TÜRK KÜTÜPHANECİLİĞİ, O, 3 UNU 1İ7.UB Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemleri: Son Yirmi Bir Yılın Gözden Geçirilmesi Lucy A. Tedd Abstract: The developments in the use of computer systems in libraries from 1966 to date have been great. This report looks at some of these developments in Britain, in North America, and in other countries. It traces the history of library automation from the early experimental systems through the co-operative systems, the locally developed systems, the mini —and microcomputer— based and stand-alone integrated systems that are available today. öz: 1966 yılından günümüze kütüphanelerde bilgisayar sistemleri kulla­ nımında büyük gelişmeler olmaktadır. Yazıda, Britanya, Kuzey Amerika ve diğer ülkelerdeki bu gelişmelerden bazıları İncelenmektedir. Kütüphane oto­ masyonunun tarihi, ilk deneysel sistemlerden günümüzdeki kooperatif sis­ temlere, yerel olarak geliştirilmiş sistemlere, mini Ve mikrobilgisayara da­ yalı ve bağımsız bütünleşik sistemlere dek verilmektedir. 1. İIKYIILARt 1966'nın başlarında Newcastle upon Tyne’da 'Bilgisayar ve kütüpiame’ üstüne altı bölümden oluşan bir dizi konferans verildi. Bu konferanslara dayanan kitabın Önsözünde1 zamanın Newcastle upon Tyne Üniversitesi Kü­ tüphanesi Müdür Yardımcısı Maurice he, 'çok geniş' olduğu sanılan ilgili literatürün kapsamlı bir biçimde gözden geçirilememesi nedeniyle özür di­ lemekteydi, Aradan geçen süre İçerisinde kütüphane otomasyonu üzerine yayınlar aşım derecede artarak kapsamlı bir gözden geçirmeyi şimdi daha da güçleştirdi. Bu nedenle bu gözden geçirme (review), geçen yirmi bir yıl­ daki başlıca gelişmeleri ana hatları ile vermeyi ve okuyucuyu bu süre içe­ risindeki temel yayınlara yöneltmeyi amaçlamaktadır. Bu gözden geçirme İçin başlangıç tarihi olarak 1966'nın seçilmesinin nedenlerinden birisi, Program'ın ilk olarak bu yılda çıkmasıdır. Mart 1966’da Program'll İlk sayısı News of Computers İn British University Libraries alt başlığıyla bağımsız bir haber bülteni olarak yayımlandı. Editörlüğünü o za­ man Belfast'daki Queen's Üniversitesi Kütüphane Araştırmaları Okulunda görevli (şimdi bu derginin editörü)* Richard Kimber yapmaktaydı. • Richard Kimber, Journal of Documentation'll! editörüdür. Çav. İlk sayılarda, Southampton ÜniversitesTndeki delikli karta dayalı ödünç verme sisteminin, Newcastle Üıtiverritıedindekl sağlama sisteminin, Essex 118 Lucy A. Tedd Üniversitesinde makinece okunabilir katalog geliştirilmesinin ve Loughbo­ rough Üniversitesinde bir süreli yayınlar listesi üretimi için yapılan plan­ ların ayrıntıları yer almaktaydı. 1968’de Program'm kapsamı yeni bir alt başlıkla. News of Computers in British Libraries, genişletildi ve [dergi] son zamanlarda Aslib'de kurulan Mekanizasyon Grubu'nun ana iletişim yolu olarak kabul edildi. 1969’da (Cilt 3) Program'm Aslib tarafından yayımlanmasına ve 'kütüphane işlemleri için bilgisayar kullanımının gerçek teknikleriyle ilgilenerek’ Journal of Documen. tatlon'ı ’tamamlamasına karar verildi. Yıllık abone bedeli Aslib Üyelerine 30, üye olmayanlara 40 shilling oldu. Program'm kapsamı News of Computers İn Libraries yeni alt başlığıyla daha da genişletildi. Aslib'in mekanizasyon grubu çok geçmeden adım Bilgisayar Uygulama­ ları Grubu olarak değiştirdi. Sağlama ve kataloglama, ödünç verme, süreli yayın denetim sistemleri, tutanak yapısı, kütük manipülasyonu ve bilgi erişim gibi çeşitli konuları İncelemek üzere çalışma gruplarının kurulması üyelerin isteğiydi. Bu çalışma gruplarının raporları Program'da yayımlan dı. Bunların ilki Birleşik Kırallık’taki (United Kingdom) mevcut bilgisaya­ ra dayalı dört ödünç verme sistemini (Batı Sussex ti Kütüphanesi, Sout­ hampton Üniversitesi, Aldermaston'daki Atomik Silahlar Araştırma Kuru­ luşu (AWRE) ve Harwell’deki Atom Enerjisi Araştırma Kuruluşu (AERE)) karşılaştıran bir yazıydı? 1960’lann ortalarında Londra metropoliten belediyeleri yeniden düzen­ lendiğinde, yeni belediyelerin kütüphanecileri, dermelerinin birleşik kata- loğlarım üretme sorunuyla karşılaştılar. Dört kütüphane (Barnet, Camden, Greenwich ve Southwark belediye kütüphaneleri) bu işi başarmak için bir bilgisayar sistemini denemeyi kararlaştırdılar. Bu ilk kataloglama sistem­ leri seksen kolonluk delikli kartlara dayanmakta ve ortaya çıkan katalog bilgisayarın satır yazıcısıyla basılmaktaydı. Bunların ve diğer bilgisayara dayalı ilk Ingiliz kütüphane sistemlerinin iyi bir tanımlaması Woods tara­ fından verilmektedir.’ 1966'daki diğer önemli bir olay, Oxford’daki Brasenose Koleji’nde kü tüphane otomasyonu konusunda yapılan Anglo-Amerikan konferansıydı? Bu konferans, ilgili kütüphaneciler ve bu alanda çalışan bazı lider Amerikan kütüphanecilerinden başka British Museum, Bodleian Kütüphanesi ve Cam­ bridge Üniversitesi Kütüphanesi gibi belli başlı derleme kütüphanelerinden temsilcileri de biraraya getirdi. Kuzey Amerika'daki kütüphaneler de bilgisayar sistemlerini denemek­ teydiler. 19166da Annual Review of Information Science and Technology'nin (ARIST) ilk sayısı yayımlandı ve İlk sayıda kütüphane otomasyonu üzerine bir bölüm bulunmaktaydı.’ Bu sayı, Toronto Üniversitesinde bilgisayarca üretilen kitap formundaki katalog hakkında bilgi ve 'büyük bir üniversite kütüphanesinden yeni bir bilgi aktarım sistemine geçiş için bir tasarım sağlamayı' amaçlayan (Massachusetts Teknoloji Enstitüsündeki) INTREX projesinin ayrıntılarını da içermekteydi. Kütüphanelerde bilgisayar sistemlerini inceleyen Önemli Amerikan der­ gisi Journal of Library Automation (1982’den beri Information Technology Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sis'^^i^Ie^er: 119 and Libraries) ilk olarak Mart 1968'de yayımlandı ve editörü FG. KUgour'dı. İlk sayıdaki yazılar Texas A&I (Sanat ve Endüstri) Üniversitesindeki bil­ gisayara dayalı bir sağlama sistemi ve Stanford Üniversitesinde (12 Kb bellek ve dört manyetik teyp sürücüye sahip bir bilgisayar kullanarak) bir kitap katalog üretimi üzerineydi. Bu dergi Amerikan Kütüphane Demeği (ALA) Bilgibîlim ve Otomasyon Bölümü'nün (şimdiki Kütüphane ve Bilgi Teknolojisi Demeği (LİTA) resmi yayın organıdır. tik yıllarda ABD’deki bilgisayara dayalı kütüphane sistemleri hakkında bilgi için yararlı bir diğer kaynak Illinois üniversitesi Kütüphane Bilimi Yüksek Lisans Okulu’nda bilgi işlem ve kütüphane uygulamaları konusun­ da yapılan yıllık klinik bildirileridir, ilk yıllarda bu Minikler 'bilgi İşlemin çeşitli yönleriyle ilgilenen kütüphanecilerin buluşmasını amaçlayan’ bir dü­ zenleme olarak kabul edilmekteydi. Örneğin, 1968'de Illinois Eyalet Kütüp­ hanesindeki çevrimiçi ödünç verme sisteminin, Ohio College Library Center için ilk sistem tasarımının, Michigan Üniversitesindeki bilgisayara dayalı bir kitap sipariş sisteminin ve kütüphane otomasyonunda başarısızlığı ön­ lemenin açıklamaları yer almaktaydı.* Daha sonraki yıllarda bu klinikler spesifik konular üzerinde yoğunlaştı (Örneğin, bir bilgisayar için anlaşma (1977) ve otomasyona halkın erişimi (1980)). ABD’de kütüphane otomasyo­ nundaki gelişmelerin genel bir tarihi Kllgour tarafından verilmektedir.7 * Kütüphanelerin günbegün işleyişi için sürekli yapılması gereken sağlama, kataloglama, ödünç verme ve süreli yayın denetimi gibi rutin işlemler İngilizcede ‘housekeeptai* olarak adlandırılmaktadır. Çev. Avustralya’da bilgisayara dayalı kütüphane sistemlerinin gelişimi LASIE' de (Information Bulletin of the Library Automated System Information Exchange) iyi bir şekilde belgelenmektedir. Bu dergi resmi olmayan bir haber bülteni olarak başladı, 1970'de Dorothy Peake editörlüğüne getirildi ve dergi 1971'de abonelik yoluyla sağlanmaya başladı. LASIE, Avustralya'da kütüphane otomasyonu konusunda bilgi İçin bir 'clearing house' olarak ha­ reket etmeyi amaçlamakta ve 1yi cilalanmış' makaleler yerine, sistemlerin planlaması, tasarımı ve gerçekleştirimi hakkında ayrıntılar içeren makale* leri yayımlama politikası izlemektedir. 1967'den itibaren Britanya’da Bilimsel ve Teknik Bilgi Ofisi (OSTI) kütüphanelerde 'housekeeping' sistemleri* geliştirmek için birçok proje des­ tekledi. Bu tür bir destekleme olmasaydı otomasyon projelerinin çoğu ger. çekleştirilemeyebilirdi. OSTI'den para alan kütüphaneler Öenek koşullan' nın bir parçası olarak rapor üretmek zorundaydılar. Woods'un ön raporun- ka® Southampton Üniversitesinde geliştirilen ve OSTI tarafından destek İenen sağlama ve kataloglama sistemi tanımlanmaktadır. Keza OSTI, Kü­ tüphane Otomasyon Projeleri Bilgi Görevlisi kadrosunu da destekledi ve I971'de, bu görevlinin editörlüğünü yaptığı ve OSTI'nin desteklediği proje­ lerin ayrıntılarını veren ilk Very Informal Newsletter veya Vine yayımlandı. 