sluagli leia. 
 Ach rinn iad ger. achmhasan airson sith. Dh' iarr iad 
 air a chuimhneacuadh, ged a thug iad uaith a bhean 
 gu'n d'rinn iad ioraad-- baigh ei:c dha ; gu'n do chuidich 
 iad e aim an teanntat -^ .-a ; gu'n d'thug iad furtachd 
 dha air faiche Dhun-Dealgain gu'n d'thug iad d'a 
 ionnsnidh cinn mhac righ ua h-Earra-dheise, 'n uair a 
 chuir Murchadh MacBrian na seacnd cathaibh a'm Bienn 
 Eadair. Ach cha 'n fhoghnadh na rinn iad air a shon ; 
 shiab an fhoill ann an cuis Dheirdri airftlbh na h-uile 
 comain fo'u robh e dhaibh agus, a nis, cha robh ach 
 dioghaltas 'n a chridhe. Las upraid anu an inntinn 
 Dheirdri mar an ceudna, agus bhrosnaich i Naois gu 
 coimhstri. Ars' i fein :— 
 
 " Eirich a Naois 'us glac do chlaidheairh, 
 A dlieagh mhic an righ a 's glan coimhead ; 
 Creud fa 'm faigheadh a cholann shuairc, 
 Ach a mhain aon chuairt do'n anam." 
 
 Bu leoir so gu duine nibu laige na Naois a chur thiuge 
 ag-us chaidh clann Uisneachan air tir gu cath a chur an 
 aghaidh Chonchobhair, ach ged 'bha 'n strith dian, 
 cruaidh agus lan-gaisge, ciod an cothram a b' urrainn a 
 bhi aig triuir dhaoine an aghaidh feachd Chonchobhair? 
 Thuit iad, mar a tha 'n duan ag aithris,— " Ni 'n d'fhag 
 meangan, meur, na geug dhiubh." Bha Conchobhar a 
 nis toileach air Deirdri a ghabhail air a h-ais mar mhnaoi, 
 ach cha chuireadh i a cas air tir gus ann faigheadh i a 
 "rogha athchuinge." Agus b'e a roghainn cead 
 fiiaotainn "tri poga meala, a thoir do na tri chorpaibh 
 
 4 
 
 m I 
 
 I ! 
 
 I 
 
 :t 
 
 Jl.| 
 
31 
 
 DUAIH i/LTACH. 
 
 caomha, ^eala." Fhuair I cead; agUB chaidh i far an 
 robh na braithrean, marbh. Air an t-slighe fhuair i 
 sgian bho eiiaor a bha 'g obair air ramh. ague thug" i dha 
 *'Aon fhaine buadhaeh, na h-Eireann." Thog i a caoidh 
 airson Ciilann Ui8i)eachan agus ghabu i a beatha a 
 tilgeilna sgeinue'san fhairge a chum's nach biodh coire 
 air achur air an t-saor. 'Nuair a chunnaic Conchobhar 
 mara thachairthuige gu'nrobh gaolaig DeirdriairNaois 
 agus nach b' anu an aghaidh a deoin a dh' f halbh i leis air 
 lanabaiunse. Rinn e caoidh airson Clan Uisneachan, mic 
 a pheathar agus leis a sin tha an duan ag criochuachadh. 
 
 ^RAOCH MAC-FITHICH. 
 
 Le facal mu' n duan so bheir inn ar cunntas air 
 leabhar Mhic-IUeathain gu crich. The sgeul Fhraoich 
 cosmhail ri sgeul Dhiarmaid. A 'n aite Ghrainne, tha 
 Maobh againn 's an duan so, agus a 'n aite Dhiarmaid tha 
 cigainn Fraoch. Bha craobh chaorainn air an robh 
 dearcan-druidheach. Co air bith a dh' itheadh iad 
 rachadh la *us bliadhna a chur ri 'bheatha. Ach bha iad 
 air an dion le beisd nimheach agus b' e 'n dearbhachd ris 
 an do chuireadh Fraoch le Maobh, na dearcan fhaotainn 
 bharr na craoibhe air a son. llinn e so, ach chosd an 
 gniomh a bheatha dha. 'S e sin cion-fath an duain. Tha 
 'n sgeula tiamhaidh, mar a tha an roinn mhor do na 
 duain a tha againn mij ghaisge nan Gaidheal. 
 
 Ma tharruingeas an cunntas lag-chainnteach so aire 
 Gaidheil Chanada do ghnath-chuirr'.ne ar sinnsearan 
 mar a tha i air a faotainn ann an Duain Ultach Mhic- 
 Illoathain no ann an leabhraichean measail eiie, bithidh 
 run fear-sgriobhaidh nam briathran so air a choimh- 
 Uonadh agus cha l^hi ^n o^dheirp bheag so gun bhrigl^ 
 
r an 
 air i 
 i dha 
 loidh 
 ha a 
 coire 
 )bhar 
 ^laois 
 is .air 
 1, raic 
 tiadh. 
 
 s air 
 aoich 
 ), tha 
 dtha 
 robh 
 1 iad 
 a iad 
 tid ris 
 tainn 
 3d aa 
 Tha 
 io ua 
 
 ? 
 
 ) aire 
 iaran 
 Mhic- 
 thidh 
 [)imii- 
 
 ins4 
 
I 
 
 Am Bard MacColla. 
 
Am Bard Mag Colla. 
 
 "Mairiah mo chliu annsandan." 
 
 aM measgr nam fineachan Gaidhealach bha na baird 
 ard-inbheach ag-us ann am mor-mheas. Cha b' e 
 co^adh 'us creach amhain anns an do ^habh na 
 laoich tlachd ; bha iad treun ann an cath ach bha iad 
 suairce. caomh ann an sith. Bha mor speis aca do cheol 
 na clairsiche agus gu sonraichte do dhuain fhonnmhor 
 nam bard. Bha am bardnasheanachaidh, b'esanachum 
 cunntas air gniomharan nan laoch, aig fleagh an fhiona 
 dh aithris e an cliu, agus an deigh am bas chairich e 
 an carracuimhne 's an dan. 
 
 ."An uair bii bheo Treimmhor nan cath, 
 Is Tratball athair nan treun laoch, 
 Clmireadh gach cath leo le buaidh' 
 Is bhuannaich iad cliu gach teugbhoil ; 
 Is mairidh an ioiuradli 's an dan, 
 Air chuimhn' aigna baird an deigh so." 
 B'e miann gach triath agus treuu-"faear a bhi air a 
 mholadh ann am marbh-rann agus bha dreuchd nam 
 bard, air an aobhar sin, cha b' e amhain deacair ach 
 ro-urramach. 
 
 Anns an linn so cha 'n 'eil tiodhlac air a hh„i,. 
 eacnaau air duiue air am bhoil barrachd meas na air 
 
 h: 
 
 
 ? Ill 
 
 n 
 
I 
 
 ^^ AM HARD MAU vjOLLA. 
 
 gibht Da bardachd. Sios gn laithean ar seanairean 
 bha coirichean agus sochairean aig na baird nach 
 robh aiff muinntir eile. Agus bha cuid do na coirich- 
 ean sin air an aideachadh gu follaiseach 's na 
 cuirtean lagha. Tha e air aithris gu'n robh duanaire 
 ann an Ceann-Loch-iui ris an abradh iad gu 
 cumanta -Am Bard." Mar bhard bha comas aig' air 
 neach sam bith a mholadh no 'dhi-raoladh mar a thoilich- 
 eadh e, agus rinn e aoir air duin' uasal a bha 'na 
 choimhearsnachd. Ach dh'aicheidh an duin' uasal gu'm 
 bu bhard an rannadair agus tharruing e am bard gu cuirt 
 airson gu 'n d'rinn e an aoir. 'N uair a thainig e air beul- 
 thaobh an t-siorrairrf aig Inbhir-Feothairean, thuirtam 
 breitheamh sin ris, 's e 'g amharc gu cruaidh air. a chum 
 geilt a chur air,-''Aa tusa Bard Cheann-Loch-iui ?'^ 
 " Gu'm meal mi ra'ainm;" fhreagair am bard gu grad 
 
 "ghairmeadhmiairm'ainm.'sdh'aidicheadhmodhreuchd 
 ann an cuirt lagha do 'n rioghachd, 's a nis, mar bhard 
 cha chionnt dhomh aoir no caineadh a dheanadh." Tha 
 an sgeul ag radh gu'n robh an siorram ro-thoilichte le 
 geur-sheanachas a bhaird agus gu'n d' thug e cead dha 
 imeachd air falbh gun tuilleadh dragh. Co diu tha'n 
 sgeul so flor no nach eil tha e a' nochdadh gu'n 
 robh na baird 'n an daonie sonraichte am measg 
 nan Gaidheal eadhon gu laithean ar n-athraich- 
 ean. Is tearc an aireamh a tha airidh air an ainoi Bard 
 Ach 'n uair a tha oraiu duine a' foillseachadh gu bheil 
 spiorad agus buadhan baird aige, tha urram air a chui 
 air agus tha e air ardachadh ann am beachd a mhor- 
 shluaigh. Air aon do na daoine sonraichte sin tha sinn 
 a 'n run beagan fhacal a' sgriobhadh a leigeas risdhuiuu 
 
 (( 
 
AM BAUD Mac colla. 
 
 37 
 
 nach do thriall linn nam bard, ach gu bheil A 
 Cheolraidh ag ungradh fhilidhean andiughmar bu uos. 
 
 Do na baird ainmeil d'an d'thugadh aite anu an 
 "Sar Obair nam Bard Gaidhealach " tha Eoghan 
 Mac Colla amhain beo. Bha a chliu cheana 
 a'm beul a luchd-duthcha tri-fichead bliadhoa roimhe so 
 deich bliadhna mus ueachaidh leabhar Mhic-Choinnich a 
 ehur a mach. Cha 'n e amhain gu'n do mhair a chliu 
 marbhardre an am fhada so, ach dh'fhas e ni bu shoill- 
 eire mar a bha'n uine a' dol seachad. Tha speis mhor 
 aig Gaidheil Chanada do'n fhilidh aosda a tha fathast 
 comasachairA Cheolraidh a thaladh gu "comhradh binn" 
 ann am feasgar a laithean. lb oirdheirc 'tha a ghrian 
 a pilleadh d' a clos le coumana mairnealach, mall. Gu 
 ma fad* a bhios e mu 'n teid i fodha gu leir sadhon 
 «-ed a mhaireas na neoil bhuidhe dhealrach fada na 
 deigh! Ciuin, samhach, mar a bha 's mar a tha a 
 bheatha, gun bheud gun bhuaireas, cha 'n 'eilmoran is 
 urrainnearinnseadhmudheighinn, gidheadh tha e ro- 
 lomchuidh gu'n bitheamaid ag deanadh iomraidh air 
 eachdraidh agus air obair duine a tha cho airidh air 
 cliu agus meas a luchd duthcha ri Bard Loch Fine. 
 
 Na'n tachradh air neach geur-bheachdach a bhi'n 
 lathair aig aon do choinneamhan Comuinn Gaidhlig 
 Thoronto, bu dualach dha duine fhaicinn a'n sin 'na 
 
 8huidheairtaobhdeasfearnacathrach,a'thogadh aire car 
 tamuill. Tha e 'g eisdeachd gu furachar ri briathran 
 an fhir-labhairt, theagamh gu bheil a lamh ri chluais 
 oir tha 'cblaisneachd a' failneachadh. Duine iosal e mj 
 choig troidhean agus sea oirleach ann an airde, seang'ann 
 am pearsa. ach cuimseach, sultmhor 'n a dhreach agus 
 
 
 1 T 
 
 i 
 
 •' > . 
 
 H 
 
 I- 1' I 
 
 Si"' 
 
38 
 
 AM BARD MAC COLLA. 
 
 '%-\: 
 
 Vm i 
 
 smiorail, ealamh 'n a ghluasad. A bois-eadh 'n a ag-haidh 
 tha a shuilean g-orm-ghlas, niin, tuigseach ; tha a bhathais 
 ard ag-iis fosg-ailte agus ann anlaithean oig-e bha fhalt, a 
 tha a nis ciar-ghlas, doun-bhuidhe. Mar eil a 
 " g-hruaidh air dhreach an ros," tha ruiteag- fathast oirre 
 do'n t-snuadh a tha na choraharradh air surd InDtinn 
 agus slainte bodhai- Tha a bheul la^anach a' foill- 
 seachadh raor-sheirc agus cairdeis, s' mar an ceudna 
 gu'in bheil iantiun mhothachail, iriosal aig-e. Tha a 
 bhilean tana, seasmhach, ach g-uu chruas no rag--bheart- 
 achd ; a shron a' cromadh aig- a gob, agus a smig 
 bunaiteach, diongmhalta. Tha a ghnuis aoidheal, thla, 
 a nochdadh gu soilleir gur duine e a tha suilbheir 
 agus teo-chridheach, geur agus smaointeachail. Seal- 
 laidh tu gun bhuil airson na sula bhreislichei!, throm, 
 bhruadairich athaairaco-cheangail, gucoitcheann, ann 
 am beachd mhuinntir ria na baird, ach ged nach 
 eil an comharradh so air aogas, 's e fior bhard a 
 th'againn anns an duine so. 'Na cheithir fichead 
 bhliadhna 's a coig s e so Eoghan Mac-Colla. 
 Ma tharlas dha labhairt air gnothach sam bith ad.' 
 fhaodas a bhl fa chomhair na coinneamh, ach cha trie 
 leis sin adheanadh, cluinnear briathran tarbhach a thei.l 
 calg-dhireach gu smior na cuise. Cha chanadh tu gu'n 
 robh e deas-bhriathrach, ach theireadh tu gu 'n robh e 
 da rireadh druidhteach. Tha gach facal air a thaghadh 
 's air a ro-thaghadh agus tha gach sreath, 's gach earr- 
 ann d' a chainnt, mar a labhras e i, gun mhearachd 
 agus air leth snt'.sail. Tha'n aois a laidhe gu aotrom 
 air. Tha e cho beothail, sunndach, ri duine og agus a 
 reir a choltas cha shaoilteadh gu'n robh e tri fichead 
 bliadhiia 's a deich. Tha a choum gramail, sgiobalta, 
 
AM BARD MAC COLLA. 
 
 39 
 
 ag-ua r' a fhaicinn air an t-sraid bhiodh e duilich a 
 chreidsin.i g^u'n robh h an anis mhor a tha e. 
 
 Sin mar a dh' fhaoda.ih n«ach Bard Loch Fine fhaiemn 
 air an la 'n diu;^h ; tna tneid sinn air ar u-ais yu laicheau 
 oisre, o^heibh Sinn e ri taobh an loch ann an siorramachd 
 E^rra Gh idheil air am bheil e air a shioinneadh. Bha 
 gabhHil at- athair 'a aio^ triuir no ceathrar do theag-h- 
 iaich.,an eile do bti lil • do 'm b' ainm a Cheanna-mhor, a 
 bha aig- ceann Loch Fi.ie, mu choii? mile bho bhaile lonar 
 aora, aite-comhnuidh Diuc Earra-Ghaidheil. Ann an 
 HO, 'sa bhiiadhna 1808 rug-adh Eo-hau MacColla, an 
 seachdamh leanabh ann an teaffhiacb 's an robh ochdnar 
 rahac ag-us ni-heanan. Bha athair 'n a dhuine ainmeil 
 airson eolais air orain ag-us duanag-an nan Gaidheal, 
 agrus a chomais air an seinn &ig na ceilidhean a bha air 
 an cumail g-u bichionta 's an am sud airfeadh na Gaidh 
 ealtachd. Thug- e fogrhlum math d' a heaghlach a' del 
 cho fada 's a cheadaieheadh a chrannchur dha, agus a 
 bharrachd air a sin grhabh e tlachd ann a bhi 'g- inns- 
 eadh dhaibh mu aille 'us mu bhoichead nan gleann 's 
 nan doireachan, 's nam beann a bha mu' n cuairt 
 orra. Tha e coltach gu 'n robh e 'n a dhuine 
 tuig-seach, breithneachail, agus ^'u'n do shealbhaich am 
 bard cuid d'a thalantan uaithe. B'e ainm athar, Dughal 
 Mac-Colla ag-us b'e ainm a mhathar Mairi Chamaroin,— 
 nig-hean do DhomhnuU mor a Gharbh-choirre, a mhu- 
 inntir Chomhail. Tha e air aithris gu»n robh i caoimhneil 
 thar romhas, iochdmhor, flalaidh ; min-eolach air a 
 Biobull agus curamach ma a theagasgan. Bha i 'na 
 bana-sgeulaiche dheas. Bha meomhairchuimhneachail 
 aice agus b' urrainn d'i seann sgeulachdan aithris agus 
 Roann orain a sheinn ni b' fhoarr na reach sam bith eile 
 
 ! f 
 
 il 
 
 1 I 
 
40 
 
 AM Ba^.T) mac COLLA. 
 
 a b' aithne do'n bhard. B' urrainn d'i oran a dheanadh 
 cuideachd na'm b' eigin e, agus is iomadh aon a rinn i 
 a'D uaisrneas, ged «ach leigeadh au saidealt lethe aid- 
 eachadh riu. B'eso an seorsa pharantan bho'n d'thainig- 
 e ; bha a dhachaidh air ordachadh gu measara, glic. 
 Cha robh seann chleachdaidhean an t-sluaigh air 
 an di-chuirahneachadh, no an gliocas I tha 
 ri fhaotainn ann an sgeulachdan agus ann an 
 sean-fhacail ar n-athraichean : ach bha au t-ait' a 
 b'airde air a thoirt do'n ghliocas sin 'tiia feuinail airson 
 an t-saoghail so agus a tha math mar an ceudna airson 
 siorruidheachd. 'N uair a rachadh na binn-luinneagan 
 Gaidhlig a sheinn, ^ha robh dearmad air a dheanadh air 
 sailm Dhaibhidh far an robh air a thasgadh smior a 
 chruithneachd do'n anam. Bha na nithean sin mar reul- 
 iuii do'n bhard 'n uair a bha e mar dhuine og a' cur 
 chatha ri buairidhean an t-saoghail ann am bailtea.i 
 Shasuinn, 's mar cheann-teaghlaich, a' treorachadh a 
 a chuid cloinne fein 's an tslighe dhireach, reidh. 
 
 'N uair a bha e fathast gle og, bha tart air inntinn an 
 deigh leughadh hiabhraichean agus eolas air litreachas 
 agus gnath-chuimhn' a dhuthcha. Bha e fada bho sgoil 
 rahath ach fhuair e foghlum a bha bunachaireach, cho 
 fada '8 a chaidh e bho f hear-teagaisg a dh' f hasdaidh athair 
 airson a theaghlaich fein. Sheas so dha gus an d' 
 ionnsuich se e fein mar a dh' fhas e suas. Tha am bard 
 aginnseadh aon ni a bha air a chleachdadh anns na 
 sgoilean 'n a latha-san a bu choir a bhi air aithris 
 •a air a thogail suas a chum a bhi air a dhiteadh 
 leis gach fior-Ghaidheal. 's b'e sin gu'n robh teagasg 
 agus labhairt na Gaidhlig air an cuir sios leis am laimh 
 laidir. Aon fhacal Gaidhlig cha'n fhaodadh a chlann 
 
AM BAUD MAC COLLA. 
 
 41 
 
 a labhairt. B' e leabhraichean Beurla a bh' aca an 
 toiseach agus ged nach tuigeadh na paisdean smid 
 do'n leusan, bha e air a thoirmeasgr dhaibh a cheil 
 a' chuideachadh le 'bhi mineachadh ua facail Bheurla 
 leis a Ghaidhligr. Ann an cuid do dh' aitean bha 
 an cleachdadh mi-chiatach so a' dol ni b' fliaide, ag 
 cur bacaidh air a chlaun Gaidhlig- a' labhairt air an 
 t-slighe do'n sgoil, no a' tighinn dachaidh. Bha luchd- 
 riaghlaidh nan sgoilean do'n bheachd gu'm biodh e 
 ni b' usa Beurla 'theagasg do'n chloinn le 'bhi 'cur cas- 
 gadh gu buileach air a Ghaidhlig; 'n ar latha-ne cha 'n 
 'eil muinntir cionntach do'n mhearachd dheuchainueach 
 80, agus tha 'Ghaidhlig a' faotainn cothram mar nach d' 
 fhuair i ceithear fichead bliadhna roimhe so. 
 
 Bha Mac Colla air a thogail am measg dhaoine aigan 
 robh meas air seann chleachdaidhean nan Gaidheal. Ri 
 laithean oige bha an sluagh fathast deigheil air ua 
 cleasan foghainteach bho'n do tharruing an sinnsearan 
 neart agus ealantaehd. Bha 'n ceilidh air a gnathachadh 
 maraondonanitheana bu thaitniche a bha aca. Ri 
 taobh na cagailt bha 'n sgeulachd air a h-aithris, an orain 
 air an seinn, a phiob-mhor air a seideadh agus car 
 dannsa air achur le nabaidhean a bha baigheal do chach 
 acheile 'sa fhuair toilinntinn ann an conaltradh 's ann 
 an caidreachd chairdeil. Is trie a chaidh cunntas 
 a thoirt air a cheilidh, 's cha ruig sinne 'leas a 
 dealbh a tharruing a rithist ann an so. Bha camanachd 
 air a cleachdadh le sean 'us og. Bha speis mhor aig 
 na daoine do'n chluiche so. Cha b' ainmic a chitear 
 corr is ceud fear a strith airson an t-sailidh air an 
 fhaiche agus bha an cliu mar luchd iomain am fad 's am 
 fagus air feadh siorratnachd Earra-Ghaldheai. Bha 
 
 li^ 
 
 
 ■i I 
 
 1 L,-. 
 ' I PI 
 
 V- 
 
 i 1 
 
 
 \ ■ 
 
 
43 
 
 AM BABI MAO COLLA. 
 
 i 
 
 II 1 
 
 clulch na pioba agus fidhlearachd ro-chumanta mu 
 
 cheann Loch Fine ag-us cha bhiodh cuideachd, no 
 
 ceilidh coimhliontagrun phiobaire no g-un fhidhlear. Cha 
 
 robh eagiais 'a an aite ach eaglais steidhte na h-Alba. 
 
 Cha robh a cuid mhinisteirean ag" ainharc le gruaini air 
 
 fearas-chuideachd na ceilidh no air fearachd-ioman 
 
 nan daoine. Bha so roimh am na' maighstearau- 
 
 sgoile Gaidhlig a chuir comunn Dhuneideinn a mach 
 
 gu bhi craobh-sgaoileadh solus a Bhiobuili 's a Ghaid- 
 
 healtachd agus gu bhi teagasg an t slunigh. Shuidhieh 
 
 na daoine coire sin an aghaidheau gu cruaidh an agh- 
 
 aidh nan seann chleachdaidhean a dhit iad gu tur 's air 
 
 an do chuir iad cclmharradh a pheacaidh. Bha iad 'n an 
 
 daoine treibhdhireach 'n an caitheamh-beatha, cruaidh 
 
 neo-luibte n am beachd agus eudmhor a thaobh an creid- 
 
 eamh. Leotha so thainig atharraehadh air gnaths-beatha 
 
 moran do 'n t-sluagh ach bha 'm Bard air fas suas gu bhi 
 
 'n a dhuine og mus d' fhuair na beachdan ura greim air 
 
 an aite. Bha cor an t-sluaigh a'n eatorras, an gabhail 
 
 thar a cheile. Bha an tuath bheag 'n an deagh oibrich- 
 
 ean, dichiollach agus toigheach air an cuid airgid. Bha 
 
 na maolr fearainn, mar bu trie, 'n an daoine sitheil, 
 
 onarach agus, aig an am so, cha d' rainig am fuad- 
 
 ach no an cruaidh-chrannchur a bha a' sgiursadh nan 
 
 croiteirean ami an aitean eile bho'n dachaidhean, gu 
 
 ceann Loch Fine, ach bha na h-iasgairean air da thaobh 
 
 an locha gu trie ann an staid eigineach. Bha athair 
 
 Mhic Colla, mar a bha a choimhearsnaich, 'n a thuath- 
 
 anach agus 'n a iasgair, agus mar an ceudna bha e n' a 
 
 fheargleidhidhnan rathadan mora air a chuibhrionn sin 
 
 do dh' oighreachd an Diuc a bha mu'n cuairt air caisteal 
 
 lonaraora. Bha tuille 'sa leoir do dh' obairaiggach 
 
AM BARD MAC COLLA. 
 
 41 
 
 neach do'n tea-hlach ri dheanadh ag-us cho luath 'sa bha 
 Eogrhan comasAch air buailtean a thuirlin^, no air caibe 
 a chu.-, no air ramb a tharruing: bha a larahan an 
 sas. B'oibriche inntinneach, dianabh'ann nach tionnd- 
 adh blio grhniomh coUach gam bith a thi^eadh ri ag-h- 
 aidh. Aiar am an iasg-aicli b' iomadli uair a bha aige ri 
 cruadal a sheasamh le fuachd agus fliuchadh, a chlaoidh- 
 eadh daoine a bu treise na esan. Tha cuimhne aig-e air 
 oidhche araidh air a bhi air a dhusg-adh roimh bhristeadh 
 oa faire le fuaim na g-aoithe. Bha 'm ba^a air moran uisg-e 
 a ffhabhail a staigh agrus bha'n leaba fhraoich air an 
 robh e 'na laidhe ag- snamh air a h-ais 's air a h-aghairt 
 air uachdar an uisge. Bha e cho fliuch 's a dheanadh 
 uisg-e e ach cha robh air a shon ach toiseachadh air 
 taomadh comhla ri each a bha 's an aon staid ris fein 
 'N uair a dh' eirich a g-hrian laidh a g-haoth a-us 
 thiormaich a chuid aodaieh air a cholainn mar a thiorm- 
 aieh na siuil air na croiun, ach cha d'thug- an droch 
 fhliuchadh uair a thim do thinneas no euslaint air, bha e 
 L'ho cruadalach, slainteil. Mar sochaidh an nine seachad 
 ^U8 an robh e tri bliadhna tharfhichead 'n uair a dh'fhag- 
 an teaghlach taobh Loch Fine airson Chanada. Dh' 
 fhan am bard 'n an deig-h, oir bu mhiann leis cuid do na 
 h-orain a rinn e cheana 'chur ri cheile, a chlo-bhualadh 
 '8 an cur a mach ann an leabhar. Rinn e so 's a 
 bhliadhna 1836 ; agus is iomadh leabhar oran a chuir e 
 'mach bho 'n am sin. Tha e air innseadh g-u'n d' rinn e 
 a cheud oran, mar bu dualach do bhard, air cailin og- 
 comh-aois d'a fein, a thalaidh a chridhe maoth as a deig-h 
 le a boidhchead. Cha robh misneachd aig- an oig>ear 
 e fein an luinneag: a sheinn. Ghabh e comhairle caraid 
 og: aig-an robhg-uth math ag-us dh'anntaich esar „n f...-. 
 
 i 
 t 
 
 « i 
 f 
 
 if 
 
44 
 
 AM BAUD MAO OOLLA. 
 
 4j 
 
 ir 
 
 j ,. 
 
 a ghabhall aig" ceilidh ann an taigh bantraich a bha 
 comhnuidh faisg air laimh, 's bha Eo^han gu bhi air 
 taobh am m'ligrh an taighe aig eisdeachd ris na thachradh. 
 B'ann mar sin a bha, Signs 'n uair a chuala an gille na 
 briathran molaidh a chaidh a labhairt mu'ri oran a rinn e 
 dh' fhairich e 'n a chridhe gu'm bu bhard e, agus bha e 
 air a lionadh le aoibhneas. Bho sin am mach leig" e srian 
 leis a Cheolraidh ag-us mar a chunnaic sin, threoraich 
 ban-dia na bardachd e gu buadhach 's gu tearuinnte 
 uile laithean a bheatha. 
 
 Fhuair a cheud leabhar deagh aoidheachd ; cha b'fhada 
 gus an robh an aireamh a chaidh a chlo-bhualadh air a 
 reic uile, agus bha'failte 'us furan air an cu r air Mac Colla 
 mar bhard gealltanach, comasach. Le coron molaidh 
 air a cheann agus airm a chaidh roimhe mar theachdaire, 
 ghabh e turus do'a Ghaidhealtachd mu thuath 'sa 
 bhliadhna 1838. Dh' fhosgail saoghal nuadh ana mach 
 dha. Bha ailleachd naduir, ri faicinn anns na glinn, na 
 h-aimhnichean, na coilltean, na beanntau, mar nach fac 
 e riamh roimh. Cha'n e gu robh siorramachd a bhreith 
 a dh' easbhaidh air boidhchead, ach chuir na 
 chunnaic « as ur ri meudachd 's ri maise na 
 Gaidhealtachd 'na h-iomadh dreach. B' fheudar a chruit 
 a chur air ghleus agus ann an Gaidhlig 's ann am Beurla 
 dhealbh e duanagan agus orain nach teid gu luath air 
 di-chuimhne. Bha daoine ainmeil na Gaidhealtachd ro- 
 dheigheil air a bhard og chliuiteach f haicinn agus eolas 
 a chur air agus choinnich e ri mo ran diubh a nochd 
 cairdeas agus fialachd dha, 's a leag bonn-cairdeis air a 
 shon air an do sheas iad ri 'm beo. 
 
 B'e aimn aon diubh sin Doctair Carruthers, fear 
 ieasachaidh paipeir-naigheachdann am baile lonarnais. 
 
AM BARD MAO OOLLA. 
 
