Türk Kütüphaneciliği 13, 2 (1999), 139-158 [ Görüşler - Okuyucu Mektupları^ Opinion Papers - Letters Dünya Literatüründen Elektronik Bilgileri Saklama Sorunu 1980 li yıllardan başlayarak elektronik bilginin paylaşımında gözlenen hızlı büyüme bilgi merkezleri için dijital bilgi kaynaklarına erişimi birinci dere­ cede önemli hale getirmiştir. Ancak son zamanlarda bilgi merkezleri için elektronik ortamlarda depolanmaya başlanan her türlü bilginin gelecek için saklanmaya değer olup olmadığı bugünden kestirilememektedir. Bu neden­ le elektronik ortamda kayıtlı bilgilerin saklanma ve depolanma politikalari da günümüzde bilgi erişim kadar öncelikli olmaktadır. Literatürde de ağır­ lıklı olarak ele alman bu konu, daha uzun süre bilgi merkezlerine rehberlik etmeyi sürdürecek gibi görünüyor. American Libraries’in Mart sayısında yayımlanan makalesinde Abby Smith elektronik ortamdaki bilgilerin saklanması konusundaki uygulamala­ rın sadece donanıma bağlı olmadığım vurgulamaktadır! 1999: 36). Smith, di­ jital çağda bile saklama(preservation) teriminden restorasyon karşılığının anlaşıldığını belirtmektedir Gerçekten de İngilizce dilinde “preservation” te­ rimi ile materyali olabildiğince orjinal biçimi ile saklama ifade edilmektedir Ancak materyalin orjinal biçimine olabildiğince bağımlı kalma ve fiziksel ko­ şulları bu yönde sağlayarak korumanın yanısıra kullanım için kayıtlı bilgi­ lerin farklı ortamlara aktarılması işlemleri de yürütülmektedir. Saklama po­ litikasına bağlı olarak geliştirilen bu türdeki çalışmalar da çağdaş konser- vasyon(conservation) yöntemleri olarak ifade edilmektedir. Orjinal bilgilerin doğrudan farklı bir materyale kopyalanarak çoğaltılması ve basılı çıktının alınabil meşinde günümüzde en yaygın kullanılan teknik COM( bilgisayar çıktılı mikrofilm: computer-output microfilm) ya da CD-ROM olanaklarının sağlanmasıdır. Artık bu tür hizmetleri sunan ticari kuruluşlara internetten erişilebilmektedir. Ancak ülkemizdeki bilgi merkezlerine örnek olması açı­ sından mesleğimizle ilgili diğer konularda olduğu gibi gelişmiş ülkelerde bu alanda da özellikle işbirliği olanaklarına yapılan yatırımlar dikkati çekecek kadar hızlı gelişmektedir. 140 Görüşler-Okuyııcu Mektupları / Opinion Papers - Letters The Nothest Document Conservation Center(NEDCC) tarafından 11-13 Mayıs tarihleri arasında Coloradol.Amerikal’da dijital ortamdaki belgeleri saklama ve konservasyon konusunda bir tartışma platformu(workshop) dü­ zenlenmiştir. Toplantılarda dijital materyali saklama ve konservasyon yön­ temlerine yöne'lik farklı uygulmaların yürütüldüğü çeşitli projeler tartışıl­ mıştın Bu projelerden birisi The Colorado Preservation Alliance (CPA) adı altında oluşturulan bir konsorsiyum kapsamında yürütülmektedir.Konsorsi- yumun çalışma amaçları arasında saklama(preservation) ve konservasyon konularında eğitim, bilgilendirme ve belirlenen materyalin korumaya alın­ ması, arşiv materyalinin indirimli sağlanması gibi hizmetlerin yürütülmesi yer almaktadır. 