1974'de İngiliz Ulusal Kütüphanesinin (British Library) kurulmasıyla bir­ likte OSTI'deki personel Ingiliz Ulusal Kütüphanesi Araştırma ve Gellştlr- me Bölümüne (BLR&DD) aktarıldı. BLR&DD kütüphane otomasyonu gö­ revlisi kadrosunu desteklemeye devam etmekte ve Vine (yılda üç veya dört 120 Lucy A. Tedd kez yayımlanır) şimdi Ingiliz kütüphanelerindeki kütüphane 'housekeeping' sistemlerini tüm yönleriyle kapsamaktadır. Vine'daki makaleler genellikle editör tarafından ilgili Örgütün ziyaret edilmesinden sonra yazılmaktadır- Kütüphanecilik okulu öğrencilerini ve bilgisayar sistemleriyle ilgilenen kütüphanecileri hedefleyen ders kitaptan 19Wlann sonunda görünmeye baş. ladı; bunu çoğu kez, gelişen bu alanın okuyucularını güncelleştirmek için, yıllar sonra bir ikinci basım izledi (örneğin, Kimber,6 Hayes ve Becker/0 ve Eyre ve Tonks'). 2. MARC GELİŞMELERİ MARC'ın (makinece okunabilir kataloglama) doğuşu, sık sık, ABD'deki Kongre Kütüphanesinde (LC)King ve arkadaşlarınca 1963 yılında otomas­ yon konusunda hazırlanan bir rapora* 2 atfedilir. Raporun başlıca sonucu, LC'deki bibliyografik sistemin on yıl içinde otomatikleştirilebifcceğiydi. MARC projesi üzerinde çalışma başladı, ancak 1967’de sorunun özgün (ori­ jinal) olarak düşünülenden daha karmaşık olduğu fark edildi. O zamana kadar OSTI, BNB’de (British National Bibliography) makinece okunabilir bir bibliyografik tutanağın gerekirlikleri konusundaki bir olurluk çalışma­ sını (feasibility study) finanse ediyordu. MARC tutanağının yapısının tasa­ rımında LC ile BNB arasında yakın işbirliği vardı. Tutanak yapısının ama­ cı, bibliyografik tanımların makinece okunabilir formda —ki bu form be­ lirli bir uygulama İçin gerektiğinde yeniden formatlanabilir— iletişimini ola­ naklı hale getirmekti. 1968 ile 1974 arasında LC'de ve BNB'de MARC'rn kul­ lanımı büyük ölçüde deneyseldi ve yerel katalogların üretiminde kullanmak için birçok kütüphane MARC tutanaklarının kopyelerini manyetik teyp üze­ rinde sağladı. Wainwright^ bazı İngiliz kütüphanelerinin bu teypleri nasıl kullandıklarını anlatmaktadır. MARC'dakl gelişmeler genellikle ulusal kütüphanelerde kütüphane oto­ masyonundaki gelişmelerle yakından ilgili olmuştur. Ingiliz Ulusal Kütüp­ hanesinin kurulmasından önce, bir raporda^ yeni ulusal kütüphanenin MA^ı^’a dayalı kataloglama hizmetleri sunması gerektiği savunulmaktaydı. Nitekim BNB, Ingiliz Ulusal Kütüphane si'nin Bibliyografik Hizmetler Bö- lümü'ne (BLBSD) dönüştüğü zaman MARC’a dayalı çeşitli hizmetler sun- du.u Bu hizmetlerden birisi olan LOCAS (Yerel Kataloglama Hizmeti), kü­ tüphanelere kendi mevcutlarının bilgisayar çıktısı mikrofiş (COM) katalo­ gunu sağladı; bu hizmet Brighton Halk Kütüphanesinde yapılan deneylerden geliştirildi.1'* LOÇAS'm popülerliği kanıtlandı. 1983’de seksen civarında kü­ tüphane LOCAS müşterisiydi. Fakat o zamandan beri birçok kütüphane ken­ di bilgisayar sistemlerini edindi ve 1986’da BLBSD, 1988 yılında LOCAS hiz­ meti sunmayı durduracağını açıkladı. 1975 yılında Ingiliz Ulusal Kütüphanesi Makinece Okunabilir Kütüphane Bilgi Hizmeti (MERLIN) adıyla bilinen genel amaçlı karmaşık bir veri ta banı yönetim sistemi (data base management system) geliştirmeye başladı. MERLIN, çevrimiçi kitap siparişi ve sağlama, ödünç verme ve kataloglama alt sistemlerini içermekteydi 1979'da Ingiliz Hükümetinin yaptığı kesinti­ ler MERLIN’in askıya alınmasıyla sonuçlandı. Robinson, çalıştığı kadarıyla o zamanki MERLIN versiyonunu tanımlamaktadır^ 1977'de Ingiliz Ulusal Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemsel: 121 Kütüphanesinin Otomatik Bilgi Servisi (BLAISE) aracılığıyla UK ve LC MARC tutanaklarının çevrimiçi aranması olanaklı hale geldi. 1985'5de İngi­ liz Ulusal Kütüphanesi otomatik hizmetleri için gelecekteki planlarını açık­ ladı. Mevcut BLAISE, toptan (batch) ve çevrimiçi hizmetlerinin yerini ala­ cak iki yazdım paketi (BRS/Search ve WLN) sağladı. Yeni sistem BLAISE 2 Sistemi ya da BS2 olarak bilinecektir. Sistem, karmaşık çevrimiçi arama ve erişim Özelllkleri, Ingiliz Ulusal Kütüphanesinin bölümleri için çevrimiçi kataloglama ve katalog kütüklerinin yaşatılmasını (maintenance) sağlamayı amaçlamaktadır. 1970lerin oltalarından beri MARC tutanak yapısı birçok ülkede ulusal bibliyografyaların üretimi için kullanılmaktadır. Makinece okunabilir form­ daki bilbiyografik verilerin ulusal ajanslar arasında uluslararası düzeyde değişimini kolaylaştırmak için evrensel bir MARC tutanağı (UN1MARC) tasarlandı. UNIMARC'm gelişmesi gerekliydi. Çünkü birçok ülke bireysel gereksinimlerini karşılamak için özgün MARC formatı üzerinde çeşitleme­ ler geliştirdi, UNIMARC’m ilk basımı, Aıvısturya, Belçika, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Demokratik Almanya, Federal Alman­ ya, Büyük Britanya, Macaristan, Hollanda, İrlanda, SSCB, ABD ve Yugos­ lavya’dan temsilcileri içeren bir çalışma grubu tarahndan 1977 yılında ya­ yımlandı. Long,18 UK MARC ve LC MARC tutanaklarının gelişimini iyi bir şekilde vermekte, Hopkin son1” ise konunun uluslararası yönlerini incelemek­ tedir. Batı Atvupa'da 1970lerde Belçika, Fransa, İsviçre ve Birleşik Kırallık- taki ulusal ve bilimsel kütüphanelerin temsilcileriyle bir INTERMARC gru­ bu kuruldu. Bu grup başlangıçta MARC tutanak formatlannın saptanma­ sıyla ilgiliydi. Grup daha sonra bir süre MARC'â dayalı sistemler için ya­ zılım üzerinde odaklaştı. 197<^,'da Avrupa Kütüphane Otomasyon Grubu (ELAG) olarak adlandırıldı. ELAG her yıl bir seminer/konferans düzenle- .mektedir. Bu seminerln/konferansın bildirileri çeşitli Avrupa ülkelerindeki kütüphane otomasyonu gelişmeleri hakkında bilgi sağlayan değerli bir kay­ naktır,2» MARC tutanak yapısının tek tek kütüphanelerde katalog üretimi için kullanımı değişmektedir. Bir bibliyografik tutanakta ve katalog giri­ şinde yer alması gereken bilgi miktarı uzun süreden beri tartışma konusu­ dur, 19t8Herin başında Bath Ün^'^ter^si^ı^i^’ndeki Katalog Araştırma Merkezi (Centre for Catalogue Research) tam ve kısa giriş kataloglar üzerine bir dizi deney gerçekleştirdi ve farklı uzunluktaki katalog girişlerinin sistem maliyeti, kullanıcı gereksinimleri ve kullanılabilirlik üzerine etkilerini araş- tirdi.21 3. KOOPERATİF SİSTEMLER VE HİZMETLERİ 1970lerde kütüphaneler arasında kaynak paylaşımında ve kooperatif hiz­ metlerde gelişme olmuştur. OSTI'ntn ilk desteğinden sonra Britanya'da on taya çıkan iki büyük kooperatif BLCMP (Library Services) Ltd (eskiden Birmingham Libraries Cooperative Mechanisation Project) ve SWALCAP Library Services Ltd’dir (eskiden South West Academic Libraries Cooper­ ative Automation Project; özgün olarak South West University Libraries System Co-Opeation Project (SWULSCP)). 122 Lucy A. Tedd BLCMP Britanya'daki ilk kooperatif kataloglama servisiydi ve 1972'de kooperatifin ilk üç üyesine (Aston Üniversitesi Kütüphanesi, Birmingham Üniversitesi Kütüphanesi ve Birmingham Halk Kütüphanesi) deneysel bir hizmet sunuyordu. Özgün sistem toptan işlem yoluylaydı. 1980’de bibliyog­ rafik bilgileri çevrimiçi arama, tutma ve düzenleme (editing) kolaylığı sağ­ layan BOSS (BLCMP Online Support Service) tanıtıldı. Bu tür diğer koo­ peratif sistemlerde olduğu gibi BLCMP veri tabanı hem UK ve LC MARC tutanaklarından hem de MARC veri tabanında olmayan materyal için koo­ peratif üyelerince derlenen MARC tutanaklarından meydana gelmektedir. İkincisine sık sık EMMA (Extra-MARC), MARC dışı tutanaklar olarak atıf yapılır. Çeışitli formatlarda katalog çıktısı elde edilebilfr. 1980’lerm başında o zaman üye olan otuzun üzerindeki akademik kütüphanenin ve halk kü­ tüphanesinin çoğu kataloglarını COM mikrofişi üzerinde sağlamayı seçti. Diğer kooperatiflerde de yaygın olduğu gibi BLCMP şimdi bir dizi kurum içi bağımsız (inhouse stand-alone) sistemler geliştirmiştir. SLS (SWALCAP Library Services Ltd) tarafından sunulan ilk kooperatif hizmet ödünç verme içindi ve ilk üye kütüphaneler Bath, _ Bristol, Cardiff ve Exeter üniversite kütüphaneleriydi. 1978'de çevrimiçi kataloglama hiz­ meti sunuldu. Bu hizmetin temel tasarım özelliği kullanımdaki esneklikti. Üye kütüphanelerin MARC tutanakları istekleri önce kendi kütüklerinden kontrol edilmekte, sonra SWALCAP'in MARC tutanakali! veri tabam ve da­ ha sonra da BLCMP ve BLAISE'in veri tabanları kontrol edilmekteydi. Eğer bulunamadıysa o zaman gerekli MARC tutanağı kütüphane personelince çevrimiçi olarak yaratılmak zorundaydı, 1986'da SLS, LIBERTAS olarak bi­ linen bağımsız bütünleşik kütüphane yönetim sistemini duyurdu. Polytechnic of Central London bu yeni sistemin ilk kullanıcılarından birisidir. Londra ve Güneydoğu Kütüphane Bölgesi (LASER) İngiltere'nin güney­ doğusunda kütüphane işbirliği için kurulmuş bir örgüttür. LASER'e her tür kütüphane üye olabilir. Halen yaklaşık 90 üyesi vardır. 