 « 
 
 « tha Inbheach ann an litre.chas na duthcha. B'ann 
 am paipeirCh.rru.hers a chuir am Bard a mach an 
 oiaeach an duanag a rina e do dh' an,huinn na Mana- 
 chain, aon do naluinneagan is dealbh-chalnntiche 's is 
 flr.nn.che a thuff riamh tuairieyeul air maise 'us „eadh. 
 nachas naduir. Bha coinneachadh taitneaoh aig a 
 Bhard ag»9 an Doctair aig an Easa Fhaighearaeh a dh' 
 fhaodar ...hris a 'n so. Air a ehuairt troimh 'n Qhaidh- 
 ealtachd th.inig MacCoUa «u F.ighear a dh' .haicinn 
 an Easa a.r an, bu trie a chual e iomradh mar aon do n^ 
 sealla.dhean a b'oirdheiroe a'm Breatnnn. An dei,rh 
 dhasealltainn air an easa ghloirmhor bho ion,«dh alL 
 se.sa.dh.shuidha siosaigbun sgorr craobhach a thit 
 sg..ie ura.r .hMris air. Leag e air sn.a„inteaehadh! 
 ghluajsa mhacmeamna, agus air clar inntinn bh. e 
 dea bh na mthean mora a rinneadh S na seann llnntean 
 mu 'n cuairt air an dearbh easa air an robh e a nis 11 
 amharc. Thainlg miorbhuillean Ch.lnlm Chille 's f 
 chomhradh ri Eigh nam Pioeaeh air an a.s dha,'„u, 
 nasrn.omharan longantach a tha fathast air an tasgadh 
 ann an saobh-ehrabhadh an t-sluaigh. Thuit e ann 
 an neul-bhoile, »an fhaireachdain no ouimhne ai~ 
 cuant-aite 's an robh e. Bha e air a dhusgadh ^ . 
 shua.n aonaranach le ,:ualm cas-cheun-ana cabhagach 
 a t.gh.nn 'na choir, agns m„s d' fhaair e coCm 
 e.r.dh suas, ghlaoidh guth a mach os a .hionn,— hZ 
 
 ^to na.re MhicCholia, cia mar a b' urrainn duit a bM 
 ho neo-fhaicilieach ?" Bha am Ba.^ air . ehur gu 
 
 n-amhluadh car minna?.! o«k «.u__j ..... *^ 
 
 .....J „^„ ^«iou cnajr^pii se e fe|ij 
 
 fl 
 
 I 
 i 
 
 
 
 
 iP 
 
i' 
 h 
 
 1 
 1' 
 
 
 1' 
 
 1 
 
 '|5 
 
 i 
 
 ( 
 
 1 
 
 i 
 
 If 
 
 
 it 
 
 » 
 
 
 1 
 
 m 
 
 1 
 
 (6 
 
 AM BARD MAU COLLA. 
 
 agu8 dhearbh e do' n Doctair choir (oir b'e a bh'ann) 
 nach b' ann 'n a chadal a bha e ag^us nach robh an cun- 
 nart cho mor 's a shaoileadh leis. Cha b' i so a cheud uair 
 achoinnich lad ri cheile 's chab' i an uair mu dheireadh. 
 B' iomadh comhail agus caoimhneas a thachair eatorra 
 an deigh an am so agus cha robh moran do luchd-speis a 
 bhaird aig an robh barail a b' airde dheth na 'bha aig 
 Doctair Carruthers. 
 
 Aig an am so chaidh am Bard gus an Euidhlig a 
 choimhead air Sine Chaimbeul ris an robh cordadh 
 posaidh aige agus do 'n d' rinn e iomadh aon d'a chuid 
 oran gaoil. Bhuineadh i do Shiorramachd Earra 
 Ghaidheil agus ,bha i air turus-taghail goirid d'a 
 piuthar a bha posda air duine do Chlann Mhic Caluim a 
 bha 'n a gharadair do Fhrisealach na Ruidhlig, am fear- 
 sgriobhaidh ainmeil. Chaidh am Bard agus Sine gu 
 coiuneamh Ghaidhealach an Airde Tuath aig lonarnais, 
 agus ann am beachd dhaoine a chunnaic iad le cheile, 
 bu choltach a charaid iad, 's cha robh air an larach 
 chruinneachaidh maighdean, co dhiu a b' ard no a b' iosal 
 ah-inbhe, chomaiseach, no cho dreachail ri Sine Chaim- 
 beul. " B' airidh 1 " ars' am Bard e fein, "air na h-uile 
 facal molaidh a sgriobh mi riamh mu timchioU." Ach 
 cha do phos am Bard agus an ailleag bhoidheach so, Cha 
 b' ann gu 'n d' thainig eatorra ann an gradh, ach dh' 
 eisd iad le cheile ri guth a ghliocais a bha labhairt riu, 
 mar a chi sinu a dh' aithghearr. Bho so a mach cha robh 
 dith air cairdean aig an robh ughdarras 's an rioghachd 
 airson cuisean a Bhaird a chur air an aghairt. Air teis- 
 teas Mhr. Chaimbeul, He, a bha 'n a bhall parlamaid airson 
 SiorramachdEarra-Ghaidheil fhuair Mac-Colla aite fear- 
 s'^riobhaidh ann an Taigh Cise Liverpool's a bhliana 
 
AM BARD MAC COLLA. 
 
 47 
 
 1839. Ghabhecead 'sabhliadhnasindo aitea bbreith 
 
 agus cha robh a dhachaidh air Taobh Loo*- F'aeriamh 
 
 tuilleadh. Cha robh e f&da ana an J jt us am 
 
 fac' e nach biodh e 'n a choraas Siue v ..-im]jt - ^ thoirt 
 
 fo bhannaibh posaidh airson ioinadh t 'dh : i a chionn 
 
 '8 gu^n robh an duais a bha e a^ cosnadh ro bhea^. E' 
 
 eudar dha inntinn a dheanadh suas, agus b'c deireadh 
 
 na cuise ga'n do sgriobh e a' toirt a saorsa do Shine. 
 
 Chosd 80 mor-chradh dha ach cha robh atharrachadh air 
 
 agus le comhairle ghlic an cairdean chaidh an cordadh 
 
 posaidh a bhristeadh leo a dh' aon aonta. Thos Suie d«nne 
 
 d'am b'ainm Mac-Fhearchair, 'a an Eilean D'iu.bh, foar- 
 
 eeairde,agU8 thog i teaghlach eireachdail dha. Bliadh- 
 
 nachanandeigh so.musd'fhagamBard Breatunn airson 
 
 Chanadachoiunich e fein agus Sine ri cheile, agus ged a 
 
 bha ise 'na mathair cheathrar chloinne agus es^n a nis 
 
 posdadh'fhoillsichachoinneamh gu'n robh smalanbeag 
 
 do'n t-seann ghaol fathast beo, 's mar sin ghabh iad cead 
 
 an t- saoghail-sa d' a cheile. 
 
 Airfad aon l h iadhnadeugdh'oibrich Mac-Colla anns 
 an Taigh chis, a' cosnadh ainm dha fein mar oi.igeach 
 curamach, dileas agus treibh-dhireach, 'n nair a hhnt a 
 shlaijte agus b' eudar dha fois a giiabhail re sea mrosan. 
 G habh e an cothram so gu dol a dh'f haicinn a luchd-dairah 
 ann an Canada agus dh' aisigeadh a shlainte air a h- ais 
 dhale deadh bhuaidh an turuis. / an an Canada choinnich 
 e ri Mr. Calum Camaran aoL ■© ard uachdare an 
 na tire, a ghabh ris gu h-aoidheal agus a cho-eignicue 
 fantainn 's an duthaich. Thairg e aite dha ann an seirbhis 
 shiobhalta na duthcha mar a bha aige ann an Liverpool. 
 Dhuin MacColla ris an tairgse agus thill e air ais airson 
 atheaghlaichadh'fhageaim auSasynii. Musdochuire 
 
lit 
 
 48 
 
 AM B Vlll> MAO COLL A. 
 
 :t 
 
 
 a chulthaobh ri Alba g^u buileach, ghabh esg^riob troimh 'n 
 Ghaidhealtachd, a dol a dh' ionnsuidh an taobh tuath 's 
 ghabh e cead deireannach do na glinn, na beanntan 's 
 na srathan, agus do na daoine teo-chridheach, uasal 
 a bha comhnuidh 'nam measg. Chaidh a shuidheachadh 
 gun dailann anTaigh Cise Bail'-an-Righ, Ontario, agus 
 dh' fhan e a'u sin gus a bhliadhna 1880 'n uair a thug e 
 thairis obair a dhreuchd 'n a shean aois, Ian do laithean 
 agus do dh' urram. Ann am Bail'-an-Righ bha a faisg 
 air teaghlach athar aig an robh fearann aim am baile 
 Seymour air an amhuinn Trent mu choig mile deug thar 
 fhichead gu tuath air Belleville. Ann an so dh' fhas 
 gineal taighe athar air leth lionmhor agus seachd 
 no ochd bliadhna roimh an am so b' urrainn do'n 
 Bhard coig-fichead 's a coig diubh aireamh, a chuid bu 
 mho dhiubh ann an Canada. Re da-fhichead bliadhna 
 a nis tha ainm Mhic Cbolla aithnicbte agus air a mheas 
 ro-urramach am measg Ghaidheal us Ghall bho chuan 
 gu cuan 's bho dheas gu tuath ann an America. Aig a 
 dhachaidh anu am Bail'-an-Righ bha e 'na cheann- uidhe 
 fialaidh; bha dorus a thaigh fosgailte, agus 'aoidheachd 
 cridheal, d'a luchd eolais 's d'a luchd-duthcha leis am bu 
 nihaitb eolas a chur air. Bha gach neach, bho 'n deirceach 
 bhreoite, leis am bu bhuidhe greim-bidh fhaotainn, gus 
 an duine shaoibhir a thigeadh a chumaondo bhaird ain- 
 meil Chanada fhaicinu ; bho 'u duiue og a'n geall air 
 eolas aig Oil-thaigh Bhail'-an-Righ, a bhiodh gu trie aig 
 taobh a chagailt, gu daoine a bha cheana iomraiteach 
 ann an ealdhain dhiongmhalta nan sgoil, di-beathta 
 aig fardach a Bhaird. Do neach aig an robh speis do 
 bhardachd na Gaidhealtachd, no do litreachas Bheurla 
 bhiodh ceilidh ann an taigh Mhic-Cholla ro-thaitneach. 
 
AM UA'.T} MAC COI.LA. 
 
 49 
 
 Bha eol.8 farsuinjf aige air leabhraicheaa agus sgriobh- 
 aidhean nan ughda r B.urla agus bha deagh bhreith 
 neachadh aige air na beachdan a chuireadh iad an ceill 
 Nachomhradh air cuspairean de' n t-seorsa so bhiodh 
 faobhargeuraira chain.,., agus cha bhiodh sgath air 
 dol an caramh diulanach sam bith leclaidheamh ruisgte 
 a theangaidh, Ach ™a bha e sgaiteach an aghaidh ni 
 
 robh luaeh. Bha e 'na sheanach.idh barraichte. Bha 
 
 mm-eolas aige air obair nam bard, agus air eaehdraidh 
 
 an, beatha. B' urrainn da sreath an deigh sreath 'us r.nn 
 
 an de,gh rann a radh do sheann Drain naeh fhaca juil 
 
 namh.,rtaobhduileigleabhair, agus bha flosrachadh 
 
 ongantach a.ge air ainmean dhaoine 'us aitean a tha 
 
 tachairt ruinn ann an orain Ghaidhlig. Air oidhche 
 
 gheamhraldh. 'n uair a chruinnicheadh a theaghlach 'u, 
 
 d.th,s no de trinir luchd-taghail mu'n cuairt air a ghealbh 
 
 P°.HK ^V"'" '■^'*"«<='""' ""■"'d^dh air na flneachan 
 Gaidhealach, air an eaehdraidh, an cloachdaidhean 's am 
 bardachd. Dh' fhoegladh cridhea Bhaird agns thar^Ing 
 geadh e a mach as a storaia ni.hean nuadh agus sean 
 airson toil-inntinn na cuideachd. 
 
 nJl """."u? "" "■" '" » """«" '*'*«Coll« aig a 
 
 "In ^ M*'" '" '""" "' "' "'^O'' '• "'".adhan 
 .nntmn r. chlu.nntinn mar so, na 'ghabhadh ,u bho 
 
 a ehu.d bardachd clo-bhuailte. Bha e 'n a bhal^ 
 don Chomunn Oiseineach, agus rinu e a chuibhrion" 
 feindo'n Obair a bha r'a dean.dh 's a chomunn. Do"" 
 chomunn so bha 'us tha e 'n a bh.rd. Tha e an ni 
 ooudna Uo Chomunn Gaidhiig Thoronto ;na bha,, „rr.^ 
 ach do Chomunn Ceilteach Mhontreal ■« a. nu 
 Albanach Chicasro. •« do .h„„l "!''. ' do Ch„„,„„„ 
 " ' '""" ^iuauacn iihubusqup, 
 
 
 , ■ "'i'L 
 
 . a 
 
 !»' 
 
 \) '\ 
 
 \ ti 
 
50 
 
 AM BAUD MAC GOL.LA. 
 
 m 
 
 I 
 
 Iowa ; agus tha e 'n a bhall do Choraunn Rioghail 
 Chanada, a chaidh a chur air boon leis a Mharcus 
 Lathurnach 'n uair a bha e 'n a ard uachdaran air 
 Cauada. Bha Mac Colla posda da uair ; a cheud uair ann 
 an Liverpool, 's a bhliadhua 1845 ri Frausidh Jemima 
 Nic-Iain bho choimhearsnachd Charlisle, air taobh Sha- 
 suinn. Rug" i triuir chloinne do'n bhard, mac a^us 
 dithis ni^hean. Tha am mac so 'n a mhinisteir ann am 
 mor-roinn Quebec, tua aon do na nigheanan, Fanaidh, 
 marbh agus tha an te eile Main posda ann an Newark, 
 N. J., is ise a' bhana-bhaiu, ag-us shealbhaich gibht 
 nach beag bho h-athair. 'S e ainm na dara mna, a tha 
 fathast beo, Isep,bal Nic-Artuir, a mhuinntir an Ros 
 Mhuileach. Thog i dithis mur^c, Aonghas agus Domh- 
 null, agU8 ceathrar nighean, do'n Bhard. Chaochail dith- 
 is do na nigheanan 'n an caileagan beaga; tha a' chuid 
 eile do'n teaghlach uile beoagus air ceanngnothaichean 
 8 )irbheasach. Mar a dh' fhas an teaghlach suas chaidh 
 lad a mach bho 'n dachaidh bblath ann an Bail'-an- 
 Righ, cuid diubh gu dachaidhean dhaibh fein 's cuid eile 
 an deigh goireas an t-saoghail ann am bailtean mora 
 nan Staidean. Bha mac agus nighean— Mairi Bhan nan 
 oran--aige ann an New York agus bha iad a sior thagairt 
 air comhnuidh a ghabhail raaille riu. Cha bu mhiann 
 leis fearann Breatunnach fhagail, agus gu sonraichte a 
 cbairdean 's luchd eolais am measg Ghaidheil Chanada. 
 Ach bha e fas sean ; bha a theaghlach sgapta air feadh 
 na tire, agus gheill e do dh' iarrtus a chuid cloinne a 
 dhol gu New York. Bha an dealachadh bronach agus 
 cha robh duil aig moran d' a luchd eolais gu'm faiceadh 
 iad an soann duine tuille, ach cha b'e sud a bheachd fein 
 pau'u chuis.-— " Bheir mi sgriob g' ur faiciun a'n ee^au 
 
AM BARD MAC COLLA. 
 
 51 
 
 biadhna no dha," thuirt e, gred a bha e aig an am thairis 
 air ceitheir flchead bliadhna. Agna cha 'n e amhain 
 gu'n robh e cho math ri fhacal, ach thaini^ e a ghabh- 
 ail comhnuidh 'n ar measg-ne aon uair eile 
 Mus^eachaidh e gu New York thug Gaidheil Toronto 
 aoidheachd dha aig cuirm ann an Taigh osda a Chruin. 
 Bha cuideacbd eireachdail do mhaithibh a bhaile a 
 lathair agus bha oidhche iomraiteach air a caitheamh a' 
 cur urram air an fhilidh aosda. Aig Bail-an-RIgh, aig 
 Ottawa, '8 aig aitean eile, bha iomadh dearbhadh lir a 
 thoirt dha air deagh-run a luchd-duthcha agus dh'fhalbh 
 6 ledurachdmhath airson beatha fhada, shona achaith- 
 eadh ann am priomh-bhaile America. Ach cha do chord 
 gleadhraich nan sraid, an stararaich, 's a chabhag mi- 
 cheiUidh ris a Bhard agus thionndaidh e aghaidh ri 
 Canada. Fhuair e furan nach bu bheag air dha tilleadh. 
 Bha na Gaidheil air feadh mor-roinn Ontario ro-thoilichte 
 gu' n robh e am measg eolaich aon uair eile. Bha e mar 
 gu'n robh e air tilleadh dhachaidh. Chuir Comunn 
 Gaidhlig Toronto failte air mar aon diubh fein, agus aig 
 coinneamh do' n chomunn a dh' ionnsuidh a'n robh e air 
 a ghairm chaidh oraid-molaidh a leughadh 'n achliu, 
 agus a thoirt dha maille ri sporran Ian, a chuireadii . 
 ri cheile mar chomharradh air deagh-ghean dha fein. 
 Tha e a nis, mar a thuirtear, ri taobh a theal- 
 aich, gu comhfhurtach, toiltichte, ann an Toronto, agus 
 is e guidhegach aon do'n aithne e gu 'm bi e fada air a 
 chaomhiiadh d* chairdean s d'a theaghlach. 
 
 A tioundadh bho bheatha gu obair, 's eudar moladh 
 Dach gann a thoirt dha mar bhawd. Cha do chlo-bhuail e 
 moranoran Gaidhlig; cha'n'eil ach mu cheud gu leth 
 i^i.i.n i.u...xft X. a icuuiiar ,- acu cca u cii aou orau bho 
 
 *< 
 
 i! 
 
 i 
 f .1 
 
f. 
 
 i 1^ 
 
 J i 
 
 a si 
 
 ;h 
 
 ■ 1 
 
 I 
 
 Hi 
 
 '4 
 
 52 
 
 AM BARD MAC COLLA. 
 
 thoisear'h gu dheireadh air nach 'eil seula fior bhardachd. 
 Cha 'n 'eil hor diubh a thilgeadh amfear-sgrudaidh a bu 
 gheire a mach as an leabhar. Tha an aireamh beag ach 
 tha an co-chruinneachadh air a thaghadh 's air a ro- 
 thaghadh, gus, ann am beachd chuid, an robh a ghuit- 
 ghlanaidh air a cur buileach is cruaidh. Ach ma chaidh 
 cuid do'n chruithneachd a sguabadh air falbh leis a 
 mholl 's ann is tarbhaiche an siol a dh' fhagadh. Sgriobh 
 agus chlo-bhuail Mac-Colla aireamh mhath do dhain 
 agus orain Bheurla, agus choisinn e moladh ard air an 
 son-san bho leithid do dhaoine ris an Urramach Tormad 
 Mac Leoid, Huistein Muilleireach bho Chrombaigh, Dr. 
 Mic-IUe Dhuiun„a sgriobh eachdraidh namFiueachau 's 
 nan Reiseamaidean Gaidhealach, am feallsanach urram- 
 ach sin Mr. Alasdair Stiubhart, " Bun-Lochabair," agus 
 moran daoine ainmeil eile. Cha 'n ann idir mar bhard 
 Gaidhealach amhain, a rinn e ainm d'a fein, oir ged nach 
 sgriobhadh e sreath ann an cainnt a mhathar riamh 
 rachadh ainm sios am measg bhard na linn-ue so. Ach 
 ged tha so fior 's ann mar bhard Gaidhealach a mhaireas 
 a chliu ann an cridheachan a luchd-duthcha agus 's ann 
 mar bhard Gaidhealach a bu mhath leis fein abhi air a 
 chuimhneachadh. 
 
 Chunnaic sinn mar a chuir Mac CoUa a cheud oran a 
 rinn e fa chomhair saoghail bhig Chinn Loch Fine ; chi 
 sinn a nis mar a thugadh a bhardachd do'n t-saoghal 
 fharsuing gu leir. Bha e ochd bliadhna thar fhichead a 
 dh' aois 'n uair a chaidh a cheud leabhar a chlo-bhualadh 
 's a bhliadhna 1836. B'e 'n t-ainm fo'n d'thainig e a mach, 
 *'Clarsach uaniBeaun." Bha orain Bheurla agus Ghaidh 
 lig 's an leabhar, mu'n aon aireamh 's an da chanain. 
 rihaco-chruiuneachadhGaidliligaira chur a mach anu 
 
AM BAUD MAC COLLA. 
 
 58 
 
 an 1839, 's a rithist, ann an 1849. Bho 'n am sin chaidh iom- 
 adh ath-chlobhualadh a dheanadh mar a bha muinntir a' 
 sireadh nan leabhraichean. Dh 'fhoillsich a cheud leabhar 
 do'n t-saoghal gu 'm bu bhard e. Mheas breitheamhan 
 comasach gu robh fior bhard air eiridli 'sa Ghaidheal- 
 achd , agus tha Ian dhearbhadh againn a nis gu'n robh lad 
 ceart, ma 's fhiach beachd a luchd-duthcha dad sam bith. 
 Ann a bhi sealltainn thairis air sgriobhaidhean mu 
 MhacColIa, cha do thachair orm ach aon duine a tha co- 
 measgadh achmhasan le chliu ; ach ged a tha an neach 
 so 'faotainn coire do'n Bhard ann an ni nodha, tha e ag 
 iochdadh molaidh dlighich dha mar bhard finealta, 
 grinn. Is e an neach a tha mi'ciailachadh, an t-ollamh 
 foghluimte ann an Lunnainn, Niall Mac-Neill, a sgriobh 
 paipeir mu bhardachd ar linn-ne, a bha air a°chlo- 
 bhualadh, ann an leabhar-miosail Gaidhlig, air a chur a 
 mach '8 an Oban 1885-86. Tha an t-o!lamh ag gearan 
 nach d'thainig am Bard a mach le dian-theachdaireachd 
 d'a luchd-duthcha, g'am brosnachadh an aghaidh an 
 fhoirneart a bha iad a fulang aig laimh nan uachdaran. 
 Bha comhstri gharg 'san eaglais a bha g'a reubadh na 
 mirean ; bha na Gaidheil air am fogradh bhos 'us 
 than air feadh an t-saoghail, ach a reir Mhr 
 MacNeill cha robh inntinn a Bhaird air agluasad leis na 
 trioblaidean sin. Bhaegugoireasachairashuidheachadh 
 ann an Liverpool air teisteas dithis uachdaran agus cha 
 robhenadurradhaabhi'togail cath-ghairm air teudan 
 na ceolraidh, a dhuisgeadh misneachd nam fineachan 
 mu thuath. Chain am bard og co-fhaireachdainn ri 
 glaodh geur an t-sluaigh, cha d'thainig e a mach mar 
 fhear-seinn an doilgheasan, mar a bu chubhaidh do 
 bhard 'n a linn-sar 
 
 I 
 
 I 
 
 ,M 
 
 igijfl flir an sobhar po eh 
 
 a n en a 
 
54 
 
 AM flAlin MAO oor.r.A. 
 
 
 k 
 
 Is, 
 I*' 
 
 m 
 
 bhardaclul frmi^-HrHch alrHon crldhcmchan dhaoine 
 a K-hluaHad. U « ho ^-oaran an ollalmh MhlcN^lII. 
 TharnI inoaH ^-u'li d' thu;^ Mr. MacNcIlI an t-Hrland'a 
 bhnaehdan 'HK-u'n deachaidh lad an iomrall a chion 
 trooinmchaidh. Roallamald car nuonaici air a chulH. 
 'Sachoud t«s cha 'n '(ill aol.lmr Hambith a bhi cr«idHinn 
 KU robh MflcColla air a dhallndh 1« boadradii no le 
 fabhar nan uachdaran. (Jum toaK-amh, nochd iomadh 
 aon dlubh Hln, a^u8 diti.iH dhiubhffu Honraichto, caoin.i.. 
 noaHdha, acli b' ann air HH:ath a bhardachd-an doifc-h 
 dliacliu baird a dhoag-h-choHnadii bho'n t-sao-hal ; a^UB 
 ma dii* fharraidoas Hinn ciod i «»>« a chaoitniineiH, 
 chiHinn nacii robh am bard ni b' fhaido a' n comain an 
 ditliis uachdaran, a bu inlio a rinn air a «hon, na dh' 
 fhaodadh iomadh oig-ear s:<'alltanach eilc a bhi. B' iad 
 an da dhuin'-uasal, Caimboulach lie, ag-us Aong-has 
 Mac-an-Loisdoir, ti«-hearna Dhunain, a'n tirChomhail. 
 Mar a thu/f sinn falnear, bha 'n CaimbiMiIach 'n a bhall- 
 parlamaid ai^^ an am air Siorramachd Earra-Ghaidhcil 
 Rg-UK bhiodh a nadurra «-u'n g-abhadh « wuim do dhuine 
 og- Ham bith '8 an t- Siorramachd win, al^- am biodh tiodh- 
 lac na bardachd mar a bha ai- MacColla. Thug- e teistaes 
 math dha do 'n noach a bha air coann na ciHo. Bha 'n 
 teisteaa so air a neartachadh le Mr. Mac-an-LoIsdoar 
 aig an robh min eolas ag-us meas air muinntreach math- 
 ar a Bhaird, a bhuineadh do thir Chomhail. Co am 
 ball-parlamaid no an t-uachdaran, an dluffh, nach 
 doanadh na h-uiroad do dhuine coltach sam bith a 
 b' fhlach an t-saothair, a bhiodh a comhnuidh air oigh- 
 reachd an aoin, no am meang luchd-tag-haidh an aoin 
 elle? Agus an ann a chionn nach do thionndaidh dithis 
 dhaoine, a bha aithnichte alrson an caofmhnealachd, 
 
AM HAUI) MAO OOLLA. 
 
 55 
 
 an culthaobh «lr foar-duthch* dhalbh foln, do bhrlo^^h 
 ff u'rn .,u bhanl Galdhoalach o. a chulrear a« a loth nach 
 < f'u;? aito'na bhardachd do chor aanisoach ant- 
 Hluai-h ? Fournar an fhirlnn Inn««adh. 'N ualr a bba' 
 H..t.ollambaH^riohhadh nam beachdan ho, bha o a'n 
 tean na cornhntri a tho«r na croitoiroan airnon ath- 
 Hhu.dhoachaidhanfhoaralnn'Ha Ghaidhoaltachd. a^rug 
 cha robh Inntinn foH^ailtedochaoIn ^huth ^aoitb an lar 
 a s.ud«a, h troimb dhoireachau nan gleann 5 cha'n 
 fhofe^umdh ach c«ol nan stuadh 'n ualr a bhiodh an 
 cuan Hiar a bou.aich air corHaibh croa^ach He. A chum 
 a bhi roidh ri bcacbd MhicNoiU, bu choir do'n Bhard 
 cuHpairoan a tha^hadh airson a chuld oran ai^ am 
 Modh diu-chean^al ri cuisean an fhearainn, a^u*; air 
 'IhHibbabhiairanta^hadh, bu choir dhaibh a '.hi air 
 an iaimhsoachadh le teas-chorruich a chuireadh crioth- 
 nachadh air naimhdean an t-slual^h. lihiodh «o math 'n 
 a alt« f«in. 'n an ^abhadh e doanadh ; ach co am 
 bard Ossdn gu Mac-Dhunlmbho a thu^ buaidh le oran 
 air droch-bheairt nan triath ? Ta^hadh am bard e fein 
 cuHpair air«on oran, cuireadh e noart a bhuadhan air 
 a«:uH a reir mar a shoirbhicheas leis faigheadh e cliu' 
 Anns a chearn 's an do thogadh MacColla. bha an'tuath 
 bhoag 8 na croiteirean gun mor ghaaran an aghaidh nan 
 uachdaran ague cha robh min-s.^eul aca air an fholr- 
 neart a bha dol air aghairt ana an aitean eile do 'n 
 cluthaich. Ann an Liverpool bha e fada air falbh 
 chonnspaid na h-Eaglais a bha lionadh inntinn a luchd- 
 duthcha roimh an dealachaidh a' n 1843. Ach ired ia 
 ior BO, bha a chridhe air taobh an t-nluaigh, 's ch^ir e an 
 ceill a smaointean ann an rannan deas^chainnteach. 
 comasach a tha dearbhadh '« a daingneachadh .u 'r 
 
 I 
 
 i*'f 
 
 . VA 
 
 ^1 It. 
 
56 
 
 AM BART) MAC COLLA. 
 
 «. ! 
 
 grearan mi-chothramach, ^earan Mhic-Neill. Lebrfath- 
 ran ssraiteach lean e Sellars bho Chataibh g-u Eana- 
 Ghaidheil, a' taomadh sgeige 'us magaidh air a cheanu 
 annanaoiratha diteadh fasachadh na tire ; annsanoran 
 arinn eair "Rogrhadhnan Gaidheal,"-Iain Mac-Mhurach- 
 aidh (Murdoch) tha e 'sgiursadli nan uachdaran le scor- 
 pionaibh ; anns an oran "Beannachd Dheireannach an 
 Eilthirich Ghaidhealaich,"thae 'cumiia suidheachaidb 
 na tire mar so :— 
 
 -Tha Gaidheil g am fogradh mar cheo bharr do shleibhtean 
 S ma lean nut Cinn-lheadhn' 's ann air caoraich a's feidh ! 
 