16 Nisan tarihinde “cedars” projesi kapsamında Londra(tngiltere)’da ya­ pılan toplantıda ise dijital materyalin korunması için kütüphane ve arşivle­ rin işbirliği yapmaları öngörülmüştüm Bu toplantıda alınan bazı kararları şöyle sıralayabiliriz: • Kütüphanelerin dijital dermelerine yönelik politika geliştirilmesi ama­ cıyla durum saptaması yapılması • Kullanıcıların bu yöndeki gereksinimlerim belirlemek için kullanıcı araştırması yapılması • Dijital derme geliştirme ve saklamaya yönelik çalışmaların yürütülece­ ği model kütüphanelerin seçilmesi. Dijital materyalin depolanması ve korunmasına yönelik politikalar bü­ yük ölçüde bu tür materyalin oluşturulma süreciyle birlikte ele alınmalıdır. Bu süreç ise, • Geleneksel bilgi kaynaklarının elektronik ortama aktarılması • CD-ROM gibi dijital bilgi kaynaklarının doğrudan satın alınması • Web ortamındaki ücretsiz olarak sunulan bilgilere erişimin sağlanma­ sı • Bu bilgilerin, kütüphane olanakları ile depolanması gibi farklı seçim- sağlama biçimlerini • içermektedir. Sıralanan süreçlerden her biri kendi koşullarında her bilgi merkezi için farklı bir saklama politikasının uygulanmasını gerektirebilir Öte yandan elektronik ortamdaki bazı bilgiler çok kısa bir zaman dilimi içinde kullanıcı açısından hem güncelliğini , hem de' geçerliliğini yitirebilir ve saklanmasına gerek duyulmayabilir. Hangi bilgilerin saklanacağı ya da hangi ortamlarda daha sağlıklı depolanabileceği gibi konular bilgi merkezleri için gelecekte de sorun olacak gibi görünmektedir. Bu yöndeki açmazların giderilmesinde bil­ gi merkezlerine yardımcı olabilecek nitelikte rehber yayınlar üretilmesi sö­ zü edilen projenin kapsamına alınmıştır. Ülkemizde dağınık olarak sağlıksız koşullarda kaderlerine terk edilmiş olan taşınabilir kültür varlıklarımızın geleceğini , elektronik ortamdaki bil- Görüşler-Okuyucu Mektupları / Opinion Papers - Letters 141 gı yığınlarının depolanma sorunlarından ayrı düşünmemeliyiz. Farklı bilgi merkezlerinde depolanan her türlü bilgi kaynağının sağlıklı koşullarda hiz­ mete sunulması ve geleceğinin garanti altına alınması yönünde her bilgi merkezi tek başına sorumlu değildir. Bütün bilgi merkezleri konuya yönelik olarak geçmişte başlatılan duyarlılığa sahip çıkarak yeni proje ve kaynak paylaşımı programlarını geliştirmelidirler. OCLC'nin Web Tabanlı Bilgi Tarama Hizmeti: “First Search” OCLC, wirld wide üzerinde kütüphaneler için online(çevrimiçi) danışma hizmeti sağlıyor chttp:// www.oclc.org/oclc/menu/fs-new.htm> sitesine gire­ rek 75 den fazla veri tabanından ‘thesaurus’a dayalı bilgi taraması yapılabi­ lir. “First search” ile OCLC’e üye kütüphanelerin dermelerine erişim de sağ­ lanabilmektedir. Sanal kütüphanelerle bütünleşik bir hizmet sağlayan bu si­ te desteği ile OCLC kütüphane kayıtlarının toplu kataloğuna erişim ve kü- tüphanelerarası ödünç verme hizmetleri, tam metin (full text) erişimi ile in­ ternet kaynaklarına ulaşım hizmetlerinden on-line (çevrim içi) yararlanıla- bilmektedir. Econlit, MEDLINE, Social Science Abstracts, PsycFIRS ve PsycINFO gi­ bi veritabanlarından 5.000 başlığın taranabileceği “First Search” hizmetleri bu aydan itibaren Z39.50 standartları ile uyumlu olabilecek. “First Search-L” e abonelik: chttp:// www.oclc.org/oclc/menu/fs- new.htm> adresindeki e-posta listesine girerek abone olunabilir. Kaynak Smith, Abby .(1999). “ Preservation in the digital age:What is to be done”, American Libraries, March : 36-38. (Mayıs 1999) chttp: //www.leeds.ac.uk/cedars> (Mayıs 1999) Dr. Özlem Bayram A.Ü.D.T.C.F. Kütüphanecilik Bölümü http://www.oclc.org/oclc/menu/fs-new.htm http://www.oclc.org/oclc/menu/fs-new.htm http://www..aclin.org/other/libraries/cpa file:////www.leeds.ac.uk/cedars