1971'de LASER, her başlık için ISBN (veya diğer özel kimlik) numarasından ve bu başlığın bölgedeki hangi kütüphanelerde olduğunu gösteren bir kod listesinden mey­ dana gelen bir toplu katalog sistemi kurdu. Kütüphane Otomasyonunda iş­ birliği (Co-operation on Library Automation) konusundaki ilk çalışma 1970' ferin ortasında LASER'ce gerçekleştirildi.22 O zamandan bu yana LASER, üye kütüphaneler için çeşitli kataloglama hizmetleri sağlamak üzere deği­ şik sistemler geliştirdi. Keza LASER, İngiliz Ulusal Kütüphanesinin isteği üzerine, 1950 yılına kadar inen BNB tutanaklarının geriye dönüşlü olarak MARC formatına çevrilmesinden de resmen sorumluydu. Bundan başka LASER, Britanya'daki halka açık görüntülü bilgi hizmeti (public access viewdata service) PrestelTe de çok ilgilendi. LASER, Prestel üzerine bilgi koymak isteyen kütüphaneler için 'şemsiye' rolü oynamaktadır^ Bir diğer kooperatif servis de SCOLCAP'dir (Scottish Libraries Coop­ erative Automation Project). 1973'de İskoç Ulusal Kütüphanesi'nİ, üç üniver­ site (Dundee, Glasgow, Stirling) ve iki halk kütüphanesini (Edinburgh ve Glasgow) temsil eden bir grup kütüphaneci tarafından kurulmuştur. SCOL- CAP sistemi halen İskoç Ulusal Kütüphanesinde yerleşik ve üye kütüphane­ ler ve BLAISE İle bağlantıları olan bir Hewlett Packard 3000 dizi 48 mini* Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemleri: 123 bilgisayarı kullanmaktadır. Kataloglama, sağlama ve bilgi erişim kolaylıkları mevcuttur, Britanya'da mevcut bilgisayara dayalı çeşitli katalog hizmetle* * riyle ilgili bir çalışma Katalog Araştırma Merkczi'nce hazırlanmıştır.3* * OCLC’nİn üye sayısı 1SS8 yılı sonunda 637S’e yükselmiştir. Çev. • WLN'ln kapsamı 1M8 yılında tüm Batı eyaletlerindeki kütüphaneleri de içerecek biçimde genişletildi ve adı. kısaltması aynı kalmasına karsın, Western Library Network olarak değiştirildi. Çev. Kuzey Amerika'da da kooperatif sistemlerin birçok örnekleri vardır. Bunların en büyüğü kuşkusuz OCLC’d’r (ilkin Ohio College Library Center, şimdi ise Online Computer Library Center). OCLC 1967 yılında iki ana amaç* la, Ohio eyaletindeki elli akademik kütüphanede kaynak paylaşımı ve kü­ tüphane maliyetlerindeki artışı azaltmak amaçlarıyla kuruldu. 1971'de or­ tak katalog sistemi işlemeye başladı ve üye kütüphaneler çevrimiçi termi­ naller aracılığıyla MARC'a dayalı veri tabanına eriştiler. Alınan çıktı temel­ de katalog kartlan biçimindeydi. Yıllar geçtikçe OCLC büyük ölçüde ge­ nişledi. 1975’e gelindiğinde bu hizmeti kullanan 240 kütüphane vardı; İ982'de bu sayı yaklaşık 30(Xüe yükseldi ve bu kütüphanelerin çoğu Kuzey Amerika' daydı. Ozamandan beri OCLC, hizmetlerini dünyanın diğer ülkelerinde de etkin olarak pazarlamaya başladı. Boylece şimdi, 1986'da, OCLC'nİn Kuzey Amerika, Avrupa ve Avustralya'da 4800 civarında üyesi vardır.* 15 milyon civarındaki bibliyografik tutanaktan oluşan ana veri tabanına erişim sağ­ lamanın yanı sıra 'OCLC, yerel bir sistem için LS/2000 olarak bilinen bir yazılım geliştirdi. Bu yazılım kataloglama, erişim, ödünç verme, süreli ya­ yın denetimi ve sağlama kolaylıklarını içermektedir. LS/2000 halen dünya çapında. Birleşik Kırallk'taki Newcastle upon Tyne Üniversitesi Kütüpha­ nesi ve Oxford Üniversitesindeki bazı kütüphaneler için bir pilot projeyi de içeren, 60 civarında kütüphanede kullanılıyor. Son olarak OCLC Europe, LS/2000'i, başka yerlerde halâ pazarlanıyor olmasına karşın, Avrupa'da pa- zarlamamayı kararlaştırdı. Uluslararası Awupa Pazarı için bütünleşik yerel sistem yazılımı yeterince geliştirildiğinde OCLC Europe pazara yeniden gi­ recektir. UTLAS (University of Toronto Library Automation Systems) Kuzey Ame­ rikan (twqpratiflerinin diğer bir Örneğidir. UTLAS, Toronto Üniversitesinde MARC tutanaklarını kullanan bir çevrimiçi katalog destek hizmetinden ge­ liştirildi ve 1973’e gelindiğinde üye kütüphanelere bilgisayara dayalı sistem­ ler ve hizmetler sağlıyordu. UTLAS ver’ tabam UK ve LC MARC tutanak­ larından başka Kanada MARC tutanaklarını, Quebec MARC tutanaklarım (Quebec Ulusal Kütüphanesinin veri tabam) ve Japonya'daki Ulusal Diyet Kütüphanesinin Japan/MARC tutanaklarım da içermektedir. 1967'de ABD'deki Washington Eyalet Kütüphanesi bu eyaletteki tüm kütüphaneler için ortak bibliyografik destek, bir tophi katalog ve otorite kontrolü sağlayacak bir sistem geliştirme sorumluluğunu üstlendi. 1976'ya dek sistem toptan işlem (batch mode) yoluyla işledi ve katalog kartlan sağ­ ladı. İ977'de Washington Kütüphane Ağı (Washington Library Network: WLN)* yan Özerk oldu. O zamanki çevrimiçi sistemle üye kütüphanelere ortak kataloglama, otorite kontrolü, sipariş, muhasebe ve kütüphanelerarası ödünç verme kayıtlan sunuldu. WLN üyesi kütüphaneler çoğunlukla ABD'nİn 124 Lucy A, Tedd 'Pasifik Kuzeybatı' kesiminde bulunmaktadır. Üyelik akademik kütüpha­ neler, halk kütüphaneleri ve eyalet kütüphanelerini kapsamaktadır. WLN tarafından kendi hizmetler’ için geliştirilen yazılımın son derece taşınabilir olduğu kanıtlandı. Yazılım, Avustralya, Yeni Zelanda, Singapur ulusal kü­ tüphaneleri ve İngiliz Ulusal Kütüphanesinden başka çeşitli akademik kü­ tüphanelerde de kullanılmaktadır- Bir Amerikan firması olan Biblio-Techni- ques ana WLN yazılımına ödünç verme ve süreli yayın denetim modüllerini de ekledi ve yazılımın bütününü anahtar teslim (turnkey) bir sistem olarak- pazarlamaktadır. 1974'de dört büyük Kuzey Amerikan araştırma kütüphanesi (Columbia, Harvard, Yale Üniversite Kütüphaneler’ ve New York Halk Kütüphanesi) kooperatif derme geliştirme, dermelere ortak erişim, araştırma materyalle­ rinin korunması ve ileri/gel’şm’ş bibliyografik araçların (tools) yaratılması ve işletilmesi amaçlarıyla Araştırma Kütüphaneleri Grubu'nu (Research Libraries Group: RLG) kurdu. Son amacı gerçekleştirmek üzere Araştırma Kütüphaneleri Bilgi Ağı (Research Libraries Information Network: RLIN) kuruldu. Araştırma kütüphanelerine, diğer kütüphanelerin bilgUerin’ gön menin yanında kendi çevrim’ç’ kataloglama kütüklerini yaratma ve bu kü­ tükleri arama olanakları sunuldu. RLIN yaklaşık 20’nln üzerinde RLG üye­ sine ek olarak 360 civarında diğer kütüphane tarafından da kullanılmakta dır. Matthews ve Williams21 bu dört Kuzey Amerikan kooperatif tarafından 19J^İ^''de sunulan hizmetlerin bir karşılaştırmasını yapmaktadırlar, ABD’dekl Kütüphane Kaynaklan Konseyi (Council on Library Resources) Bağlantılı Sistemler Projesi (Linked Systems Project: LSP) adıyla bilinen ve bu koo­ peratifler arasında s’stemlerarası iletişim İçin protokol ve standartlan ya­ ratmayı amaçlayan bir çalışmayı desteklemektedir. 19{^(^''^e Birleşik Kıral- kk’ta İngiliz Ulusal Kütüphanesi'ntn himayesinde BLCMP, LASER, SCOLCAP ve SWALCAP temsilcilerine ek olarak Aslib, Kütüphane Demeği, Ulusal Kü­ tüphaneler ve Üniversite Kütüphaneleri Daim’ Konferansı (SCONUL) ve Po- 11 teknik Kütüphaneler’ Konseyinden (COPOL) de temsilcilerin katılmasıyla b’r Kooperatif Otomasyon Grubu (Co-operative Automation Group: CAG) oluşturuldu. Bakewell bu Grubun referans ilişkilerini açıklamaktadır"' CAG’nin ’lk etkinliklerinden birisi, ortak standartların benimsenerek bibli­ yografik bilgilerin paylaşım yollarım incelemek üzere bir Bibliyografik Stan­ dartlar Daimi Grubu kurmak olmuştur. Böyle bir standart 1986da açıklan­ dı. Bu standart, veri değişim formatı olarak UK MARC’ın benimsenmesini ve bibliyografik tanımlama için Anglo-iAneerkan Kataloglama KuraUlm'nın (AACR2) kullanılmasını öngörmektedir. 4. 197OLERDE YEREL SİSTEMLER 4.1 Genel Bakış Kooperatif sistemlerin ve hizmetlerin gelişmesine karşın, 1970!erde bil­ gisayar kullanan kütüphanelerin çoğu bağlı oldukları ana kuruluşların bil­ gisayarından yararlandılar. Bu, doğallıkla ucuz bir çözümdü, ama bilgisayar (ve bilgisayar merkezi personel’) kütüphanenin denetim’ altında değildi. Bu Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemleri: 125 nedenle kütüphane sık sık gerekli bilgisayar sistemi kaynaklara için örgüt içindeki diğer bölümlerle rekabet etmek zorundaydı. 