 •' A Bhreatuinn 'n am dusgaidh thoirt sgiursadh do d' naimhdibh. 
 Co b uire na 'n Gaidheal gu eiridh leat suas ? 
 An cuimhn' leat na dhoirt iad de'n dearg-fhuil 'n afl bhlaraibh, 
 S n e nis bhi gam fogradh gu brath uait an duais? 
 G am fogi-adh air sgath, ba. rachd mail ann am poca 
 Nan triath air bheag nair 'dh' fhag 'na fasaich tir m' oige > 
 B e cur eadar mathair 'sa ceud leauibh boidhoach * 
 
 B'e 'n rusg thoirt bho'n chraoibh, bhi an eiginn dol uait. 
 
 Cha 'n e amh-in gn bheil cridhe a Bhaird 's an aite 
 cheart 's a chui. so; tha e mar an ceudna a' bualadh le 
 comh-fhulangas do mhuinntir sharaichte g-ach cinneach 
 fo'n ghrein, agus dh' fhuiling e airson nam beachdan 
 saorsail a shearmonaich e 'na bhardachd, an ag-haidh 
 ainneart agus, mar a bha esan a creidsinn, droch riag-h- 
 ladh na duthcha. 
 
 Air clar-innsidh leabhair xMhic-Cholla, tha am Baid a 
 roinn obair 'na da earrann. Anns a cheud earrann tha 
 dain do chaochladh seorsa, 's air iomadh cuspair ag-ainn • 
 anns an dara earrann tha e 'toirt dhuinn aireamh 
 thaffhta do dh' orain g-haoil. Faodar cumail ris an t-seol- 
 dhealachaidhsoannsnabriathraualeanas. 'Se a cheud 
 oran a tha s an leabhar, oran-molaidh do Loch Dutch, 
 
AW BARD MAC COL'^A. 
 
 67 
 
 meur don mbuir, a tha laidhe gn .amhach aig bun 
 Chro-Chinntaile. Tha an t-oran «o, agus, mar an 
 ceudn, oran a rinn e air Loch Ale a'n Comhal, cho 
 
 n 1 ""'" '"' ' "°° « ^«'° '-^o-a BO, a 
 nochdadh comas agus gibhtean a Bhaird mar dh;al- 
 bhaiche naduir. Tha e air leth ciatach 's na samhlaidh- 
 ean leis am bheil e a' soillearachadh gach rann. Tha 
 cuideachd, smaoiatean fallaiu a' bristeadh troimh nan 
 oran mar bhoisgeadh greine troimh 'n cheo a bhios a' 
 comhdach mullach ard nam beann. Chi sinn air ar son 
 fein bho na rannan so, an doigh air am bheil e 'g aithris 
 elm Loch-Duich. «"un8 
 
 ♦ • • 
 
 Mar naoidhean gu ciuineal 'n a chadal 
 An taice uchd dubhach a mhathar, 
 S trie aghaidh na mara 'mach gruamach 
 
 A's tusa 'n ad shuain chadail samhach. 
 A bhirlinn a' teicheadh bho 'n doireann 
 
 Cha n-ainmic 'n ad rathad-sa 'stiuireadh 
 8 tu tabhairt dhi beatha gle chairdeil 
 
 Gu fasgadh do bhaghana ciuine. 
 
 'S beag ioghna gach beinn tha mu 'n cuairt dhiot 
 
 iihi sealltainn a nuas ort gle sporsail : 
 Cha mhiiiic 'chi stuadhan CO aluinn 
 
 lad fein ann an sgathan co oirdheare. 
 1 gu bhi trath oidhche 'g .n coimhead 
 
 N an seasamh a »n rathad nan reula 
 No le uaiU 'togail suas an cinn or-bhuidh', 
 
 N uair tha 'ghrian 's an ear rosach ag eiridh. 
 • • • 
 
 Tha . chend rann a'n so g„ ,„*„ichte brlagh. 
 
 eada, \T .", '""""' ^ ''""' "" "aoidhea/a' 
 cadal aig. „chd . mhathar. Tha ,„ cuan, a r,ach 
 thar beul an loch, buairaasach „., i^ m. , f"^ 
 
 't : 
 
 «J 
 
 ii i 
 
M 
 
 AM BARD MAO COLLA. 
 
 m. 
 
 raathair a leinibh, 'n uair a tha trioblaidean a^us deuch- 
 ainnean a crannchuir agr cur dragh air a h-inntinn. 
 
 MarthuirtamBardefoin,--Chabhiodhefura8datach£lrS 
 air loch air bith eile d'a mh«udachd feiti a's boidhche na 
 Loch-aice,-.an t-aon loch uissre tha ri fhaotainn ami am 
 fearauii Chomhail." Bu duilich duau ni bu rahilse 
 fhaotainn, na du*n Mtiic^.-hoila air au loch 
 iomraideach so : — 
 
 Loch m:.ghaoil sa thar gach loch 
 
 'S»» Loch-aio a' bhroilleach chiuia 
 Air an trio an luidh n* gath-grein 
 
 Soillseach mar uchd seimh mo ruin I 
 
 Loch nam bruaoh a's naiiie neul— 
 Loch^nam bradan tarr-gheal, trom,— 
 
 Gcd nach faicear loug uan crann 
 Null no nail ort 'gearradh thonn, 
 
 S' leat an eala 's aille com, 
 'S i neo-throm air d' uchd a snamh,— 
 
 Eun a's gile cneas na 'ghrian, 
 Sneaohd uan aliabh, no leannan baird I 
 
 ♦ • • ♦ 
 
 Loch mo chridhe 1 thoir dhomh fein 
 
 Oidhcha Ceitein ann ad chuairt 
 A measg faile roid a's fraoich, 
 
 'S toirra nan leum-uisge 'n ara chluaia,— 
 Boillsge gealaich a:r an raon, 
 
 Dealt na h-oidhche air gach guc, 
 'S rionnagan, 'n an siubhal siar, 
 Le 'n glolr fein 'cur sgiamh air d'uchd,— 
 ♦ • • # 
 
 Ged a dh' fhoghnadh so, a dh' fheuchainn buaidh a 
 Bhaird air a bhi luadh maise naduir, cha 'n urraiunear 
 dol seachad air an dan shnasail do Abhainn Ruaile :— 
 
 flf 
 
ich« 
 nn. 
 
 drt 
 na 
 am 
 
 [Ise 
 
 a 
 
 AM HARD MAO COLF.A. 
 
 A Ruailo an aigh I 
 A KuaUe mo ghniMh, 
 Cl.a 'n ioghna na baird bhi 'g aithria ort ; 
 Bho d' bhungu do chtann 
 S leat maise neo-ghann 
 Nach teid re n.o linn as ra' aithre-se; 
 
 'S tu ftin an sruth tia 
 inhoch-ihrath gu trath nan rionnagan, 
 Le slat no le nior' ath 
 'Toirt cuiiuhnoachan soarbh 
 Do chuairteir nam meanl.h-blmll lannaireach. 
 0, abliainn gun steidh 1 
 'O ad choiiiihead an de 
 Gn'nd'chuir thn gu« bhreig, plath-fathar orra - 
 An sud thu a nuas, ' 
 
 An so thu a suas 
 'N ad mhuilleino ouairteag aighoarach • 
 An so thu a falbh * 
 
 G« h-athaiseaoh, balbh ; 
 Aa sud thu, le toirm na gaillinne, 
 A' cur na reis chruaidh 
 A bheir thu le buaidh, 
 Gu fochair nan cuan-shruth salainneach. 
 
 Sruth-':*thaioh nan corr— 
 
 'S trie dh'eisd mi 'n ad choir 
 Fead soalgair nan eun-chu cuinneineach. 
 
 Maoth-mheilich nan uan, 
 
 Ceol uiseag a's chuach, 
 S guth mhaighdean nm'n bhuaiUe chumauach 
 
 Ceol eile, 'n ad s-ath, 
 
 Cha tearc, ma's fior dha 
 'N cluais buachaille ban nam mullaichean -. 
 
 Ceol iheud bho thorr-sith, ' 
 
 'S na "daoine" gun dith 
 Cruaidh-dhannsa air druim an tullachain 1 
 
 Ged 's fhada bho 'n re 
 Chaidh dith air na feidh. 
 
 fie 
 
^ AM BARD MAC COLLA. 
 
 'Am monadh do aiha'ir-uisg' bhiolaireach 
 
 Ri d' thaobh air a sgiath 
 
 'S trie leonar cearc-liath, * 
 'S theid peileir a'n cliabh na h-ioliire, 
 
 Cha 'n ainneanih 'n ad bhuru 
 
 Thi^ deireadh air niuirn 
 Dubb dhoran a chairn le 'nihuirichinn, 
 
 'S an ruadh-bhoc, gun taing 
 
 D' a easgaidean seang, 
 Thig trie ann ad Ghleann gu duillichinn. 
 
 ! Glean n nan gorm i*aon, 
 
 O, Gleann nam ban caoin 
 Dh' fhas or-fha!t«ch, beul-bhinn, ceanalta— 
 
 Mnaidh og nan gruaidh dearg, 
 
 'S nam pearsa gun chearb 
 Fhuaif urram na h-Alb' gun cheannachadh,— 
 
 Mo bheannacbd 'n an deigh ! 
 
 B' e 'm bard os cionn ceud 
 A mholadh mar 's coir am bannal ud : 
 
 Ged 'chaitheadh e bliadhn' 
 
 A' leantuinn a mhiann 
 An deicheamh de'n sgiamh cha chanadh leis. 
 
 Chnnnaic sicngu robham Bard gutric, ann an laithean 
 oige &g iasgach an sgadain. B' e ainm a bhata 's am biodh 
 e ri sin ' Mair« Ciireag-a'-Gharaidh " agus don iurach 
 80 rinn e duanag ghrinn de'm bheil na r.innan so 'n an 
 eisimpleir math: — 
 
 ♦ * * * 
 
 Ri am ruith nan reisean, 
 
 Mach 's a chomh-stri gheur thu 
 
 Mar gu'm faicte faoileann, 
 
 'Snamhadh caoii 'measg thunnag. 
 
 Coma co'm fear uaibhreach 
 Bheireadh dhiot am fuaradh, 
 Bu leal; falach-cuain air 
 
 Aig ceann shuas do thiimis. 
 
 < 
 
 t 
 d 
 a 
 f 
 
AM BARD MAC COLLA. 
 
 61 
 
 'Nuair thig am an iasgaich, 
 Co ach thusa 'chiad aon 
 Do roinn fein ag iarraidh 
 
 Ceart cho dian ri sulair. 
 Cha bu tusa mhaldag 
 Tbilleadh mar a dh' fhag thu ; 
 S' ann a chleachd mo Mhairf, 
 
 Liontan lau o'n bhuinne.' 
 
 a,r CoUeh.Dhun.,nLoch-Hu.ile,"f.r bheil .m Bard 
 as a.thr.s mar a ohaidh T.illeir .^„s Greusaiche a Z 
 
 rarad.r''"'^""''"'''^ •'="'''•"--' »-•'«'«'>>- 
 
 Ciod an stath dhomh bhi 'g innseadh 
 Mar a th-ab lad a lionadh, 
 Mar a ghreas iad gu tir leath' 
 
 •S mar a thill iad ri 'm fuaigheal ? 
 Ho ! na maraichean cuiseal, etc. 
 S a bhhadhna 1832. 'n uair a bha 'n Fhraing a' ba^radh 
 dol a cho^adh ri Breatunn, chaidh Feachd-duthcha 
 ho^axlanns am b' fheudar do aireamh shonra h :,: 
 dhaome o^a na duthcha ^ab.ail. Ach bha cuid do ^hiU 
 eao cho^ealtach 's^u'n d' fhuair iad teisteanais o T,Z 
 tairean nach robh iad 'n an slainte 's nach b urrainl 
 
 at?fr:?i:^ ''""' '"^^"^^^^ - ^-^ ^^ ' 
 
 GHos^r'L ' '^" ^^ "^" "Laoich-Taobh-„a 
 
 'Si 80 bliadhna^am bachdach 's fearr astar na each 
 Si so bhadhna nan stacaoh bheir feairt air na 's aill 
 Bhadhna laoch nan euchd tapaidh 'n am itheadh a ciail 
 Ach tairg dhoibh an gunna, 's theid guileag an aird ! 
 Bliadhna V ., „, .^^is bhroohain.-fir sgairteil gu leoir 
 N am rusgadh nan cnap no 'cur core ann am feofl- 
 Na m b fhmnn ai. deicheamh de'n leth-sgeulan broin, 
 li tTiaoin eucailean Lnsanis lamh ri'n clxI lean, 
 
 il ' w. 
 
 ■! i 
 
62 
 
 AM UAUD MAO COLLA. 
 
 i ^' 
 
 III 
 
 \ 
 
 A' leantuinn so tha oran do na laoich a dh' eirich aig 
 grairm an authcha : 
 
 'N nail- tlm'n P'hraing a' bagradh bhuillean, 
 'S tnitliicii l))ii cur Huaa na culaidh 
 'S trie cliuir s^ath air al nam iiiuilleag, 
 'Sa till' ('hag lireatuiiu ci'aiiiiHail, 
 
 Buaidli leb an fheilo phreasaoh, etc. 
 
 Mar dhearbhadh ^u robh cridhe maoth, cho math rl 
 suil jjrhi'ur alijH, tha a;,''aitm duana^ati do'ii " Uisoijf " 
 
 aj^us do'a '' Lnu Dubh " : 
 
 • • * 
 
 Till, m' eun ceutach, 
 Till, mu'n d' tluid thu 
 Far nach faod mi 
 Tudlo d' eisdeaclul, 
 'S mil 'in lag treubhan 
 Binn nan sponra 
 
 Air bhcag glonsaidh • 
 
 'N cruitoin t'ein a dh' t'lio^hliun bh* uait I 
 
 Foncii nis, j^u d* cliuaoh 
 'S an lag iid shuns 
 Tliu tig'i'n h) luath'a 
 Na dndgo, nuas I 
 
 'S math thoill do dbuan . 
 
 Hho d' loannan .suairc* 
 Blath-l'liaittu 's cluainuaa uholasach. 
 
 Ajfus do'u "Lou Dubh " :— 
 
 A loin-duibh, a loin duibli, Is gle bheag tha thu'm feura 
 
 Air bhi teicheadh nam fcin le do chool ;-r- 
 Wii 'n scalgair gun umhail a chuireadh 'u ad dhoigh 
 
 An luaidli loia am faodadh do loon. 
 
 A loin-duil)h, a loin-duibh, 'a loat-sa 'n diiigh tliar gach euu 
 
 An riblioid a 'a loarr thig ri m' I'bonn ; 
 Sdoiibh loam nacb e idir an uiroaslihnidh fhaoin 
 
 Dli' I'hug d' iM'iin olio d'>hisa"li. troin. 
 
 # # f» t 
 
 T 
 at 
 
 aj 
 
 mi 
 
AM HARD MAO OOLLA. 
 
 I lofn-dm-bh. 'n • gu'n d' fhnair an drnl.l buaidh ort d cool 
 Aohl.ar ua.Kn«aoh a' bhro.u tl.a '„ a.l oJ.rio. | 
 
 ^0 n d Ihuair chu an nc^.l 'n an rol.h d' iaeiuean o« 
 Air a clueaohadh le garlaoh «nn ioclid t 
 
 A loin-duibh. a loin-dnil.h.an d'thug olamhan an t-sleibh, 
 No n speireag bl.uait d' aon-loa.man grai.lh, 
 
 G ad fhagail an dii.gh air an doi^h so a' oaoidh, 
 Glo dhiafidmin, a caomh-ohou.unn blath I 
 
 A loin dnibh, ma 'a Hor sud. tha mi duilioh do d' tbaobh. 
 
 Le co-fliain-Pchdainn chaondi, mar is diml 
 Do nea..h tha. 'n ad chor. Taioinn ceart a ol.or fein :- 
 
 iiiWd, lu) lunsjdh mi aobhar mo ghruaim. 
 
 A loin-luibh. 'a doarl.l. gn'r cnimhne leat rildann n.o gbu.il. 
 
 An (.ailin a b' aobhaioho Mnuudh. 
 'S is trio a dir oisd comhia rii.m oran bho d' bhoul 
 
 Ann an coil]' Bhaile-'n.t.«aoir a' n sua «hua«. ' 
 
 A loiH-.luil.h. mar dhrinchd Maigho fo bhlath-nhuil «a groin' 
 
 liho n tfilamh iinn m' t-udaij gmd-thriall • 
 Blja h-iun.l.aigh .ho noamhaulh '« nach ioghnadh lean, fdn 
 
 Na h-ai..glildi bhi 'n dcigh air mo chiall. 
 
 A loin-dnihh, a loin-duibh ni« a'n coillo nam bluth- 
 
 Leig learn a bhi kndj riut a' <:aoidh : 
 Cha n- ann do na h- uile eun dJi' innsiin.-se fatli 
 
 rrom osnaidhean craiteach mo chridh ! 
 
 Ach «tada,n mo bhron : 'a olo mo choir air bhi 'caoidh, 
 
 Cur nnlloadh air aoibhnoas mo ghraMh • 
 B- fhearr soalltainn gu foil air an .loigh ann^ am Uod 
 Ml bhi fathttsd 'n a naoin-chaidreainh blath. 
 
 ThagradhaBhairdairTir nam Beann air fhoiilHoach- 
 adh 8 an oran a chuir e a'm beul an Eilthirich S^nathan- 
 aich a'n Tir Chein ;~ 
 
 0, air son soachdainn do fheaohd na Feinno 
 
 Gu crathadh crnai.lh thoirt do'n chuanal bhrounail. 
 
 llin, air sgath siol oins'-liatli 's na h-viUn 
 
 A ( roach 'a a* cradh 8noc..hd nau «ar-koch'tronu nd f 
 
 63 
 
 M 
 
 ^A\ 
 
 w 
 
 ,M 
 
64 
 
 AM BARD MAC COLLA. 
 
 !' 
 
 , 
 
 i 
 
 Na 'ra biodh tu tighinn uaireile 'Thearlaich, 
 Feadh ioma gleaun san robh suinn gun aireamh 
 A rachadh tiallach gu buaidh no bas leat 
 •S e 'm fiadh 'a a chaor' bhiodh amhain 'our failt' ort. 
 
 0, gu ma luath thig an uair a chiotar 
 Do thriathan sanntach a'n cuing nach caomh leo, 
 Sliochd dhaoine coir air gach laimh 'g ad lionadh, 
 A's tim nam bairlinn gu brach air di-chuimhn' I 
 
 A' tighinn gus na h-Orain Ghaoil, tha saoibhreas de 
 bhardachdagainnairleannanachd,agusairciuin-smaoin* 
 tean a chridhe. Cha cheadaich uine no aite dhuinn 
 eisimpleirean a thoirt a*n so, ach tha iomadh oran 'n am 
 measg is airidh air cliu, agua tha cuid diubh a tha ann 
 am beul an t-sliiaigh anns gach cearn do'n t-saoghal far 
 am bheil Gaidheil ra'm faotainn. Mar sgriobhadair oran 
 ghaoil tha Mac-Colla a foillseachadh breithneachaidh 
 agus buadhan an fhior-bhaird. Tha a chuid oran 
 stuama, beusach, gun aon fhacal a bheir rughadh gu 
 gruaidh an aon a's modhaile beachd, ach cha 'n 'eii cion 
 neart no doimhneachd faireachdainn orra. Thaspionnadh 
 agus grinneas cainntannta nach eil trie ri'm faotainn 
 ann an orain ghaoil an la an diugh. 
 
 A ghabhail air a cheile, tha obair Mhic Cholla airidh 
 air na chaidh a radh a'n so agus le daoine eile as 
 a leth. Ma's e crioch araidh na bardachd taitneas agus 
 toil-inntinn a chomh-phairteachadh do 'n duine, tha an 
 comharradh sin gu follaiseach air obair Mhic-ChoUa. Tha 
 am Bard a'sealtainn air obair a Chruithfhirle ardurram 
 agus tha e tarruing deablh a chuspair le dilseachd do'n 
 fhirinn, a's ann an doigh a tha ro-thaitneach do'n 
 chluais. Tha min-eolas aige air teudan a chridhe agus 
 tha e gleusadh a ghuth a reir nan smaointean a tha 
 giuasad a cho-chreutairean ; tha e a' deanadh gair- 
 
AM BARD MAC COLLA. 
 
 65 
 
 deachais leo-san a tha aoibhneach agus broin leo-san a 
 ta ri bron. Mar so tha facal freagarrach aige air gach 
 steigh, agus tha e labhairt ann an seanachas, eagnaidh, 
 ceart. Thug sinn fainear cheana, gu bheil na h- 
 orain Bheurla a rinn e ion-mholta,'8gu 'n do choisinn iad 
 dha aite am measg bhard ainmeil ar linn. Tha aige, a 
 thullleadh air so, aireamh ghasda do dh'orain air riagh- 
 ladh agus uachdaranachd dhuthchaaa, nach deachaidh 
 riamh a' n clo. Tha cuid diubh cumhachdach ann an 
 seanachas agus geur ann an beachd, agus ma chi iad 
 solus la,cha toir iad dad bho 'n chliu sin a tha MacColla a 
 nis a moaltainn ann an Ian tomhas. 
 
 I J 
 

 h t 
 
 An Siorram Mag-E^alair. 
 
 B'ann air la grianach, samhraidh a chuir mi eolas 
 an toiseach air an t-Siorram Mac-Ealair. Thachair 
 dhomh bhi air mullach an t-slcibhe a tha'g- eiridh air 
 taobhcul bailo Hamilton, Ontario.ag- amharc air an t-seall- 
 adhoirdheirc a tha ri fhaotainn do 'n dutliaichmu 'ncuairt. 
 •N a sheasamh dluth orm bha duine sultmhor, coltach, a 
 bha, a reir coslais, a ^eur bhoachdachadh air soithichibh 
 seolaidh a bha del 's a ti^-hinn air a bha^h f ar conihair. 
 Bha cruth 'us coslas a Ghaidheil air o bhonn a choise g-u 
 mullach a chinn. Bha e slinneanach, ard.'n a phearsa, 
 cuimte 'n a dhreach ; duine gramal, laidir, aig* aii robh 
 spionnadh mor ann an laitheanoige : agus bha a g-hnuis 
 chaoimhneal, dhuthchasach ro thaitneach ri faicinn. 
 Bha, mar g-u 'm biodh, co-chordadh eadar inntinn an t- 
 Siorraim agus an t-seimheachd a bha 'n a laidhe air 
 ag-haidh bhoidheach naduir. Bhiodh e dualach do neach 
 a bhi air a thaladh a dh' ionnsuidh duine cho suilbhir, 
 agus gun mor mhaille, bha sinn a' conaltradh ri cheile. 
 Bha e follaiaeach gu 'm b' e duine e aig an robh gradh 
 mor do Chanada. " Bhiodh e duilich dhuit," thuirt e, 
 "sealladh cho briagh ri so fhaicinn ann an aite sam bitb 
 eile fo 'u ghrein : cha 'n 'eil mi 'n duil gu'm faiceadh tua 
 lethid air feadh na Gaidhealtachd fein. Is « so gu 
 
*» 
 
 :i 
 
 An Siorram MacEalair. 
 
a 
 
 G 
 fa 
 ai 
 B 
 ni 
 El 
 d\ 
 Ci 
 
 n 
 ea 
 an 
 Gj 
 
 CO 
 
AN SOIRRAM MAC-BALAIR. ffj 
 
 cinnteach lios Ontario. Tha am baile soirbheachail ; na 
 marsantan ag deanadh storais, 'n an doigh fhoighidinn- 
 each fein ; agus cha 'n 'eil raon uaine cho fad 's a 
 Chi an t suil, nach eil torach le teachd-an-tir ; tha 
 an Biuagh sona, sealbhach, agus gu fortanach 
 tha moran diubh bho thir an fhraoich 's a mhurain ar 
 luchd-duthcha fein." Agus b'ann mar sin a bha. ' B' 
 iomadh marsaata 'us tuathanach Gaidhealach a sholair 
 dachaidh chomhfhurtail ann am baile Hamilton agus 'na 
 choimhearsnachd. Aig an ceann tha an Siorram e 
 fein. Tha a cheann 's a chridhe aig seirbhis a luchd- 
 duthcha " na h-uile la a chi 's nach fhaic," »8 cha bhiodh 
 coinneamh Ghaidhealach faisg no'rafagus coimhlionta as 
 aonais. Re a bheatha fhada nochd e ann an iomadh 
 doigh, a reir na cothraman sonraichte a bh'aige, gu'm 
 bu charaid daingean e do na Gaidheil, agus tha e an 
 diugh a' mealtainn earbsa agus meas a luchd-duthcha. 
 
 Ged a tha Siorram Mac-Ealair 'na Ghaidheal do na 
 Gaidheil, a' labhairt Gaidhlig ghlan, phuncail, 's a 
 faotainu tlachd a chridhe ann an oleachdaidhean's ann 
 an cliu a shinnsre, gidheadh cha b' ann a'n Tir nam 
 Beann " a fhuair e eolas air seanachas agus gnaths 
 nan Gaidheal. Rugadh e, ann an siorramachd 
 Earra-Ghaidheil, ach cha robh e ach fichead mios a 
 dh'aois 'n uair a chaidh a mhuinntir air imrich gu 
 Canada. B'« ainm athar, Padruig Mac-Ealair. Rugadh 
 e '8 p bbliadhna 1784, ann an louaraora. 'N uair bha e 
 'n a ghille og, bha e ri ciobaireachd air na bailtean 
 eaorach fagus do aite 'breith. B' e au deis a chleachd e 
 am feileadh beag 's am breacan, le curachd Ghlinne 
 Garaidh. Le bhata 's le chu bha e 'n a dhiulanach 
 , _„ _.. -.,„, ,^ ,„,,„,. - ^o au uv loon e eridhe maoth 
 
 d1 
 
 r i 
 
 
68 
 
 AN SIORRAM MaG-EALAIR. 
 
 ;f«» 
 
 
 1 
 I t 
 
 Fhionaghala Nic-an-Aba, cailin sheimh, shuairce a 
 bhuineadh do'n Eilean Ileach. Air dhoibh posadh 
 ghabh Padruig Mac-Ealair, mar ghille fearainn, &ig 
 Col. Iain Mac-an-Tuarnair, air baile "Mam" ann an 
 Gleannsiora, mu thri mile ochaisteal lonaraoraidh. B' 
 ann a'n so, air an trieamh la do'n dara mios (An Gearran,) 
 'sa bhliadhna 1816, a rugadh an Siorram. Thugadh 
 Gilleasbuig", mar ainm air. Tha e coltach gu robh bean a 
 Choirnileir 'n a bana-mhaigbstir smachdail, spreigeach. 
 Cha b' aiumic idir do'n luchd-obair a bhi air an cronach- 
 adh'sair an caineadh le ateangaidhgheur, fhrionasach, 
 aguscha robh an crannchur air a bhaile an comhnuidh 
 ro-shoeaireach. Bha Mac-Ealair a treabhadh, air latha 
 Earraich 's a bhliadhna 1817, agus thainig caraid far an 
 robh e le gnothach araid a chum e beagan mhineidean 
 a bruidhinn ris. Chunnaic a bhana-mhaigstir e'na 
 sheasamh air an raon agus f huair i coire mhor dha airson 
 a bhi diomhain, ged nach robh an uine ach goirid. 
 Ghluais po inntinn Phadruig,agU8 an aite dolair aghairt 
 leis an treabhadh, leig e as na h-eich agus chuir e 'san 
 stabull iad. Chaidh e dhachaidh agus thuirt e ri bhean 
 " Ma tha aite fo'n ghrein anns an urrainn dorah a bhi 
 saor chuing thaireil an dubh-sheirbhis, theid mi 'n 
 sin. " " Theid sinn comhladh, " fhreagair a bhean ; agus 
 ann am beagan uine bha tri teaghlaichean, anns an 
 robh naoinearpearsa, air an turus gu Canada. Ghabh 
 iad comhnuidh ann an Aldborough aig ceann an iar On- 
 tario far an do shoirbhich iad gu ro mhaith, 's far a 
 bheil aireamh mhath de'n giueal gus an la'n diugh. 
 
 Bhuineadh am fearann air an do shuidhich iad, do 
 Choirnilear Talbot a fhuair coirichean air slios farsuing 
 dheth o'n chrun. Bha gach tuathanas air a chomharr- 
 
 
AN SIORRAM MAC-EALAIR. 
 
 69 
 
 li 
 
 
 achadh am mach le luchd-tomhais agus bha da cheud 
 acair 's g-ach aon diubh. Ach cha d' fhuair an luchd-ait- 
 ich, ach lethcheud acair gach neach ; chumadh ceud- 
 ffu-Ieth le Col. Talbot mar dhuais airson abhi suidheach- 
 adh an fhearainn ! Bha aireamh bhea^ do Ghaidheil, 
 'us Gall no dha, ann an Aldborough 'n uair a rainigcuid- 
 eachd Mhic Ealair. Thug iad aoidheachd bhlath do'n 
 luchd-turuis agus gach cuideachadh a bha 'n an comas 
 airson dachaidhean a thogail 's an fhasach. Is trie 
 tha cuimhne an t-Siorraim dol air a h-ais a dh' ionnsuidh 
 nan laithean sud, 'n uair a bha athair 's a choimhears- 
 naich a gearradh sios na coilledhomhail, 's a ruamhradh, 
 '8 a glanadh an fhearainn fhiadhaichachumguabhi g'a 
 thoirt fo chuiHg do'n duine. Bha iad 'nan daoine 'jre un 
 sgairteil, a chuireadh an aghaidh ri cruadal, 'g nach 
 tugadh geiU fhad 's bu bheo iad. Agus bha na mnathan 
 de'n sraior cheudna. Cha bu bhoirionnaich lagchridh- 
 each, no lag-dhruimeach iadsan. B'e taghadh ar 
 duthcha iad. Is abhaist do'n t-Siorram a bhi 'g innseadh 
 naigheachd mu chailin a thachair air aig Quebec, mar 
 eisimpleir do'n mhuinntir a rinn tir bheartach de'nduth- 
 aich so. 'N uair a bha Parlamaid Chanada na suidhe 
 aig Quebec 's na bliadhnaibh 1861-62-68-64, b'abhaist 
 do'n t-Siorram, a bha aig an am sin 'na bhall do'n pharla- 
 maid, agusdoMhr. Alasdair Mac Coiunich a bhi dol a 
 choinneachadh nam bata-smuid o Glaschu agus a bh 
 toirt seolaidhean 'us comhairle do luchd-duthcha sam 
 bith a dh'fhaodadh tachairt riu. La do na laithean, 
 thainig boirionnach og, tapaidh o'n luing, gun 
 bhrogan oirre. Dh'fheoraich iad an robh brogan 
 aice, 'sfhreagairi nach robh ; gu'n do sguabadh iad o 
 r^hovd Au luin^e ,• ach ars' ise, " ma gheibh mi obair cha 'n 
 
 i{-i 
 
 ■ : 
 
 fli 
 
 'if 
 
 
AN SIOURAM MAC-EALAIB. 
 