1970'lerin başlarında Kütüphane Otomasyonu Araştırma ve Danışma Demeği (The Library Auto* mation Research and Consulting Association: LARC) dünyadaki tüm ülke­ lerde kütüphanelerde bilgisayar kullanımı konusunda çeşitli araştırmalar gerçekleştirdi, örneğin, Avrupa araştırması™ Avusturya, Belçika, Çekoslo­ vakya, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Macaristan, İrlanda, İtalya, Hollan­ da, Norveç, Polonya, Romanya, İspnya, İsviçre, İsveç, Doğu Almnya ve Ba­ tı Almanya'daki işletimde olan 127 sisteme işaret etmektedir. Keza LARC 1970'lerin başlarında bilgisayar sistemleri kullanan kütüphanelerin sık sık karşılaştıkları sorunlarla İlgili, bir araştırma da yaptı.™ Patrinostro karşı, taşılan sorunlarla ilgili çözümlemelerini bitirirken şöyle demektedir: 'Oto masyona uyum sağlamayı başarmada ve birçok sorundan kaçınmada temel etmenler uygun iletişim, hem insani hem de teknik hususlarda esnek, uzun dönemli planlama, katodun, gelişmiş satıcı ve personel İlişkileri ve ehliyetli denetimdir.' 1974'de LARC, Network; international Communications İn Library Auto­ mattan adlı yararlı bir aylık dergi yayımlamaya başladı. Bu dergi çeşitli ül­ kelerdeki gelişmelerle ilgili genel makaleler İçermekteydi. Chauvdhcc™ Fran sa'daki gelişmelerle İlgili genel b’r değerlendirme sağlamakta; Grenoble Ünl- versitesi'ndeki MARC'a dayalı MONOCLE katalog sistemini, bilgisayarca üretilmiş b’r süreli yayınlar toplu listesini (Inventaire Pennanet des Peri- odiques Etrangers en Cours) ve Bibliothdque Municipale d'Aıthony'deki bilgisayara dayalı ödünç verme sistemini açıklamaktadır. Network'iin yayım 1976'da kesildi, Britanya'da Aslib'in Bilgisayar Uygulamaları Grubu (Computer Applica­ tions Group) kütüphanelerde ve bilgi birimlerindeki İşletimsel bilgisayar uygulamalarıyla ilgili iki büyük araştırmanın gerçekleştirilmesinden sorum­ luydu. ilk araştırma. Mart 1973'de ’şletimsel bilgisayar uygulamalarına sa­ hip olduğu bilinen ya da sanılan tüm Birleşik Kıratlık kütüphane ve bilgi birimlerine gönderilen bir ankete dayanmaktaydı; 135 kütüphanedeki işle­ timse! sistemlerle ilgili ayrıntılar araştırma raporunda açıklamaktadır?® 1976'daki ikinci basımda 170 kütüphane hakkında bilgi verilmekteydi?1 1976'da rapor edilen bilgisayar sistemlerinde en popüler uygulamalardan birisi ödünç verme idi: 79 kütüphane bu tür sistemler işletmekteydi. Bu sayı 1973'dekj 33 işletimsel sistemle ve 1975 başlarındaki tahmini 53 sistemle karşılaştın- labilir.®* 42 Ödünç Verme Sistemler! Bilgisayara dayalı b’r ödünç verme sisteminin temel özelliklerinden bi­ risi ödünç verilen materyal hakkmdaki bilgilerin ve kime ödünç verildiğinin kaydedilmesidir. ^ü'lerin Amerikan sistemlerinde bu, sıklıkla, kitap bügk lerinin 80 kolonluk kart üzerine ve okuyucu bilgilerinin kredi kartına ben­ zeyen özel bir 'badge' üzerine kaydedilmesiyle başarılmaktaydı. Bu işi yap­ mak için Birleşik Kırallık'ta daha ileri araç-gereç geliştirildi. Genellikle veri toplama birimi (data collection unit) olarak adlandırılan bu araç, kitabı ve okuyucuyu tanımlamak için kullanılan özel numaralan kaydeder. Automated 126 Lucy A Tedd Library Systems (ALS), kitap ve okuyucu numarasıyla ilgili bilgilerin Browne ödünç verme kartlarıyla aynı boydaki kartlara delindiği 'karta dayalı' bir sistem geliştirildi. Bu sistem ilk kez 1967'de Batı Sussex Î1 Kütüphanesinde kullanıldı. 1974'de ALS, karta dayalı sisteme alternatif olarak 'etikete da­ yalı’ sistem olarak bilinen ve kitabın arkasına yerleştirilen manyetik olma­ yan b’r etiketten oluşan bir sistem geliştirdi. Bu sistem ’lk olarak Lancashire 11 Kütüphanesinin Bolton-le-Sands şubesinde kullanıldı, ALS araç-gereci Aıvıssralya'da ve çeşitli Avrupa ülkelerinde de kullanılmaktadır. İ986'da ALS, üretiminin üçte ikisin’ ihraç eHi. 197Û!erin başında Plessey, bazı sü­ permarketlerde stok sayımı amaçlarıyla çubuklu kod (barcode) ve ışıklı kalem (light pen) sistemlerin’ kurdu. Camden, Luton, Oxford ve Sutton halk kütüphaneler’ bu alet’ Ödünç verme bilgilerinin kaydedilmesi ’ç’n deneme ye karar verdiler, Böylece ’lk Plessey sistemi 1972'de Camden Halk Kütüp­ hanelerinin Kentish Town şubesinde kuruldu. Plessey ve ALS U7f^''^l^rde kütüphanelerde kullanılan veri toplama bir’mlrr’n’n çoğunu karşıladı. An­ cak bazı başka aygıtlar da vardı. Mills Associates Ltd bazı bibliyografik bil giler içeren bir kitap kartı (fiziksel olarak 80 kolonluk delikli karttan daha küçük) kullanarak Lancaster Üniversitesi ’ç’n özel bir sistem; Rontec de 40 kolonluk kartları kullanarak Bradford Üniversitesi için b’r sistem ta­ sarladı. Başka b’r firma, S.B. Electronic Systems Ltd, Plessey ışıklı kale­ minden farklı bir teknik tasarıma sahip ve sayısal karakterlere ek olarak abecesel karakterleri de içeren daha esnek b’r çubuklu kod yapışma izin veren Telepen'i (uzakyazıcı ve ışıklı kalem) geliştirdi. Bu aygıt çeşitli kü­ tüphanelerde kullanıldı; örneğin, Manchaster Üniversitesi. Sheffield ‘Politek- n’k ve Cambridge Üniversitesi. 197(rterin başlarındaki ödünç verme sistem­ lerinin büyük çoğunluğu toplan işlemliydi; işlemlerin ayrıntıları belirli bir zamanda (genellikle ana kuruluşun bilgisayarında) işlenmek üzere kütüpha­ nede delikli kâğıt bant veya manyetik teyp kaset’ üzerinde biriktiriliyordu. Ayırtmalar (reservations), aşın ödünç alma vs. ile ilgilenmek için veri top­ lama birimine iliştirdi bir 'tuzak depo' ile daha fazla denetim mümkündü. Bu elektronik depo kitap ve okuyucu numaralarım tutabilir ve bu numa­ ralar da veri toplama birimince 'okunan' numaralarla otomatik olarak kar- şılaşlırılab’lir. ALS ’lk tuzak depo sistemin’ 1971 ortasında Sussex Üni­ versitesinde kurdu?3 1975’de Plessey, Depolanmış Program Denetimi (Stored Program Control) olarak bilinen; ve, genişletilmiş bir tuzak depo rolü oy­ nayan, bir merkez kütüphane ile çeşitli şubeler arasında iletişim kolaylık­ ları sağlayan b’r m’nib’lgisayar (Inter data 74) içeren bir sistem geliştirdi. Bu sistem bazı çevrimiçi kolaylıklar sunmaktaydı, ancak hâlâ toptan işlem için büyük bir bilgisayara bağımlıydı. Londra'nın Hovering Belediyesi bu sistemi kuran ilk kütüphanedir. Bütün bu sistemlerde ödünç verme bilgi­ lerin’ işlemek ’çin standart bir yazılım yoktu ve bu, ana kuruluşun bilgi­ sayar merkezindeki personel tarafından yapılmak zorundaydı. Buckland ve Gallivan* 4 b’r ödünç verme sisteminin arzu edilir özelliklerini ana hatlanyia vermekte ve çeşitli işleme yöntemlerinin bu temel işlevleri nasıl etkilediğini tartışmaktadırlar. 43 Sağlama ve Katalog Sistemleri KtHerin başındaki bilgisayara dayalı sağlama ve katalog sistemleri, ge­ nellikle, bilgisayara dayalı ödünç verme sistemlerinden oldukça bağımsızdı. Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemleri: 127 Katalogun fiziksel formatma karar vermek katalog sistemleri tasarımcıları için Önemliydi, Bilgisayarca üretilen ilk kataloglar satır yazıcı kâğıdı üze­ rine üretildi. Bunun belli dezavantajlar zayıf basım kalitesi, büyük fiziksel boyutlar, basım için harcanan zamanın uzunluğu ve yüksek reprodüksiyon maliyetiydi. Satır yazıcı kâğıdı üzerine basılan katalogların bazı sorunları matbaa harfleriyle dizilmiş (typeset) katalog ile çözümlendi —ki bu, bazı kütüphanelerce, Örneğin Batı Sussex İl Kütüphanesi, benimsenen bir çö­ zümdü. Bilgisayardan doğrudan katalog kartlan üzerine basım ve bu kart­ ların alışılmış biçimde dizilmesi bir başka çözümdü; özellikle ABD'dek’ OCLC kütüphanelerince benimsendi. Bir başka çözüm bilgisayar çıktısı mikrofonu (COM) kullanmaktı; Becker” kütüphane katalogu üretiminde COM kullanmanın bazı avantajlarını ana hatlanyla vermektedir. COM üze­ rine çıktı ya mikrofilm yu da mikrofiş formunda olabilir. Her iki çözüm de çeşitli kütüphanelerde kullanıldı. Fakat COM m’krofişin yeğlendiği kısa sürede ortaya çıktı. Bunun gerçekliği, dört katalog düzenine (ad, başlık, bö­ lünmüş katalog ve bağlam dışı anahtar sözcük (KWOC)) ek olarak dört fi­ ziksel katalog formunun (satır yazıcı, kart, COM film ve COM fiş) perfor­ mansım araştıran Bath Üniversitesi Karşılaştırmalı Katalog Çahşması'nca (BUCCS) tanıtlandı.1! Yine, sağlama ve kataloglama sistemlerinin büyük çoğunluğu ana kuruluşun bilgisayarı aracılığıyla toptan işlemliydi. Bunun bir istisnası Cheshire Î1 Kütüphanesiyd’. Bu kütüphane 1971'de bütünleşik çevrimiçi sağlama ve kataloglama sistemini işletmeye başladı.^ Bu sistemin ardındaki temel düşünceler Birleşik Kıralhk’taki diğer yerel otoritelerce (Cleveland, Lancashire, Staffordshire) de kullanıldı, 1970'lerin ortalarında katalog üretim’ için bazı yazılım paketleri ortaya çıktı. İngiliz Ulusal Kü­ tüphanesi IBM 360 veya 370 dizisi bilgisayarları kullanarak MARC tutanak­ larım işlemek iç’n bir paket üretti. ICL'e tabi b’r şirket, Dataskil, çeşitli halk kütüphaneleriyle birlikte Dataskil Integrated Library System'ı (DILS) üretti, Ozford'da yerleşik Telecomputing adlı şirket ICL 1900 dizisi bilgisa­ yarlar için bir sipariş ve kataloglama sistemi olan TeleMARC'ı üretti. Sout­ hampton Üniversitesi Kütüphanesinde geliştirilen sağlama sistemi Kuzey İrlanda'daki New University of Ulster'de de kullanıldı. 4.4 Süreli Yayınlar Çeşitli akademik ve özel kütüphaneler HO'lerde sürel’ yayın mevcut­ larının listelerini üretmek için bilgisayara dayalı sistemler işletmeye baş­ ladılar. Keza (coğrafik alana veya konuya göre) bazı süreli yayın toplu lis­ teleri üretildi. ABD'deki PHILSOM (Periodical Holdings ’n Library School of Medicine) sistemi yedi tıp külüphanrs’nce tutulan 8300 süreli yayın baş­ lığını kapsamaktadır.'8 1977Herde süreli yayınlarla ilgili diğer bir gelişme UNISIST programı içinde Ulussararası Süreli Yayunar BÜgİ Sistemi'nln (ISDS) kurulmasıydı.9* ISSN'lerin kullanımını geliştirmek üzere süreli ya­ yın kütüklerini geliştirmek, sürel’ yayınlardaki bilimsel ve teknik bilgiye erişimi kolaylaştırmak için Paris'de uluslararası bir merkez kuruldu. UNESCO üyesi ülkelerin ulusal ve bölgesel merkezler kurmaları beklendi, 1975'de Arjantin, Avustralya, Kanada, Fransa, Japonya, ABD ve Birleşik Kırallık gibi ülkeleçde 20'nin Üzrinde bu tür merkez kuruldu. 12a Lucy A. Tedd Dewe40 1975'den 1978'e dek kütüphane otomasyonuyla ilgili açıklamalı b’r kaynakça vermektedir, Vickers'! ve Wainwright'in42 raporları HOlerin ortalarında İngiliz kütüphanelerinde mevcut bilgisayara dayalı kütüphane sistemleri ve hizmetler hakkında bir anlayış sağlamaktadır, Tedd'i^ ders kitabı43 da böyledir, 5. KÜTÜPHANELERDE MİNİ VE MİKROBİLGİSAYARLARIN KULLANIMI 1970lerin sonlarında çeşitli kütüphaneler ana kuruluşlarından sağladık­ ları bilgisayar kolaylıklarım kütüphanede bir minib’lgisayar kurarak des­ teklemeye başladılar. Minibilgisayar çeşitli işlevler için kullanıldı. Bilgisa­ yara dayalı b’r ödünç verme sistemindeki bazı kütüklere çevrimiçi erişim sağlanması popüler biriydi. Grosch44 yerel ve uzak bilgisayar sistemleri ara­ sındaki gücün olası dağılımıyla ilgili ayrıntıları vermektedir. Kataloglama- da ve Ödünç vermede min’b’lgisayariar Üzerine bir konferansın b’ldir’le- ri41 1975’de Britanya'daki planlı sistemlerin ayrıntılarını sağlarken, Awstral- ya kütüphanelerinde minibılglsayarlarm kullanımı Middleton'da1® verilmek­ tedir. Kütüphanelerin kendi bilgisayar kolaylıklarım edinme yönelimi (trend) İSBOOerie mikrobilgisayar sistemlerinin ortaya çıkışıyla büyük ölçüde hız­ landı. Kütüphanelerde kullanılan ilk mikrobilgisayarlar (Commodore PET, Apple veya RML 380Z gibi) 32K ya da WKlik ana depo ve belki 0.5 Mbye’lık floppy disk depoya sahip, ve CP/M işletim sistemin’ kullanan çoğunlukla 8-bitlik makinelerdi, WSOIerin ortalarında teknolojT, artırılmış ana depo ko­ laylıklarına sahip daha hızlı makineler sağlayacak şekilde gelişmişti. Bu da­ ha hızlı mikrobilgisayarlar için daha ’leri işletim sistemleri geliştirildi; bun­ lar CP/M-86, MS-DOS, UNIX, PICK ve PC-DOS’u İçermektedir. Keza mik­ robilgisayarların depolama sistemlerinde de gelişmeler olmaktadır. IBM tarafından geliştirilen ’sabit’ diskler veya Winchester diskleri floppy disk­ lerden çok daha yüksek depolama kapasitesine (5 ila 200 Mbyte arasında) ve daha hızlı erişim zamanlarına sahiptir. Daha yeni bir gelişme CD-ROM (Kompakt Disk — Yalnız Oku Belleği) aygıtları olmuştur; halen bilgi en­ düstrisindeki birçok örgüt bu yeni ortam'la (medium) ilgili araştırma ya­ pıyorlar. Bir diğer gelişme, depolama ve çıktı kolaylıklarını paylaşan iki ya da daha fazla mikrobilgisayardan, ve veri ve programların tek tek mik­ robilgisayarlara gönderilmesini denetleyen bir 'ağ hizmetçi^Ünden (network server) oluşan yerel bilgisayar ağıdır (local area network: LAN), Collier43 yerel bilgisayar ağlarının kütüphane ve bilgibilime etkilerini ana İratlarıyla vermektedir. Keza mikrobilgisayarlar şimdi, kendilerine çevrimiçi arama hizmetleri, görüntülü bilgi sistemleri veya elektronik posta sistemleri gibi dış kaynaklara erişim olanağı sağlayan 'akıllı' iletişim kolaylıklarına sahip­ tir. 1918)lerde mikrobilgisayarlar İlgilendiren diğer büyük etmen, DEC, ICL ve çok tanınmış IBM (IBM PC'siyle) gibi büyük bilgisayar üretic’ler’nin pa­ zara girişleri olmuştur. ^M'lerin başında kütüphane otomasyonunu ve kütüphanelerde mikro­ bilgisayar kullanımım İşleyen birçok yeni dergi ve haber bülteni ortaya çık­ tı; örneğin, Electronic Library, Library Micromation News, Access, Micro­ Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemleri: 129 computers for Information Management ve Small Computers in Libraries, Halen mevcut dergiler de kütüphanelerde mikrobilgisayar uygulamalarıyla ilgili yazılar içermektedir; Program'm Ocak 1985 sayısı1'' Avustralya ve ABD’deki kütüphanelerde ve Ingiliz halk kütüphanelerinde mikrobilgisayar kullanımıyla ilgili genel değerlendirmeleri veren yazılardan başka bir de mevcut yazılımın genel değerlendirmesini kapsamaktadır. Britanya’da ko­ nuyla ilgili d’ğer bir gelişme de Kütüphane Teknolojisi Merkezinin (Library Technology Centre) kurulması olmuştur. Kasım 1982'de (Bilgi Teknolojisi Yılı'nda) Polytechnic of Central London'da b’r Bilgi Teknolojisi Merkezi açıldı ve Ticaret ve Sanay’ Bakanlığı ile Ingiliz Ulusal Kütüphanesi Araş­ tırma ve Geliştirme Bölümü'nce (BLR&DD) iki yıllık yardımla desteklendi. Merkezin ana amacı kütüphaneciler ve bilgi profesyonelleri arasında bilgi teknolojisi uygulamasının farkında olunmasını artırmaktı. Kasım 1984"de Merkezin adı Kütüphane Teknolojisi Merkezi oldu (ve BLR&DD tarafından desteklenmektedir). Amaçlarından b’r’si, m’krobügisayar uygulamalarının üzerinde Önemle durularak b’r dizi kütüphane sisteminin gösterilmesidir. Mikrobilgisayarlar kütüphanelerde çok çeşitli amaçlarla kullanılmakta­ dır. Leggate ve Dyer^ bu 'başlangıç uyguI;atnalaın' ve 'sonraki ge­ lişmeler’ olmak üzere ayırmaktadırlar. Başlangıç uygulanalan: — çevrimiçi arama hizmetlerine akıllı terminal erişimi; — örgüt içindeki bilgisayar gücüne akıllı terminal erişimi; — veri tabanı yönetim sistemlerinin (DBMS) ve d’ğer yardımcı program­ ların kullanımını; — kendin yap (do-it-yourself) yazılımım içermektedir. Veri tabam yönetim sistemler’ (Compsoft DMS, dBaself ve dBaselİI gibi) aslında iş alanında mikrobilgisayar kullananları amaçlamak­ tadır. Fakat, Burton'un"0 açıkladığı gibi, birçok kütüphane bu tür paketleri başarıyla kullandı ve kullanıyor. Leggate ve Dyer'ın 'sonraki gelişmeleri spesifik olarak kütüphane uygulama];m için mikrobilgisayar kullanılarak yazılmış yazılımın (örneğin, BOOKSHELF, CALM, Sydney) ortaya çıkışma dayanmakta ve üç kategoriye ayrılmaktadır: — tek işlev, tek kullanıcı; — 'bütünleşik' sistemler, tasarımda ve başlıca kütüphane 'hosekeepüng* ’şevler’ sağlamada modüller; —• yukandak’lerin çok kullanıcıya ve ağ konflgürasyonuna genişletilme­ si. Leggate ve Dyer'ın yazısı^ kütüphanelerde (özellikle küçük kütüphanelerde) mikrobilgisayar uygulamalarına giriş oluşturan ve Electronic Library'de ya­ yımlanan b’r dizi makalenin İlkidir. Mikrobilgisayarlar ve kütüphanelerde kullanımları hakkında çok yazıl­ dı. Burton'un açıklamalı kaynakçası51 1976'dan 1985'e kadar bir dizi dergi­ den ve konferans bildirilerinden alman 600 referansı içermektedir. Bu alan­ daki Ingiliz kökenli ana ders kitabı Burton ve Petrie tarafından yazıldı ve 130 Lucy A. Tedd 1984^ yayjmlandı;’2 19;^ı^*'^;a ’k’nc’ basımı hazırlamaktadır. Bu kitabın ön­ sözünde yazarlar yazılımın önemini vurgulamaktadırlar. Mikrobilgisayarlar için yazılım geliştirmenin değeri; Trevelyan ve Rowat'm, bilgisayarların kü­ tüphane uygulamalarında sistem programlarının kullanımı üzerine 1981'de' hazırladıkları rapora?3 Tedd'’n 1983'de yayımlanan genel değerlendirmesi34, Burton ve Gates’in genel değerlendirmesi.1' ve Gates'iıı kütüphanelerde mik­ robilgisayar kullanımı İçin sağlanabilen yazılım rehber’’’ karşılaştırılarak Ölçülebilir-, ABD’de Boston'daki Simmons College'da kütüphanelerde mikro­ bilgisayar uygulamaları üzerine b’r ver’ tabanı derleniyor ve yaşatılıyor.’’ Bilgi, belgeleme ve kütüphanelerde m’n’ ve mikrobilgisayarların uygu­ lanması konusunda uluslararası bir konferans 19’3'de İsrail'de düzenlendi ve 27 ülkeden 400 civarında katılımcı hazır bulundu. Bu konferansın bildi­ rileri ■ gelişmekte olan ülkelerden de olmak üzere birçok yazı içermekte­ dir. Bilgi alanındaki yazılım paketlerinin uluslararası envanter konferans düzenleyicilerince yayımlandı?’ Bunu izleyen, bu kez mikrobilgisayar üze­ rinde yoğunlaşan b’r konferans 53 ülkeden temsilcilerle 1986’da Batı Alman­ ya'da yapıldı?' Unesco, gelişmekte olan ülkelerde kütüphanelerde ve bilgi alanında bilgisayar kullanımı konusunda konferans öncesi bir semineri des­ tekledi. Esas konferans sırasında bu tema yeniden ortaya çıktı. Konferansta sunulan iki b’ldirı gelişmekte olan ülkelerde kullanılmak üzere geliştirilen IV+V (Informations Vermittlung und Verarbeitung) adlı veri yönetim pa­ ketin’ açıklamaktaydı. Gelişmekte olan ülke kütüphanelerindeki birçok mik­ robilgisayar kullanıcısı dBaselI gibi standart paketlerden yararlanmakta­ dırlar; örneğin, Haravu ve arkadaşları’" Hindistan'da Palanchrru'daki Yan Kurak Tropik İçin Uluslararası Ürün Araştırma Merkezindeki dBaself kul­ lanan mikrobilgisayara dayalı bir kitap sağlama sistemini açıklamaktadır­ lar. ABD deki 16 mikrobilgisayar ödünç verme sisteminin bir karşılaştırma­ sı Matthews"1 tarafından verilmektedir. Mikrobilgisayara dayalı olarak ge­ liştirilmiş olan ve küçük akademik veya Özel kütüphanelerde kullanılan sis­ temlerden bazıları şunlardır: ADLIB/ADLIB2. ADLIB, bir veri tabanı yönetim aracı olarak bireysel kütüphanelerin kendi bilgisayara dayalı kütüphane sistemlerini ken­ dilerinin kurmalarım sağlamak üzere 177(0Ierin ortasmda LMR Computer Services' tarafından geliştirildi. Mikrobilgisayar versiyonu ADLIB2 daha standartlaşmış bîr üründür ve Unix işletim sistemi altında işlemek üzere tasarlanmıştır. LMR 1985'de Databasix tara­ fından devralındı. Şimdi bu ik’ ürünü Databas’x pazarlamaLaHır. Biblio Lend/B’bl’o Buy. Bunlar sırasıyla ödünç verme ve sağlama İçin Biblio Tech Ltd tarafından geliştirilen iki modüldür. Biblio Tech Ltd küçük ve orta boy eğitim kütüphaneleri için Telepen aleti kul­ lanarak mikrobilgisayar sistemleri geliştirmede uzmanlaşmış bir fir­ madır. Clark’2 Galler Kütüphanecilik Koleji Kütüphanesi (College of Librarian ship Wales Library) ’ç’n bir ödünç verme sisteminin ge­ reksinimlerin’ tanımlamaktadır —ki Biblio Lend'în edinilmesiyle so­ nuçlanmıştır. Bookshelf. Bookshelf, Logical Choice (Computer Services) tarafından Oxford'dak’ John Radcliffe Hastanesi Cairns Kütüphanesiyle b’rlik- te tasarlanmıştır?' Pick işletim sistemi altında işlemekte ve sağla­ Bilgisayara Dayalı Kütüphane Slstderi: 131 ma, kataloglama ve sorgulama, Ödünç verme ve süreli yayın dene­ timi için modülleri kapsamaktadır. Diğer bazı tıp kütüphanelerince de, örneğin Fife Health Board ve Leicester General Hospital, kul­ lanılmaktadır. CALM, CALM (Computer Aided Library Management) ilk olarak 1982'de İsrail'de geliştirildi. ^'’den beri Britanya’da Pyramid Computer Systems Ltd tarafından pazarlamaktadır. Sağlama, kataloglama ve sorgulama (gömü denetim’ ve konu dizinlemesi isteğe bağlı ekstra­ lardır), ödünç verme ve süreli yayınlar modülleriyle bütünleşik bir sistemdir. Dünya çapında 120 kütüphanede kullanılmaktadır. Bun­ ların yaklaşık ll'i Birleşik Krallık'tadır. Dynix, Dynix paketi 1983^ ABD’de geliştirildi. Pick işletim sistemi kullanılmaktadır. Kataloglama, ödünç verme, erişim ve sağlama gi­ bi modülleriyle bütünleşik b’r paket olarak tasarlanmıştır. ABD’de Dynix kullanan 80 civarında kütüphane vardır; halihazırdaki İngiliz kullanıcılar temelde akademik kütüphanelerdir ve Stirling üniver­ sitesi, Bamet Koleji ve Güney Glamorgan Yüksek Eğitim Enstitü- sü'nü İçrrmrkridiir.(W LIBRARIAN. LIBRARIAN İ7’2'dr bir İngiliz firması olan Eurotec Consultants Ltd tarafından geliştirildi. Kataloglama ve sorgulama ’ç’n modülleriyle bütünleşik b’r sistemdir, Buckingham Üniversite­ sindeki kütüphane bu sistemin bir kullanıcısıdır.0* MICRO LIBRARY. Sydney Ltd'in modüler kütüphane yönetim sistemi MICRO LIBRARY, mikrobilgisayarlarda kullanım için 1981'de ge­ liştirilen Easy Data bütünleşik kütüphane sisteminin bir mikrobil­ gisayar versiyonudur. Teknik kütüphaneler, araştırma kütüphane­ leri ve diğer uzman kütüphaneler ve ticaret kütüphaneleri için ta­ sarlanan MICRO LIBRARY, IBM PC (ya bağımsız ya da b’r ağın parçası olarak) veya DEC VAX sistemler üzerinde işlemektedir. Birleşik Kırallık'taki müşterileri arasında British Coal, Midland Bank, Unilever ve Central Computing and Telecommunications Agency bulunmaktadır. Manson80 'hosekeeping' amaçllan için Britanya’da mevcut bilgisayara da­ yalı paketler’ incelemekte ve Gates67 küçük kütüphaneler için bir mikrobil­ gisayar sistemi seçerken göz önünde tutulacak etmenlerden bazılarını açık­ lamaktadır. 6. BÜTÜNLEŞİK KÜTÜPHANE ’HOUSEKEEPING’ SİSTEMLERİNİN GELİŞMESİ 19i’]'lerin diğer bir yönelimi, sık sık anahtar teslim sistemler olarak anılan ve çeşitli kütüphane 'housekeeping' işlemlerini kapsayan paket ha­ lindeki donanım ve yazılımın sağlanması olmuştur. Yeni satıcıların yanı sıra (örneğin Geac) orijinalde ödünç verme sistemler için veri toplama birimleri satan satıcıların çoğu (örneğin ALS ve Plessey) anahtar teslim sistemler geliştirdiler. Bu sistemler ödünç verme yanında popüler bir işlev olan katalog kütüğüne çevrimiçi erişimle (OPAC) birlikte çeşitli uygulama- 132 Lucy A, Tedd lar sağlamaktadır. Çeşitli kooperatif servisler (örneğin BLCMP, OCLC, SLS) ■—merkez’ olarak tutulan ortak bibliyografik kütüklerle blrilkte kullanıla­ bilen, veya kullanılamayan— anahtar teslim sistemler geliştirdiler. Keza birçok geleneksel kütüphane hizmeti sağlayıcıları (İngiliz kitap satıcısı Blackwell, Amerikan abone ajansı Faxon ve HollandalI abone ajansı Swets gibi) bazı yerel işleme ve kendi merkezi bilgisayar sistemlerine er’ş’m ola­ nağı veren paket sistemler sağlıyorlar. Çeşitli işlerlerin bilgisayara dayalı tek bir kütüphane sisteminde bülünlrsl’r’lmes’ çekici b’r düşünce ve bir­ kaç kütüphane bunu yaptı (örneğin, ABDdeki Northwestern Üniversitesi NOTIS'le, Virginia Politekn’k Enstitüsü ve Eyalet Ünivrrsitrs’’ndrkl kütüp­ hane VTLS'le’5). Keza bütünleşik sistemleri pazarlayan (IBM’in DOBIS/LI- BIS'i gibi) bazı ticari örgütler vardır. 1980'lerde Britanya ve Kuzey Amerika'daki her kütüphane yöneticisi [sistem] gerçekleştir’mi (implementation) düşünürken bu nedenle çok çe­ şitli sistemlerle karşılaştı, Matthews’3 kütüphane karar vericisi İçin «ya­ pılması ve yapılmaması gerekenlerin» listesin’ içeren bir rehber sağlamak­ ta, bundan başka maliyet-ymar analizi gerçekleştirmede kullanılan gerçek değer yöntemini açıklamaktadır. Keza Boss,™ CorbnV1 veToochilB2 de kü­ tüphanelerde bilgisayara dayalı sistemler kurulması konusunda yararlı ma­ teryal sağlamaktadırlar. Program'm bir özel sayısn' 'bir bilgisayar ’çin an­ laşmaya varılması' konusundaki b’r-günlük konferansın bildirilerini kapsa­ makta; ve, teknik şartnamenin düzenlenmesi hususunda Wainwright, öneri mektubu verenlerin (tenders) değerlendirilmesi hususunda Ashford tara­ fından yazılan yararlı yazıları içermektedir. Çevrimiçi ve bağımsız (stand­ alone) b’r ödünç verme sisteminin seçim’ konusunda öncelikle İngiliz halk kütüphanecilerini amaçlayan b’r rehber ve kontrol listesi Lee ve s tarafından hazırlandı?' Daha yakın tarihte Leeves 20 civarında anahtar teslim (turnkey) kütüphane 'housekeeping' sisteminin standart tanımlarım üretti?’ ABD’de Rush, kütüphane işlemleri için bilgisayara dayalı destek sağlanmasıyla il- g’lenrnlrre b’r dizi rehber hazırladı; örneğin, bu dizinin yedinc’si katalog- lamayı içermektedir?’ Keza Boss ve McQuinn’in raporu da 17^’01e^İn ba­ şında ABD'de sağlanabilen dokuz otomatik ödünç verme sistemini tanım- lamakladır.7û Günümüzdeki anahtar teslim sistemlerden bazıları aşağıda kısaca açık­ lamaktadır: ALS. ALS System 5 adlı bütünleşik veri tabanı sistemini geliştirdi —ki ilk kez İ7Û9'da Derbyshire İl Kütüphanesinde kuruldu. S’tsem he­ men hemen tamamen halk kütüphanesi pazarını hedef almakta ve Browser erişim terminalini kullanmaktadır?® Kataloglama, Ödünç verme ve e’rşim kolaylıklarını içermektedir. ALS'in en son sistemi, System 38, ilk müşterinin kütüphanesinde kurulma aşamasındadır. CLSI Ltd. Computer Library Services International (CLSI) 1971’den ber’ ABD'de kütüphane otomasyonuyla ilgilenmektedir, CLSI son olarak ürünlerin’ dünyanın diğer ülkelerinde de pazarlamaya baş­ lamıştır, Günümüzde CLSI sistemlerini kullanan 11(0)'ün üzerinde kütüphane vardır. 