 
 \': 
 
 II 
 
 fhad a bhios mi 'cosnadh feadhain uire." Bha na daoine 
 cho toilichte le iuisnea* hd agus tur na cailin, 's gu'D 
 do thairg" iad brog-an a cheannach d'i 'nan rachalh i lee 
 g:u marsanta. Sheall i gu geur orra, 'a ma dh^ ireadb 
 chaidh i eomhladh riu gu buth greusaich, a bha n . tHobfc 
 tuath n h-aimhnf Dh' iai • iad air an duine a b ua 
 frithealadh 'sa bhuth, brogan cho math 's a bh lige 
 a thoirt d'i. "Ciod e n seorsa tha dhith ort ? ' 
 dh'fheoraich an duine. " Tha ars' ise, " deagt 
 phaidhir le guiseadan annta." Cna do thuig 
 an duine i agus dh' fheoraich e a rithist. Fhuair 
 e an fhresg-airt cheudna agus a barail nach mor a 
 b* fhiach greusai< n a bha cho ineolach. Ach fhuair i na 
 brogan agus chunuaic an luchd-parlai aid i air a turua 
 gu coilltean Ontario far aa seanau i a h-inntinn chalma 
 neo-sgathacl ni b' fh arr d' i na 'n t-or. 
 
 'S a bhliadh a 1821, 'n uair a bha an Siorram eadar 
 coig 'us sea bliadhna a dh' aois chaidh a chur do'n sgoil, 
 a bha mu mhile thaigh athar. Is mime a bha deagh 
 fhoghlum ri fhaotainn ann an taigh sgoil Ruarach, ach 
 cha robh aois chuid foghlun no t *mhfhurtachd a b' fhiach 
 dad anns an taigh-sgoil do'n d jach Mac-Ealair. ^ha 
 robh a. !i aon seomar s' an taigh. Ann an so bha 'a clann 
 acruinneachadh 's a gheamhradh. 'S an aite cheudna 
 bha an leaba dh s' am biodh am maighstir-sgoil a cadal 
 re na h oidhche, innualan cocaireachd, soithichean, 
 agus nithean eile a bhin ' i feumail ann an tai^rh- 
 comhnuidh. Ann an aite ae'n t-neorsa so, cha robh e 
 comasat'h sraachd a chumail air na balaich, no an 
 ionnsac- adh anns na priomh-theagas';an a bha air a 
 cur orra. Cha robh ach leughadh, sgriobhadh agus 
 beagan cunntais air an teagasg Cha robh maighstir 
 
AN SIORnAM MAC-BALAIR. 
 
 71 
 
 agoil 'B a chearnaidh sud do'n duthaich a b" urrainn 
 grammar a theagasg roiinh 1830. Anns an sgroil so dh' fhan 
 Gilleasbuig gus an robh e faisgr air ochd bliadhi.a. 
 Mharbhadh am Maig-hstir-Sgroi. (do'm b' ainm Calum 
 R'bastan,) le craoibh a thuit air agus dhuineadh an 
 Bgoii. Chaidh Gilleasbuig gu sgoil eile do'n aon seorsa, 
 re da no tri bhli dhnachan ach cha d' fhuair e moran 
 feum asda. An sin thainig fear-teagraisg o Albaiun a 
 bha 'n a mhaighstir air a dhreuchd agus a shaothraich 
 retrigheamhraiuhean aic; Aldborough. Kinn Gilleasbuig 
 gxi math fo thea^-aidg an duitie so, agus fhuair e air 
 aghairt gu luath auns ua cuspairean a bha air an 
 tGagaisg dha. An deigh so chaidh e gu Sgoil 
 Grammar Dhv. Whitelaw, aig Niagara far an do choisiun 
 ecliumarsgoilear. Bho Niagara cuaidh e gu Geneva, 
 New York, gu sgoil a bha ainmeil aig an am sin. Ann 
 an 1836 reic athair an seann aite air an do shuidhich 
 e ann an Aldborough agns cheannaich e coig ceud acair 
 ri taobh amhainn Thames aig Raleigh ann am siorra 
 machd Ghent, tri mile o bhaiio Chatham. Air an aite 
 so dh' oibrich Gilleasbuig gus a bhliadhua 1849— re thri- 
 bl adhn* deug— agus an sin tboisich e ri gnothach 
 m; santa fiodha, ni auns an do shoirbhich leis gu mor. 'N 
 uair a dh'eirich Uilleam L. Mac-Coinnich 's a bhliadhna 
 1837, an ag aidh droch riaghladh na tire, bha Mac- 
 Ealair 'na < a.ane og, sgairteal agus chaidh e a mach 
 lo cuideachd do dhaoine air taobh a chruin, ach cha robh 
 e feiu no a chuideachd d'am buineadh e air an gairm gu 
 blar'sc' ^ 'n f hac e leus dearg a cho^^idh a bha air a 
 lasadh aig an am. 
 
 Ged nachd' fhuair Mac-Ealair ccthram air a ghaisge 
 a uociidadh's a bhiar chogaidh, bhacothram, do'na' rinn 
 
72 
 
 AN SOIURAM MAC-KALAIR. 
 
 e deagrh bhuil, aigre ^u bhi saothrachadh airson a 
 dhuthcha, ann aa slio^hibh na sith. 'Sa bhliadhna 1841, 
 thainio^ e a mach air taobh loseiph Woo.; « bhaseasamh 
 airson na parlamaid ann an siorramacha c L r- " Bha e 
 'na dliuine cho onarach 'sa chunnaic . . lati i," tliuirt 
 Mac-Ealair, mu dheighinn, bliadhnacl an r , deigh so, 
 *'ach bhaegu tur gun fheum." Bha « , . th eadar! 
 Mr. Wood agu8 Mr. E. B. Harrison 'agus bha i ro dhian. 
 Chaidh Mac-Ealair air feadh an t-sluaigh bho cbeann gu 
 ceann do'n t-siorramachd agus rinn e obair mhor. La 
 nodha roimh la an taghaidh thainig an Ridre Alan Mac- 
 an-Aba a dh' ionnsuidh Cent agus sheas e an aghaidh 
 an dithis eile. Chaidh moran do 'n luchd-taghaidh 
 tharais d' a tha?obh agus shaoil luchd-cuideachaidh 
 Mhr. Wood, gu'n rachadh an la 'n an aghaidh. Ach cha 
 b'ann mar sin a thachair. Bha ughdarras Mhic-Ealair 
 chomor am measg nan Gaidheal, a bha a nis air fas lion- 
 mhor,'s gu'n do sheas iadleis mar aonduine. Chaidh Mr 
 Wood a thaghadb agus thug an duthaich air fad nioladh 
 do MhacEalair mar anduine thargachneacheile a thu- 
 an ni gus a chrioch so. 'N uair a bha ainm, mar so, ann 
 am beul an t-sluaigh, bha e air a thaghadh, 's a bhiiadh 
 na cheudna, 'na bhall do bhuidhinn riaghlaidh 
 siorramachd Chent, agus re coig bliadhna deug 
 chum e an t-aite sin, a'cosnadh cliu mar fhear riagh" 
 aidh glic, earbsach agus comasach. Cha robh dleas- 
 annas fear-riaghlaidh siorramachd, furasda 'sna laithibh 
 sud. Ann an duthaich uir. a tha ri fosgladh suas 
 '8 ri suidheachadh, tha gnothaichean ni's cudthrom- 
 aiche, agus ni's duiliche an cumail air doigh, 
 na tha iad gu coitcheann ann an seann duthchana' 
 far am bheil laghana air an steidheachadh, agus dleas- 
 
AN SIORRAM MAC-EALAIR. 
 
 73 
 
 annas gach cuirt a's buidheann-riaghlaidh .Ir a chomh- 
 arrachadh a mach gu puncail, eagnaidh. air chor 's nach 
 •eil e furasda do dhuine aigr am bheil plugh sam bith 
 inearachd a dheanadh. Re deich bliadhna bha Mac- 
 Ealair ann am Parlamaid Chanada, bho 1857 g-u 1867, 'n 
 uair a thugadh a steach mor-roinnean ua duthcha fo 
 aon bhonn ria^hlaidh. An deigh sin shuidh e ann 
 am Parlamaid Ontario gn 1875, a bhliadhna 's an 
 'd fhuair e gn bhi 'n a Shiorrara air siorramachd Went- 
 worth anns a bheil baile Hamilton air a shuidh 
 eachadh. Anns a pharlamaid, aig Quebec ag-us 
 Toronto, dh' eirich e gu inbhe ard. Bha a 
 bhuadhan soilleir ag-us comharraichte. Bha e 
 cumhachdach aun an labhairt, air beulthaobh sluaigh 
 na tire agus fa chomhair maithibh na parlampJd. 
 Bha a bheachdan greur, a chainnt sgaiteach ann i*^ 
 eonspaid, ague druiteach ann an comhairle ; bha e deas- 
 
 bhriathrach,eallamh, agrusb'urrainnd'aoraidtharbhacb 
 a dheanadh g'un mhor ullachadh, air cuspair sam bith a 
 dh' fhaodadh tiffhinn fa chomhair taigh na parlamaid 
 Bha a bheachdan farsuing, fialaidh, a ghnath air taobh 
 an t-sluaigh. Bha e 'na thur neirt dhaibhsan a bha air 
 ceann na buidhne a bha tagradh saOrsa do'n t-sluagh. 
 Chuidiche leuile neartSeorus MacIlleDhuinn. Alasdair 
 Mac Coinnich agus na daoine ainmeil ei!e a bha a saoth- 
 rachadh air taobh a cheartais. Bha e air leth feumail 
 air feadh na duthcha. Bha earbsa aig an t-sluagh n' a 
 onair agus 'n a threibhdhireas agus chuireadh w- ... 
 dochas ann. 'n uair nach eisdeadh iad ri guih nam fear 
 meallaidh. Is iomadh sgeul iongantach a tha af.r 
 aithris mu obair Mhic-Ealair anns na h-a na sud. Cha 
 
 chuireadh stnirm o o>haor<»i.~»:ji. ^, 
 
 „ a''^""'"iavuii og^ain air turi.t. i 
 
ii 
 
 74 
 
 AN SIORRAM MAO BALAIR, 
 
 jnabhail troimh na h-aiteau a b' fhiathaiche do'n 
 duthaich. Bha e anabarrach laidir, 's 'n uair & 
 bhitheadh an rathad ro ^harbh airson dhamh no 
 eich, rachadh e air a chois troimh choilltean 'us 
 bhogaichean gn crich a thuruis. Am measg- nan 
 Gaidheal bha e 'na fhearstiuiridh ann an cuisean 
 na duthcha. An taobh air am bitheadh Mac 
 Ealair, bhitheadh an aireamh bu mho dhiubh oir b' 
 ann diubh fein e. agus bha iad proiseal as. Chuir a 
 chomh-oibrichean iomadh dleasannas cruaidh mu choin- 
 neamh. B' esan a tharruing a mach Mr. Eideard Blake 
 a tha a nis 'n a bhall do pharlamaid Bhreatuinn A-us 
 b' esan a fhuair aite airson Mr. Mowat, 'n uair a leio- Mr 
 Blake sios a chomannd ann an Ontario gu bhi dol air 
 eeann nan Liberals ann an Ottawa. Bha e 'n a mhinisteir 
 do' n chrun re iomadh bliadhna agus bha a lamh ri faicinn 
 air aireamh rahor do lagrhana na tire. B' e so gu son 
 raichte a chuis, anns na laghana a tha riaghladh nan 
 g-nothaichean a bhuineas do bhailtean a^us ahiorram- 
 achdan. Bha eolas mor aige air cor an 
 tsluaigh agrus thug- e g-u buil iomadh lag-h 
 airson an crannchur a leasachadh. Bha e, mar an ceud- 
 na, treubhach ann a bhi toirt sochairean na railway do 
 dh' aitean a bha fad as bho bhailtean mora, ach anus an 
 robh moran sluai^-h a comhnuidh. 
 
 Anns a bhliadhna 1875, mar a thug sinn fainear 
 chaidh a dheanadh 'n a shiorram air Wentworth' 
 dreuchd a tha e a' leantuinn gus an la an diugh' 
 Ach cha robh an cogadh fathast seachad agus cha 
 d' fhuair e thairis air an upraid a tha mar is trice 
 a' cur dragh air luchd-dreuchd na tire. Cha b' 
 fhadaabhae'n a shiorram gus am fac e gu robh an 
 
AN SIOBBAM MAC-EALAltt. 75 
 
 lucha-lagha a creachadh araon nan siorram agus an 
 «»iua.gh , .e -bhi togail ei«e n.i.|.ghaU diubh. Ch„i" 
 « chu.8 so fa ohomhair an luchd-riaghlaidh agus an 
 
 fatha8t,cha,dnleasach«dhadheanadhatha' a'cur die, 
 
 an luohd-Ugha ach cha deachaidh ceartas a dheanadh 
 fathast do na eiorraman. ""auaan 
 
 a tf'nZ """^f "•"""■ "■» ■»e»»S al»ebd.dutheha, 
 a tha a S.orram Mac Ealair aig a neart. Tha gradh 
 a.ge do Cbanada mar bu dual do neach a rinn na b 
 u.reada„a«„„,achtbaachridhe a plosgartaich 'e 
 teas-gbradh do Tbi. nam Beann. Tba e min eolacb 
 a>r eachdraidh na dutbcha sin anna an d'ara ebead 
 atbra chean. Tba e cuimbneaehai, air a .utw 
 anmdb agus eba 'n .ei. ni sam bitb eho 
 tauneach leis H bbi cosnadh an deagh-gboan C 
 a., run. Tba a 'na dbuine flaiaidb agu. iftr^ Lb 
 aa phoca d'a luchd an uireasbbuidb. Tba e C 
 bhall nrramacb agus 'na ard cbeann-iuil do Cbomum! 
 Ga db.^ Tboron.0, . an ni .eudna do ebom:„?H:r 
 ton Ai» na comneamhan bliadhnail, tba e dao.,»„ 
 comhia riu ,■ am misneacbadb, . g' an clhail! Ij^" 
 a bb. eumai. suas Ciu an .i„„.re. Cha ^n 'ei, morau d . 
 leth>d a.r am fagail 'n ar measg, acb ged a tba an 
 ao.s a iaidbe air, S a chiabhagan liatb airtanalbadT 
 » « duraebd ague docbas Gaidbeil Cbanada "um 
 U e fada a.r a ebaombnadb g., bbi mealtainn eola" 
 agu» toU.mntinn am meas^f a obairdoan 'h a lucbd eoia^ 
 
 i 
 
 i 
 
 ii 
 
 m; 
 
 si ; pi 
 
Daibhidh Speinse 
 
 Do smaointeannean glice, 
 Le misnich 's le ceill, 
 Do thuif{se glilan, gheur, 
 
 'S deagh thuiteamas beoil. 
 
 mA tha aon neach thar neach eile ann an Canada 
 ig airidh air an ainm,Caraid nan Gaidheal, a riun. 
 eadh ioraraiteach le Tormoid Mac Leoid, ar leam 
 ?ur eesan rau'mbheil an t-iomradhgoirid soairasgriobh- 
 adh. Tha^na ceudan d' ar luchd-duthcha 's an tir so, air 
 an do bhuiiich e mor chaoimhneas agus d' an d' thug 
 e furtachd r, am an eigin. Sheas e air an taobh le dil- 
 seachd fircinnidh, agus tha aium air a chuimhueachadh 
 le urram, am measg mhuinntir a tha a nis beannaichte 
 le cuibhrionn maith do theachd an tir, do 'n d' thug e 
 comhairleagus cuideJM^hiidh 'n uair a bha iad 'n an coig- 
 rich 's an tir, 's am poca f aliamh. A bhi deanadh maith, gu 
 sonraichted'a luchd-duthcha, bu mhiann leisriamh, agus 
 mar a thuirt an sean-fhacal ; ** far am bi 'n toil, bithidh 
 'n gniomh." B'i sin achuis, ann an tomhasaraidh, d'a 
 thaobh-san. Bhuiiich a chrannchur 's a shuidheAchadh 
 cothraman air nach bu ghann, agu.s chuir e iad gus a 
 bhuil a b'fhearr a b'urrainn d'a. Ag amharc air ais da- 
 fhichead bliadhna 'us corr, anns an duthaich so^ b' 
 urrainn d'a naigheachd innseadh air na rinn ua (ilai4b^ 
 

DAIBHIDH SPBINSB. 
 
 T7 
 
 
 e. la chnm na coilltean a reiteachadh .ffu8 an tir tbosg- 
 adhsuas, a bhiodh eibhinn ri cluinntinn, oir tha e min- 
 eol«cha.r n. h-aitean anns au do 8huidhich iad, air 
 dho,bh Canada . ruigslnn, bho thoiseach g„ meadhon 
 naeeud bUadhna so. cuid diubh gun sgillinn ruadh •„ an 
 sporrann, 's gun dad 'n an cridhe acb gamhias 'u, mi- 
 run dona daoine cruaidh-chridheach leis an robh iad air 
 am fogradh gun iochd, thar a chuan. Cha robh caraid a 
 thacha,r orra air an taobh so do'n fhairge a b'fheumaile 
 dhmbh na esan, a thagair an cuis 's a sheas air an ceann 
 n nair naeh robh comas aca mora,, a dheanadh air an 
 son fem. 
 
 Ru^^adh Daibhidh Speiase anns an Eilean Ileach, 
 dluth air baile Thorra. far an d' araicheadh e. Thadlutli 
 air an tri fichead bliadhna 's a deich o'n chunnaic e solus 
 la an toiseach, aorus tha da-f hichead 's a sea bliadhna 
 o n dh- fhagr e laimhrig- Ghrianaig- airson Chanada 'N 
 uaira bha e gle og chaidh e gu sgoil an Urramaich 
 A astair Grannd a tha a nis ann an siorramachd 
 Bhruis, an deigh sin do sgoil Bheul-an-ath far an robh 
 Mr. Seuraas Ros 'n a mhaighstir-sgoil. Fo theagasg-san 
 fhuair e air aghairt gu ro-mhaith, ag toirt dearbhadh gu 
 moch gu robh buaihan inntinn thar . choitchiontas aige 
 Bho Bheul-an-ath chaidh e gu sgoile Bhowmore, aon sgoii 
 cho ainmeil 'sa bha'n Gaidhealtachd na h-Alba, a mach 
 na sgoiltean arda a bha 's na bailtean mora. B' e Iain 
 Tailiear a bha 'n a mhaighstir sgoil. Bha e 'n a dheagh 
 fhear-teagaisg, gu h-araid 'sna canainean Ladainn 
 us Greugais, us ann am Beurla. B'e athair do Chalum 
 C TaiUear, ard fhear-teagaisg ann an Talla Dia- 
 dha.reachd na h-Eaglais steidhte ann an Duneideann. 
 Chmr an Taillearach coraharradhatheagaisgair iomadh 
 
78 
 
 DAIBHIDH SPEINR^JJ. 
 
 S V' 
 
 Pi i ^ 
 
 i . 
 
 giuUan beo-inntinneach a rinn ainra d' a fein ann an 
 curs' a bheatha. B' anu diu Tomas Patdson a dh' fha^ 
 ainm nach searg- am fad 's a bhitheas meas air orain nan 
 Gaidheal. Bha e frithealadh a'n 8o:oil aig an aon am ri 
 Daibhidh Speinse. Bha Mr. DomhnuU Mac-Na-Ceard- 
 adb dol do s^oil Bhowmore aigr an am cheudna. 
 An t-eolas agrus an cairdeas a chuir na gillean air a cheile 
 fo sparraibh Uighe Iain Taillear chum iad suas gu. dluth, 
 blath-chridheach, grus anlaandiu^h. Thainiff Mr. Mac- 
 na-Ceardadh do Chanada ag^us bha e fein agus Mr 
 Speinse 'n an coimhearsnaich 's 'n an co-luchd-oibriche, 
 re iomadh bliadhna. 'N uair a dh' fha^ e s^oil an TaiU- 
 earaich, bha e air a ghrunndachadh gu dain-eann ann 
 am foghlum. Bha eolas math aige air na canainean, air 
 eachdraidh, 's air litreachas an t-seann saoghail; air 
 ealaiu aireamh, 's air na cuspairibh eile air am bu ghnath 
 leoileanaich oga., bhreithneachail, a bhi fiosrach. Ach 
 cha d' thu- e thairis a bhi 'togail foghlum* cinn 'n uair a 
 dh'fhagean8goil,agu8 faodar -^ radh nach d* thug e 
 thairis cleachdadh an oileanaich gus an la 'n diugh. 
 Dh' ol e am aor-uisge bho thobar an eolais, agus, mar is 
 dual, an aite 'bhi air a shasachadh, dh' fhas iotadh 
 ni bu mho, a tagradh tuille, s a rithist tuille, don bheo- 
 dheoch cheudna. Bha e fortanach eolas fhaotainn air 
 Eachann Mac-flleathain a bha 'n a mhaighstir sgoil 
 aig Baile-Ghrannd. Mar a thug sinn fainear ann an 
 ait' eile; b' esan aon donadaoiiie a bu treise buadh- 
 an '8 a bu gheire inndnn 's a Ghaidhealtachd, agus bha 
 e roirahe so air a thaladh gu seann ctianain agus litrea- 
 chas nafi Gaidheal, raon anns an do bhuanaich e a 
 leithid do chliu 'n a dheigh sin. Cha 'n 'eil teagamh 
 nach robh buaidh mhor aig buadhan Mhic-Illeathain 
 
DAIBHIDH 8PBINSB. 79 
 
 air inntinn Speinse, 's nach d' fhuair e uaithe-se moran 
 do n durachd, 'b do na beachdan soilleir, airson am bheil 
 ecomharraichteathaobhgnathchaimhne affU8 canain 
 nan Gaidheal. B' aithne dha, mar an ceudna. Mr Nial 
 Mac Ailpein, ughdair an f hoclair Gaidhlig, a-us diulan- 
 aich eile, a ghluasadh 'aigne an deiffh eolas air 
 eachdraidh agus gnaths a luchd-duthcha. B' ann mar 
 80 a bha e air uidtieamachadti 'n uair a dh' fhag e " Jle 
 an fheoir " airson Grianaigr, 'n a ghiile og, tapaidh, deas 
 ffu ait' a g-habhail ann an iomain dhian na beatha, gu 
 bhi seasamh no tuiteam air ceann a dhleasannais. Agus 
 8heas e. 
 
 Bha ochdnar pearsa ann an teaghlach athar, triuir 
 nigheaoan agus coignear ghillean. Tliainig iad uile do 
 Chanada ach dithis dhiubh agus shuidhich iad ann an 
 ceann an iar mor-roinn Ontario. Rinn Daibhidh, mu'm 
 bheil na briathran so air an sgriobhadh, comhnuidh ann 
 an siorramachd Pheel far an d' fhan e car uine ghoirid, 
 a' dol an deigh sin do shiorraraachdan Ghrey agus Wel- 
 lington. Chaidh dithis d' a bhraithrean gu siorr- m achd 
 Bhruis, aon do na h-aitean 's an duthaich ur a bha air an 
 suidhoachadh ach beag air fad leis na Gaidheil. Dh' 
 fhosgail Daibhidh Speinse buth agus chur e air aghairt 
 marsantachd. ni anns an do shoirbhich leis re iomadh 
 bliadhna, Bha e am measg nan Gaidheal, agus rinn e fein 
 agus iadsan moran airson a cheileann an iomadh doigh. 
 Bha cuid dhiubh gun chomas air leughadh no sgriobh- 
 adh ann am Beurla, gun eolas air doighean naduthcha, no 
 air na caochlaidh seorsa obair anns am b' urrainn da'ibh 
 tasdan a chosnadh. Anns an t-suidheachaidh so bha Mr. 
 Speinse air a ghairra gu iomadh seorsa seirbhis a 
 dheanadh airson a luchd duthcha agus rinn e na b'urr- 
 
 II 
 
80 
 
 DAIBUIDU SPEINSE. 
 
 . ti 
 
 ainn d'a gu suilbhireach, toilichte, gun dull ri duals 
 d6 paigheadh. Ach, mar a Ihubhairt sinn, fhuair e 
 meas agus earbsa an t-sluaigh, agus bha inntinn 
 solasach le eolas gu robh e deanadh feum d' a chomh- 
 chreutairean. Bha a lamh an sas a'n iomadh dleasannas 
 folaiseach. Chaidh a thaghadh 'n a bhall do bhuidheann 
 riaghlaidh nan sgoi), 's mar bu dual do neach aig a robh 
 gradh do dh' fhoghlum, mar a bh' aige-san, bha e 'na 
 mheadhon airsgoileau a shuidheachadh agus air maigh- 
 stirean-sgoil fhasdadh, a bha comasach 'n an dreuchd 
 agus ro-fhreagarrach air ceann na cloinne. Bha e, mar 
 an ceudna, dichiollach a' cuideachadh na h-eaglais 'n a 
 deagh obair ; agus chuir e air chois coinneamhan airson 
 leasachaidh eolas am measg an t-sluaigh. 
 
 Bha beachdan diongmhalta aige air ceistean a 
 bhuineadh do riaghladh na duthcha, agus sheas e a 
 mach air taobh an t-sluaigh, an aghaidh daorsa na seann 
 riaghlaidh. Bha ceistean mora ri 'm fuasgladh, 
 olr cha robh Canada ach air stairsnich na saorsa a 
 tha i a nis a mealtainn. Bha Mr. Speinse cumhachdach 
 ann an labhairt ; sgaiteach, druidhteach le pheann, agus 
 rinn e obair rahor leis an da innleachd sin. Ann an 
 comhstri chruaidh do'n t-seorsa so bhiodh e iongantach 
 na'n d'thigeadh e 'mach gun naimhdean a dheanadh, ach 
 bhaa choladarcho modhail, 'sa ghiulancho suairce, 's nach 
 b' urrainnear facal a labhairt 'n a aghaidh, 's an aite 
 naimhdean, bu trie a rinn e cairdean dhiubhsan 
 a bha de chaochladh beachd ris fein. 
 
 Bha a ghnothaichean g* a tharruing gu trie gu Baile 
 Toronto agus thug e a theaghlach a' n sin 's a bhliadhna 
 1871. iiha e ainmeil mar dhuine comasach, foghluimte, 
 agus air dha comhnuidh a ghabhail 's a bhaile mhor, 
 
DAIBHIDH 8PEINSB. 
 
 81 
 
 thairgeadhdhaaite marfhear-deasachaidh paipeir-naigh- 
 eachd a bha air a chur a mach le aon do na h-eaglaisibh 
 mora. Fhuair e uine gu so a dheanadh, ach cha robh e 
 air fhagail fada ris an t-saothair thaitneach so. Bha 
 paipeir-naigheachd eile air a chlo-bhualadh ann an To- 
 ronto aig an am a bha ni bu mho a reir a bheachd, ach 
 nach robh a soirbheachadh fo stiuireadh a luchd-seilbh. 
 Bha an aire air a tarruing do dh' obair Mhr. 
 Speinse agus cho-dhun lad gu 'm b' esan 
 an duine air an son, Chuir iad an cur^ra 
 'na laimh, agus a thaobh 's gu 'm bu phaipeir Albanach 
 a bh'ann, cha b'urrainn e an diultadh. Thainig atharr- 
 achadh mor air a phaipeir gu h-aithghearr. Bha e 
 soilleir gu robh an duine ceartair an stiuir, agus sheas 
 cuisean mar sin gus an d' thugadh am paipeir thairis. 
 Cha b'fhada gus an d'iarr Mr. Mowat, ard fhear-riagh- 
 laidh Ontario, air greim a ghabhail air aon do na oifig- 
 ean a bu chudthromaiche 's an duthaich. Chaidh a 
 shuidheachadh 's an oifig so agus tha e fathast a saoth- 
 rachadh innte. S' e aon d'adhleasaunasan a bhi coimhid 
 thairis air na gnothaichean a tha 'g eiridh eadar an 
 luchd riaghlaidh agus a mhuinntir a tha tighinn astaigh 
 a dh' aiteachadh na duthcha. Anns na cuisean so tha 
 gnothaichean aige ri dheanadh gu trie ri moran d' a 
 luchd-duthcha fein, agus cothramair an cuideachadh, 's 
 air an seoladh do na h-aitean anns am fearr a shoir- 
 bhicheadh leo. Cha robh neach riamh diubh do nach do 
 sheas e mar dheagh charaid. 
 
 Ann an Toronto bha buidheann do Ghaidheil a bha 
 laiste le gradh do'n duthaich 's dr na h-uile ni a bhuin- 
 eadhd'i ; daoine mar bha Padruig Mac-Griogair, Iain 
 mac-a Phearsoin,Uilieam I. MacCoinuich, Iain Caimbeul, 
 
 
 N 
 
82 ' 
 
 * Iain Catanach 
 Eobhain 'us •" 
 Chaidh cornui 
 au robh Mr. Sp< 
 
 DAIDlilDM 8PBIXSB. 
 
 Ille Mhaoil, Dpmhnull Mac 
 
 lin eile de*Q aon inntinn. 
 
 a! \h\ig a chur air chois anns 
 
 s nadaoino a dh' auimiVheadh 'n an 
 
 seanairean. B' e iarrtas a chomui ;? Modh Mr. 
 
 Speinse 'n a ho mn siii'lhe, ach shea e 2ru taobh air 
 rath Mr. Padruig" MacOrioora'r a bha air aaaobhair sin 
 air a thag-hadh. An dei^ bas a Ghaidheil ainmeil, 
 fhoo-hluimte, sin, rinneadh Mr. Speinse 'n a cheann- 
 suidhe ag-us re thri bliadhna cha do leig'eadh leis 
 andreuchdso thoirt suas. Bho cheann ceithir bliadhna 
 chaidh a chur 's an dreuchd ch ^dna a rithist 
 a^as bha e re da bhliadhna eile aii eann a chorn- 
 uinn. Tha e mar an ceudna 'n a bhall urramach do 
 chomunnCeiltoach Mhontreal, ag-usdo bhuidheanai eile 
 de luchd duthcha a tha ann an co-bhonn airson aobhairean 
 cliuiteach a neartachadh 's a chumail suas. Faodar 
 a radh gun so^ath gu'r e aon do na daoine is comasaiche 
 ffu Gaidhlig a labhairt 's a sgriobhadh, a th' againn ann 
 an Canada. Cha 'n e amhain gu. bheil foghlum ard aige 
 SLgVLS eolas farsuing* air canain 'a air litreacha.s 
 nan Gaidheal, ach tha comas sonraichte algpe 
 air an eolas so a leig-eil ris d' a cho-chreutairean. 
 Tha e 'na aobhair broin do mhoran &ig am bheil eolas 
 air an storas saoibhir a tha aig-e do sheann orain, do 
 shean-fhacail, do sgeulachdan aosda, 's do eachdraidh- 
 beul na Gaidhealtachd, agus a tha fiosrach air na 
 g-ibhtean sg-riobhaidh a tha e 'sealbhachadh, nach do 
 ghabh e cothram air cuid de oileanachd a chraobh- 
 sgaoileadh atn tnaas^" a luehl-dathcha ann anleabhar. 
 Chaidh moran bho laimh a chlo-bhualadh 's na paipeirean- 
 naigheachd, air euspaireau Gaidhealach, ach tha e 
 
DAIBHIDH SPEINSB. 
 
 83 
 
 somasach air obair ni's fearr na rinn e fathast a 
 iheanadh, ag'us cha 'n 'eil ar dochas fann gu'tn faicear 
 
 >ra'' shaothair am measg" ughdairean eile, ann an 
 leabi ,1 uaithe fein. 
 
 Bha e posda air beau-uasal shuhhailcach d* am b'ainm, 
 Standing, a mhuiuntir Bhrampton, a chaochail bho 
 uheann tri bliadhna deug-. Dh' fhag i triuir chloinne, 
 dithis nighean agus mac. Chaochail an nighean a b' 
 oige, agus a nis tha an teaghlach air a ghearradh sios 
 gu dithis. Tha am mac 'n a ghiile gealltanach, geur, 
 a chaidh 'ghairm gu dreuchd fir-lag ha a.r a bhliadh- 
 na 's a chaidh. Tha Mr. Speinse tri fichead bliadhna 
 'sa h-ochd a dh' aois. Tha a neart 's a bhuadhan 
 gun fhailneachadh sam bith agus a reirbarail duine tha 
 iomadh bliadhna fhada roimhe, mu' n teid a ghairm gu 
 ! uaimhuais na bheatha uach teirig gu brath. 
 
 *l. 
 

 
 
 1 
 
 ^f 
 
 4 
 
 NS 
 
 1 
 
 N^- 
 
 IMAGE EVALUATION 
 TEST TARGET (MT-3) 
 
 
 V 
 
 
 "^^ ^Ai 
 
 /.. 
 
 
 z 
 
 
 1.0 
 
 I.I 
 
 1.25 
 
 1^ 
 
 
 |2^ 125 
 
 1^ 12.2 
 
 2.0 
 
 1 4.0 
 
 wuu 
 
 IIIM 
 i.4 mil 1.6 
 
 K 
 
 ^^ 
 
 / 
 
 ^?. 
 
 V 
 
 » jk^^ y 
 
 ^^"^J^ J 
 
 ^^ 
 
 ^^^^ 
 
 
 .«iv 
 
 7 
 
 <^ 
 
 ■'/// 
 
 Hiotographic 
 
 Sciences 
 
 Corporation 
 
 ^ 
 
 V 
 
 ^ 
 
 iV 
 
 \ 
 
 \ 
 
 [v 
 
 
 6^ 
 
 23 WEST MAIN STREET 
 
 V/EBSTER, N.Y. MSSO 
 
 (716) 872-4503 
 
 '^;:^% ^v^ 
 <^^ 
 
 ^ 
 
^ 
 
DOMHNULL (jATANAGH 
 
 (I > 
 
 Us theid bhur n-eaohdraidh glan gun bheud 
 Air foadh gach liun a thig 'n 'urdeigh." 
 
 1 f 
 
 
 
 •JNT II leam g-ur ainmic atha saothair a'tighinn gu laimh 
 
 ^J^ fir sgriobhaidh. a tha ni 's taitniche na bhi cur ri 
 
 cheile cunntas air beatha deag-h dhuiue; a bhi lean- 
 
 tuinn a shaothair ceum air cheum, a biii rannsachadh 
 
 i 
 
 cionfath a dhoig-hean/s a bhi breithneachadh na buadhan 
 Inntinn a bha air an cleacUdadh leis. Is e, da rireadh, fior 
 shochair a bhi ri leithid so do shaothair ; cha 'n e amhain 
 gu bheil an obair math innte fein, ach 'b e 's buaidh dh' i 
 'bhi 'foillseachadh iomadh smuain agus feart a bu choir 
 inntinr an fhir mhothalehidh a lionadh le deigh air 
 nithibh ard-chuiseach na beatha so agus na beathd 
 shiorruidh. 
 
 A' measg Ghaidheal Ghlinne Garaidh bha iomadh duine 
 a bha ainmeil airson a dhiadhachd *s a dheagh bheus, 
 agus b'ann diubh so a bha Domhnull Catanach, aon do 
 dhaoine iomraiteach Chanada, a bha aithnichte air 
 feadh natire air fad, ged b'e Gleann a Garadh a b' aite 
 comhnaidh dha. Mar a tha ainm a nochdadh, b'ann do 
 mhuinntir Bhaideanaich a bhae, agus rugadh e a'a sin air 
 a biiliadhna 1799. Thai nig e o shliochd a bha cruada- 
 lach, caima, aig an lobh tapachd ann an cuisean an 
 t-saoghail agus roinn mhath a shoirbheaehadh annta. 
 Bhuineadh e do nhntanaich Bhaideanaich. B'e athair 
 
II 
 I! 
 
 
 \ 
 
 DOMHNULL CaTANACH. 
 
 f 
 
 % 
 
I^'l, 
 
 *4i i 
 
DOMHNULL CATANACH. 
 
 85 
 
 fain Catanach a bha icmadh bliadhna air ceann i;reudan 
 chaorach Mhr. Mitchell ann am Baideanach. Bha e 'na 
 sheanachaidh barraichte, 's 'n a dhuine air an ro mor 
 mheas am me&ag an t-sluaigh. Chaochail e ann an 
 Canada aig aois ceithir fichead bliadhna 's a ceithir. 
 Fhuair a theaglach an deagh arach ag us foghlum math ann 
 an aon do sgroiltean na sgireachd. Air do Dhomhnul! 
 fas suas gn bhi 'na dhuine og, chaidh e gu Sasunn a 
 chosnadh aran laitheil, mar bu trie le daoine oga Da 
 Gaidhealtachd a'd&eanadheadhon aig an am sin. B'ann 
 an uair a bha e a'n sin a thainig teaghlach athar gu 
 Canada agus lean e iad air a bhliadhna 1826. Bha 
 Gloann a Garadh air ur aiteachadh agus bha an roinn 
 mhor deth fo choille gun rathadan mora, gun drochaid- 
 ean agus gun moran do nagoi^easana tha a nis aig 
 dorasgach tuathanach air fad na sioframachd. Ach 
 bha an sluagh bho'n Ghaidhealtachd. Bha iad turail, 
 toigheach air an cmd, agus iarrtanach gu bhi deanadh 
 a ni a b' fhearr a b' urraihn daibh do'n crannchur, dir- 
 eachan t-seorsa air an triclecuibhealanfhortain tionn- 
 dadh le soirbheas. Ciaidh beagan nine seachad mus 
 do ghabh Dorahnall Catanach ris an duthaich, ach cha do 
 leig e nine sam bith thairis gun oidheirp fhoghainteach 
 a dheanadh a chum dachaidh a bhuinnig dha fein. Cha 
 robh an gnothaich soirbh ; cha b' ionnan na h-amauan 
 sud '8 an la'n diugh, 'n uair a tha 'n duthaich aii a 
 lionadh o cheann gu ceann le goireas do'n fhear-taghail 
 CO dhiu is e feaiann a tha dhith air, no dreuchd do 
 sheorsa sam bith eile. 'N uair a thainig Domhnull Catan- 
 ach do Ghleann a Garadh, cha robh an sluagh ach tearc 
 agus bha obairchoimheachri 'n aghaidh. Is gann is 
 urrainn duinne a mhothachadh na ghabh iad fos laimh a 
 
 ' i; k 
 
 I 
 
 I. 
 i'i 
 
 r 
 
 .a I: 
 
. ^i 
 
 r •' 
 
 i4ii 
 
 'I' fi 
 
 . il Ji 
 
 86 
 
 DOMHNULL CATANACH. 
 
 dheanadh. Bha a choille domhal, tiugh, ri j?earradh sios 
 leis na tuaghaii, craobh an deigh craoibh, na muillionan 
 diubh ; bha i a'n sin air a losgadh eadar gheug 'us 
 chrann, oir cha robh doigh air moran d'i a reic ; bha 'n 
 Biol air a chur air feadh nan stoc a^us barr air a 
 thogail as an luaithre, gun treabhadh no ruamhvadh. 
 Bliadhna an 'deigh bliadhna bha so dol air aghairt, na 
 h-uile bliadhna a' faicinn tuille fearainn air a reiteach- 
 adh,nantaighean comhnaidh air an leasachadh.agus nan 
 saibhlean air an uidheamachadh gu goireasach. Bha so 
 uile a' cosd nine, saothair, aguti neart an duine, 's ma 
 thugadh an talamh fo smachd, b' ann, mar bu trice, aig 
 pris a bha tuillfe is daor air a shon. Na saoileamaid gu 
 robh duthaich fhialaidh, shaoibhir, a feitheamh air na 
 Gaidheil a thainig an toiseach gu Canada. B' ann le 
 fallas an gruaidh 's le neart am bodhaig a rinn iad tir 
 thorbhairteach d'i, ag giulan uallach trom ri teas an 
 t-samhraidh agus ri fuachd guineach a gheamhraidh, 
 gus an d' fhas iad nam mnathan 's nan daoine 
 breoite, eucaileach, an spionadh 's an neart gu 
 tur air an sgrios. Tha e, air uairibh air a chumail a 
 mach, le muinntir aineolach, gu bheil na Gaidheil neo- 
 sgoineal, leisg, 's gu'r e sin aobhar am bochdaint i an 
 tir fein. Cha b' urrainn frea;,iirt ni bu dhearbta a bhi 
 air a toirt do 'n bheachd mearachdac h so na raointean 
 farsuing Chanada, air andobhuilichna Gaidheil saothair 
 a bha da rireadh miorbhuilleach. Agus cha 'n 'eil e 
 mi-iomchuidh gu'm bitheadh an ni so air a thoirt fainear 
 anns a chuntas so, a tha mu dhuine a rinn tuille 's a choir 
 fein am measg a luchd-duthcha, ann a bhi fosgladh suas 
 
 na tire. 
 
 B' ann air marsantachd a chaidh inntinn DhomhuuiU 
 
DOMHNULL OATANAOH. 
 
 87 
 
 Chatanaich an toiseach, a^us dh' fhos^ail e buth aiff 
 clachan Muilinn an t-Sag^airt, is ea nis baile Alexandria. 
 Fhuair e misneachd 's a ghairm so bho a bhrathair, 
 Coirnileir Aong-has, a bha 'na fhear tomhais airtalamh a 
 chruin. Chaidh leis g^u maith, aofus bha e ann an uiriH 
 g-iioirid air a mheas 'n a dhuine earbsach, ag-us 'n a 
 dheasfh fhear-grnothaich. Ceithir bliadhna an deigh dha 
 ti^hinndo'n duthaich rinneadh breitheamh deth ann an 
 inbhe hailidh. Bu lionmhor dleasannas a bha aig^e ri 
 choimhlionadh 's an dreuchd so; thu^" iad breith 
 ann an cuisoan a bhiodh ai^ eirig-h o'n t-seann chreideadh 
 ann ambuidseachd aircrodh 'us eich ; bhiodh gearan 
 eadar coimhearsnaich mu nitheanbaaga nach b' fhiach 
 an t-saotl.air, agus bhiodh am Bailidh air fheuchainn 
 gru g-oirt ann a bhi cumail na sithe. Bha cridhe 
 blath us ceann g-lic aig- a Chatanach, 's bha e 'n 
 a dhuine tuigseach a 'n ceann obair dhoirbh mar a bha 
 co-cheangailte ris an dreuchd. 
 
 Phose, 's a bhiadhna 1832. boirionnach d'ara b'ainm 
 Ceit Nic-Dhomhnuill, bantrach Dhonnachaidh Mhic 
 Ille-Mhaoil, &ig an robh triuir chloinne ri ceud fhear,— 
 dithis nighean agus gille, d' am b' ainm Iain, a tha a 
 nis air ceann Comuinn Gaidhlig- Thoronto, duine cho 
 Buairce, seimh, 's a dh' araicheadh riamh aig uchd na 
 deagh mhathar, 's cho gradhach, maothchridheach 's a 
 chunncas riamh le suil. Rinn am Bard Mac Colla oran 
 air, anns am bheil e gu ro-fhirinneach ag radh : 
 
 " Gcd 's fada 'n cein bho Thir an Fhraoich 
 
 An tir 's an deacliaidh d'arachaiih, 
 'S gle ainmic aij? an tigh no'n taobh so 
 
 Aon le leth <io friira(lh--ia dhi. 
 Tha dearbh uacli ' uiii air sud 'n ad ghaol 
 
 I* 
 
88 
 
 DOMHNITLL OATANTACIt. 
 
 t i < 
 
 Air a' cainnt aosda, ahar-mliaiseach— 
 A' Ohai.lhlij? mhilLs thig bho (I'bhilibh 
 Hint) mar ghuth na clarsaiche. 
 
 " 0, fhir a'8 uaialo oridho *s bens ! 
 
 Gun taing de d' aogas saij^hdeiroil 
 Cha mhiiiic ghcibhear fear cho Ian 
 
 De ohneasdanlid, baigh a's caoi hnealas. 
 Na fhiiair mi fein de d'chomunn ciiiin 
 
 Bi 'dh fad' am shall mar oighearauhd learn, 
 'S mo dhuil ri tuille dheth gun dail 
 
 A' toirt, mar 's coir dha, aoibhneas dhomh. 
 
 Goirid an deig-h dha posadh chaidh Domhnull Catanach 
 bho Mhuilionn an t-Saj^airtgu fearann a cheannaich e 
 ann an sgireachd Chenyon. Thug" e mar alnra air an 
 aite "Lagan," an deig-h aite a bhreith ann am Baid 
 eanach uachdrach. Ann an so rinn e comhnaldh rs leth- 
 cheud bliadhna a foillseachadh gu saoibhtr na comasan 
 's na grasan a shealbhaich e, mar a bha 'fhear-cinnidh 's 
 acho-ainm ag" deanadh, dluth air an am so, aig- Sliabh 
 Bhaideanach, 's an t-seann duthaich. Bha e ri tuath- 
 anas, *s ri ceannachd a dh' iomadh seorsa ; bha e air 
 ceann a Phost Office, 'n a fhear-ionad airson 
 cuideachd no dha do luchd-coing-heil airg-id, 
 'n a fhear-ionad air fearann a chruin, 'na bhall 
 do chomhairle na sgireachd, 's do na comuinn 
 a bha 'cur air an aghairt tuathanachais agus aiteachd 
 na siorramachd. Bha e mar an ceudna 'n a bhreitheamh 
 ann an cuirt a Bhailidh far an robh icmadh cuis 
 chruaidh ri 'm fuasgladh. Thionail e an sluag-h mu 
 thimchioll ag-us le 'bhi toirt obair do chuid 'us cuideachadh 
 do chuid eile, cha b' fhada g-us an robh iad fein ag-us esan 
 a buinniff roinn chuimseach rto'n ailgheas a bha rl 
 fhaotainn 's nn tir. Mar bu trie bhiodh aireamh do na 
 
 I 
 
DOMIINULL CATANACH. 
 
 
 Frangaich bho Chuebec 'n a sheirbhis. Bha e baigheal 
 riu agus thulunich na h-uiread diubh 's aii aite. Mar 
 8iu, cha b' ainmic a bhi cluinntinn muinntir og' an aite 
 de'n dachinneach, a labhairt gu fileanta ann an Gaidhlig 
 am Beurla, 's am Frangais. Mar so bhuanaich e ann an 
 oibre math. 
 
 Chunnaic e gu robh an aite a dh'easbhuidh 
 meadhonan nan gras ; bha na ministeirean gann agus 
 cha robh e furasda do' n aireamh bheag a bh'ann 
 dol troimh 'n duthaich a chion rathadan. Rinn 
 e na b' urrainn d'a airson so a leasachadh, agus an run 
 sin a dheauadh, dh' fhosgail e sgoiltean sabaid ann an 
 caochladh aitean, a' neartachadh lamhan an luchd-teag- 
 aisg 's g'am misneachadh le 'ghnuis 's le mhaoin. Bha e 
 fein a' teagasg an t-sluaigh anns na sgriobtuiribh agus 
 b'iomadh la sabaid achaidh seachad gun aoradh follaiseach 
 ach coinnearahan Dhomhnuill Chatanaich, a bha air am 
 frithealadh le sluagh do gach creideamh, papanach 'ue 
 protestanach, ni a bha air a cheadachadh gu saor leis na 
 sagartan agus an Ea&buig. Bha e eudmhor, dichiollacb 
 a' n ceann na h-oibre so, agus bha a shaothair air a h- aid- 
 eachadh gu soilleir leis anTighearna. Is iomadh neach 
 a dh' araicheadh ann an Gleann a Garadh, 
 a tha a nis fad' air falbh ann an ionadan 
 iomallach an t-saoghail, a tha tionndadh an 
 inntinn air a h-ais gu sgoil-shabj^id Dhomhnuill Chatan- 
 acih, 's a tha taingeil airson nan sochairean a shealbh- 
 aich iad a'n sin ann an laithean an oige. 
 
 Mus d' thainig e do Chanada, cha chuala e dad an 
 aghaidh a bhi 'g ol dibhe laidir a'm measarrachd. Ann 
 an Canada bha " Luchd na Stuaimeachd " ag obair gu 
 durachdach. Cha robh teagamh nach b' iad ol ague 
 
 ■1 
 
90 
 
 DOMHNULL CATANACH. 
 
 struldheas an da ni bu mhillticho s an tir, a^vls cha b' 
 fhada gus am robh an Catanach a mach air taobh na 
 Stuaimeachd, Bha e 'n a dhoao^h fhear labhairt a'n 
 Gaidhliar 'a a'm Beurla ag-us shaothraich e le uile neart 
 &g earalachadii an a^haidh na h-uilo modh do dh' ana- 
 measarrachd. Co-cheang^ailte ris an obair so, bha 
 eud airson foghluim do 'n oigridh. Rinn e seirbhis 
 nach bi air a di-chuirnhneachadh gu h-aithghearr 's a 
 chuis 80, agus bha 'n toilinntinn aige a bhi faicinn na 
 cloinne ag eiridh suas le foghlutn a bha seasamh gu math 
 dhaibh 'n an gnothaichean laitheil. Bha e a reir naduir 
 gu'ra biodh a leithid so do dhuine 'n a sheanair anns an 
 Eaglais, 's gu'm biodh e inbheach am measg luchd- 
 aideachaidh a chreidimh. 'N uair a thainig an Eaglais 
 "A mach," air " bliadhn' an dealachaiCh," 1843, 
 mhothaich e gu'm b' e a dhleasannas an seann taigh 
 aoraidh fhagail 's a chrannchur a thilgeadh maille riusan 
 a bha seasamh air taobh na saorsa. Bha obair 
 mhor air a deanadh ann an Canada. Bha na h-aitreibh, 
 airgiod na righeachd, agus na sochairean timeil eile air 
 an cumail leis an Eaglais Steidhte mar bha iad air an 
 cumail ann an Albainn, 's cha robh an Eaglais Shaor a 
 sealbhachadh a bheag ach saor-thabhartais a luchd-cuid- 
 eachaidh. As a so bha eaglaisean ri 'n togail 'us minis- 
 teirean ri m paigheadh, 's bha dilseachd an t-sluaigh air a 
 feuchainn gu trom. Ach sheas daoine Ghlinne-Garaidh 
 gu treun ri aghaidh an dleasannais agus bha Domhnull 
 Catanach mar righ air an ceann. B' ann d' a ionnsuidh a 
 bh' abhaist do na ministeirean a chuireadh gu Canada bho 
 Albainn, a chum an eaglais ashocrachadh, abhi tighinn. 
 Bhiodh e g' an coinneachadh aig Montreal, g' an treoir- 
 eachadh troimh V duthaich, a gairm choinueamhan 
 
JOMHNULL CATANACH. 
 
 91 
 
 i 
 
 air an son, 's g* an comhairleachadh anns na cuisean a 
 bha aca ri 'n cur air doig-li. Aig- a thaig-h ann an Lagan 
 thug e aoiillicaehd do Dhr. MacLachlainn, Diiuneidinn, 
 nach mairean, do Dhr. Somerville, Ghlaschu, nach 
 raairean, do 'd urramach Alasdair Friseal, Chnuic-a. 
 mhuire, taobh Inbhirnis, nach mairean, 's do mhoran 
 eile do sheirbhisich urramach an Tighearna a bha 
 ainmeil 'n an linn, 'a a thainig do'n duthaich so a los 
 cuisean na h-Eaglai" Bha a thaigh na cheann-uidhe 
 do'n fhear-turus a biu air toir math a dheanadh, 's na 
 bhuillsgeaii bho 'n deachaidh cumhachd a mach air feadh 
 na tire. Bhiodh e lom-lan aig am a chomanachaidh, ach 
 cha robh e riamh cho Ian 's nach b' urrainn e tuille a 
 ghabhail a steach. Bha fearan-taighe cumhachdach ann 
 an dian urnuigh ; bu tearc a leithid a' guidhe aig 
 cathair grais. Bha a bhuil air. Bha e air a neartRchadh 
 'n a dhleasannas agus bha e air a dhaingneachadh ann 
 an obair a laimh. Bha e ro-fheumail ann an cuirtibh 
 na h-Eaglais, 's a chleire, agus anns an Ard Sheanadh. 
 Bha a ghuth air a chluinntinn le taitneas anns na h-eir- 
 eachdan sin, agus b' aiuraic a thuit a chomhairle air 
 cluaisibh bodhar, mi-t4ioileaeh. 
 
 'S fheudar a nis tionndadh g'a theaghleachgradhach 
 am measg an robh e ri fhaicinn air a mhodh a b'fhearr. 
 Chaochail a cheud bhean, a fagail as a deigh dithis 
 chloinne a rugadh do'n Chatanach, agus Iain og Mac- 
 Ille-Mhaoil, leanabh aceud posaidh, mar a thugadh fain- 
 ear cheana. B' iad ainmean an dithis, Alasdair I, nach 
 mairean bha 'n a fhear-lagha ainmeil ann an Toronto, 
 's na cheann-suidhe air comunn St. Andrews, 'sa bhaile 
 sin; agus Ceit, a phos an t-Urramach Huistein Caim- 
 beul nach mairean, a bha ann an Cornwall, On- 
 
 
 ii 
 

 li 
 
 » t 
 
 I 
 
 92 
 
 DOMHNULL OATANAOR. 
 
 tai'io, agus ann an Cannington, Ontario. *S a bhliadhna 
 1839, phos Mr. Cacanach an dara t.air. Anns an ni 
 so, bha lamb a:i Fhreasdail caoimhneil, a bha coimhead 
 thairis air, ri I'aiciun gu follaiseach. Bu dhuine e do 'n 
 d' thugadh obair araidh ri deanadh, agus anis fhuair e 
 bean, a bha, mar gu'm biodh i air a togail suas, 's air a 
 h-ullachadh gu sonraichte, air son suidheachdainn a 
 theaghlaich 'us oibre. Cha b' urrainnear, le ceartas, 
 sgriobhadh mu obair Dhomhnuill Chatanaich, gun 
 iomradh a thoirt oirre-se a bha 'na baua-companach 
 ght'adhach, dhileas, dha, re aireamh rahor do bhliadh- 
 naibh, *s a chuidich e le neart cridhe 'us inntinn, a bha 
 neo-chumanta^omlanann an eireachdas 'us ann an tuigse 
 Thainig i o theaghlach ion mholta. "Faodaidh freumhan 
 cam a bhi aig faillean dlreach," ars* an sean-t'hacal, ach 
 cha 'n e arahain gu robh Bean a Chatanaich dir^ach, ach 
 bha 'n stoc bho 'n d' thainig i, 's na freumhan, mar an 
 ceudna, direach, gun char gun mheang ; 's chaid^ cuid 
 do na freumhan gu bun teaghiaichean a bha araon uasa] 
 agus iomraiteach 's a Ghaidhealtachd. B' i a 
 h-ainm Fionaghala, nighean Iain Mhic-Coinnich, 
 aon do dhaoine ainmoil Ghlinne Garaidh. Rugadh 
 e aig Brahann, ann an siorramachd Kois agus 
 dh' araicheadh e le braithrean a mhathar ann an Inbhir- 
 nis, d'am b'ainm Dubhghlas, 's a bha 'n an luchd-deilbh 
 aitreibh. Dh'ionnsaicheadh e 's an dreuchd so, agus bha 
 e 'n a oibriche sgiobalta, deas, na mhaighstir air a 
 dhreuchd. Phos e nighean Sheumais Mhic-Dhomhnuill, 
 Fhlodigaraidh, mac do dh' Alasdair Mac-Dhomhnuill 
 Chingsburgh, agus brathair do dh' Alan Mac Dhomhnuiil 
 a phos Fionaghala Nic-Dhomhuill, ban-trecraiche a 
 Phrionnsa. B'i Fionaghalr. Nic- Dhomhnuill, air an 
 
 > 
 
 ir . 
 
, 
 
 DOMHNULL CATANACH. 93 
 
 aobharsin, bean brathar a h-athar a^us piuthar-chaile 
 seanair bean Dhomhnuill Chatanaich, mu'm bheilear a 
 so^riobhadh. 
 
 Bha teagrhlach eireachdr.il, tapaidh, aig Iain Mac- 
 Coinnich agus aigr Anna Dhomhullach. Chaidh iad a 
 Mach air taobh a chruin, ri am trioblaidean MhicCoin- 
 nich air a bhliadhna 1837. Bha an athair na Chaiptean 
 air buidheann Mhilitia agrus bha ua. mic 'n au 
 oifigrich ann an inbhe ni b' isle. 'Se aon diubh 
 Seumas R. Mac-Coinnich, duine cho cliuifceach 'a cho 
 measail 's gheibhear a'n taobh sti^h ceithir oisn^bh 
 na siorramac^d. Thae treun ann an ^nothaichean na 
 h-Eaglais agns 'n a fhoirfeachsoilleir airtaobhna finnn. 
 Tha naig-heachd beagr air innseadh a tha a nochdadh 
 beachd cuid de na daoine air, mar fhear-aideachaidh. 
 Tha e air innseadh gu' n deach duine araidh a dh' ionn- 
 saidh a mhinisteir airson, ordugrh a bliaistidh d'a leanabh 
 Am measg nan ceisdean a chuir am ministeir air bha an 
 te so ; " Co iad na tri pearsa tha 's an Diadhschd ?" B 
 i 'n fhreagrairt a fhuair e;-"Si-pein, Murachadh Mac- 
 Ille-Mhaoil, agus Seumas !"-b' e sin Seumas R. Mac- 
 Coinnich. B' airidh bean Dhomhnuill Chatanaich air 
 dilsean cho cliuiteach riusan a dh' ainmicheadh. 'N a 
 dachaidh aig Lagan bha i 'n a mathair do'n chlann a dh 
 fhagadh gun mhathair,-" is blath annil na mathar"~'na 
 cul-taiced'afear-posda, 'na deagh bhana-charaid do'n 
 fteumach 'sna bean taighe aoidheal, fhialaidh, mor-chrid- 
 heach, nach do leig a h-aon riamh seachad air a dorus, a 
 bha feumach, gun a riarachadh, 's nach d' fhailnich riamh 
 ann a bhi toirt toilinntinn d'a cairdean 's d' a luchd- 
 dairah a bhiodh a' tional aig taobh a cagailt. Bha i n' a 
 deagh bhan-sgeulaiche, 's bha buadban-conaltraidh 
 
 ;i I ;: 
 
 4 
 
i ! 
 
 f 'f 1 
 
 '' P \ 
 
 94 
 
 DOMHNULL CATANACH. 
 
 eireachdal aice a bha thar tomhas ann an geiread, 's ann^ 
 an deisealachd. Bha sean-fhacail a duthcha aice air barr 
 a meoirean, bha i min-eolach air oraii nam bard, bha i 
 ionnsaichte 's na sgriobtuiribh, ajsrus bha a cuimhne cho 
 math, '8 gu robh e furasda dhi briathran u^hdair, no 
 rann, a g-habhail g-ii n mhearachd. Bhiodh e diulich toil- 
 iuntinn bu mho fhaotainn na oidhche a chur seachad 'n a 
 teag-hlach. Fear-an-taighe, coir, seimh agus aig-eannach ; 
 bean-an-taighe, suilbhir, aoidheal agus tlachdmhor ; an 
 teaghlach, modhail, stuama agus eireachdail 'n an giulan 
 —a' toirt gu cuimhne an dealbh a tharruing am bard, — 
 " Solas banail nan daoine bh' ann." 
 