1986'nın sonunda Pekin'deki Çin Ulusal Kütüp­ hanesi ödünç verme etkinliklerinin otomasyonu ’çin CLSI ile kont­ Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemleri: 133 rat imzaladı. CLSI'ın Birleşik Kıralhk'taki müşterileri arasında Coventry Politeknik ve Coventry İl Kütüphanesi,’0 Warwickhire İl Kütüphanesi, Cumbria, Hammersmith ve Fulham, ve Heriot Watt Üniversitesi yer almaktadır. Sistem, sağlama, kataloglama, erişim, ödünç verme ve (Blackwell'in PEARL yazılımını kullanarak) sü­ reli yayın denetim hizmetler sunmaktadır. DS. DS bir Ingiliz firmasıdır. Temelde esk’ Plessey personelince, Plessey kütüphane pazarından, 1983'de çekildiğinde, kuruldu. Ples- sey'n’n mevcut kütüphanelerle kontratları ’ç’n sorumluluğu üzerine aldı. DS, Perkin Elmer mlnibİIgisay^u•iıaını kullanan Modül IV sistemiyle halk kütüphaneler’ pazarında çalışmaktadır, örneğin, Kent İli, Hampshire İli ve Ealing.’1 Modül IV bağımsız Ödünç verme sistemi olarak tasarlandı. Ancak tam MARC kataloglama (full MARC cataloguing) ve sağlama için modüller planlanmaktadır. Geac- Geac, 1977’de Guelph ve Waterloo üniversite kütüphanelerinde ilk kez kullanılan bir anahtar teslim ödünç verme sistem’ geliştirmiş olan KanadalI bir firmadır. O zamandan ber sistem, kataloglama, erişim, sağlama modüllerini geliştirdi ve MARC tutanak yönetimin’ ekledi, Britanya'daki çeşitli akademik kütüphaneler Geac sistemleri­ ne sahiptir. Örneğin, Durham, Hull, Leeds ve Londra üniversite kü­ tüphaneleri ve Preston ve Southbank politeknik kütüphaneleri.’* Sussex üniversitesi Kütüphanesi Geac sistemini [n etkinliğini] ken­ disi yerel olarak artırdı.’' IBM. IBM'in DOBIS/LIBIS bütünleşik sistemi IBM tarafından Dort­ mund (B, Almanya) ve Leuven (Belçika) üniversiteleriyle birlikte geliştirildi ve ilk kez 1978'de ortaya çıktı,’' Arama, sağlama, akta- loglama, erişim, ödünç verme ve süreli yayın denetimi sağlamakta­ dır, Şimdi tüm dünyada yaklaşık 80 yerde ve, Arapça ve Çince da­ hil, en azından bir düzine dilde DOBIS/LIBIS kullanılmaktadır. DOBIS/LIBIS şimdi Britanya'da da etkin olarak pazarlamaktadır. İlk kullanıcıları Liverpool Üniversitesi ve Bristol PülitrkIıik'llr. McDonnell Douglas. McDonnell Douglas'm URICA sistemi, sağlama, kataloglama, ödünç verme, sorgulama ve süreli yayın denetimi gibi işlevleri sağlayan bütünleşik bir yazılım modülleri setidir. Yazılım dünya çapında çeşitli türlerdeki 67 kütüphanede kullanılmaktadır. Ingiliz kullanıcılar arasında Lincolnshire 11 Kütüphaneleri, Londra Newham Belediyesi, Bath Üniversitesi ve Willshire 11 Kütüphanesi bulunmaktadır.’' Daha önce sözü edildiği gibi, kooperatif sistemler de bağımsız yazılım geliştirmektedir. BLCMP (Library Services) Ltd Data General Eclipse dizisi bilgisayarlar kullanarak CIRCO Ödünç verme sistemini geliştirdi. İlk CIRCO sistemi 1982'nin ortasında Londra'daki Barbican Centre'da kuruldu. Bundan başka 1982 ve 19’3'de Manchaster, Middlesex, Portsmouth, North London, Thames ve Huddersfield politekn’k kütüphanelerinde sistemler kuruldu. CIRCO, temelde ödünç vermeyle ilgilenmektedir. Ancak BLCMP'nin plan­ lan tüm uygulama rutinlerini, bibliyografik tutanaklar İçin bir kaynak ola- 134 Lucy A. Teck rak kullanılan BLCMP bilgisayarımla birlikte yerel bir bağımsız sisteme (geliştirilmiş CIRCO, şimdi BLS olarak bilinmektedir) devretmektir. SLS'in LIBERTAS adlı bağımsız sistemi DEC VAX bilgisayarları üzerinde işlemek­ te ve kataloglama, ödünç verme, erişim, sağlama ve bibliyografik tutanak­ lar için ana SLS bilgisayarına erişimli süreli yayınlan içermekeedrr® 7. SON GELİŞMELER Günümüzde dünyanın çeşitli ülkelerindeki birçok kütüphaneci, kütüpha­ ne kullanıcıları tarafından kütüphane kütüklerine çevrimiçi erişim sağlan­ masıyla ilgilenmektedir. Program'm Nisan 1986 sayısı bu halka açık çev­ rimiçi kataloglar (veya OPACs) üzerinde yoğunlaşmakta ve Kuzey Amerika ve Avustralya'daki OPAC sistemlerinin ayrıntılarından başka bazı bağımsız anahtar teslim sistemlerin (stand-alone turnkey systems) OPAC modülleri­ nin açıklamalarını içermekte v& OPAC'la ilgili çeşitli araştırma projelerini rapor etmektedir. İngiliz Ulusal Kütüphanesi Araştırma ve Geliştirme Bölümü (BLR&DD) OPACİarla ilgili birkaç projeyi destekledi; bunların bugüne kadarki en bü­ yüğü muhtemelen Polytechnic of Central London'da OKAPI olarak bilinen prototip bir OPAC'm tasarımı olmuştur?3 OKAPI araştırmacılarından birisi olan Mitev Program'ın özel sayısında OPAC sistemlerinin kullanıcıları ve kullanım kolaylığı üzerine yararlı bir yazı yazdı. Keza Bath Üniversitesi'nde- ki Katalog Araştırma Merkezi (ki BLR&DD tarafından desteklenmektedir), diğer etkinlikleri arasında, OPAC çalışmasıyla da çok ilgilenmekte ve özel­ likle OPAC gelişmeleri konusunda yıllık konferanslar düzenlemektedir.’* Ekim 17’5'dr BLR&DD'in Kütüphanelerde ve Bilgi Hizmetlerinde Bilgi Tek­ nolojisi çalışma grubu OPAC araştırması için 300.000 Ingiliz Lirası harcan­ masını önerdi1,0 Çevrimiçi kataloglar 1985 Essen sempozyumunun da tema­ sıydı ve bildirler’1 çeşitli Avrupa ülkelerindeki OPAC gelişmelerinin ayrın­ tılarım vermektedir. Bilgisayara dayalı bir kataloglama sistemi kuran herkesi İlgilendiren diğer bir alan, ya da sorun, mevcut katalog tutanaklarının makinece oku­ nabilir forma geriye dönüşlü çevrimidir. Kütüphanelere bu büyük girişimde yardımcı olmak için şimdi çeşitli servisler vardır. ABD'dekİ Carrollton Ya­ yınevi daha Önce MARC formatmda olmayan Kongre Kütüphanesindeki yaklaşık beş milyon yapıtın tutanaklarım içeren bir bibliyografik veri ta­ banı (REMARC olarak bilinir) yarattı. REMARC tutanakları diğerlerinin yam sıra Galler Ulusal Kütüphanesi, Singapur Ulusal Kütüphanesi ve Kent Üniversitesi'nce de kullanılmaktadır. OCLC de MICROCON ve TAPECON gibi çeşitli geriye dönüşlü çevirim hizmetleri sunmaktadır. British Museum Kütüphanesfndeki basılı kitapların tüm katalogunu (4,5 milyon civarında bibliyografik tutanak) makinece okunabilir forma çevirmek İçin Britanya'da GKIII olarak bilinen uzun dönemli bir proje devam etmektedir. Harrison'12 tam MARC tutanaklarım yaratan katalog kartlarının ustalıkla ve optik ola­ rak gözden geçirmek İçin bir teknik tanımlamaktadır. Bu yeni teknik çe­ şitli kütüphanelerde kullanılmaktadır, örneğin, Edinburgh Üniversitesi Bi­ lim Kütüphanesi ve Avustralya'da Sydney Üniverritessindeki kütüphane. Britanya'da kütüphane otomasyonundaki bazı son gelişmeleri açıklayan ders kitaplar Lovecy?’ Rowde®* ve Tedd^^LkUerdir.®5 Bilgisayara Dayalı Kütüphane : 135 Son zamanlarda Birleşik Kırallık'taki çeşitli türdeki kütüphanelerde bilgisayar kullanımı üzerine çeşitli araştırmalar yapılmakta vr son gelişme­ lerin grnrl bir değerlendirmesi verilmektedir. Politekn’k Kütüphanecileri Konseyi (COPOL) 1975, 1982 ve 1986'da otuz İngiliz pol’trknlğinde bilgi teknolojisi kullanımı üzerine araştırmalar ger­ çekleştirdi. En son araştırma* 1' 2’ kütüphanenin (% 93) bilgisayara dayalı kataloglama sistemlerine, 27 kütüphanenin (% 90) büg’sayara dayalı ödünç vrrme sistemlerine, 18 kütüphanenin (% 60) bilgisayara dayalı sağlama sis­ temlerine ve 3 kütüphanenin (% 10) çeşitli türdeki süneli yayın denetimine sahip olduğuna işaret etmektedir COPOL bilgi teknolojisi grubunun bazı üyeleri akademik kütüphanelerde bilgi teknolojisinin bina gerekirl’kleri ve çrvrrsrl gereksinimleri üzerine vararlı bir yazı Vazırladılar■sı Londra Şrf Kütüphaneciler Dernrği'nin (ALCL) yen’ Teknoloji Paneli 1979, 1983 vr 1985’de 34 Londra Belediyesi kütüphanesinde yeni teknoloji kullanımı üzrrinr araştırmalar gerçekleştirdi. En son araştnaa90 24'ünün (% 71) katalog üretimi, 22'sinin (% 6’) ödünç verme ve 3'ünün (% 9) kitap sipaıişi için bilgisayar kullandıklarını göstermektedir. 19^J^''de aynı ankete dayalı bir araştırma 166 Ingiliz halk kütüphanesi otoritesinde dr gerçek­ leştirildi.''9 Bunların 7Û'si (% ’8) bilgisayarları katalog üretimi için (en Önemli yönelim bütünleşik, bağımsız sistemlere doğrudur —29 kütüphanenin İşletimde olan bu tür sistemleri vardı ve 12'si daha, kısa sürede yaşama geçirilecekti) ve 93'ü (% 56) ise ödünç vrrmr İçin kullanmaktadır. 1984'de Üniversite ödenekler Komitesi (University Grants Committee) Birleşik Kırallık'taki ’3 üniversite kuruluşuna (Londra Üniversitesi tek bir kuruluş olarak işlrm görmüştür) kütüphane otomasyonu hakkında bir araş­ tırma mektubu gönderilmesini kararlaştırdı. Sonuçlar ’1'inin (% 96) bir tür bilgisayara dayalı sistem işlettiklerini gösterdi.100 19’6'da topluca LIB-2 olarak bilinen bir dizi araştırma Avrupa Ekonomik Topluluğu'nun (EEC) DGXI[I'üncr desteklendi. Bu araştırmalar (her üye devlrtr bir tane) 'etkin bir Avrupai kütüphane işbirliği için gerçek bir uz­ laşma (consensus) yaratmayı' amaçladı. Her araştırma geniş kapsamlıydı ve kütüphane 'housekeeping' sistemlerini, çevrimiçi kaynalkan İncele- merin yanı sıra bilgi teknolojisinin kütüphanelere uygulanmasının etkisini vr maliyetini değerlendirmekteydi. Ingiliz araştırması Kütüphane Demeği ve Kütüphane Teknolojisi Merkezince ortaklaşa gerçekleştirildi. Bu araş­ tırmanın sonuçları henüz açıklanmadı, ancak Iljon ve Lupovici'nin 1986'da HarrogaU'de yapılan kütüphane otomasyonu üzerine bir Avrupa konferan­ sına sundukları b’ldiridem biraz geçmiş bilgi verilmektedir. Teknolojik gelişmeler kaçınılmaz olarak hızla ilerledi. (Yerel bilgisayar ağltan ve faksimile iletimi içeren) uzakiletişim (telecommunication), depo­ lama teknikleri (CD-ROM vs), gösterim teknikleri, İşlem hızları, v’deoteks ve diğerlerinin hepsi geleceğin kütüphane 'housekeeping' sistemlerinin ala­ nına girecektir. Uzman sistemlerin (expert systems) kütüphane ve bilgi ça­ lışmasıyla ilgisi kuşkusuz daha incrlrnrcektin, örneğin, Davirs vr James10’ Exrter Üın’ve^Siıesilnde bazı AACR2 kurallarının otomatik olarak uygulan­ ması konusunda gerçekleştirilen bazı deneylen rapor etmektedirler. Gele- 136 Lucy A. Tedd cek 21 yıldaki bilgisayara dayalı kütüphane sistemleri tasarımcılarının son 21 yılın bazı hatalarından öğrenilenleri akılda tutmaları ve kütüphane kul­ lanıcılarının gereksinimlerini gerçekten karşılayan mali yönden etkin sis­ temler geliştirmeleri umulmalıdır. KAYNAKLAR 1. Cox, N.S.M., Dews, J.D. and Dolby, J. L. The computer and the Library. Newcastle upon Tyne: University ot Newcastle upon Tyne Library, i960. 