 Bha ceathMr chloinne aca, Seonaid Fionaghala, a tha 
 posda ri Mr. A. W. Ros, M.P., Mairearad, posda ri Mr. 
 CalumMac-Illeathain, marsanta.annaBhancouver, B.C. 
 Anna, posda ri Mr. Perry nachmairean, agus Mairi J.D., 
 nach mairean, a bha posda ri Mr. Pantou, fear- 
 teagaisg ann an oil-thaigh Guelph, Out. Tha gne an 
 fhior-Ghaidheal ri faicinn annta uile. Tha an gaol air 
 Gaidhealtachd na h-Alba cho laidir 's ged a b'i aite am 
 breith. Mar eisimpleir air so, tha e air innseadh gu'n d' 
 fhuair bean Mhr. Ros earrann fearainn, bho cheann 
 ghoirid, ann an airde'n iar na duthcha. Thioch 
 mor uisge 's an fhearann agus thug i Loch-Earrachd mar 
 ainm air, an dei^h an Loch ann am Baideanach, air na 
 bruachan do'm b' abhaist d'a h-athar a bhi gu 
 trie, 'n uair a bha e 'na ghille og 's a Ghaidhealtachd. 
 Tha'n sean-fhacal ag radh : "Tagh do bhean mar a's 
 math ieat do chlann." Tha an seanachas fior mu'n 
 teaghlach so. Tha fiamh-inntinn nam parantan air a 
 chloinn : tha beannachd an deagh-mhathar g'an leann- 
 tainn gus an dara ginealach. 
 
 
DOMHNULL CATANACII. 95 
 
 Chunnaic sinn mar a bha iad so a caithearah am beatha 
 ano am Gleann a Garadh, a ghnath a deanadh math 's 
 a sg-aoileadh maitheas mu'n cuairt daibh. Dh' fhag aon 
 ^ an deign aon an dachaidh bhlath, aig. Lagan, airson 
 dachaidheau daibh fein,g-U8 an robh a charaid a faireachd • 
 ainn aonarach, agus bhrosnaich an teaghlach iad a 
 dholg-u Winnepeg-,far an robh an aireamh bu mhodiubh 
 feina comhnaidh aig an am. B'ann mar sinathachair 
 gu'nd'fhagiadLagananaig-han deigh a bhi ann mu 
 leth cheud bliadhna. Bha'n dealachadh eadar iad fein 
 agus muinntir an aite robhronach. Bha seann chairdean 
 agus choimhearsnaich a faireachdainn gu'n robh iad a 
 call cinn-teaghlach a bha 'cur urram air an siorramachd 
 Lean iad an dithis gu ruig toiseach an turuis air a-," 
 rathad larrainn aguscharobhiomadhsuiltioram 'n uair 
 a chaidh carbad na toit as an t-sealladh. Cha robh e 
 air a chaomhnadh fada ann a' AVinnepeg. An ceann 
 naoi miosan an deigh dha Lagan fhagail, bha e air a 
 thoirt air falbh le tinneas aithghearr air Bealliainn 1883 
 air dha bhi ceithir fichead bliadhna 's a ceithir a dh'aois' 
 Dh a ahlacadh e am measg a shluaigh fein ann an 
 Gleann-Garadh. Tha a bhean chaomh fathasd maille 
 ruinn, ag comhnaidh ann an Toronto maille ri cloinn 
 ceud bhean M ,.r. Catanach, -Iain C. Macllle Mhaoil agu" 
 Celt Chatanach, banntrach Mhr. Chaimbeil, -do'n robh 
 1 -n a mathair cho gaolach 's ged a bhuineadh iad dhi 
 ein ; 's air an laimh eile tha i cho measal 'n an suilean 
 s ged a b' iad a sliochd do thaobh na feola. An gradh I 
 bhuilich i orra 'n uair a bha iad maoth, tha iad a nis « 
 nochdadh air ais dhi 'n a seann aois, 's i call neart a cuirn 
 ged a tha a h-inntinn lughmhor, mar bu dual 
 Ged nach d' Uug^ah a Ghaidhealtachd do Chanada 
 
 !^; 
 
 ' 1 
 
 II 
 
 1 
 
IH 
 
 ii; 
 
 ; ! 
 
 ■in 
 
 •il 
 
 ?..t 
 
 II 
 
 r1 
 Li- t 
 
 96 
 
 DOMHNULL CATANACH. 
 
 ach an aon teaghlach so, bu mhor ua fiachan fo'm 
 biodh an tir so don Ghaidhealtachd. Ach 'n uair 
 a smuainicheas sinn air na dacbaidhean a bha 's a 
 tha air feadh na duthcha. anns am bheil smior nan 
 Gaidheal, rauinntir a's airidh a bhi air an coimeas ri 
 teaghlach Dhomhnuill Chatanaieh,mothaichidh sinn ciod 
 a rinn Tir nam Beann 'san Fhraoich airson ar tir. Tha 
 e coltach gu'm b' i so toil an Fhreasdail, gu'ra biodh 
 seann duthchana na Roinn-Eorpa atabhairtdonadaoine 
 a b' fhearr a bh' aca, mar thiodhlac do'n duthaich uir so, 
 gu bhi g' a socrachadh a reir rian ceart. Tha cuid a 
 saoilsinn nach eil sochair a tha duthaich ur a tairgseadh, 
 a's urrain^ear a choimeas ri sochair an t-soisgeil aig an 
 dachaidhean 'fl a Ghaidhealtachd ; thaagamh gu bheil 
 am beachd so ann an tomhas fior, ach cha 'n urrainn 
 neach sam bith an cunnta s so a leughadh gun 'bhi toirt 
 faineargu'm faodadh Domhnull Catanach a bhi re laith- 
 ean a bheatha ann am Baideanach, fo theagasg sboi- 
 sgeulachnaministeireandiadhaidhafhritheil 's a chearn 
 sin, gidheadh gun chothram a bhi aige air an fhichead- 
 amh cuid de 'n t-seirbhis a rinn e ann an aobhar au 
 Tighearna ann an Canada, a dheanadh. 
 
 
 i 
 

 1 
 
 »an fo'm 
 
 
 'n uair 
 
 
 bha 's a 
 
 
 lior nan 
 imeas ri 
 
 • 
 
 Jinn ciod 
 
 
 ir. Tha 
 
 
 •na biodh 
 
 
 ladaoine 
 
 
 h uir so, 
 
 
 a cuid a 
 
 
 rgseadh, 
 
 • 
 
 1 aig* an 
 
 
 gu bheil 
 urrainn 
 'bhi toirt 
 re laith- 
 isg sboi- 
 a chearn 
 Fhichead- 
 obhar am 
 
 II 
 
 ji 
 
;! 
 
 'I 
 
 Alasdair Friseal. 
 
dEiLiDH Ann An Canada 
 
 (Mar g-u'm biodh i air a cumail air oidhche na seana 
 Challuinne, aim aii taigh Uilleam Chabarfeigh.) 
 
 QCHUIDEACHD: Teag-hlach an taighe ; Caraid no 
 dha ; Am Piobaire lluadh ; ag-us ceathrar luchd- 
 tag-liail,— Niali Sg-oileir, am Fear-teaffai.sf>-' 
 Alasdair Druim a-chnuic, Lachlann an t-Srath agus 
 Gilleasbuig an Saor. 
 
 Bha 'n t-suipeir thairis, agus dh' eirich Fear an Taighe 
 a chur cuaiche na sith mu' n cuairt air a chuideachd. 
 Mo theaghlaeh gradhach, 's mo chairdean, thuirt e, tha 
 da dheoch-slainte air am bheii urram air a chur s' 
 an taigh so, bho bhliadhna gu bliadhna 'n uair a 
 thig- oidhche na Ciilluinne mu'n cuairt. Is iad sin, a 
 Bhan-righ a tha riaghladh thairis oirnn, agns an Tir 
 's am bheil sinn a comhnaidh. Olamaid do' n Chrun '^ 
 d' ar Duthaich. Shin e a 'ghlainne do'n Phiobaire 
 Ruadh, a tha suae ri ceud bliadhna dh 'aois, 's aig- an 
 robh beagan do bhuaidh na faidhdearachd, agus chaidh 
 i mu'n cuairt, bho neach gu neach, gus an do fhritheal- 
 adhnabha timchioll air a bhord. 
 
 Mo Chairdean. arsa Fear-an taighe, tha mi 'curfailte 
 na Blaidhn' uir oirbi' vUo. Is taitneach leamsa a bhi 
 
 cumail suae nan doi^hfian a phnnnflio mi ain> »y.» „4-u«:_ 
 
 's aig- mo sheanair Leanamaid riuth?». fhad 
 
 s a 
 
If 
 
 
 
 ^1 
 
 98 
 
 CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 i 
 
 bhitheas sinn beo. Bha iad 'n an daoine suairce, glic, a 
 chaidh romhainn. Bha fiosrachadh air iomadh ni aca 
 nach eil agaiun-ne. Bha iad geur, min-chuiseach anns 
 na nithean a bhuineadh do' n crannchur, 'us toigheach 
 's na nithean a bhuineadh do'n cliu. Bha iad 'n an daoine 
 mor-chridheach, fialaidh, agus aig na cuirmibh 
 bhliadhnail— an Nollaig 's a Bhliadhn' ur— bhiodh sonas 
 'us sugradh a' cur gairdeaehais air an cridhe. Bha iad 
 's a rahor chuid 'n an daoine simplidh. neo-lochdach, a 
 bha 'sealitainn airson duaise nan ionracan, air taobh 
 thrll criochan na beatha so. Gu ma fada 'mhaireas an 
 cliu, 's an cleachdaidhean ann an tir morh Chanada ! 
 
 Bu mhatli leinn uile na 'n d' thugadh am Piobaire coir 
 dhuinn sgal air a phiob. 
 
 Am Piobaire Ruadh : 'N a dheagh am. Cha 'n eil 
 tachas a'mbonnaibh cas na h-ograidh fathast, gu bhi air 
 an urlar. Thoireadh Sine orau dhuinn. 
 
 Fear-an-Taighe: Tha mi 'faician Maighstir Niall 
 air a bhiodgu sgialachd a thoirt dhuinn, agus an deigh 
 sin, bheir Sine ghaolach luinneag dhuinn. Cha'n'eil dol 
 as dhuibh a Niall. 
 
 Niall Sgoileir: Ma ta, a charaid chaoimh, ma dh' 
 fheumas mi sgialachd a ghabhail, ceadaichibh dhomh 
 gu' m bi i goirid. 
 
 'N uair a thai nig ar n-athraichean do Chanada an 
 toiseach, tha fios agaibh nach robh abheag dhiubh ann 
 an suidheachadh goireasach, achged nach robh, bha iad 
 tiorail, raisneachail, agus, a chumail suas an cridhe, 
 chleachd iad na seann doighean a bh' aca 's a Ghaidheal- 
 tachd. Is cuimhne leam a bhi 'cluinntinn m' athar ag 
 iunseadh mu' u doigh chridheil air am b' abhaist do 'n 
 t-seann Challuinne a bhi air a cumail. Bhiodh na daoine 
 
 
 [II ■! 
 
CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 99 
 
 
 ag- cruinneachadh g-u cuirm, bhiodh nasgialachdan, na 
 h-orain, agus an dannsa dol mu'n cuairt agus rachadh 
 iad dachaidh ri solus na gealaiche, moch 's a mhadainn. 
 Mar thuirt MacLeoid :— 
 
 •■ Ann an dubhlach gharbh a gheamhraidh, 
 
 Cha b'e am bu ghaian' ar spors ; 
 Greis air sugradh, greis air dannsa, 
 
 Greis air canntaireachd a's oeol : 
 Bhiodh gach aeanair aosmhor Hath, 
 
 'G inuse sgialachdan gun gho. 
 Air gach gaisgcach fearail, greaunmhor, 
 
 Bha 's aghleann 'n uair 'bha iad og." 
 
 Air oidhche Callainn' araidh, mu dha fhichead bliadhne 
 roimhe so, bha cruinneachadh de 'n t seorsa so ann an 
 siorramachd Bhruis, ri taobh Locha Huron. Bha grunn 
 ghillean oga agus chailinn a lathair, agus bha sugradh 
 nach bu bheag air a chuideachd. Ri am dol dhachaidh 
 chaidhbuidheanndo nagillean seachad air taigh beag a 
 bha ri taobh an rathaid, aite-corahnaidh seana bhoir- 
 rionnach air an robh am "frith-ainm," "Cuarag." 
 B' aon do na seaun bhoirrionnaich i aig nach robh 
 dilsean no luchd-daimh 's an tir so, ach a bha tighinn beo 
 air toirbheartas an luchd-duthcha. Bha min choirce 'us 
 chruithneachd, buntata, 'us measan eile, pailt 's an 
 duthaich, agus do na nithean sin, cha bhiodh 
 uireasbhaidh air na cailleachan. 
 
 Cha bhiodh cuirm am measg nan coimhearsnach aig 
 nach biodh Cuarag ; bha i 'na deagh bhan-sgialaiche, 
 agus b'urrainn d'i fonn a chur air seann oran luaidh 
 cho math ris an dara tea. Cha robh i aig a chruinn- 
 eachadh araidh air a bheil mi a' deanadh aithris, agus 
 bu mhor iongautas aa cuideachd nach robh i a lathair. 
 Shaoil cuid gu'n robh i tinn, oir 'n am beachd cha chum- 
 
I 'I 
 
 RJ 
 
 Iff 
 
 100 
 
 CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 adh ni eile air faibh i; bha cuid do'n bheachd gu'a robh i 
 ann an eigin, oir bha'u geamhradh cruaidh air a bhliadh- 
 na Bin; 's mar sin bha cor Chuaraig air a cnuasachadh. 
 'Nuair a rainiff na balaich taighna cailliche, chunnaic 
 lad craobh no dha a leag a ghaoth, 'n an laidhe f aisg air a 
 bhothan. Shaoil iad gu 'n d' thugadh iad tiodhlac gun- 
 fhios dhi agus chaidh aon diubh air ais airson tuadh no 
 dha, bho 'n taigh as an d' thainig iad. Ann am beagan 
 nine bha connadh gu leoir air a ghearradh, 's air a 
 spealtadh airson teine iomadh la, agus an deigh beagan 
 fala-dha, 'us stairirich mu'n uineig, a chur feagal air 
 Cuaraig thug na gilloau dhachaidh orra. 'N uair a 
 thainig soluJ latha, chunnaic Cuarag a chruach chonn- 
 aidh, ach cha robh fios aice co a nochd an caoimhneas 
 dhi. Chab'fhadagusa robh i aig taigh a coimhears- 
 naich far a robh cui.mnaCalluinne air an oidhche roimhe, 
 agus b' ann aice bha 'n naigheachd. Bha 'n teaglach 
 ag gabhail an trath-maidne, car anmoch an deigh cairis 
 na h-oidhche, agus shuidh Cuarag gu bidh comhla riu. 
 «'Ciod a thainig ort an raoir a Chuaraig, nach robh thu 
 comhla ruinn ag turaaii na Calluinne ?" dh' fheoraich 
 Fear-an-Taighe. Thug so an cothram labhairt dhi airson 
 an robh i gu mi-fhoighidinneach a feitheamh. 
 
 " Tha mi taingeil a bhi beo," fhreagair i ; '"s ann agam 
 fhinabha'n oidhche dheth, Bhasibhsegu suilbhirg'ar 
 riarachadh fein le biadh 'us deoch, 'us fearas-chuideachd; 
 bhamise a cruaidh-ghleachd ris an anacair, a bhochdainn, 
 's an Donas! Cha 'n 'eil sibh g'am chreidsinn? Mata 
 innsidh midhuibh mar a thachair. Bha 'n oidhche a 
 bagradh stoirm, agus cha robh ach bioran maide 
 no dha air taobh staigh an doruis, airson an teine. 
 Laidh feagal orm gu'n toisicheadh cur us cathadh 
 
CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 101 
 
 "s gu'ra bithinn air mo dhruideadh suas leis an t-sneachd. 
 Chaidh mi air mo ghluinean ri taobh na teallaich a 
 dheanadh urnuigh, 's thuit mi 'n am chadal. Cha'n fhios 
 dhomli cia fad a bha mi mar sin ; ach dhuisgeadh mi le 
 fuaim thuamach, a chuir clisgeadh orm bho chas gu 
 ceann. Ciiuala mi guth mi-nadarra a'glaodhaich 'A 
 Sheonaid Nic-Cuarra, thig a mach ! ' Bha mi ionnan a's 
 marbli leis an fheagal. Thug mi suil air an uineig bho'n 
 d'thainig an gath, ach mu thug, mo chreach 's mo 
 leireadh, co 'bha sin ach am fear a's miosa, le suilean 'n 
 a cheann mar eibhlean teine. Bha aon diubh lasrach, 
 dearg, 's an t-aon eile lasrach, uaine,— mar 
 gu 'm biodh e cam 'na fhradhrac. Bha adh- 
 aircean soillseach air, 's na h-uile uair a ghluais- 
 eadh e a cheann shaoileadh tu gu'm b'e an dealan-de a 
 bhiodh a cluiche. Leig mi sgriach bais asam, a' tarruing 
 seiin beannaichte na Trianaid mu'n cuairt orm, agus air 
 ball, chaidh Satan as an t-sealladh 'n a lasair theine. 
 Cha robh fois dhomh-sa fad na h-oidhche. Ma rinn mi 
 urnuigh dhurachdach riamh b'ann an raoir. Bha fadal 
 orm airson solus an latha, agus dh' fhosgail mi 'n dorus 
 mus robh ceo bho thaigh sam bith mu'n cuairt. Ach air 
 m' fhirinn 's air m' fhacal ! Ciod a chunnaic mi fa 
 chomhair mo shuilean ach cruach mhor chonnaidh a 
 chuireas seachad an gearahradh dhomh. Dh' fhosgladh 
 mo shuilean. B' e run an droch spioraid a thighinn 
 eadar mi 's an urnuigh, ach cha 'n e amhain 
 gun d' fhuadaicheadh air falbh e le buaidh a chreideamh, 
 ach bho laimh an Fhreasdail uile-bheannaichte sin a 
 tha coirahid thairis air Cuaraig, thainig freagairt do'm 
 urnuigh anns a chruaich chonnaidh." 
 Fe ar-an-Taighe— Bitheadh creideamh Chuaraig anns 
 
M 
 
 ti 
 
 102 
 
 CBILIDH AWN AN CANADA. 
 
 an Fhreasdal, neo-bhriste, is E g-un teagamh a tha 'cur 
 caoiinhneis ag^us smaointeau fial ann an cridheachan 
 dhaoine. Mu'n Fhear a's miosa, 's ann a'm bruadar 
 dubhach na h-oidhche a chnnaic i e; agus mu'n chonn- 
 adh, g'u ma fada 'nochdas gillean oga, sunndach, leithid 
 a chaoimhneis do dh' fheumaich bhochda na tire. Mile 
 taing- dhuibh, a Mhaig-hstir; 's math da rireadh an sgial- 
 achd a thug sibh thugainn a nochd. Cuiribh teitie ria an 
 tombaca, a nis, 'h bheir Sine oran duinn. 
 
 Ghabh Sine an t-oran " BruthaicheanGhlinn Braoin," 
 a chuldeachd a' togail an fhuinn. 
 
 Fear an Taighe : Sin aon do dh' orain mhil'.s Uilleim 
 Rois, sar bhaird gaoil na Gaidhealtachd. Tha da fhonn 
 air an oran, a h-aon air achleachdadh ann an siorramachd. 
 Rois, far an d'araicheadh am bard; agus an t-aon eile aus 
 an Earra-Ghaidheal. 'S e 'ra fear tuathach a's blaisde 
 learn fein. 'Bheil dad agad-sa, Alasdair, a bheir thu 
 dhuinn? Tha fios agad air riaghailt na ceilidh; 's 
 fheudar do gach fear 'us te rud-eigin a dheanadh a 
 chum solas na cuideachd, ma 's e oran no naigheachd, a 
 bhios ann. 
 
 Alasdair Dhruim-a-Chnuio: Eiio'nthacnatandona'a 
 cur dragh orm, cha dana leam foun a thogail, ach feuch- 
 aidh mi ri naigheachd gle ghoirid innseadh dhuibh. Mar 
 math uara, cha mhath thugami, 's mar toir i gaire gus an 
 aodann tha mi 'g earbsa nach toir i diar bho 'n t-suil. 
 Ach gus am faigh mi cothram air mo chuimhne a 
 tharruing ri cheile, nach faod srann air a phiob a bhi 
 againn ? 
 
 Chluich am Piobaire Ruadh port Chabarfeigh, agus 
 thoisich Alasdair. 
 
 Al aSa»air : Air taobh an ear do thir-chaol siorramachd 
 
CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 103 
 
 Bhruls tha rug'ha creagach, geur, a seasamh ard thar 
 g'arbhiachachlaidaich, ris an abrar "CreaganSpioraid." 
 'Nuaira bhiodh gaothfhuar, ghuineach, a gheamhraidh 
 a' seideadh leosau thiarahaidh, b' abhaistdo mhathraich- 
 ean Chinn-an-Leoghainu bhi g'iiinseadh d'an clann, 
 gu'n robli a Mhaighdeann Itinseannach a mach, agus 
 b'abhaistdo luchd falbh na h-oidhehe aithris le uamhas, 
 mar a chunnaic iad og bhean sgiamhach 'n a seasamh air 
 barr na creige, a fait fada, or-bhuidh, a' sroladh \ an 
 stoirtn. Bba an seanachas so ag eiridh bho sheann bheul- 
 aithris a bh'aig na h- Innseanaich a bha aon uair a 
 sealbhachadh na tire. 
 
 A reirnah-eachdraidh, bha da threubh Innseanach'sa 
 chearn ud eadar an robh strith agus cogadh fuilteach. 
 Aig coannard a h-aon diubh bha nighean og, mhaiseach, 
 a bha trnv chlach a shul, 's air an robh gaol ai.^ an treubh 
 uile. Thugadh Eala-bhan mar ainm oirre. Bha fuil 
 gharg a seorsa a bruchdadh 'n a cuislibh, agus an agh- 
 aidh comhairle agus aithn' a h-athar lean i an treubh 
 air luirg a chath. Bha blar air a chur, anna an robh 
 treubh na h- ighinn, lam b' ainm na Hurons, buadhach. 
 Ghlac iad Luathas, oighre og na Peutans, an treubh 
 eile, agus cheanghail iad e eadar lamhan agus 
 chasan gus am faigheadh iad cothram air bas amhghar- 
 ach a dhioladhh dha. Chunniac Eala-bhan an t-oganach, 
 — cha robh ann ach giuilan— agus thuit i ann an teas- 
 ghaol air. Bha fios aice air 'n a bha 's an dar da agus 
 le ianleachd sheolca thug i ma seach gu'n d' fhuair e as. 
 A'n sina rinn e ni mi-chneasda mi-nadarra ^obh 
 
 teisteil d' a cheann no d' a chridhe. Bhrath e eubh 
 
 aigefein d' an naimhdean, a' saoilsinn gu'n coisneadh 
 sin fauhar agus larah na h-ighinn dha bho na Hurons. 
 
 1 
 
I !i i 
 
 M 
 
 ij 
 
 If 
 
 i 
 
 104 
 
 CEILIDH ANN ^N CANADA. 
 
 t 
 
 ' ! 
 
 Ach g-ed a ghabh na Hurons cothram do'n fhoill, cha deach 
 leo 'a a chath an uair so, agus b' fheudar dha 
 teicheadhbho 'chnideachd feia airson a bhoatha. Thug" 
 e air gu treubh a leannain a' ndochas g'u'u gabhadh iad 
 ris, 's g-u'n deanadh xad adhion bho 'chairdean. Ach bha 
 e air mhealladh, Bhainntinn nan Innseannachbruideil 
 agus truaillte gu leoir, ach cha bhiodh dad aca ri dheanadh 
 ri neach a dhearbh e fein a bhi cho cealgach, mi dhileas 
 s'abhaLuathas. Chaid'iefeinagusEala bhanas^ii-aradho 
 eheile agus thraoraich an ceann-cinnidh e gu sgorr ard 
 ri taobh an Loch. Air a bhinnein labhair aon do 
 sheanairean na treibhe mallachd os a chionn, agus thilg 
 iad e leis a chreig, a dh' fhaotainn bais s' andoigh so air 
 son a mhi-dhilsoachd d' a threubh. Ach 'n uair abba 
 so dol air aghairt, cha d' thug iad fainear gu robh 
 Eala-bhan ag araharc orra ti-oimh'n doire dhomhail, 
 a suilean bagarach a ioisgeadh le nimh-theine. 
 Cha lunithe a bha feara-cridhe thar na creige 
 na thug i sgal oillteil aisde a chuir clisgeadh air a chridhe 
 'bu chalma bha'n sin. Le aon leum bha i air oir na creige 
 agus ag tionndadh air a h athair, thuirt, i, "An larnh a 
 dhochann mo ghradh, lot i mo chridhe gu bas, 's cha bhi 
 fois aig mo spiorad tursach, gus am bi iarmad mo 
 threubh gu tur air a ghearradh as." Agus leis a sin, 
 leum i bharr na creige mus b'urrainnna h-liwisoanaich 
 ghealtach greim a dheanadh oirre. B' e so bf>n?j \u >.tul- 
 aithris, agusb'esamhladhEala-bhain, n'arao fiiior,abha 
 ri fhaicinn air binnein na creige, a tha a nis a dol fo'n 
 ainm " Creag an Spioraid. ' 
 
 FirAT* -an-Taighe: Tha sinn 'n ur comain airson an 
 
 pai^'lK.? '■hd Ciiiataich so. Tha iomadh sgeula, neonach 
 air Lifi,»«^tdh mu na h-Iunseauaich, 's tha sinn ag earbsa 
 
CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 105 
 
 gu'n cluinnsinn tuille dhiubh mu'n teid a bhliadhna so 
 seaehad. 
 
 Sine Nach eil Gilleasbuig dol a thoirt oraii duinn ? 
 
 Lachlann an t-Srath : Bi modhail a Shine; tha 
 do shuil a' -ur Ghilleasbuig- air bhreislich, an gille 
 coir. 
 
 Fear-an-Taighe: Sin agad a Shino! Ach g^hoibh 
 sinu Hgeula Sithche Ghlinne-Cuaich, o Ghilleasbuig an 
 Saor. 
 
 Gilleasbuig: 'Sfheudar striochdadh, a'ssuilchorrach 
 Shine orm. Ma ta, so agaibh ansgialachd, cho math 's 
 a's cuimhne leami. I3ha e 'n a chleachdadh aig na 
 tailleirean, roimheso, abhi dolbho thaighgutaigh, a' dh 
 obair. Rachadh fios a chur orra gu taigh agus dh' f hanadh 
 iad a 'n sin gus am biodh an obair criochnaichte. Chuir Fear 
 Ghlinne-Cuaich fios air tailleara bha 'comhnaidh faisg 
 air, a thighinn g'a thaigh a dheanadhdeisedha. Chaidh 
 6 ann. Bha e ro mhath air cluiche na tromp. 'S an 
 fheasgair an deigh dha bhi troimh obair latha, bhiodh e 
 cluiche dhaibh, 's bha iad ro-thoilichte leis an taillear. 
 Bha leanabh aig Fear Ghlinne-Cuaich, a bha bliadhn' 
 tharfhichea( dh'aois, 's cha b* urraina da bruidhin 
 no coiseachd a dheanadh. Bhiodh e 'la 's adh' oidhche 
 'n a shineadh ann an creathaill aig ceann an t-seomair, 
 's cha b' urrainuear gu leoiv bidh a chumail ris; bhiodh 
 e 'g itheadh gun sguir. Dh' fheumadh an searbhanta 
 an Spain a chumail ri bheul, a choinn nach robh lughs 'n 
 a laimh fein gu sin a dheanadh. Na'm fagadh i e leis 
 fein, cha .bhiodh sith 's an taigh, a los a ghlaodhaich. 
 Bha an taillear 's an searbhanta 'n an suidhe air 
 oidhche araidh leotha fhein. 'us thug an taillear lamh 
 air an trompa mar a b' abhaist dha. Ghairmeadh an 
 
1(W 
 
 CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 If " 
 
 iif 
 
 
 searbhanta a mach Kgnn 'u uaii* a bha i aB an t-Bealladh 
 sheall an leanabh air an taillear ag'us rinn e lachan 
 mor ^aire, a cheud ghaire a chualatar riamh uaithe. 
 Dh' innis an searbhanta do Fhear Ghlinne-Cuaich 
 gu'n robh an leanabh toilichte le ceol an tailleir, 
 'us dh' fhasdadh an taillear airson niios a chum an lean- 
 abh a ghiollachd 'us ceol a chumail ris. Bha 'n taillear 
 a suidhe suas g-'a fhaire na h-uile h-oidhche, 's bha 'n 
 searbhanta g-'a g-hleidheadh re an latha. Air an treas 
 oidhche thoisich an leanabh air cronan a chumail ris a 
 cheol, 's bha e g'aireachdaich gu h-anabarrach. Shaoll 
 Fear Ghlinne-Cuaich gu robh buaidh ann an cool an 
 tailleir a bha iongantach. Bha an leanabh a fas ni bu 
 daine agus air an ath oidhche thaiuig e a mach as a 
 chreathaill 's thoisich e air sraidearachd ri ceol na trorapa. 
 Thuirt e ris an taillear gu'n deanadh e dulue beartach 
 dheth mar innseadh e do neach sam bith an ni a bha e dol 
 a dh' innseadh dha mu thimchioU fein. An sin dh'innis e 
 do'n taillear gu robh mac dligheach Fhir Ghlinne-Cuaich 
 air falbh aig na Sithchean ann an Beiun-P]adargain 
 agus gu'n do chuir na Sithchean esan 'na aite a chum 
 deuchainn mhor a chur air Fear Ghlinne-Cuaich. An 
 deigh dha dannsadh greis, chaidh e air ais do'n 
 chreathaill. An ath oidhche, 'n uair a thainig e a mach 
 as a chreathaill, dh* fhas e cho mor 's gu'n robh a cheann 
 a ruigsinn an lobhta, 's bha an taillear a gabhail feagail 
 as. Shuidh sios aig a bhord a bh* aig an taillear 's 
 ghabh e roinn do'n t-suipeir a bh* air. Dh' eirich e a 
 dhannsa, agus dh' fhas e aighearach, 's thoisich e air 
 seinn :— 
 
 (I • 
 
 Sfhada bh'uam fhin mullaoh Beinn EAdanrain, 
 '8 fhadA bh'uadi fhin beslUch a Mhoraghain ; 
 
CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 107 
 
 Cul na niullaiclioan, 'sbeiil na inonaidhean, 
 
 'S gur fada Ijh'iiam fliin hciillaeh a MhoraKliaiu." 
 
 Chaidh e a' n sin air ais do'ii chreathaill. La' r na 
 nihaireach, Hinuainich an taillear jfu'm bu choir dha 
 innseadh, mar a thachair, do Fhear Ghliiin«-Cuaich, 8' 
 Sru'm faiffhoadh e ainhac air ais. Chornhairliche gfu'n 
 rachadh Fear Ghlinno-Cuaich am folach air cul naleaba, 
 aiin an ceann an tinnich, ag-us mar a chitheadth e an 
 Sithcho air a chois, 'bhi deaH g'a thilg-eadh a mach air 
 an uinneiif, a bha ^u bhi air a tag-ail lech-fhosg-ailte air 
 son an aobhair. IV ann mar sin a bha. 'N uaira thainig" 
 an oidiicho, 's 'n uair a ghabh an 3ithcho aleoirdo'n 
 bhladh s do 'n dooch, 'chaidli a chur air bord 
 an tailleir, 's gu h-araid do' n deoch, rinu 
 e danasadh mar a b' abhaist, a fas ni bu mho, 
 's ni bu mlio, na h-uile car, gus am b' fheudar 
 dha a cheann a chroinadh fo'n lobhta. Mar a bha e ffu dol 
 air ais do'n chreathaill, nochd Fear Ghlinne-Caaich efein, 
 le claidhoamh ruisgte ai<ro 'n a laimh. Thug- an Sithche 
 aon leum as a mach troimh 'n uinneig". An deig-h dha 
 faotainn a mach, rinn o guidhe do'n taillear 's do Fhear 
 Ghlinne-Cuaich, a bha fuathsach sg-roamhail. Dh' eisd 
 lad ris a ghuidhe agus a'n sin bhagair Fear Ghlinne- 
 Cuaich g-u'n cuireadh eteine ris an torn mar bitheadh a 
 mhac air a thoirt suas an ceann ceithir uairean fichead. 
 Aig" ceann natim sin thainig-an t-oighredhachaidh, agus 
 bha gairdeachas mor air a dheanadh, 's rinneadh cuirm 
 a mhair bliadhna 'us la. 
 
 Sin agaibh sgeula Sithche Ghlinne-Cuaich mar a chuala 
 mi i anns an Eileau Thiristeach. Tha i gle shean agus tha 
 iair a hinnseadh air caochladh doigh aim an caochladh 
 aitean. 
 
 i* 
 
108 
 
 CEILIDH ANN AN CANADA. 
 
 Kl -'' S I': 
 
 FEAR-AN-TAiaHB: Chuir Teachdaire Gaidhealach 
 Thormoid Mhic-Leoid, agus eolas ar la-ne, as do na 
 beachdan neonach a bh' aig- ar u-athraichean mu 
 Shithchean, 's mu bhuidsichean ; a' s math g-u'ii do chuir ; 
 ach tha mi de'n bheachd gu bheil faoineis ni 's measa a' 
 n ceano moran do'n mhuiuutir og-a 'a uis 'na saobh- 
 chra')hadh ar aiuiiHoaran. An toir thu oran duinn, a 
 Chiorstaidh? 
 
 Sheinn Ciorstaidh, "Fhir a Bhata," na doigh thait- 
 neach fein, '8 ghairmeadh air Lachlann an t-Srath air- 
 sou sgialachd, 
 
 Lachlann-an-tSratii: Bha sibh a' bruidhinn ma na 
 buidsicheah.s'biiaGilleasbuigaginaseadhmanataillear- 
 an. Annsaneileanbheag' 'sand'rugadhmise,eileanBeina 
 a Bhaoi^hal, bha e 'n a chleachdadh aig cuid do na taill- • 
 earan a bhi 'g obair bho thaigh gu taigh, mar a b' 
 abhaist dhuinn a bhi 'g radh "A'doehann a ehait." lunsidh 
 mi sgialachd bheag air aon diubh sin. Bha e ann an 
 taigh ag obair agus bha boirrionnach faisg air an taigh 
 sin, aig an robh an droch shuil. Is e sin, b' urrain di am 
 bainne a thoirt bho'n chrodh, an tim bho chrannachan 
 nam banarach, a neart bho'n ainmhidh, 's a shlainte bhoen 
 duine. Thainig i staigh aon mhadainn do'n taigh far an 
 robh an taillear ag obair, a dh' iraraidh eibhleig theine. 
 Bha'n taillear ag obair gu dian, a fuaitheal aig aon cheann 
 do'n taigh, 's bha bean-an-taighe, ag deanadh ime, 
 aig a cheann eile. Cha robh ach aon seomar 
 mor \i an taigh le aite teine 'sa mheadhon. Thug 
 i eibhleag as an teine us dh' fhalbh i. Cho luath 's a bha 
 i air taobh a muigh an doruis dh' eirich an taillear, 's 
 chaidh e gus an teine. Thog e an clobha s' chuir e 
 eibhleag theine 's an t-soitheach uisge, abha 'na sheasamh 
 
CEILIDH \NN AN CANADA. 
 
 109 
 
 aiff taobh a bhalla. Bha bean-an-tai^he g-earaii nach 
 robh im a'tig-hinn, 'nuaira thainig-am boirrionnach air 
 a h-ais airsoD eibhleig eile. Thuirt i nach b' urrainn d'i 
 an teine a lasadli, nach robhfhios aico ciod bhacearr air. 
 Dh' fhalbh i leisan dara eibhlea<f, 's eirich an tailiear 's 
 chuir e eibhleag- eile 's an t-soitheach uisffe. Thainig- a 
 bhean air a h-ais an treas uair. Cha b'urrainn d'i an teine 
 a bheothachadh, 's cha robh fios aico ciod a dheanadh i. 
 Chad' thuirt an tailiear diog-, ach 'n uair a dh' fhalbh 
 i leis an trioamh eibhleag-, dh' eirich o 's 
 chuir e an treas oibhleaor 's an t-soitheac'i uisffe. "Ciod 
 atha thu deanadh mar sin?" dh' fheoraich bean an- 
 taighe. "Seall," fhreag-air an tailiear, "4 e mar tha an 
 t-ima tig-hinnnair ag-hairt." Dh'fhos^'-ail a bhoan am 
 muidhe ; bha'm b.iinne air bristoadh ach cha ro coltas ime 
 ri fhaicinn. "Thig- learn a'n so,"ars' esan, 'us thanig- i 
 g-us an teine. A'n sin, far an do chuir an tailiear na 
 h-eibhleagan, bha tri mill do'n im. " 'S e-boirrionnach 
 olc atha'n8ud"ars' an tailiear, "Tha n' droch shuil 
 aice. Thainig- i an' so a ghoid an ime agus thug i leatha o 
 8 na h-eibhleagan teine, ach thainig- e air ais lo bhi 'cur 
 nan eibhleag^an eile 's an t-soitheach uisg-e. Ma thig- i 
 airah-aisarithist, ach tha mi creidsinn nach d'thtg, 
 cuiridh mi comharradh na croise air a bathais Ieis°a 
 chlobha, air a dheanadh dearg--theth, 's cha chuir i dragh 
 aircreutair tuille fhad 's is beo i." 
 
 Fear-an-Tai(1iie : 'S math a gheibhear sibh a Lach- 
 lainn. Faodaidh sinn a uis an t-urlar a reiteachadh, 's 
 ma sheideas am Piobaire suas an ceol, dannsaidh'na 
 h-ighneagan ag-usara Mai^hstir-Sg-oil 'us Gilleasbuig'-an- 
 Saor, an "Ruidhle-ThuUachau" dhuinn, mus fas an 
 oidhche ni 's anmuiche. 
 (Bha Ruidhle-Thullachan air a dannsa a reir iarrtais 
 - ._ — . — _ — , ., „;, ■.i^.ig,,, oiii LuniUii ucuwjji au cioruis 
 mu'n cuairt 's srhabh an luchd taghail an cead.) 
 
F'e^asgar Sabaid 'sa 
 
 It 1 
 h'-A 
 
 i'U 
 
 Ml 
 nil 
 
 II 
 
 
 ii 
 
 ' ' i 
 
 -< : |! 
 
 r~\ 
 
 UHAIDHE)ALTAGHD. 
 
 Fhuair sinn dachaidh bho'u eaglais mu cheithir 
 uairoan au deig-h meadhoii latha, ngiis bha diathad 
 bhlasda, riaraeliail, deas air ar son. Cha robh an teag-h- 
 laeh beartach, ach ni mo bha iad eisimeileach; le dich- 
 ioll ag'us deagh fhearas-taighe, bha iad ag cosuadh beo- 
 shlainte chuimsich, mheasarra, 's mar robh iad strog-hai 
 'n an caitheamh-beatha, cha robh iad uireasbhach 'n au 
 crannchur. Ach b' o' u cleachadh, ag-us cleachdadh na 
 duthchad'ambuinneadh iad,uliachadh araid adhoanadh 
 fa-chomhair na sabaid, agus bhiodh araon na trusgain 
 a b'fhearr a bh' aca air an caithcamh, agus am biadh's 
 an t-anulann a b'fhearr a bha 'n an comas, air an cur air 
 a bhord aig am na diathaid. Air an latha araid so, shuidh 
 an teaghlach sios gu bidh, gu modhail, ordail, mar bu 
 g'hnath, an clann bheaga le 'a lamhan paisgte, 's an suil- 
 eauduiute;an fheadhainn mhora le'n cinn cromta, a' 
 feitheamh gu foistinneach air a bheannachd. Bha 'u 
 comhradh aig a bhord freagarrach do'n la 's do'n am, 
 stolda, gun bhi ro-sholuimte. Cha robh na h-igheanan 
 ag" innseadh do chach a 'cheile ciod na srolagan riomhach 
 & bha HYfi. ban-choimhearfi!iai(*h a caithflamh* ni ma 
 thuirt Anna ri Mairi gu robh boinoid ur air ceann Pheig- 
 
FEASGAR SABAID 'SA OIIAIDHEALTACHD. 
 
 Ill 
 
 idh Bhrico, Cha robh ^uth air gnothaichean na 
 seachdainn, no air sgeulachdan faoine an t-saogh- 
 ail. Bha e soilleir g-u robh urram air a 
 chuir air La an Tighearna leis an teaghlach so. 
 Chaidh, gun teagamh, aon do na baiaich oga ^lisg air 
 bruaich na h-eucoir, 'n.uair a thuirt e ri bhrathair, gu 
 robh Ipidh Chrubach agus Alaidh Ruadh 'n an cadal re 
 na searmoin, agus gu'n do thuit bocsa snaoisein a Charaar- 
 anaich Mhoirair an urlar, eadar dha shuidheaehan, ach 
 ghlac suil a mhathar e mus deachaidh e ni b' fhaide, 
 agus ahiolaidh e sios gu samhach ri dhinneir. Chrom 
 fear-an-taighe a cheann gu seimheil, eisitnoileach, a 
 thoirt buidheachais airson maitheis De agus toirbheartais 
 an fhreasdail a dh' ullaich dhaibh toachd-an-tir; agus an 
 deigh dha so a dheanadh, chord iad air co a dh' fhanadh 
 aig an taigh, re an fhoasgair a ghabhail aig an spreidh. 
 Mu sheachd uairean thoisich a choinneamh, ann an 
 taigh Huistein Mhoir, a bha Ian gu ruig an dorus. 
 Thainig an sluagh 'n am badanan bho gach taobh gu 
 taigh na coinnirnh. Bu chiatach a bhi g' am faicinn 
 ag cruinneachadh. Bha na frith-rathadan, air an 
 robh iad ag imeachd gu mall, a'dol troimh achaidheau 
 arbhair 's an dias; ri taobh raointean bhuntata a bha 
 dearsadh le barr-a-gug na sil luathraieh. Bha am feas- 
 gar ciuin, moath-bhlath, mu dheireadh an t-samhraidh. 
 Bha fionnarachd na camhanaich ag urachadh 's ag 
 aiseag an suigh 's an suuaidh agus am|boltraich cubhraidh 
 do na luisreagan, 's do na ditheinean-fiadhaich a bha air 
 am fasgadh tiorara le teas ard mheadhoin latha. 
 
 Ach ma bha 'n sealladh a muigh, a leigeil ris, mar a 
 bha e asr deanadh. maiKo Tiarinir nmia .^-.^^ ^u„:4.u«i- 
 lehobha-raa bha 'n sealladh aluiun, so, lan-inntinneach 
 

 112 
 
 FEASOAR SABAID 'SA OHAIDHEALTACHD. 
 
 f\? 
 
 r 
 
 Is 
 
 iji 
 
 ,'1 
 
 ! 
 
 •i%m 1 
 
 
 ' ■;- 1 
 
 
 1 
 
 
 
 
 , 1 
 
 
 
 
 ^ 
 
 
 
 
 ,, 1 
 
 
 iiy 
 
 ' 
 
 bu mho gu mor na sinabhadruighteachd na suaimhneis 
 naoimh a bha 'n a laidhe air a choiunimh. Agus ni robh 
 na coilltean uaiue, na ^aointean arbhair bhuidhe-ghorm, 
 leth-abaicb, maoth-mheilich nan uan og-a, ceol binn 
 eun nam preas, agus cubhr'achd an adhair shamhraidh, 
 'n an uUachadh neo-iorachuidh do 'n anam a bha 'sireadh 
 fardaich iriosail an aoraidh, a chum cliu a thoirt do 
 Chruithfhear na cruinue, 's a chum ainm a ghloireachadh 
 airson toirbheartais a fhreasdail agus mor thiodhlaicean 
 a ghrais. Mu 'n cuairt air a cheanu-teine (an seomar 
 far am b' abhaist do'ii cheilidh bheadarraich a bhi 
 rioghachadh, agus air an aobhar sin, mar bu trice, an 
 seomar bu mho's an taigh) bha daoine 'us mnathau, sean 
 'us og, n' an suidho. Cha robh diog no gluasad a' 
 bristeadh samhchair na cuidoachd; bha iad 'n an sluagh 
 soluimte; stuama 'n an giulan, durachdach 'n an inn- 
 tinn. Bha e soilleir gu'm bu mhuinntir iad aig an robh 
 creideamh anns na firinnibh mora a bhuiii*)as do' n Dia- 
 dhachd, agus a shocraich an caitheamh-beatha a reir an 
 creidirah. 
 
 Anns a chearnaidh do'n Ghaidhealtachd mu bheil mi 
 'deanadhaithris, bha a choinneamh shabaid fheasgair, 
 re iomadh bliadhna fhada, air a bouu. Bha i seau ri linn 
 ar seanairean agus cha 'n eil mor theagamh nach 
 deachaidh a suidheachadh leis na ministeirean ainmeil 
 a bha 's an Taobh Tuath, diuth air da cheud bliadhna 
 roimho so. Bha na sgireachdan air an roinn am measg 
 nan eildeirean a reir aireamh nan teaghlaichean agus an 
 astair bho chach a cheile. Bha a choinneamh air a cumail 
 anns gach taigh 's a chuairt, seachdainn mu seach, agus 
 far ambiodh deich nodusan taigh 's an roinn, bhiodh an 
 aireamh sin do sheachdaiuean mus d' tigeadh i air teagh- 
 
imhneis 
 I ni robh 
 -ghorm, 
 5ol binn 
 ihraidh, 
 'tiireadh 
 aoirt do 
 eachadh 
 tilaicean 
 
 seomar 
 I a bhi 
 rice, an 
 ,n, sean 
 asad a' 
 
 sluagfh 
 an inn- 
 m robh 
 »' n Dia- 
 , reir an 
 
 bheil mi 
 easg-air, 
 1 ri linn 
 ih nach 
 ainmeil 
 tliadhna 
 1 measg* 
 ag-us an 
 acumail 
 Bh, agus 
 liodh an 
 ir teagh- 
 
 FEASGAR SABAID 'SA OHAIDHEALTACHD. 113 
 
 iach an dara uair. Bha an rian so ag oibreachadh gu 
 ro-mhath ; bha 'n sluagh eudmhor mu'n chuis ague bha 
 araon eolas air na sgriobtuiribh agus crabhachd air an 
 craobh-sgaoileadh. 
 
 Ann am facal no dha faodar iomradh a dheanadh air an 
 doigh anns an robh am feasgar sabaid air a chur seachad 
 aig: aon do na coinneamhan so, a bha air a cumail, mar 
 a chunnaic sinn, air an oidhche araid a th' againn 'san 
 amharc, ann an taigh Huistein Mhoir. Bha 'n sluao-h 
 a feitheamh le g-eur aire ri teachd a steach an eildeir 
 a bha gu bhi riaghladh na coinnimh. Bha cathair ghair- 
 deanach mhor air a' cumail falamh air a shon ri.taobh an 
 teallaich agus air dha tighinn a staigh shuidh e iunte, 
 agus shin bean-an-taighe am Bioball mor 's an leabhar 
 sailm d'a ionnsuidh bho sgeilp a bha ri taobh an 
 teintein. 1 hug e a' mach salm agus sheinueadh tri 
 rannan d'i. B' iad na briathrnn a ghabh iad, 
 iadsan anns a bheil an Salmadair 'moladh Dhia airson 
 toradh na talmhain : 
 
 An Talamh tha' thu 'fiosrachadh, 's 'g a uisgeachadh gu reidh 
 Le anihainn Dhe tha Ian de'n uisg', trom beartach ni thu e. 
 Dhoibh arbhar tha thu 'deasachadh, le' d' fhreasdal caomha fein ; 
 'S ag uisgtachadh le pailteas mor, nan iomairean gu min. 
 
 A sgrioban leagaidh tu a sios, le frasaibh ni thu tais ; 
 A chinneas agus fhochann fos, beannaichidh tu le mais ; 
 Mu'n bhliadhna coron tha thu 'cur, le d' mhaitheas fein, a Dhe ; 
 Tha saill a' sileadh anns gach ait, o d' cheumanaibh gu reidh. 
 
 Aircluainibh glas an Ihasaich luim, nuassilidh iad gu niion ; 
 Na tuUaich bheag', gach taobh a ta Ian aoibhneis agus gean. 
 Na cluaineau air an sgeadaehadh le treudaibh anns gach ait ; 
 Na glinn, le arbhar folaichte, a seinn le iolaich ard. 
 
 Thog iad an guth gu fonnmhor binn 's an t-saijm, 
 
 
i; 
 
 1^' 
 
 
 
 
 1 ' 
 
 
 %'< 
 
 
 i' 
 
 % 
 
 IP 
 
 
 1 
 
 
 
 t 
 
 "t 
 
 i ll 
 
 II i' ' 
 
 ii t 
 
 114 
 
 FBASOAR iABAID 'sA GHAIDHEALTACHD. 
 
 nj' 
 
 g'ach neach a seinn a mach ^u cridheil, beothail, 's a 
 deanadh co-sheiriu aluiaa le cheile ; oir am measg; 
 shochairean an aite bha sgoil-sheinn anns an robh 
 fuinn nan salm air an teag-asg- do'n oigridh, 'scha robh 
 feum air coisir no air inneal ciuil ann an eaglais no ann 
 an coinnirah. 
 
 B' e 'n cleachdadh g-u'm biodh a cheud urnuigh air a 
 cur suaa le fear-an-taighe, an dara, lefear an taighe 's 
 an robh a choinneamh air oidhche na sabaid roimhe sin, 
 's an treas urnuigh roimh 'n dealachadh, le fear an 
 taighe 's am biodh a choinneamh air an ath oidhche 
 shabaid an deigh sin. B' ann mar sin a bha air an 
 oidhche so'. Dh'iarr an t-eildear air fear-an-taighe 'dhol 
 an ceann na h-urnuigh, 's mar neach a chleachd a bhi 
 umhal dh'eirich e gu foil. Labhair e gu socrach, ciuin, 
 ag cothramachadh gach facal, 's gach iarrtas, bha 's an 
 urnuigh ghoirid. 
 
 A'n sin, leughadh cuibbrionndo'n fhirinn, ancaibideil 
 's an robh ceann-teagaisg na searraoin Ghaidhlig, air 
 madainn an latha sin, 's an eaglvls. Leugh an t-eildear 
 an ceann-teagaisg an dara uair, agus a reir gnaths na 
 coinnimh, dh'iarr e air gach gilleog 'usduine 'bha lathair^ 
 cuibhrionn goirid do 'n t-searmoin aithris dha agus 
 bha rud-eigin aig a h-uile h-aon diubh ri innseadh. Bha 
 cuid aig nach robh cuimhne mhath, 's nach b'urrainn an 
 teagasg a chual' iad a chur air rian ceart, ach thigeadh 
 an t-eildear no aon do na daoine eile g' an codhail 's bhiodh 
 beachdan, samhlaidhean, no teagasgan a mhinisteir, mar 
 a dh'fhaodadh na cuise 'bhith, air an cur ceart. Agus 
 rau'n rachadh a chuibhrionn so do'n dleasdanas thairis, 
 air uairibh, dh' fhaotadh gu'n innseadh aon do na daoine 
 nach robh aig an t-searmoin, beachdan an ughdair 
 
ail, 'a a 
 
 measg* 
 
 an robh 
 
 !ha robh 
 
 no ann 
 
 ^h air a 
 ig-he 's 
 nhe sin, 
 fear an 
 oidhche 
 I air an 
 he 'dhol 
 hd a bhi 
 3, ciuin, 
 iha 's an 
 
 laibideil 
 ilig", air 
 -eildear 
 :iaths na 
 lathair, 
 la agus 
 Ih. Bha 
 ainn an 
 hig-eadh 
 's bhiodh 
 eir, mar 
 . Agus 
 i thairis, 
 1 daoine 
 ughdair 
 
 FHASOAR SABAID 'SA aHAlDHBALTACHD. 115 
 
 dhiadhaidh a bha e 'leiighadh re an latha aig an taigh. 
 Bhiodh, a nis, an t-am ann airson nan ceisd. Bha 
 leabhair-aithghearr nan ceisd air a roinn ann an tri 
 earranuan, 's bha earraun air a gabhail gach oidhche. 
 Bha ceisd no dha, a reir an aireamh bhiodh a lathair, air 
 an cur air gach neach, og 'ussean agus feuraar aideachadh 
 gu robh an deagh chuimhue aig an airemh bu mho dhiu. 
 An deigh so bha da rann saiim air an seinn agus 
 urnuigh air a cuir suas. Leugh an t-eildear caibideil eile 
 rgus le seinn r, ris, agus urnuigh thugadh a choinneamh 
 gu crich. 
 
 Sin an doigh a bha'm feasgar sabaidair a chaitheamh 
 'san sgireachd anas an d'rugadh, 'san do thogadh an 
 sgriobhadair, agu9 aun an iomadh sgireachd eile do 'n 
 Earra-Thuath. Mar a thugadh faiuear, 's iomadh 
 bliadhna bho'n chaidh a chleachdadh so a shuidheachadh, 
 agus tha e fathast air a ghnathachadh mar bu dual- 
 Mar 'eil aireamh an luchd-eisdeachd aig na coinnimheau 
 cho lionmhor 's a b'abhaist, cha 'n ann a chionn gu bheil 
 tograidhean an t-sluaigh air an tarruing o nithean sior- 
 ruidh, ach a chionn gu bheil clann nan Gaidheal a 
 cosnadh am beo-shlainte fad ?ir falbh bho achaidhean 
 uaine tir an duthchais, 'n am fogarraich ann an tiribh 
 chGin; 'smar'eilluchd-aideachaidhchocomasach, deas- 
 bhriathrach, aun a bhi togail fianuis air taobh na firinu 
 '8 na colreachd, 's a bha an athraichean leth-cheud 
 bliadhna roimhe so ; mar eil gibhtean cinn Phoil aca. 
 guidhemid gu'm biodh tomhas iomchuidh do ghradh 
 Bharuabuis 'n an cridheachan. 
 
NOTE.— The Business Cards follo^^ \g have 
 been contributed by patrons of this book, and 
 are commended to the favorable consideration 
 of the leader j^J>j^^f>^j^,^J^J^>^ 
 
 Johnson's 
 Universal 
 
 When buyli: a Cyclopaedia 
 
 Why not get the Latest and the Best. 
 
 \H IN roINT OK KA( T 
 
 The only New, Scholarly 
 i^ I ^k^aI S ^"^ Up-to-Date Cyclopaedia 
 
 WyClOpo^Gia now on the market ^* Jt 
 
 It is comiilclo in Kiglit Extra Itoyal Ootivvo Volumes; contains 7,2fii pnf^cs 
 of 1.(580 words oach, or 12,20:{,520 in all. 
 
 CHARLES KENDALL ADAMS, LL.O., Editor-in-Chief. 
 
 ROBERT LILLEY, M.R.A.S., Managing Editor 
 (Till' eminent Scottixh upcrialixt) 
 
 Assisted by Thirty-Six Eminent S -holars, including (^oUego Presidents, 
 
 I'rofessors and (Jovernmont Specialists as Associate Editors, and a 
 
 very lar>i;e corps of contributors, each writing on his own specially 
 
 and SiKniiig his name to his iirticlcs. 
 
 " I feel confuicnt thnt any pioce of work which hears the name of my fiieiid, 
 
 Dr. Charles Kendall Adams, "will have been most eanfully, conscientiously, and 
 
 satihifaetorily done." i'UOK. t;c)LI)\VIN SMITH, D.C.L. 
 
 "I think the work the best. I have seen for schools and private and professional 
 libraries." N. BUUWASII, Lh.l)., Chancellor Victoria University, Toronto. 
 
 D. APPLETON & CO., Publishers. 
 
 Specimen poijes will he nuxili't^ on requext 
 
 GEO N MORANG Manager forth > Sale in Canada 
 63 Yonge St., TORONTO, ONT. 185 St. James St., MONTREAL, QUE. 
 
 HI 
 
 i 
 
 THE FUNK & WAGNALLS 
 
 STANDARD DICTIONARY 
 
 OF THE ENGLISH LANGUAGE. 
 
 301,805 VOCABULAUY TKHMS 247 KDITORS AND SPi:CIAL!STS. 
 
 533 RKADliRS FOR tiUOTATIONS. 5,000 ILLUSTRATIONS. 
 
 COST OVER *i)CO,000. APPENDIX OF 47,408 ENTRIES. 88 Fi'LL-rAOK MAPS. 
 
 SCOTTISH TERMS were defined by Rev. William Wye Smith, St.Cafharinex, Out. 
 
 PRICES.— In One Voli'me (with Denison's Reference Index), Half Rnssin, *!,'); 
 Ful' Russia, WIS ; Full Morocco, »2 2. In Two Volimhs (with Denison's Reference 
 Index), Halt Riissir., » I 8 ; Full Knssi.a, »22 ; Fnl! Morocco, »2«. 
 
 Sold exclusively by Subscription. 
 
 11 Richmond St. West, 
 
 TORONTO. 
 
 Funk & Wagnalls Co., 
 
have 
 -.f and 
 ration 
 
 oaedia 
 
 st and the Best. 
 
 Vf Scholarly 
 
 Cyclopaedia 
 
 arket v^ J^ 
 
 ins 7.2(54 pnKt'>* 
 Chief. 
 
 :e Presidents, 
 editors, and n 
 own spetially 
 
 e of ni.v fiieiul, 
 it'iitiouslv, aiui 
 TH, D.C'.L. 
 