3. Wilson, C.W.J. Comparison of UK computer-based Joans systems. Program 3(3/4), 1889, 127-142. 3. Woods, E .G. Library automation. London: British Library, 1982, 4. Harrison, J. and ' Laslett, P. eds. Brasenose conference on the automation of libraries. London: Mansell, 1967. 5. Black, D.V. and Barley. E.A. Library automation. In: Cuadra, C., ed. Annual Review of Information Science and Technology, vol. 1. New York: Wiley, 1986, 273-303. 0. Canroll, D.E. ed. Proceedings of the itse clinic on library application sof data processing. Urbana, Illinois: Graduate School of Library Science, University of Illinois, 1989. 7. Kilgour, F.G. Historical development of library computerization. In: Hammer, D.P. ed. The Information age, its Impact. Metuchen, New Jersey; Scarecrow Press, 1978. 8. Woods, R.G, Acquisitions and cataloguing systems: preliminary report. Southampton: Southampton University Library, 1971, 9. Kimber, R.T. Automation in libraries. Oxford: Pergamon Press, 1988; 2nd ediiton 1974. 10. Hayes, R.M. and Becker, J. Handbook data processing for libraries. New York: Becker and Hayes, Inc., 1970; and edition, Los‘ Angeles: Melville Publishing Company, 1974. 11. Eyre. J. and locks, P. Computers and systems: an introduction for librarians. London: Bingley, 1971. 12. King, G.W. ' et al. Automation and the Library of Congress: a survey sponsored by the Council of Library Resources. Washington: Library of Congress. 1983. 13. Wainwright, J, BNB MARC users in the UK: a survey. Program 6(4). 1972 , 271-283. 14. The scope for automatic data processing in the British Library, report of a study into the feasibility of applying ADP to the operations and services of the British Library. London: HMSO, 1972. 15. British Library MARC services, a guide for intending users. London: British Library Bibliographic Services Division, 197S. 18. Duchesne, R.M. and Donbroski, L. BNB/Brighton Public Libraries Catalogue Project­ BRIMARC. Program 8(3), 1973, 205-224. 17. Robinson, S. Sleeping beauty, MERLIN, a state of the art report. Program 14 (1), 1980, 1-13. IB. Long. A. UK MARC and US MARC: a brief history and comparison. Journal of Documentation 40(1), 1984, 1-12. 19. Hopkinson, A. International access to bibliographic data: MARC and MARC-related activities. Journal of Documentation 40 (1), 1984, 13-24. 20. Chauveing, M. ed, European library automation group ninth library systems seminar, Paris, 14-16 April 1965. Paris: Blblioth&que Nationals, 1966. 21. Seal, A.W, et aJ. Full and short entry catalogues, library needs and uses. Bath: Bath University Library, 1982. 22. Ashford, J.H., Bourne R. and Plalster J. Co-operation in library automation. London; LASER. 1975. 23. Plalster. J. LASER and Prestel. Aslib Proceedings 33(öl, 1981, 343-350. , 24. Seal, A.W. Automated cataloguing in the UK, a guide to services. Bath: Bath University Library, 1980. 25. Matthews, J. R. and William?, J.F . The bibliographic utilities; progress and problems. Library Technology Reports 1816i). I9S2, 603-653. 28. Bakeweli. K.G.B. The UK library networks and the Co-operative Automation Group. . Aslib Proceedings 34(6/7, 1982, 301-309. Bilgisayara Dayalı Kütüphane Sistemleri 137 27. Patrinostro, F.S. «d. A survey ot automated activities in European libraries, voL 8, Tempe, Arizona: LARC, 1972. 28. Patrinostro, F.S. ed. A survey of commonplace problems in library automation, vol. U. Tempe, Arizona: LARC, 1973. ■ 29. Chauveing, M. Automation of library and information services In France. Network 1(1) 1974, 21-24. 30. Wilson, C.W.J. ed. Directory of operational computer applications in United Kingdom libraries and information units. London: Aslib, 1973. 31. Wilson. C.W.J. ed. Directory of operational computer applications in United Kingdom libraries and information units. 2nd edition. London: Aslib, 1976. 32. Young, R.C. United Kingdom computer-based loans systems: a review. Program BIS), t 1975, 102-114. 33. Young, R.C., Stone, P.T. and Clark. G.J. University of Sussex Library automated circulation control system. Program 6(31, 1972, 223-247. 34. Buckland, M.K. and Galli van, B. Circulation control: online, offline or hybrid. Journal of Library Automation 5(1), 1972 30-39. 35. Becker. J. Computer output microform for libraries. Unesco Bulletin for Llbraries 28(5), 1974 , 242-248. 36. Lambic, J.H., Bryant. P. and Needham. A. Bath University Comparative Catalogue Study: final report (nine parts). Bath: Bath University Library, 1975. 37. Berriman, J.G. and Pillıner, J. Cheshire County Library acquisitions and cataloguing system. Program 7(1), 1973, 38-59. 38. Mayden, P. The PHFLSOM network: the co-ordinator’s viewpoint. In: Axford. H.W. ed. Proceedings of the LARC Institute On Automated Serials Systems. Tompe, Arizona: LARC, 1973. 39. Koster. C.J. IS DS and the functions and activities of national centres. Unesco Bulletin for Libraries 27(4), 1973, 199204. 40. Dewe, A. An annotated bibliography of library automation 1875-1978. London; Aslib, 1980. 41. Vickers, P.H. Automation guidelines for public libraries. London: HMSO, 1975. 42. Wainwright, J. Computer provision in British libraries. London: HMSO, 1975. . 43. Tedd, L.A. An Introduction to computer-based library systems. London: Hoyden, 1977. 44. Grosch, A.N. Minicomputers in libraries (98(-(re^: the era of distributed systems. White Plains. New York: Knowledge Industry Publications, 1982. 45. Ross, J. ed. Minicomputers in cataloguing and circulation: papers presented at a one- day conference on 24 October, 1373. at Aslib. London. London: British Library Bibli­ ographic Services Division, 1975. 43. Middleton, M.R. ed. Proceedings of a national conference on library and bibliographic applications of minicomputers, Sydney, Australia, August 22-24, 1978. Sydney: School of Librarianship, University of New South Wales, 1979. ; 47. Collier, M. Local area networks, the implications for library and information science. London, British Library, 1984. 43. Program. Special issue on microcomputers. 19(1). 1985. 49. Leggate. P. and Dyer, H. The microcomputer in the library: 1 Introduction. Electronic Library 3(31, 1985, 200-209. ' 50. Burton, P.F. Microcomputer applications and tho use of database management software. Program 18(3), 1982, 180-190. . 51. Burton. P.F. Microcomputers in library and information services: an annotated bibli­ ography. Aldershot: Gower, 1985, 52. Burton, P.F. and Petrie, J.H. Introducing microcomputers: a guide for librarians. Wokingham: Van Nostrand Reinhold. ^^34; 2nd edition 1998. 53. Trevelyan. A. and Rowat, M.J. An investigation of the use of systems programs in library applications of microcomputers. London: British Library, 1983. 54. Tedd, L.A. Software for microcomputers in libraries and Information units. Electronic Library 1(11, 1083, 31-48. _ 55. Gates, H. A directory of library and information retrieval software for microcomputera. Aldershot: Gower, 1935; 2nd ed., 1988, 56. Chen, C-C. and Wang, X. MicroUse: the database on microcomputer applications in libraries and Information centers. Microcomputers for Information Management 1(0, 1934, 39-56. * 138 Lucy A. Tedd 57. Keren. C and Peumutter, L eds. The appilcatinn fl niüi--and mieoo-oomput*r« tn information, df-umentatife and libraries. Amsterdam North Holland, 1953. 53 Keren, C and Sered, I eds., International inventory of software packages in infor­ mation field. Pans Unesco. 1983 59. Lehmann. K D and Stroh) Goebel, H eds.. Proceedings of the Second International Conference on the application of mi-e