 Liid professional 
 ersity, Toronto. 
 
 I Canada 
 fTREAL. QUE. 
 
 JARY 
 
 KCIALISTS. 
 lTIONS. 
 
 LL-l-AOK MAI'S. 
 
 latharinea, Out. 
 
 If Russia, Wli) ; 
 lison's Ueferetice 
 
 d St. West, 
 NTO. 
 
 ^ Systematic 
 
 rso"-' r-T. 
 
 J R N 1 0, 
 
 S> Saving 
 
 c 
 
 AN be accomplished by 
 
 taking out an Endowment Policy in the 
 Confederation Life Association on the 
 
 Unconditional Accumulative Plan. 
 
 Under this form of Policy a man can 
 provide for the necessities of himself and 
 family, while capital is built up from year to 
 year to be used by himself in his old age. 
 The policies are absolutely free froni con- 
 ditions, and contain liberal privileges as to 
 cash surrender and paid-up insurance. Ex- 
 tended insurance is granted after two years. 
 
 Rates and full information will be sent on 
 application to the Head Office, Toronto, or to 
 any of the Association's Agents. 
 
 J. K. MAGDONALD, Managing Director. 
 
 W. C. MACDONALl), Actiaky. 
 
 !ii 
 
 « I I 
 
It- . 
 11 ^ 
 
 
 . 
 
 
 , 
 
 ^ 1 
 
 ,1 
 
 1 
 
 s 
 t 
 
 1 • 
 
 1 
 
 1 
 
 r 1 
 
 J 
 
 WHEN you hear of a medicine being in "everyone's mouth," and 
 whon you are told of a medicine that comman<ls a larger sale 
 than any of its competitors, and the demand for which in- 
 creases year by year, and for many years, then you may be certAin it 
 possesses no ordinary degree of merit. Such, in brief, has been the 
 history of Dr. TIlOllUls' Erlectric Oil up to the present time. 
 From far and hear, from the rich and tlie poor alike, have poured in 
 streams of testimony as to the wonderful cures eflfected by this Oil. 
 In cases of Neuralgia, Rheumatism, Liinibago, Lame Back, Asthma, 
 Catarrh, Diphtheria, Coughs, Colds, Sore Throat and Croup it has 
 achieved marvellous results ; it has been used v/ith equal success in 
 the treatment of Piles, Frostbites, Chilbla/ns, Toothache, Earache and 
 Headache, while in its application for Burns, Bruises, Wounds and 
 Sprains it has operated like a charm. 
 
 USED FOR ALL AILMENTS.— 
 
 Mr. Ciias. G. Grimes, Walker's Point, 
 Ont., writes :—" I>r. TlioiiiaH' Kcloc- 
 trie Oil cares so 1113113- different dis- 
 eases that everyone uses it, and says it is 
 the best medicine ever sold in this part 
 of the country." 
 
 STKEEr CAR ACCIDENT.- Mn. 
 Thomas Sarin says:— "My eleven year 
 old boy had his foot badly injured by 
 being run over by a car on the Street 
 Railway. We at once commenced bath- 
 ing the foot with l>r. Tlioiiins' Celeo- 
 Irlc 4*11, when the discoloration and 
 
 swellin-j were removed, and in nine days 
 he could use his foot. We always keep a 
 bottle in the house ready for any emer- 
 gency." 
 
 Mr. Joiix Graham, Stevensburg, Mich., 
 writes: — " |»r. Ilioiiiam' I cKcf ric 
 oil is the best family medicine you can 
 have in the house. I have been using 
 it for fifteen years." 
 
 Mr. W. B. Hill, Cobourg, says:— "I 
 have used it for croup, and found it all 
 you claim it to be ; can also testify to its 
 elficacy in relieving pains in the back 
 and bhoulders." 
 
 NnRTMRnp a, i vim^m nrk i — 
 
 21 FRONT STREET WEST, TORONTO. 
 
loutli," and 
 L larger sale 
 • which in- 
 e certrtin it 
 IS been the 
 esent time, 
 e poured in 
 ^ this Oil. 
 k, Asthma, 
 •oup it has 
 success in 
 larache and 
 ounds and 
 
 in nine days 
 ilways keep a 
 for any enier- 
 
 isburg, Mioh., 
 • IcKclric 
 
 cine you can 
 e been usinjf 
 
 g, says:— "I 
 
 1 found it all 
 
 testify to its 
 
 in the back. 
 
 • *■! il 
 
 Without a Dollar 
 
 ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦ 
 
 Bad as it may seem to be "Without a Dollar," we are 
 proud of the fact that we have been able to close our books 
 promptly op the 31st of December without a dollar of interest 
 in arrears, or a dollar's worth of real estate on our hands for 
 three successive years— 1894-5-6. Where is there another 
 institution with over $500,000 worth of assets that can say 
 as much ? * 
 
 / 
 
 (0 
 0) 
 
 00 
 
 E 
 
 u 
 
 o 
 
 O 
 
 I 
 
 Without a dollar of interest overdue. 
 
 Without a dollar's worth of real estate owned. 
 
 Without a dollar of claims in dispute. 
 
 Without a dollar of death claims unpad. 
 
 With the lowest death rate on record. 
 
 With interest income in excess of death claims. 
 
 With a vremium income of $151,318.60. 
 
 With surplus earnings for year of over 126,600. 
 
 With gains in insurance in force c ." .f ','08,000. 
 
 With increased assets of $84,700. 
 
 With 669 more policies in force. 
 
 With 626 more lives insured. 
 
 With $6,760,000 of insurance in force. 
 
 With a record unexcelled for fair dealing. 
 
 With plans and policies which absolutely protect the 
 
 rights of all. 
 With the largest number of total abstainers, classed by 
 
 themselves, of any regular Company in America. 
 With a fixed determination to make the Company the 
 
 best company iu America for Total Abstainers to 
 
 insure in. 
 
 THE TEMPERANCE AND GENERAL 
 
 LIFE ASSURANCE COMPANY 
 
 is referred to above. 
 
 HON. G. W. ROSS, 
 
 Prenident. 
 
 H. SUTHERLAND, 
 
 Manager. 
 
 'O. 
 
 Head Office :-" GLOBE " BUILDING, TORONTO. 
 
pi 
 
 M 
 
 
 = = THE HOME = - 
 
 3avingsand J pan ^o. 
 
 Ofnc»: 
 
 Limited. 
 
 78 Church St. 
 
 TORONTO. 
 
 Capital, 
 
 $2,000,000. 
 
 DIRECTORS. 
 
 President— HON. SIR FRANK SMITH, Senator. 
 
 ^ice-President— EUGENE O'KEEFE. 
 
 W. T. KIELY. JOHN FOY. EDWARD STOCK. 
 
 Solicitor— JAMES J. FOY, Q.C. 
 
 This Company is specially authorized by its charter to lend 
 money on the collateral security of the stocks or shares of 
 Banks, Loan Companies, and other incorporated institutions, 
 and also upon Government and Municipal Debentures. 
 
 Money loaned on the above securities for long or short 
 periods, or on call, in large or small sums, and at reasonable 
 rates of interest. 
 
 There is no expense or delay attending these loans, and 
 they can be negotiated at any distance from Toronto. 
 
 Loans on mortgage on real estate (improved property), 
 repayable on the straight loan plan or by instalments, at 
 lowest current rates of interest. No valuation fee charged. 
 
 Mortgages and Government and Municipal Debentures 
 purchased. Interest allowed on deposits. 
 
 For further particulars apply to the Manager of the Com- 
 pany at Toronto. 
 
 i¥i#^ws^i^, iviciradger. 
 
C2: 
 
 NTO. 
 
 00. 
 
 OR. 
 
 STOCK. 
 
 er to lend 
 shares of 
 istitutions, 
 res. 
 
 ; or short 
 reasonable 
 
 oans, and 
 ). 
 
 property), 
 Iments, at 
 larged. 
 
 )ebentures 
 the Com- 
 
 The London and Ontario Investment Co. 
 
 LIMITED. 
 Hkad Office— 17 MELINDA ST., lORONTO, CANADA. 
 
 Capital Stock . - - 
 Amount of Iuve>!tecl Funds 
 
 President. 
 THE HON. SIR FRANK SMITH, K.C.M.G., Sknator. 
 
 Directors. 
 W.M. Ramsay, Esq. Hrniiy Goodkriiam, Esq. 
 
 ARTIU'R B. LkE, Esq. W. B. IlAMIIiTON, Esq. 
 
 John F. Taylor, Esq. 
 
 - $2,750,000. 
 
 - 2,800,COO. 
 
 Vice-President. 
 VVM. H, BE ATT Y, Esij. 
 
 AiiEx. Nairn, Esq. 
 Frkdk, Wyld, Esq. 
 
 THA 'n seann Chuideaclul so a' toirt airgid a' mach air riadh ann 
 am M6r-roinnean Ontario agus Mhanitoba, air urrasan cinnteach 
 {mar fhearann, etc.). Tha an t'airgiod air a thuirgse air riadh iosal ; 
 air cumhnantan ceart agus cothramach, a tha air an deanadh soirbh a' 
 dhioladh do 'n luchd-iasad. 
 
 Gheibhear fios air gach ni mu 'n Chuideachd bho. 
 
 A. M. CO!«nV, Rlngliladalr, Toronto. 
 
 The ONTT^RIO BKNK 
 
 Capital paid up 
 Reserve - 
 
 $1,000,000. 
 50,000. 
 
 CHARLES McGILL, General Manager. 
 
 Aurora. 
 Bowmanville. 
 Buckinirhani, Que. 
 Cornwall. 
 
 Sudbury. 
 Toronto. 
 
 Toronto, 500 Queen 
 Street West. 
 
 G. R. R. COCKBURN, President. 
 
 BRANCHES. 
 
 Kingston. Newmarket. 
 
 Lindsay. Ottawa. 
 
 Montreal. Peterboro'. 
 
 Mount Forest. Port Arthur, 
 
 London Agents : - Paris Bank, Limited. 
 
 New York Agents :— Fourth National Bank and Agents Bank of Montreal. 
 
 THE w. J. GAGE COMPANY, i-to 
 
 Manufacturers of Envelopes, Writing Tablets, 
 
 Blank Books, Etc. 
 Dealers in Printers' Supplies. 
 Selling Agents for the Royal Paper Mills Co. 
 
 SAMPLES AND QUOTATIONS PROMPTLY MAILED 
 ON APPLICATION 
 
 52 and 54 FRONT STREET WEST, TORONTO, ONT. 
 
E. B. OsLcn 
 
 H. C. Hammond 
 
 R. A. Smith 
 
 inl 
 
 OsLER & Hammond 
 
 Cable Address : "OSLER" TORONTO 
 
 Stoch Brokers an& ^financial Hoents 
 
 NORTH OF SCOTLAND CHAMBERS 
 
 18 King Street West, - - - TORONTO 
 
 Members of Toronto Stock Exchange. 
 
 Dealers in Government, Municipal, Railway, Car Trust and Miscellaneous Debentures. 
 
 Stocks on London, Eng.. New York, Montreal and Toronto Exchanges 
 bought and sold on Commission. 
 
 INVESTMENT STOCKS A SPECIALTY. 
 
 GORDON MACKAY & CO., 
 
 Impoj^ters 
 
 -AND— 
 
 Ma n icfactii rers , 
 
 Cor. Bay and Front Sts. 
 
 TORONTO. 
 
 TO THE TRADE. 
 
 JOHN MACDONALD & CO 
 
 Wellington and Front Sts. East, Toronto. 
 
 GENERAL DRY GOODS - - 
 MEN'S FURNISHINGS- - - 
 
 HABERDASHERY 
 
 WOOLLENS AND CARPETS 
 
 FILLING LETTER ORDERS A SPECIALTY. 
 
Imperial Bank of Canada* 
 
 CAPITAL (PAID UP) $1,963,600 
 
 RESERVE FUND i^ise^gOO 
 
 DIRECTORS. 
 
 H. S. HOWLAND, President. T. R. MERRITT, Vice-President, 
 
 St. Catharinen, 
 William Ramsay, of Bowland. T. Sitherland Stayner. Robert Jaffrat. 
 Hloii Ryan. Hon. John Feroison. 
 
 HEAD OFFICE TORONTO. 
 
 D. R. WILKIE, General Manager. E. HAY, Insi'Rctor. 
 
 Branches in Ontario.— Essex, Niagara Falls, Welland, Fergus, Port Colborne, 
 Woodstock, Gait. Sault Ste. Marie, St. Catharines, Rat Portage, Toronto— Corner 
 Wellington St. and Leader Lane ; Yonge St., cor. Queen ; North Toronto Branch, cor. 
 Yonge and Bloor Sts. ; Ingersoll, St. Thomas. 
 
 Branches in North-West and British CoZwniftia.— Winnipeg, Brandon, Calgary 
 Portage la Prairie, Edmonton, Prince Albert, Vancouver, B.C. 
 
 Drafts and Letters of Credit issued, available in any part of the world. 
 Deposits received and interest allowed. Prompt attention paid to collections. 
 Bonds and Debentures bought and sold. 
 
 JOHN KAY, SON & CO., 
 
 WHOLESALE AND RETAIL 
 
 Carpets, Oil Cloths, Linoleums, 
 
 CURTAINS, DRAPERIES, Etc., 
 
 34 KING STREET WEST, 
 
 TORONTO, 
 
WITHOUT AN EQUAL. 
 
 IT¥&^01R^ ^%TW CURES 
 
 RHEUMATISM, 
 
 NEURALGIA, 
 
 TRADE 
 
 MARK 
 
 g LUMBAGO, 
 
 Sprains, Bruises, Burns, Swellings. 
 
 THE CHARLES A. VOGELER COMPANY, Baltimore, Md. 
 Canadian Depot; TORON T O, ONT. 
 
 ASSESSMENT SYSTEM. 
 
 SONS, OF SCOTLAND 
 
 BENEVOLENT ASSOCIATION. 
 
 A Benevolent, Social and Fraternal Association, organized in 1876, and incor- 
 porated under the laws of the Province of Ontario on the 8th day of April, 1880, and 
 registered under the Insiirance Corporation Act of 1892. 
 
 Scotchmen and descendants of Scotchmen are eligible for membership, and upon 
 conforming to the Constitution can secure a Beneficiary Certificate to the extent of 
 $500 or SIOOO, as desired, upon payment of the following monthly rates :— 
 
 Age 
 
 $500 
 
 $1000 
 
 Age 
 26 
 
 S500 
 $0 34 
 
 SIOOO 
 
 Age 
 
 5i500 
 
 $1000 
 
 Age 
 42 
 
 $500 
 
 $1000 
 
 18 
 
 $0 30 
 
 $0 CO 
 
 «9 68 
 
 34 
 
 m 41 
 
 *0 81 
 
 $0 49 
 
 $0 97 
 
 19 
 
 31 
 
 61 
 
 27 
 
 35 
 
 69 
 
 35 
 
 42 
 
 83 
 
 43 
 
 50 
 
 99 
 
 20 
 
 31 
 
 62 
 
 28 
 
 35 
 
 70 
 
 36 
 
 43 
 
 85 
 
 44 
 
 51 
 
 1 01 
 
 21 
 
 32 
 
 63 
 
 29 
 
 36 
 
 71 
 
 37 
 
 44 
 
 87 
 
 45 
 
 52 
 
 1 03 
 
 22 
 
 32 
 
 64 
 
 30 
 
 37 
 
 73 
 
 38 
 
 45 
 
 89 
 
 46 
 
 53 
 
 1 05 
 
 23 
 
 33 
 
 66 
 
 31 
 
 33 
 
 75 
 
 39 
 
 46 
 
 91 
 
 47 
 
 54 
 
 1 07 
 
 24 
 
 33 
 
 66 
 
 32 
 
 39 
 
 77 
 
 40 
 
 47 
 
 93 
 
 48 
 
 55 
 
 1 09 
 
 25 
 
 34 
 
 67 
 
 33 
 
 40 
 
 79 
 
 41 
 
 48 
 
 95 
 
 49 
 
 56 
 
 1 11 
 
 OFFICKK*.— Gra«(f Chief- Donald Campbell, Milton. Grand Chieftain— Alex. 
 Fraser, M.A., Toronto. Grand Medical Examiner— Dr. Thomas Wylie, Toronto. 
 Grand Secretary— D. M. Robertson, B.A., Toronto, 
 
 All communications should be addressed to D M. Robertson, Room 70, Canada 
 Life Building, Toronto. 
 
 r.t ' 
 
 GLUINN SO ! 
 
 /'.^X^v./S.A^V^' 
 
 \>N./\y^AJV^ 
 
 Am bheil seann 
 
 litrichean agaibh 
 
 le stampaichean orra ? Tha mi 'toirt coig dolair 
 a h-aoin airson ciiid do stampaichean a tha ni's 
 sinne na 1869. Cuiribh thugam an seorsa ceart 
 agus cuiridh mi thugaibh an t-airgead. 
 
 THOIVIAS PINKNEY, 
 
 P.O. Box 2506, TORONTO 
 
ND 
 
 , and incor- 
 ■il, 1880, and 
 
 p, and upon 
 he extent of 
 
 00 
 
 81000 
 
 49 
 
 $0 97 
 
 50 
 
 09 
 
 51 
 
 1 01 
 
 52 
 
 1 o;5 
 
 53 
 
 1 05 
 
 54 
 
 1 07 
 
 55 
 
 1 09 
 
 56 
 
 1 11 
 
 ftain — Alex, 
 ie, Toronto. 
 
 1 70, Canada 
 
 leil seann 
 an agaibh 
 coig dolair 
 a tha ui's 
 jorsa ceart 
 i. 
 
 oroNtO 
 
 Oiir mwest Pttbllcatiotts 
 
 (AUTUMN OF 1896) 
 
 Canadian Savage Folk : The Native Tribes of Canada. 
 
 By John Maclean, Ph.D. Illustrated $2 50 
 
 The Warden of the Plains. Stories of the Indians and 
 Cowboys of the Canadian Noi-th-West. By John 
 Maclean, Ph.D. Illustrated 12$ 
 
 Saddle, Sled and Snowshoe. By John McDougall. 
 
 Illustrated i 00 
 
 Walter Gibbs, the Young Boss. By E. W. Thomson. 
 
 Illustrated I 25 
 
 Around the Camp Fire. By Chaa. G. D. Roberts. 
 
 Illustrated I 25 
 
 In the Days of the Canada Company. By Robina and 
 
 K. M. Lizars. Illustrated 2 00 
 
 A Knight of the Nets. By Amelia E. Ban- i 00 
 
 Rural Rhymes and The Sheep Thief. By Eric Duncan 
 
 (Comox, B.C.). Morocco pax)er covers O 35 
 
 By Northern Lakes. By W. W. Walker. Illustrated . . i 00 
 
 A Stormy Voyager. By Annie S. Swan. Illustrated i 25 
 
 Mabel Gray and other Poems. By Lyman C. Smith ... i 00 
 
 Overland to Cariboo. An Eventful Journey of 150 Cana- 
 dian pioneers to the gold-fields of British Columbia in 
 1862. By Margaret McNaughton. Illustrated i 00 
 
 Three Boys in the Wild North Land. By E. R. Young. 
 
 Illustrated 1 25 
 
 Rhymes of the Kings and Queens of England. By ^lary 
 Leslie. With 117 illustrations. Cloth, $1.00 ; half 
 leather, gilt edges I S® 
 
 Snap Shots from Boy Life. By F. C. Trench O'Hara. 
 
 Illustrated O 75 
 
 FOR SAL£ Br ALL BOOKSELLERS. 
 
 WILLIAM BRIGGS, Publisher 
 
 29-33 Richmond Street West, - - TORONTO. 
 
 MONTnEALI C. W. COAXES. 
 
 Halifax: S. F HUESTIS. 
 
f 
 
 R>f 
 
 ll 
 
 WYLD. GRASETT & DARLING. 
 
 Tka na marsantan mora so a' gleidh- 
 eadh gach seors' aodaichean cotain, 
 olla, sioda, etc., airson mhnathan agus 
 fhear. 
 
 - - - ADD; 
 
 COR. WELLINCTON AND oAY STS., TORONTO. 
 
 Canada's Great 
 
 Industrial Fair 
 
 AND Agricultural Exposition 
 
 Is held annually at QJjy Qp JO|{Q||JQ ciuring the first two 
 
 weeks of 
 
 SEPTEMBER. 
 
 For all information relating thereto, address— 
 
 J. J. WITHROW, 
 
 President. 
 
 H. J. HILL, 
 
 Manager, Toronto. 
 
 Wm. David McPhchson. John Murray Cuark. R. U. McPherson. 
 
 {Commissioner Jor (^iieher.) 
 
 Geo. C. Campbell Fred. C. Jarvis 
 
 Mcpherson, clark, Campbell & jarvis, 
 
 36arri0tcr0, Solicitors, jEtc, 
 
 Offices: 27 WPXLINGTON STREET EAST, 
 
 TORONTO, CANADA. 
 
 Telephone No. 1334. Cable Address, "Clapher, Toronto." 
 
 ROAF, CURRY, GUNTHER & GREEN 
 
 3iSardstcr0. jEtc. 
 
 OFFICES, 23 ADELAIDE STREET EAST (Cor. Victoria), TORONTO 
 
 . . . Telephone 1506 . . . 
 
 William Roaf. James W. Currv. EaMrs-r c n,.^^^,^ 
 
 James h. roaf, Crown Attorney for 
 
 Conimissioiier for Quebec City of I'oronto. 
 
NG. 
 
 ONTO. 
 
 IR 
 
 ! first two 
 
 The Trusts 
 Corpora ti 01) 
 oi Ontario 
 
 ♦ 
 
 ♦ 
 ♦ 
 
 SAFE DEPOSIT VAULTS 
 
 Bank of Commerce Building . . . 
 
 . . . King St. West, Toronto 
 
 ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦#♦♦♦♦♦♦ 
 President .... HON. J 
 Vice.Presldents - 
 
 Authorized 
 Capital . . . 
 
 $1,000,000 
 
 C. AIKINS, P.C 
 /HON. SIR R. J. CARTWRIQHT, K.C.M.G., P.O. 
 I HON. 8. O WOOD. 
 
 This Company acta as Administrator in the case of intestacy, or with will annexed. 
 Executor, Trustee, Receiver, Committee of Lunatic, Guardian, Liquidator, Assignee, 
 etc., etc.; also, an agent for the above offices. 
 
 All manner of trusts accepted ; Moneys Investtd ; Estates Managed ; Rents, In- 
 comes, etc., collected ; Bonds, Debentures, (tc, issued and countersigned. 
 
 Deposit Safes to rent, all sizes. Parcels received of safe custody. 
 
 it®' Solicitors placing business with the Corporation are retained in the profes- 
 sional care of same. 
 A. E. PL.VMMER, Manager. 
 
 CENTRAL CANADA L^ANTNOlAViNGSCOIV^^ 
 
 HON. GEO. A. cox 
 
 President 
 
 OFFICK: 26 KISG ^T. EAHT 
 
 CORNER VICTORIA STREET 
 
 Capital Subscribed 
 Capital Paid-up 
 
 $2,500,000.00 I Reserve Fund .... $a35,000.00 
 1,250,000.00 1 Total Assets - - - - 5,464,944.35 
 
 Deposits received. Debentare^ issued. Loans made in large or small 
 sums on approved real estate security. Lowest rates. 
 
 F. G. COX, Manug:er. 
 
 E. R. WOOD, Secretary 
 
 iro. 
 
 ELIAS ROGERS m CO. 
 
 <ERSON. 
 
 v/s, 
 
 THr 
 
 RONTO." 
 
 RONTO 
 
 ERS^ 
 
 COAL. 
 
 ^ *i|AD OFFICE 
 
 A I T 
 
 
ill, 
 
 m' 
 
 \i' ' 
 
 h '!■■ 
 
 I* ■ 
 
 [assessment system.] 
 
 Independent Order of Foresters. 
 
 The Best Fraternal Society in the World. 
 
 Has 105,000 Members. 
 Over $2,035,000 Surplus. 
 More than $4,200,000 paid in 
 Benefits. 
 
 Costs frcra $6.50 to $12 to Join 
 the Order, accordin'c to the 
 amount of Benefit t Icen. 
 
 RATES OF ASSESSMENT PER $1,000. 
 
 ORDINARY CLASS. 
 
 
 u:S 
 
 Per 
 
 
 u-S 
 
 Per 
 
 
 Oi 
 
 Year. 
 
 6 
 < 
 
 
 Year. 
 
 18 
 
 $ .60 
 
 $7.20' 
 
 37 
 
 $ .8r 
 
 $ 9.84 
 10.08 
 
 19 
 
 .61 
 
 7-32; 
 
 38 
 
 .8 
 
 20 
 
 .62 
 
 7-441 
 
 39 
 
 .&- 
 
 IO.-?2 
 
 21 
 
 •63 
 
 7-56 
 
 40 
 
 .90 
 
 10.80 
 
 22 
 
 .64 
 
 7-681 
 
 4' 
 
 •95 
 
 11.40 
 
 23 
 
 .65 
 
 7.80; 
 
 42 
 
 1. 00 
 
 12.00 
 
 24 
 
 .66 
 
 7 92' 
 
 43 
 
 1. 10 
 
 13.20 
 
 2,S 
 
 .67 
 
 8.04 
 
 44 
 
 1.20 
 
 14.40 
 
 26 
 
 .68 
 
 8.161 
 
 4.1 
 
 1.30 
 
 15.60 
 
 27 
 
 .69 
 
 8.28 
 
 46 
 
 I 40 
 
 16.80 
 
 28 
 
 .70 
 
 8.40 
 
 47 
 
 1.60 
 
 19.20 
 
 29 
 
 .71 
 
 8.52 
 
 48 
 
 I. go 
 
 22.80 
 
 30 
 
 .72 
 
 8.64 
 
 49 
 
 2.20 
 
 26.40 
 
 3' 
 
 •73 
 
 8.76 
 
 5" 
 
 2.50 
 
 30.00 
 
 32 
 
 •74 
 
 8.88; 
 
 51 
 
 2.60 
 
 31.20 
 
 33 
 
 •75 
 
 9.00 
 
 52 
 
 2.70 
 
 32.40 
 
 34 
 
 .76 
 
 9. I2J 
 
 53 
 
 2.85 
 
 34.20 
 
 3S 
 
 .78 
 
 9 36 
 
 54 
 
 3.00 
 
 36.00 
 
 36 
 
 .80 
 
 g.6o 
 
 
 
 
 In addition to the Social and Fraternal privileg-es of the Courtroom, the following: 
 Benefits are furnished to members during their lifetime : Uy the Subordinate Court : 
 (i) Free Medical Attendance ; by the Supreme Court (2) Sick Benefit of $3.00 a week 
 for first two, and $5.00 a week for ten following- weeks ot any one sicknc.s, and, in 
 special cases, $^.00 a week for twelve additional weeks ; (3) Total and Per.nanent Dis- 
 ability Benefit of $250, $soo, $1,000, $1,500, $2,000 or $2,500; and lor Beneficiaries 
 after the death of members (4) Funeral Benefit of $50; (5) Mortuary Benefit of $500, 
 $1,000, $2,000, $^,(X)o, $4,000 or $5,000. ]\Icmbers who live to be seventy and over re- 
 ceive an Old AjVe Benefit by being- relieved from the payment of mortuary assess- 
 ments and capitation ta.'c after completing the seventieth jear of age. 
 
 INVESTHENTS OF FUNDS. 
 
 The Supreme Court surplus funds arc invested in (i) Dominion Stock, $100,000; 
 (2) Government Stock deposited in Great Britain, ^20,000; (3) Debentures deposited in 
 United States, $50,000; (4) deposited with New Brunswick Government, $20,000: (5) 
 Municipal and other Debentures, $93,170.64; (6) First Mortgages on Improved Prop- 
 erty, $1,429,930.62 ; (7) large current deposit accounts with the Molsons Bank or 
 Canada and The National Bank in London, England. 
 
 For further information apply to 
 
 ORONHYATEKHA, M.D., S.C.R., JOHN A. IMcCILUVRAY, Q.C., S.S., 
 
 Toronto, Ont. Toronto, Ont. 
 
 Or any Officer or flember of the Order. 
 
 The Order docs business througho\it Canada, the United States north of Lat. 
 38°, and Great Britain and Ireland. 
 
ters. 
 
 •s. 
 
 rplus. 
 100 paid in 
 
 $12 to join 
 ifi'c to the 
 tt ken. 
 
 PER $1,000. 
 
 
 u-5 
 
 Per 
 
 Oh C 
 
 Year. 
 
 S 
 
 
 5 .8r 
 .8 
 
 $ g.84 
 10.08 
 
 .8*. 
 
 IO.-?2 
 
 .go 
 
 10.80 
 
 •95 
 
 11.40 
 
 I.OO 
 
 12.00 
 
 I.IO 
 
 13.20 
 
 I.20 
 
 14.40 
 
 1.30 
 
 15.60 
 
 I 40 
 
 16.80 
 
 1.60 
 
 ig.20 
 
 I. go 
 
 22.80 
 
 2.20 
 
 26.40 
 
 2.50 
 
 30.00 
 
 2.60 
 
 31.20 
 
 2.70 
 
 32.40 
 
 2.85 
 
 34.20 
 
 3.00 
 
 36.00 
 
 le following' 
 late Court : 
 13.00 a week 
 ie..s, and, in 
 iiianent Dis- 
 Jeneficiaries 
 sfit of $500, 
 and over re- 
 lary assess- 
 
 k, $100,000; 
 deposited in 
 $20,000: (5) 
 roved Prop- 
 ns Bank ot 
 
 nto, Ont. 
 
 of Lat. 
 
 >r 
 
 (